Կրոնական զգացմունքներ. սահման հարգանքի և ծաղրանքի միջև

[Աթեիստ]

Ես լրիվ անտարբեր եմ վերաբերվում են փաստին, որ մարդը հավատում ա ինչ որ էակի, որին երբեք չի տեսնել, բայց «ամեն տեղ ու ամեն ինչում զգում ա նրա ներկայությունը»։
Բայց կան բաներ, որոնք ռեալ գոյություն ունեն. եկեղեցին, աստվածաշունչը իրա տարբեր մեկնություններով, կաթողիկոսը և այլն։
Իմ կարծիքով աբսուրդ ա, որ ես չեմ կարա էդ առարկաներն ու անձանց քննադատեմ միայն էն պատճառով, որ դիմացինս, առանց դրանց մասին դույզն ինչ ինֆորմացիա ունենալու, սրբացնում է ու լայեղ չի անում գոնե մի հատ ուսումնասիրի, նոր սրբացնի։ Սա արդեն ես համարում եմ ոչ թե կրոնական զգացմունք, այլ ֆետիշ։
Կրոնական զգացմունքը մենակ գրածս առաջի կետն ա, մարդու «աստվածը», դրան վիրավորելը համարում եմ սխալ, որտև ես էլ դա մարդու գաղափարն ա, կարելի ա զրուցել, քննարկել, եթե ադեկվատ մարդ ա, նաև քննադատել իրա գաղափարը, բայց ոչ ծաղրել։
Իսկ կրոնի մնացած բոլոր «ատրիբուտները»՝ ծեսեր, տերտերներ, գրքեր և այլն, եթե պարունակում են (արտահայտում են) բացահայտ հիմարություն, կարելի է նաև ծիծաղել այդ հիմարության վրա, համ վիրավորել նման հիմարություն հորինողին (ասողիկը վկա)։

Եթե մարդն ուսումնասիրել ա աստվաշածունչը, ինքը ինձանից լավ գիտի նրա աբսուրդները, ու չի վիրավորվում, եթե ես դրանք բարձրաձայնում եմ, այլ հետս բանավիճում ա, ու փորձում դրանք ինչ որ կերպ բացատրել (թեկուզ «աստծո գործերն անքննելի են» արտահայտությամբ)։ Սա նորմալ հավատացյալի մոտեցում ա, մնացածը՝ ֆետիշ ա կամ ֆանատիզմ։

[Աթեիստ]

Առաջին գրառման մեջ Ժառն արդեն գրել ա մի կարևոր հարց, որի սպառիչ պատասխանը ստանալուց հետո կարող ա վերաբերմունքս շատ հարցերի նկատմամբ փոխվի։

Ի՞նչ է կրոնական զգացմունքը։

[Վիշապ]

Չգիտեմ ինչ բան է կրոնական զգացմունք, եթե այդպիսի բան ունի, ապա պիտի որ գոյություն ունենա նաև գիտական զգացմունք, սոցիալական զգացմունք, քաղաքական զգացմունք... Ժառ գուցե հայա՞ցք նկատի ունես... Չնայած երևի հասկանում եմ ինչ նկատի ունես։

Ես օրինակ թերահավատ եմ, բայց մի հատ զգացմունք ունեմ Օրինակ «Հայր–մեր»–ն եմ ասում մտքիս մեջ կրիտիկական պահերին։ Ինձ օգնում է...

Կրոնը թույլ պահերի համար է... որ քեզ անզոր ես զգում։ Մարդկանց մեծ մասը երևի թե ժամանակ առ ժամանակ իրենց անզոր են զգում։ Նենց չի որ ամեն ինչ կանխատեսում ես, ամեն ինչ հաշվարկում ես ու ռացիոնալիզմդ միշտ հաղթում է ու կյանքում միշտ հաղթականած կամ հաջողած ես դուրս գալիս...

Կարելի է ասենք օրինակ Բուդդային կանչել, ինձ թվում է նույն բանն է։ Ես չգիտեմ Բուդդային ոնց են կանչում, ժամանակ չի եղել ուսումնասիրելու։ Պարզապես «Հայր– մեր»–ը անգիր գիտեմ, ինձ այն հարմար է ու ոնց որ օգնում է որ ես չգոռոզանամ, խոնարհեցնում, հանդուրժող է դարձնում, հույս է տալիս մի տեսակ, դրա համար ուրիշ բան չեմ որոնում։ Եկեղեցի մտնել մոմ վառելը ինձ էդքան չի հրապուրում։

Ես նենց ձեռի հետ կասկածում եմ որ մենք ենք հնարել մեր Աստծուն, բայց ես օքեյ եմ դրա հետ, քանի դեռ համը չենք հանում։ Բայց ոնց որ հանում ենք... Զզվում եմ էս սև հագած թրաշով առևտրականներից, որ դեմքներին «Գրիգոր Նարեկացի» հայացք են տալիս ու իբր կարողանում են բոլորի հոգու խորքը տեսնել, մի քիչ գրագետները կան, որ բավական վտանգավոր են, տգետների հետ ավելի պարզ է։

Ինչ եմ ուզում ասել... Հավատացյալներին թողեք աղոթեն, իսկ Աստծու անունից իրենց ճղճիմ հայացնքերը մյուսներին փաթաթողներին, առևտրականներին, քյարթերին, մոլեռանդներին, ռասիստներին, կեղծ բարեպաշտներին, դեմագոգներին նզովեք։ Թող անիծվեն, դժոխքի բաժին դառնան ու հավերժ տապակվե՛ն կրակի մեջ...

Հ.Գ. Մոռացա ասել, Ալլահի հետ չունեմ ու չեմ էլ ուզում ունենալ։ Էդ Իսլամը շատ բեջուռա կրոն ա, իսլամիստներն էլ ... չասեմ։

[Skeptic]

Տարբերակ 1
- Պողոս, Աստվածաշնչի A տողը հիմարություն ա, B-ն' կատարյալ ապուշութուն, իսկ C-ում լրիվ անկապ բաներ են գրած: Այսինքն դու ախմախ ու դեբիլ դոգմաների ես հավատում: Гыыыыы

Տարբերակ 2
- Պետրոս, D-ն հակասում ա կենսաբանությունից մեզ հայտնի E փաստին, F-ը վաղուց հերքվել ա երկրաբանների կողմից G ուսումնասիրությունների արդյունքում, H-ը հակասում ա տարրական աստղագիտության I փաստին, իսկ J-ը մեզ հասած հարուստ պատմագրության մեջ չի հիշատակվում: Հետևաբար, դրանք փուչ ու անհիմն հորինվածքներ են:

Տարբերակ 3
- Մարտիրոս, K-ում նկարագրված դեպքերում Աստված հրեաներին հրամայում ա հողեր զավթելու համար գենոցիդ անել' մեծ ու մանուկ չխնայելով, ու քաջալերում ա ամուսնացած կանանց վերացնելն ու կույս աղջիկների բռնաբարությունը: Հետևաբար, Յահվեն ֆաշիստ ա, սադիստ, անխիղճ ու վայրենի մեգալոմանիակ:




Առաջին տարբերակն անընդունելի ա, տենց մարդկանց պետք ա խորհուրդ տալ առնանդամ չլինել ("Dont Be A Dick), իսկ մյուս 2-ը համարում եմ նորմալ, ընդունելի ու ադեկվատ:

[Chuk]

Մի քիչ էլ ես գրոտեմ, «փիլիսոփայեմ» իմ պատկերացումների մասին:

Նախ հստակեցնենք. «կրոնական զգացմունք» տերմինը Ժառը չի հորինել, այն չի հնարվել Հայաստանում: Կա էդպիսի հասկացություն: Ավելին, կրոնական զգացմունքները վիրավորելու համար մի շարք երկրներում նույնիսկ օրենքներ կան: Իհարկե էդ օրենքները որոշակիորեն սահմանափակում են մարդու ազատ կամարտահայտման, ազատ խոսքի իրավունքը: Սա էլ ա ինչ-որ տեղ ծայրահեղություն, ես ընդհանրապե կարծում եմ, որ հարցը պետք ա լուծվի էթիկայի մակարդակի վրա:

Բայց քանի որ ոմանք երբեմն չեն ենթարկվում էթիկայի նորմերին ու չափն անցնում են, ֆորումային տիրույթներում ճիշտ եմ համարում հսկողությունը, ու թեկուզ որոշ չափով ազատ խոսքի սահմանափակումը: Որովհետև ինչպես ամեն բան, էնպես էլ ազատ խոսքը պետք է սահման ունենա, չպետք է վիրավորի ուրիշի անկեղծ զգացմունքները, չբերի բեզպրեդելի: Իհարկե՛, սա էլ չափի մեջ: Սա չպետք ա դառնա հալածանքի աղբյուր այլ տեսակետ ունեցողների նկատմամբ, չպետք ա բերի նրան, որ չլինեն այլ կարծիքներ, չլինեն քննարկումներ: Այսինքն մոդերատորը պետք է կարողանա ինքը պահպանել էթիկայի էն նորմերը, որոնք իրականում շատ դժվար է սահմանել:

Ինչևէ, մարդը հասկանալու համար, թե երբ է չափն անցնում, կարող է իրեն մի քանի հարց տալ: Նախ հասկանանք, որ ուզենք թե չուզենք, կան մարդիկ, ում համար կրոնը, հավատն ու Աստվածը չափազանց բարձր արժեքներ են, իրենց ինքնության մի մասը: Դիմացինը կարող է նրան մոլորյալ համարել, իր մտքում, բայց էթիկայից ելնելով պետք է հաշվի նստի նրա այդ զգացմունքի հետ: Շատերի համար հավատը նույնքան արժեք է, որքան իր հարազատները, ծնողները, զավակները, ինքն անձամբ:

Ուրեմն երբ գրում ենք մի բան, կարելի է մտածել հենց այդ ուղղությամբ. իսկ եթե այս նույն բանը գրեինք նրա ծնողի, մոր մասին, ինքն ի՞նչ զգացմունք կունենար: Եթե այս նույն բանը գրեինք իր մասին, ինքն ինչ զգացմունք կունենա՞ր: Սա իհարկե չի նշանակում, որ էդ հարցերի պատասխաններից հետո չպետք է գրենք քննադատություն, քննարկենք այս կամ այն հարցը, բայց այդ հարցերը հաճախ կօգնեն չափը չանցնելուն:
Հետո կարելի է նաև հաշվի առնել, որ կրոններում էլ կան բաներ, որոնք եթե անգամ հավատացյալ չենք, ապա մեկ է, մենք էլ ենք ընդունում եթե ոչ որպես կրոնական դոգմա, ապա որպես համամարդկային արժեք, բարոյական նորմ: Օրինակ նույն Աստվածաշնչից է կարծեմ հետևյալ միտքը. «Մի արա դիմացինիդ այն, ինչ չես ուզում որ անեն քեզ»: Սա եթե վերանանք որտեղից է, կիրառելի էթիկական նորմ է դեպքերի մեծ մասի համար: Ինչու՞ եմ սա գրում, որովհետև կրոնական բանավեճի մեջ մտնողները (հավատացյալ և ոչ) երբեմն ուզում են ոչ թե ընդհանուր հայտարարի գան դիմացինի հետ, ոչ թե ուզում են դիմացինին հասկանան կամ հասկացնեն, ոչ թե ուզում են անկեղծորեն այս կամ այն հարցը քննարկել, այլ ուզում են պարզապես ծաղրել կրոնական այսինչ երևույթը, իսկ երբեմն նաև ծաղրել, ստորացնել, նսեմացնել դիմացինին: Ու ահա այս մարդիկ կարծում եմ մի պահ պետք է մտածեն. «իսկ ինձ դուր կգա՞ր, որ նույն կերպ ինձ ծաղրեին, ստորացնեին, նսեմացնեին»:

Իրականում բոլորովին դժվար չի կրոնական հարցերը հանգիստ քննարկելը: Նորմալ քննարկում անցկացնելու միակ պայմանն էն է, որ դու իսկապես ուզես քննարկել ու քեզ զուսպ պահես, խոսես միայն փաստարկված: Իսկ միակ խոչընդոտն էն է, որ այդ պայմանին պետք է հետևեն տվյալ քննարկման երկու կողմերն էլ, ինչը հաճախ չի ստացվում, ու երբեմն նաև հունից հանում է պայմանին հետևելու կամային որոշում կատարածին, ով սկսում է ակամա խախտել էդ պայմանը:

Ամեն դեպքում իմ համար մի բան հստակ է. անկեղծ հավատացայլները հաճախ շատ խոցելի են, ու սա քննարկումներում էթիկայի նկատառումներով, բարոյականության, մարդկային արժեքների պահպանման նկատառումներով պետք է հաշվի առնել:

[Աթեիստ]

Մի քիչ էլ ես գրոտեմ, «փիլիսոփայեմ» իմ պատկերացումների մասին:

Նախ հստակեցնենք. «կրոնական զգացմունք» տերմինը Ժառը չի հորինել, այն չի հնարվել Հայաստանում: Կա էդպիսի հասկացություն: Ավելին, կրոնական զգացմունքները վիրավորելու համար մի շարք երկրներում նույնիսկ օրենքներ կան: Իհարկե էդ օրենքները որոշակիորեն սահմանափակում են մարդու ազատ կամարտահայտման, ազատ խոսքի իրավունքը: Սա էլ ա ինչ-որ տեղ ծայրահեղություն, ես ընդհանրապե կարծում եմ, որ հարցը պետք ա լուծվի էթիկայի մակարդակի վրա:

Ես գիտեմ, որ դա Ժառը չի հորինել, բայց մեկ ա դա չի բացատրում, թե դա ինչ ա: Խնդրում եմ մի հատ դա բացատրել:

Նախ հասկանանք, որ ուզենք թե չուզենք, կան մարդիկ, ում համար կրոնը, հավատն ու Աստվածը չափազանց բարձր արժեքներ են, իրենց ինքնության մի մասը: Դիմացինը կարող է նրան մոլորյալ համարել, իր մտքում, բայց էթիկայից ելնելով պետք է հաշվի նստի նրա այդ զգացմունքի հետ: Շատերի համար հավատը նույնքան արժեք է, որքան իր հարազատները, ծնողները, զավակները, ինքն անձամբ:

Ես չեմ էլ հիշում (չեմ պնդի, թե չկա), որ ակումբում քննդատեն ինչ որ մեկի հավատքը: Դա, ոնց ասեցիր, մարդու «ինքնության մի մասն ա»: Դրան բան չենք ասում: Բայց եռբեք չեմ կարա ընդունեմ հավատը դեպի գիրքը, որը գոնե կարելի է կարդալ, նոր «հավատալ»: Քանի դեռ մարդը դրան ծանոթ չի, բայց «հավատում ու սրբացնում ա», ես ո՞նց էդ մարդու հետ խոսեմ: Բայց նույնիսկ եթե զրուցեմ իմացողների հետ, ինքը մեջ ա ընկնելու էդ խոսակցությանը ու «նեղանա»:

Ուրեմն երբ գրում ենք մի բան, կարելի է մտածել հենց այդ ուղղությամբ. իսկ եթե այս նույն բանը գրեինք նրա ծնողի, մոր մասին, ինքն ի՞նչ զգացմունք կունենար: Եթե այս նույն բանը գրեինք իր մասին, ինքն ինչ զգացմունք կունենա՞ր: Սա իհարկե չի նշանակում, որ էդ հարցերի պատասխաններից հետո չպետք է գրենք քննադատություն, քննարկենք այս կամ այն հարցը, բայց այդ հարցերը հաճախ կօգնեն չափը չանցնելուն:

Մի հատ օրինակ բերեմ: Մեկը մտնում ա ֆորում, ու գրում. «էդ ի~նչ չաղ ա մամադ»: Հիմա, եթե ես գիտեմ, որ նա չաղ ա, ինչի՞ց նեղանամ: Կամ եթե իմ պատկերացումներով 120կգ-ն չաղ չի, էլի ինչի՞ց նեղանամ, որ մնացածը չգիտե՞ն էդ մասին: Է, չգիտեն, դիր բացատրի: Նեղանալը ամենաանիմաստ ու հիմար բանը կլնի էդ դեպքում:

Կամ եթե մեկն ասի, որ էնօր ախպերս կոլա էր առել, բայց բռնել շշի պարունակությունը լցրել էր գրպանը, շիշը թողել, գնացել: Կամ պիտի ընդունեմ, որ ինքն աննորմալ ա, կամ էլ դա նորմա համարեմ, բայց համակերպվեմ, որ էդ իմ «նորմայի» վրա շատերը ղժժալու են, ոնց էդ էդ գրառում անողը, որտև «հասարակությունը դրան պատրաստ չի»:

[Chuk]

Ես գիտեմ, որ դա Ժառը չի հորինել, բայց մեկ ա դա չի բացատրում, թե դա ինչ ա: Խնդրում եմ մի հատ դա բացատրել:

Արտ ջան, գրառմանս մեջ դրան մասնակի պատասխան կար, մասնավորապես երբ գրել էի, որ շատերի համար կրոնը նույնքան ինքնության մաս է, որքան իր ծնողները և այլն:
Եթե դասագրքային սահմանում ես ուզում, ներող, բայց ես ասենք հայրենասիրության, ծնողների սիրո ու տենց բաների դասագրքային սամհանումներ էլ չեմ կարող տալ, բայց վստահ եմ քո ունակություններին, դու ինքդ դրանք որոշակիորեն ընկալում ես:

Ես չեմ էլ հիշում (չեմ պնդի, թե չկա), որ ակումբում քննդատեն ինչ որ մեկի հավատքը: Դա, ոնց ասեցիր, մարդու «ինքնության մի մասն ա»: Դրան բան չենք ասում: Բայց եռբեք չեմ կարա ընդունեմ հավատը դեպի գիրքը, որը գոնե կարելի է կարդալ, նոր «հավատալ»: Քանի դեռ մարդը դրան ծանոթ չի, բայց «հավատում ու սրբացնում ա», ես ո՞նց էդ մարդու հետ խոսեմ: Բայց նույնիսկ եթե զրուցեմ իմացողների հետ, ինքը մեջ ա ընկնելու էդ խոսակցությանը ու «նեղանա»:

Արտ ջան, «գիրքը» հավատի մի մասն ա: Իսկ դու խոսիր այնպես, ինչպես կխոսես ասենք ծրագրավորում իմացողի, բայց ծրագրավորման գիրք չկարդացածի հետ: Ոչ թե իրան դիր ծաղրիր, այլ տեսնում ես սխալ բան ա ասում, ներկայացրու քո կարծիքը սխալիդ մասին, փորձիր հանգիստ քննարկել:

Մի հատ օրինակ բերեմ: Մեկը մտնում ա ֆորում, ու գրում. «էդ ի~նչ չաղ ա մամադ»: Հիմա, եթե ես գիտեմ, որ նա չաղ ա, ինչի՞ց նեղանամ: Կամ եթե իմ պատկերացումներով 120կգ-ն չաղ չի, էլի ինչի՞ց նեղանամ, որ մնացածը չգիտե՞ն էդ մասին: Է, չգիտեն, դիր բացատրի: Նեղանալը ամենաանիմաստ ու հիմար բանը կլնի էդ դեպքում:

Կամ եթե մեկն ասի, որ էնօր ախպերս կոլա էր առել, բայց բռնել շշի պարունակությունը լցրել էր գրպանը, շիշը թողել, գնացել: Կամ պիտի ընդունեմ, որ ինքն աննորմալ ա, կամ էլ դա նորմա համարեմ, բայց համակերպվեմ, որ էդ իմ «նորմայի» վրա շատերը ղժժալու են, ոնց էդ էդ գրառում անողը, որտև «հասարակությունը դրան պատրաստ չի»:

Արտ ջան, ես կարծում եմ, որ էթիկայից դուրս ա մեկին ասել «Արա՜, էդ ի՜նչ չաղ էր մամադ»: Ես տենց բան իմ ոչ մի ծանոթի չէի ասի: Շատ-շատ կարող ա ասեի, «Լսիր, մամայիդ չաղությունն ինձ անհանգստացնում ա, խորհուրդ եմ տալիս շաքարը ստուգել» կամ նման մի բան:

Ինչևէ, ամեն մեկը ինչպես ասեցի ինքն է որոշում իր էթիկայի նորման: Մոդերատորն էլ սահմանում է բաժնի չափանիշները ու քեզ հորդորում է այլևս նման բան չգրել, եթե իր պատկերացմամբ դա չափից դուրս ա: Դու կարող ես չհամաձայնվել կամ համաձայնվել մոդերատորի կարծիքին, իսկ ենթարկվել պարտավոր ես, թեև զուգահեռ կարող ես բողոքարկել իր խստությունը համապատասխան թեմաներում:

[Վահե-91]

Արտ ջան, ես կարծում եմ, որ էթիկայից դուրս ա մեկին ասել «Արա՜, էդ ի՜նչ չաղ էր մամադ»: Ես տենց բան իմ ոչ մի ծանոթի չէի ասի: Շատ-շատ կարող ա ասեի, «Լսիր, մամայիդ չաղությունն ինձ անհանգստացնում ա, խորհուրդ եմ տալիս շաքարը ստուգել» կամ նման մի բան:

Ախր եթե նույն օրինակով, հավատացյալին ասես, «Ինձ անհանգստություն ա պատճառում քո սերը Աստծու հանդեպ, խորհուրդ եմ տալիս այցելել հոգեբանի», էլի դուրս կգա վիրավորում ես իրա «զգացմունքները»

[Sagittarius]

Արտ ջան, ես կարծում եմ, որ էթիկայից դուրս ա մեկին ասել «Արա՜, էդ ի՜նչ չաղ էր մամադ»: Ես տենց բան իմ ոչ մի ծանոթի չէի ասի: Շատ-շատ կարող ա ասեի, «Լսիր, մամայիդ չաղությունն ինձ անհանգստացնում ա, խորհուրդ եմ տալիս շաքարը ստուգել» կամ նման մի բան:

Հա, բայց եթե սկսի գլխիդ լոլո կարդալ, թե իրա մաման ինչ հայակապ կազմվածք ունի, որ դա պտի բոլոր աղջիկների համար ստանդարտ լինի ու բոլորը պետք է հետևեն իրա մոր սննդակարգին, որ իրա նման 60 կգ ունենան... դու «էթիկադ» չես դնի՞ մի կողմ ու ասի՞, որ իրա մերը չաղ ա, 60 չէ, 120 կգ ա:

[Chuk]

Հա, բայց եթե սկսի գլխիդ լոլո կարդալ, թե իրա մաման ինչ հայակապ կազմվածք ունի, որ դա պտի բոլոր աղջիկների համար ստանդարտ լինի ու բոլորը պետք է հետևեն իրա մոր սննդակարգին, որ իրա նման 60 կգ ունենան... դու «էթիկադ» չես դնի՞ մի կողմ ու ասի՞, որ իրա մերը չաղ ա, 60 չէ, 120 կգ ա:

Մեջբերեմ առաջին գրառումիցս.

Իրականում բոլորովին դժվար չի կրոնական հարցերը հանգիստ քննարկելը: Նորմալ քննարկում անցկացնելու միակ պայմանն էն է, որ դու իսկապես ուզես քննարկել ու քեզ զուսպ պահես, խոսես միայն փաստարկված: Իսկ միակ խոչընդոտն էն է, որ այդ պայմանին պետք է հետևեն տվյալ քննարկման երկու կողմերն էլ, ինչը հաճախ չի ստացվում, ու երբեմն նաև հունից հանում է պայմանին հետևելու կամային որոշում կատարածին, ով սկսում է ակամա խախտել էդ պայմանը:

[Աթեիստ]

Արտ ջան, «գիրքը» հավատի մի մասն ա: Իսկ դու խոսիր այնպես, ինչպես կխոսես ասենք ծրագրավորում իմացողի, բայց ծրագրավորման գիրք չկարդացածի հետ: Ոչ թե իրան դիր ծաղրիր, այլ տեսնում ես սխալ բան ա ասում, ներկայացրու քո կարծիքը սխալիդ մասին, փորձիր հանգիստ քննարկել:

Արտ, համեմատությունը տեղին չի, որտև ուրիշ ոչ մեկ չի վիրավորվի գիրքը քննադատելու կամ դրա անտրամաբանական հատվածների վրա խնդալու համար, էլ չեմ խոսում էն դեպքի մասին, որ ինքը մենակ գրքի անունը գիտի:
Ասենք ծրագրավորողին ասեմ, էնօր էսինչ գրքի մեջ մի հատ սենց եզություն տեսա, ինքը վիրավորվի, կամ սկսի ինձ վիրավորել, չես ասի՞, գիժ ա:

[Chuk]

Արտ, համեմատությունը տեղին չի, որտև ուրիշ ոչ մեկ չի վիրավորվի գիրքը քննադատելու կամ դրա անտրամաբանական հատվածների վրա խնդալու համար, էլ չեմ խոսում էն դեպքի մասին, որ ինքը մենակ գրքի անունը գիտի:
Ասենք ծրագրավորողին ասեմ, էնօր էսինչ գրքի մեջ մի հատ սենց եզություն տեսա, ինքը վիրավորվի, կամ սկսի ինձ վիրավորել, չես ասի՞, գիժ ա:

Իհարկե տեղին չի համեմատությունը, որովհետև կրոնական գիրքը կրոնի անքակտելի մասն ա: Ու դա քննարկելուց պետք ա հաշվի առնել: Արտ, դժվար չի նույն Աստվածաշնչի խոցելի տեղերը քննարկելը առանց կայֆավատ լինելու:

[Sagittarius]

Հենա, էս վերջերս Նեմեցը տուֆտել էր «Հայ տղամարդը կնոջից բարձր պտի» լինի կարգի մի բան... քոմմենթներն եմ կարդում, շատերը գրում են, թե դա ա մեր կրոնը, ճիշտ հայ տղամարդը տենց պտի լինի, Տղամարդը տեր ա, Կինը հանազանդ (էտ էլ հո մեր եկեղեցին ա մեզ սովորացնում): Հիմա ստե ոնց չասե՞ս, տո քաքեք կերել դուք էլ, ձեր կրոնն էլ:

[Chuk]

Հենա, էս վերջերս Նեմեցը տուֆտել էր «Հայ տղամարդը կնոջից բարձր պտի» լինի կարգի մի բան... քոմմենթներն եմ կարդում, շատերը գրում են, թե դա ա մեր կրոնը, ճիշտ հայ տղամարդը տենց պտի լինի, Տղամարդը տեր ա, Կինը հանազանդ (էտ էլ հո մեր եկեղեցին ա մեզ սովորացնում): Հիմա ստե ոնց չասե՞ս, տո քաքեք կերել դուք էլ, ձեր կրոնն էլ:

Ասեցիր: Ի՞նչ փոխվեց:
Ավելի լավ չի, ժամանակ տրամադրես ու հիմնավորես, թե ինչու է դա սխալ, որ ժամանակներ են փոխվել, որ այդ դրույթները մեղմ ասած վիճելի են, ոչ թե միանգամից դնես մարդու կրոնը քրֆես: Եթե ոչ էն մարդկանց համար, ովքեր տենց բաներ են խոսում, գոնե նրանց համար, ովքեր ընդունում են, որ տղամարդը կնոջից բարձր չի, բայց դու ակամա իրանց էլ ես կպնում:

[Տրիբուն]

Չգիտեմ ինչ բան է կրոնական զգացմունք, եթե այդպիսի բան ունի, ապա պիտի որ գոյություն ունենա նաև գիտական զգացմունք, սոցիալական զգացմունք, քաղաքական զգացմունք... Ժառ գուցե հայա՞ցք նկատի ունես... Չնայած երևի հասկանում եմ ինչ նկատի ունես։

Ես օրինակ թերահավատ եմ, բայց մի հատ զգացմունք ունեմ Օրինակ «Հայր–մեր»–ն եմ ասում մտքիս մեջ կրիտիկական պահերին։ Ինձ օգնում է...

Կրոնը թույլ պահերի համար է... որ քեզ անզոր ես զգում։ Մարդկանց մեծ մասը երևի թե ժամանակ առ ժամանակ իրենց անզոր են զգում։ Նենց չի որ ամեն ինչ կանխատեսում ես, ամեն ինչ հաշվարկում ես ու ռացիոնալիզմդ միշտ հաղթում է ու կյանքում միշտ հաղթականած կամ հաջողած ես դուրս գալիս...

Կարելի է ասենք օրինակ Բուդդային կանչել, ինձ թվում է նույն բանն է։ Ես չգիտեմ Բուդդային ոնց են կանչում, ժամանակ չի եղել ուսումնասիրելու։ Պարզապես «Հայր– մեր»–ը անգիր գիտեմ, ինձ այն հարմար է ու ոնց որ օգնում է որ ես չգոռոզանամ, խոնարհեցնում, հանդուրժող է դարձնում, հույս է տալիս մի տեսակ, դրա համար ուրիշ բան չեմ որոնում։ Եկեղեցի մտնել մոմ վառելը ինձ էդքան չի հրապուրում։

Ես նենց ձեռի հետ կասկածում եմ որ մենք ենք հնարել մեր Աստծուն, բայց ես օքեյ եմ դրա հետ, քանի դեռ համը չենք հանում։ Բայց ոնց որ հանում ենք... Զզվում եմ էս սև հագած թրաշով առևտրականներից, որ դեմքներին «Գրիգոր Նարեկացի» հայացք են տալիս ու իբր կարողանում են բոլորի հոգու խորքը տեսնել, մի քիչ գրագետները կան, որ բավական վտանգավոր են, տգետների հետ ավելի պարզ է։

Ինչ եմ ուզում ասել... Հավատացյալներին թողեք աղոթեն, իսկ Աստծու անունից իրենց ճղճիմ հայացնքերը մյուսներին փաթաթողներին, առևտրականներին, քյարթերին, մոլեռանդներին, ռասիստներին, կեղծ բարեպաշտներին, դեմագոգներին նզովեք։ Թող անիծվեն, դժոխքի բաժին դառնան ու հավերժ տապակվե՛ն կրակի մեջ...

Հ.Գ. Մոռացա ասել, Ալլահի հետ չունեմ ու չեմ էլ ուզում ունենալ։ Էդ Իսլամը շատ բեջուռա կրոն ա, իսլամիստներն էլ ... չասեմ։

Մեր մեջ ասած, ես էն սաղ ասածներդ անում եմ, գումարած եկեղեցի էլ եմ գնում, չնայած երբեք հավատացյալ չեմ եղել: Բայց ոչ մեկին թույլ չեմ տալիս, որ զահլես տանի ա իրա կրոնա-փիլսոփայական զառանցանքով:

Ու ոչ մի վատ բան չեմ տեսնում կնքվելու, Հայր Մերն ասելու ու եկեղեցում մոմ վառելու մեջ: Որ նայում ես, բավականին գեղեցիկ սովորույթներ են, ոչ մեկին չեն խանգարում, պատմության ու մշակույթի մի մասն են կազմում: Բայց էտ ինձ չի խանգարում տեղն եկած տեղը եկեղեցուն իրա բոլոր սպասավորներով ուղարկել գրողի ծոցը:

Իմ լուսահոգի տատը, օրինակ, շատ առաջադեմ կին էր, բայց իրա համար եկեղեցին կարևոր ինստիտուտ էր: Ես օրինակ հաճույքով եմ հիշում էն օրերը, երբ մենք թոռներով փոքր էինք, ու զատիկին գնում էինք տատուս շնորհավորելու. հերթով մոտենում էինք, ձեռքը համբուրում էինք, ու ինքը մեզ մի-մի հատ ձու էր տալիս: Իմ մանկության լավագույն հիշողություններից մեկն ա, ու դրանից ես կրոնամոլ չեմ դառել, ոչ մեկի վզին իմ սովորութը փաթաթել չեմ ուզել, չեմ ուզում, ոչ մեկին չեմ նեղում, չեմ էլ ուզում, որ ինձ նեղեն: