Հավաքածու մրցույթ – 4. «Մոգական ռեալիզմ» (քվեարկություն և քննարկում)

[Դավիթ]

Քվեարկության պայմանները

Ստեղծագործությունները տեղադրվում են առանց հեղինակների նշման, «N–րդ տարբերակ. Ստեղծագործության վերնագիր» վերնագրով, որոնք էլ լինելու են քվեարկության ընտրության կետերը,
Քվեարկությունը տևելու է 7 օր,
Ստեղծագործությունների հեղինակները կարող են քվեարկել նաև սեփական տարբերակի օգտին՝ գուշակության փուլում իրենց վրայից կասկածը հանելու տակտիկական նկատառումով, սակայն արդյունքների վերջնական ամփոփման ժամանակ այդ ձայները չեն հաշվվելու,
Քվեարկության 7 օրերի ընթացքում կարելի է թե՛ քննարկել ստեղծագործությունները, թե՛ փորձել գուշակել հեղինակներին,
Ստեղծագործության հեղինակներն ինքնաբացահայտվելու իրավունք չունեն,
Քվեարկությունը բազմակի է. յուրաքանչյուրը կարող է ընտրել մեկից ավել տարբերակներ,
Քվեարկությունը բաց է, բոլորը տեսնելու են, թե ով որ տարբերակի օգտին է քվեարկել,
7 օր անց, քվեարկության ավարտից հետո կհայատարարվեն հեղինակները:


Ուշադրություն

Այսուհետև ակումբում քվեարկել կարող են միայն այն մարդիկ, ովքեր
ա) գրանցվել են քվեարկությունից առնվազն 10 օր առաջ
բ) կատարել են 15–ից ոչ պակաս գրառում
գ) ունեն 15–ից ոչ պակաս վարկանիշ։

[Դավիթ]

1-ին տարբերակ

Հրացան

«Փնտրածդ տան հեռավորությունը կորցնելու չափ անիմաստ պահ է …Մեր թաշկինակները պոետներ են կորզում, թաշկինակները, որ ոչ վերմակ են, ոչ նույնիսկ սրբիչ: Հեռանալ, Բլզիկ,մոռանալու չափ շատ,հենց այնպես… և պատմում են, որ հիվանդությունը կրծել է մարմինդ …հոպ ճակատդ, հոպ ձեռքերդ…և ամեն ինչից պարզապես կիսատ մսիկներ են մնացել,բայց ես այս գոյության ամենաանհրաժեշտ մասնիկը հիմա թողնում եմ աղոթարանում…
Ու հեչ էլ կարևոր չէ, թե դու երբ նորից կհիշես մարդկանց….
միշտ քո` Ս-ից»
-Վերջ տուր գորգերի տակ մտնելու քո հիմար սովորությանը, հասկացիր մարդկանց. ուշաթափվելը ելք չէ… մետրո խաղալը անմտություն է .դու մեծ ես, ուզես թե չուզես…դու մեծ ես,-սրանք նրա եղբոր բառերն էին, որ առավոտյան մետրոյում նորից տեսել էր նրան:Եղբոր, տձև եղբոր, գոյություն չունեցող խալերով, կանոնավոր քթով, նիհարիկ,տղայի պես տղա, սեռի չափ տղա… տղա, որ նաև եղբայր է…
Բլզիկ,- վերջին անգամ ասաց նա,-մի բարկացրու մեր մայրիկին…
Ծնողների սենյակում պատից կախվում են մեխերը, մեխերի վրայից `չինական զարդանախշերով կտորներ: Հերթական անգամ պատռելով բարագույրի մի հատվածը`նա կանգնեց մեխի տակ: Վարագույրի սպիտակ շիթը կախեց բարակ մեխից, հետո ներքևում տեղ բացեց գլխի համար ու անշարժ կանգնած մնաց: Երկար: Երանի ինչ-որ մեկը կարողանար կոտրել մահճակալը, բայց զանգի կոճաաաա՜կը, զանգի կոճակը, մեխը տեղից պոկվեց…դուռը…
-Ես քեզ քանի անգամ եմ ասել, որ մարդիկ միմյանց տեսնելիս բարևում են, քանի անգամ եմ ասել, հը՞ն ։ Քանի անգամ եմ խնդրել, որ ընդունես, որ մեխը շատ չնչին է նման թյուրիմացություն թույլ տալու համար,-ու եղբոր ձեռքերում կտոր-կտորիկ եղան հրաժեշտի նամակները , որոնք ուղղվում էին փողոցում պատահած առաջին իսկ մարդկանց …որոնց իրավունք չունեին այդպես սպանելու…
-Ես ատում եմ քեզ, թող ինձ, թող ինձ….թոոոո՜ղ….,_ու նա սկսեց հավաքել այն բոլոր բառերը, որոնք կոտրվում են, երբ սպանվում են, վազեց դուրս, արագ-արագ սկսեց փորել հողը ու, թղթերը լցնելով այնտեղ, թաղեց դրանք: Հետագայում…մի օր պապիկը ծառ կտնկի , հանկարծ կգտնի պատառիկները, խնամքով կպահի ու կդատապարտի Բլզիկին` ինչի՜ արեցիր:
Ամենօրյա խնջույք: Սեղանի մոտ են հավաքվել տարեցները:
-Ինչ շուտ ես ծերանում, Բլզիկ,-նայում է նրան հայրը ու շարունակում հարբել,-ինչ շուտ ես ծերանում, և ի՜նչ սառն ես բոլորի հետ…ախր ես քո հայ՜րն եմ… ներիր սահմանների համար…
Հատակին նստած`նրա տարեկիցները խաղում էին միմյանց հետ : Հանկարծ սկսեցին վիրավորել մեկը մյուսին, քաշքշել գետնին դրված պատկերավոր թերթեը, բայց նրանցից ամենամեծը հանկարծ սկսեց լաց լինել ու դուրս փախավ: Տեսնելով,որ հայրիկը բաց է թողել իր մանկական ,լղար ոտքը` Բլզիկը իսկույն սահեց աթոռի վրայից ու վազեց մեծի մոտ:
-Մեծ, կներես…ես, ես էի մեղավոր, էլ չեմ անի..ներիր, ներիր խնդրում եմ…,-մեծը սրբել էր արցունքները ու ապշած նայում էր անծանոթի աչքերի մեջ, բայց մի պահ լռելուց հետո, հրճվեց ու կտրուկ շեշտով ասաց.
-Ծնկի իջիր, դե, նորից ասա:
-.....բայց ախր ես քեզանից այնքան կարճ եմ, այնքան նիհար, այնքան տգե՜ղ,-անակնկալի եկած `սկսեց դիմադրել երեխան `իր մեջ հանկարծակի ծնված ինքնասիրության համար, բայց, չկարղցանալով արդարացնել ինքնիրեն, ծնկի եկավ: Նրա խոշոր աչքերը հասան սիրուն կոշիկների ծայրերին…
-Ներիր, որ քեզ նեղացնում են,-սկսեց արտասվել Բլզիկը,-հավատա`չեմ ուզում, որ լացես…էլ մի լացիր, հա՞…
Տորթը կտրելու ժամանակն է , մեծին կանչեցին : Նա վազելով հեռացավ`մի պահ անգամ չմտածելով այն մեկի մասին, ով կարողանում էր ներողություն խնդրել:
-Մեծ, մեծ...,-երեխան թուլացած ընկավ գետնին: Նա հիշեց, որ ավելի փոքր ժամանակ մայրը բամբակներ է խցկել իր վերջույթների տակ, որպեսզի մարմնի մաշկը շփումից չպլոկվի, չվնասվի: Նա նորից երազեց բամբակների մասին, որ սպիտակ էին ու պուճուր…ու փափուկ էին ու պուճուր ու….ու… հայացքը դանդաղ բարձրացրեց: Պատուհանից իրեն հետևող եղբայրը գլուխն էր ճոճում: Վերադառնալով սեղանի մոտ `Բլզիկը դժվարությամբ բարձրացավ աթոռի վրա, բռնեց իր հարբած հայրիկի թուլացած ձեռքը, զգուշորեն նորից սեփական ոտքի շուրջ փաթափեց ու մատներով էլ հարմարացրեց այնպես, որ հայրիկին թվար, թե ինքը միշտ այդպես իր կողքին նստած է եղել:
Ավարտվող խնջույքի ժամանակ սկիզբը լրիվ մոռացության մեջ է , սկիզբը հարբած է տխուր տղամարդկանց պես: Հայրիկը նրան նստեցրեց իր ուսերին , ու նրանք սկսեցին քայլել ձյունոտ քաղաքով: Նրա գրպանների մեջ հայրը 2 հատ մանդարինիկ էր դրել ու մեկընդմեջ հորդորում էր ուտել: Երեխան կեղևները պոկում էր …և ամեն անգամ Հենզելի ու Գրետելի պես իր եղբոր համար դրանք նետում էր իրենց ետևից, որ տղան երբեք, երբեք չլքեր, որ չկորցներ իրեն…
Օրերը պարտականություններ են ծնում, որ կյանքը հեշտանա արթնանալ չցանկացողների համար: Բլզիկը իր շուրջն էր հավաքում բակի պստիկներին ու նրանց համար զանազան պատմություններ էր պատմում կարդացած գրքերից….Լ-ն մոտեցավ մի քիչ ամաչելով, բայց խնդրեց, որ չմոռանա իրեն Կաֆկայի <<Բլոճը>> տալ , ասում է հրաաա՜շք հեքիաթ է , միայն թե վախենում է չհաղթահարել տառերի չիմացությունը…
-Ոչինչ, ոչինչ ես նորից կպատմեմ քեզ: Հիմա, երբ գիշեր էր , նա սկսեց հիշել, որ տանը բարկանում են նրանց վրա, ասում են`Բլզիկը հիվանդ է, շուտով կմեռնի,..հեռու մնացեք….եղբայրը պատմում է, թե ինչպես է լսել, որ Լ-ի մայրիկը բողոքել է հայրիկին, որովհետև ինքը ինչ-որ սարսափելի հեքիաթներ է պատմում միջատների ու ուրվականների մասին, և որ դա ծանր է , շատ ծանր է Լ-ի համար:
-Աաաաաաաաաա …ես թուլամորթ եմ , հիվանդ եմ, տկար եմ չէ, մայրիկ, չէ, չէ՞, տոնածառի խաղալիքի չափ ժամանակավորապես եմ…դժբախտ եմ , հա՞, մայրիկ, հա՞, հա՞…. Եթե չսիրեք ինձ, երդվում եմ `կմեռնեմ, որովհետև Աստված ինքը սեր է …բայց, բայց անլույս է կայծոռիկի մահը անգամ…աաաաա՜խ…
-Ջերմում ես, վեր կաց, վեր կաց ,- սկսեց ձայն տալ եղբայրը, նրան առավ իր բազուկների մեջ ու սկսեց օրորել, քթի տակ` դամ, դա, դարի-դամ-դդ-դարի-դա…ա-աա…
Հաջորդող օրեր: Երեկո: Ծղրիդների ձայնը ճապոնական մի բան է…որը…
Նա պատշգամբից կախված երգում էր անցորդների համար: Ժամանակ առ ժամանակ ոմանք բարձրացնում էին իրենց գլուխները ու ժպտում, ոմանք էլ նայում էին վերև ու մթի մեջ չէին կարողանում գտնել…<<Սա նրա միակ ուրախությունն է ,-ինքնիրեն մտածեց անցորդներից մեկը, ով արդեն սովորությորն էր դարձրել այդ ժամերին անցնել Բլզիկի երգերի տակով,- ուրախությու՜նը>>:
-Մեմի,-ներսից լսվեց հոր ձայնը,-Մեմի, արի այստեղ:
Հերթական հավաքույթներից է էլի: Տղամարդիկ պարում են, և ամեն բան տղամարդկային տխրության մասին է, որ ինքնին բանաստեղծություն է:
-Մեզ համար մի բան արտասանիր,-լսվեց նորից հոր ձայնը, -դե, աղջիկս, կանգնիր աթոռին…այ ապրես, դե, սկսիր:
-Ոչ ոք չի քնում այս երինքի տակ, ոչ ոք, ոչ մի մարդ, ոչ ոք չի քնում…
- Էհ, դե լավ, թող, թող գնա,-սկսեցին բղավել հոր ընկերները ,-լցրու, լցրու…ապրես Բլզիկ ջան, կենացդ…չըխկ…չչըխկ…
_Լուսնային գունատ ուրվականերն են …
_Էս մեկը ավելի լավն է. 20 տարվա հնությամբ է…դե, նորից, քեզ ասում եմ ինձ էլ…լցրու՜…
Ավելորդ է…տղամարդկանց մոտ երեխաները առհասարակ ավելորդ են: Իր կարճ շրջազգեստից բռնելով`նա թռավ ներքև ու վազեց դուրս:
_Երեխաների կենա՜ցը…
Ինչպես են լացում նրանք, ովքեր լացում են: Լացում եմ, որովհետև ձայն է գալիս: Պստիկ մատներով սրբում են այտերը, որ բռունցք է իր ամբողջության մեջ: Գլուխը մոտեցնում են ծնկներին ու ականջով հենվում են…արցունքը շրթունքներին էլ է հասնում, արցունքը քրջահավաք է, նա տանու՜մ է: Եվ հետո անկողնում կծկվում են: Լացը քնաբեր է…ամենացավոտ դեղը:
Շորերը հանելիս Բլզիկը հանկարծ հիշեց, որ առավոտյան, երբ նորից պստիկների հետ էր, Ս-ն`ամենաուշագրավ փոքրիկը, մոտեցավ իրեն ու ինչ-որ գրություն խրեց պարանոցից ներս, և խնդրեց , որ միայն հետո, հետո կարդա…
<<Ես սիրում եմ քեզ…>>գրված էր թղթի կտորի վրա , անճոռնի տառեր էին ու հենց այդպես էր գրված `վերջում երեք կետով :
Լուսադեմ էր արդեն, երբ հյուրերը գնացել էին: Հայրը միայնակ նստած էր խոհանոցում; Նա մոտեցավ դանդաղ ու անշշուկ, իր գիշերազգեստով կանգնեց հենց հոր դիմաց, հետո ձեռքում եղած հայելին պահեց աչքերի տակ ու սկսեց.
-Արդյո՞ք նա գեղեցիկ է…Ինչի՞ ես ոչինչ չեմ զգում հայրիկ, և ինչի՞ ես տարբերվում եմ ուրիշներից…,- բայց հոր անտարբեր հայացքից ու լռությունից կարծելով, որ գուցե իրեն այնքան էլ լավ չլսեցին ու չհասկացան, նա նորից կրկնեց հարցը,-ինչի՞ ես նման չեղա ձեզ, հայրիկ…
Թեև հույս ուներ ինչ-որ սփոփիչ բառեր լսել, դե գուցե հենց դրա համար էր եկել հոր մոտ,բայց հայրը խոսելու փոխարեն ափով ծածկեց դեմքը ու սկսեց խուլ հեծկլտոցներ արձակել:
-Գեղեցկությունը չվարձատրվող մասնագիտության պես է…տղամարդ տղա է, որ քահանա է որոշում դառնալ…վերջ տուր, խնդրում եմ,ախր ավելորդ է: Էլ չլացես հա՞, էլ չլացես. այ կգնամ, մենակ կմնաս , առանց Բլզիկի կմնաս,- սկզբում ինքնիրեն պատասխանելով, կարծես հորը սփոփեու համար , զարմանքից լրիվ քարացած երեխան ինչ-որ ճշմարտություններ էր սահմանում, բայց հանկարծ սթափվեց ու մոտեցավ հորը: Իր փոքրիկ ափը երկարեց վերև`պահելով հոր աչքերի տակ, որ ձեռքերով բռնել էր գլուխը:
-Ես չպետք է տեսնեմ, չպետք է տեսնեմ, թե ինչպես ես դու լացում: Դա սխալ է, հասկանու՞մ ես, սխալ է…խղճա, խղճա, էլ մի լացիր…ես եսասեր չեմ, բայց մի, մի…աաաաաաա, արցունքդ ծակեց,աաաա:
Անակնկալ բացականչությունից սթափված` հայրը իսկույն մաքրեց արցունքները ու Բլզիկի փխրուն մարմինը սեղմեց իր կրծքին:
-Բլզիկ,-ասաց նա`սրտին հարվածելով,-բարդիները հերթով ջարդվում են այստեղ …Բլզի՜կ, արագիլները բույն չեն ունենա…
-Բանաստեղծությու՜ն է,-ցավոտ ձայնով բղավեց երեխան ու խցկվեց հոր վերարկուի մեջ:
-Ա՜-ախ…
Շուտով հայրը հեռացավ տնից, որովհետև արդեն աշխատանքի գնալու ժամանակն էր: Բլզիկը բարձրացավ տանիք ու սկսեց ձայն տալ եղբորը: Հին իրերի մեջ, փոշու ու անկարգության , կորել էին մի շարք առարկաներ: Երբ եղբայրը հայտնվեց , նա մի արկղի մեջ էր խցկվել ու փորփրում էր դա:
-Սա ի՞նչ է,-հետաքրքրությամբ հարցրեց նա եղբորը:
-Հրացան:
-Հրացան,-կրկնեց Բլզիկը, ու լայն ժպտաց, իր այտերի շուրջ փոսիկներ առաջացնող զվարճալի ժպիտով,-ի՜նչ զվարճալի բառ է,- հրացաան, հրացան…,- նա դժվարությամբ բռնեց հրացանը ու հանկարծ մատով…ինչ-որ անորոշ…ձայն էր…ծուխ, ծուխ…Եղբայրը ընկած էր գետնին: Բլզիկը ցատկեց նրա վրա ու սկսեց ձայն տալ: Քիչ սպասեց, հետո մտածեց, որ եղբայյրը ձայնից է վախեցել հավանաբար, կամ էլ քուն է մտել, որովհետև օրվա ընթացքում այցելել է իր պես շատերին. դա նրա առաքելությունն է….և նա իսկույն վազեց ներքև, մեծ դժվարությամբ շորեր քարշ տվեց իր հետ ու դրանցով ծածկեց եղբորը: Նա չգիտեր, որ մարդկանց թարթիչներին դիպչելը այդքան մեծ բավականություն կարող էր պատճառել : Ուրախացավ նաև, որովհետև կարող էր վերջապես իր երազած խալերը նկարել նրա անշարժ դեմքի վրա: Մատիտի ծայրով սևուկ խալիկները շարվեցին տղայի սպիտակ այտերին:
-Դու սպանեցիր ինձ, Բլզիկ,-հանկարծ աչքերը բացեց տղան,-այնպես, ինչպես ծնել էիր, սպանեցի՜ր…դե այդպես է միշտ:
Երեխան անգիտակցաբար թարթեց աչքերը ու,նորից հրճվելով իր ստեղծած խալերի դիրքի ճիշտ ընտրության վրա, չկարողացավ ըմբռնել եղբոր բառերը, պարզապես կուչ եկավ նրա կողքին.
-Քնիր, քնիր: Շաա՜տ սիրուն ես…
Ձյունը գալիս է նույն ճանապարհով: Ուղղակի վերջին շրջանում եկեղեցում ավելանում են անցորդները: Ինչ-որ փոքրիկ մարմին է վազվզում միանձնուհիների խիստ հսկողության ներքո: Հիմա նա նրան փնտրում է անգամ սալահատակի արանքների մեջ: Ցեխոտ կոշիկներով հեռացող մարդկանց ետևից կռանում է գետնին… սկսում է հավատալ ,որ եղբոր խալերը պատահաբար թափվել են գետնին, որ սա հենց նա է թողել, որ ինքը իմանա, գտնի նրա տեղը…ախր ինքն էլ այդպես կաներ…հաստատ, ախր մանդարինները…
Բայց հիվանդությունը հիվանդություն է մնում…
Հայրը հերթական ագամ փորձեց ներս մտնել: Երկար գիշերներ Բլիզիկին հսկած միանձնուհին, որ նրա զառանցանքմերից գլխի էր ընկել, թե ինչ էր պատկերված երեխայի անկողնուց գտնված նկարում, այդ պահին ինքնիրեն դառնորեն բացականչեց` նա ամե՜ն ինչ հասկացել է….
-Դե, դե ներս անցեք, արդեն միևնույն է ,-դիմեց նա հորը:
Երբ հայրը ներս մտավ, Բլզիկին գտավ անկողնու վրա կծկված ու դեղնած: Երկար լռություն տիրեց սենյակում, բայց հայրը վերջապես բառ ընտրեց ու որոշեց խոսել: Սա հասկանալով` Բլզիկը հանկարծակի հարձակվեց հոր վրա, իր պստիկ մատները խրելով հոր վերնաշապիկի գրպանների մեջ, բռնվեց ու սկսեց արագ-արագ գոռալ.

[Դավիթ]

-Բլզիկը չգիտի` հրացանը ինչ է, Բլզիկը չի դիմանա, նա չգիտի, չգիտի, թե ում… նա, չգիտի, չգիտի` հրացանը ինչ է …Բլզիկը անգամ չգիտի, որ կարելի է փողոցում քայլող տղամարդկանց մոտենալ ու սիգարետ ուզել, չգիտի, որ նրանք հաստատ կտան…լսու՞մ ես, լսու՞մ ես, Բլզիկը չգիտի, չգիտի` հարացանը ինչ է ….. ախր կգա, հաստատ կգա, պարզապես գտել է ավելի դժբախտ մեկին, ով իր կարիքը ունի…հո չեր թողնելու ... լավն է, լավն է. կգա...Բլզիկը չի սպանում, չգիտի ….հավատու՞մ ես, հավատու՞մ ես, չէ… ես չեմ ներում նրա բացակայությունը, որ մի քիչ էլ անցնի ու չդիմանամ ու ներեմ, մեկ է, կձևացնեմ, որ չեմ ներում , չեմ ներում է...միևնույն է…. ,- ու նա սպառված ընկավ հատակին: Հայրը լեղապատառ դուրս վազեց…
-Փրկե՜ք, փրկե՜ք, նա իմ միակ զավակն է, իմ միակը, աաաա՜խ փրկեք,-ցնցում էր նա քահանային:


-Ես վախենում եմ, որ բանալին կպտտվի փականի մեջ ու մի օր էլ թեյի բաժակից կհանեն մարմինս, գուցե նրա համար, որ գդալի հորիզոնական դիրքը կկորցնի իր հավասարակշռությունը ու կընկնի բաժակի մեջ… Դա այնքա՜ն մեծ անդունդ է…միակ տաք թափանցիկը…և գիտես, նրանք գնալով փակեցին դուռը ձեռքրիս վրա, բայց ես ուժեղ էի…ես պարանոցով հենվում էի սեղանին… ու ...ու գրքի էջերը փչելով էլ կթերթվեն…այ, տեսեք, տեսնում եք, չէ՞,-ձեռքերը ուղիղ, քահանայի աչքերի մոտ պահելով, պնդում էր Բլզիկը:
- Կանցնի, զավակս,- թեև խճճված , բայց հաստատ պատասխանեց ծերունին:
-Չի անցնի,- նորից լսվեց`աստիճանաբար մարող ձայնը, ու դեմքով դարձավ դեպի պատը:
փսսսսսսսսսսսսսսսս, փսսսսս, փս-փս-փս……
-...որովհետև քոնն է արքայությունը,- դեռ մրմնջում էր քահանան…
-դամ…
-և հավիտյանս…
-դդ-դաամ…
-հավիտենից….
-դաարի…
- և հավիտյանս հավիտենից…
-դա-ա-ա՜մ….
-ամեն:

[Peace]

Շարունակություն

Թաղմանս ժամանակ մարդկանց դեմքերին միայն ձանձրույթ էր կարելի նկատել և հոգնածություն, ահավոր շոգ օրեր էին սկսվել:

Մի օր իմ ընկերներից մեկն էլ ասեց՝ արի մահանանք: Համաձայնեցի, բայց մի պայմանով, որ երկուսիս էլ նույն գերեզմանոցում են թաղելու:

Նա իսլամ էր դավանում: Ըստ իրենց ավանդույթների թաղման արարողության ժամանակ, նախ՝ դագաղ չեն օգտագործում, հետո՝ հագուստ չեն հագցնում: Մերկ մարմինը փաթաթում եմ ճերմակ սավանի մեջ և այդքանը:

Դե մենք էլ գիտես՝ տաբատ, վերնաշապիկ, կոշիկ, թաշկինակը բթան արանքում: Ամեն ինչը տեղը, կարճ ասած:

Ու տանում են մեզ մեր վերջին հանգրվանատեղի:

Մեկ շաբաթ անց, զանգեցի ծանոթիս, ասեցի՝ շուտ արա արի ինձ ստեղից տար: Ափալ-թափալ եկավ ասում ա՝ ի՞նչա եղել, կռվե՞լ ես: Ասեցի՝ վայ Տրդատ ջան, ի՞նչ կռվել, դադար չեն տալիս, ամեն րոպե մեկը գալիս ասում ա՝ գնա մեր համար տորթ բեր, ջուր բեր, դու հագնված ես:

Նա ժպտաց ու գիտես ի՞նչ ասաց ինձ՝ էս լեն ու բոլ աշխարհում, դու ինչի՞ բռնեցիր մահվան ուղին...

[Դավիթ]

2-րդ տարբերակ

Չկորցնել

Որսը

Երկար էր ճանապարհը...
-Ջրափոսի մեջ ագռավները փետուրներն էին լվանում, իսկ ես կանգնած նրանց էի նայում... Ուղիղ երեք րոպե:
-Ի՞նչ ջրափոս:
-Չկա արդեն,- կամաց ասաց Սաթը:
Սպիտակը կուրացնում էր: Թվում էր՝ ձյան հաստ շերտն անգամ հորիզոնն էր ծածկել, ու երկինքն արդեն չէր պոկվում գետնից:
-Դեռ շատ կա՞:
-Հասնում ենք:
Երիտասարդը քթի տակ ինչ-որ բան մռթմռթաց ու գլուխը կախ շարունակեց հետևել կնոջը:
Բայց մի քանի րոպե անց համբերությունը սպառվեց.
-Կանգնի՛ր:
Կինը կարծես չլսեց նրան:
-Այստեղ ոչինչ չկա, շուրջը դատարկություն է, ո՞ւր ենք գնում:
Ձայնը ցավեցնելու չափ սուր հնչեց, բայց Սաթը չնայեց էլ նրա կողմը:
-Արդեն մթնում է, ես հետ եմ գնում...
Այս անգամ կինը կանգ առավ:
-Քիչ մնաց...
Տաք գոլորշին դուրս եկավ Սաթի շուրթերից, մի պահ անշարժացավ օդում, հետո կպավ սպիտակին, հալվեց նրա մեջ: Երկուսի հայացքները հանդիպեցին: Սաթի մոխրագույն աչքերը սառն էին, բայց խորը, ինչպես լուսնի տակ փայլող ջրհորը: Պատանին ավելի լարվեց:
-Ասացի՝ հետ եմ գնում:
Գլխավերևում սև բծեր հայտնվեցին: Անհանգիստ շարժվեցին, խլրտացին ու կռռոցով անհետացան:
-Չես գնում դու հետ:

Գյուղը

Բոլորն իրար ճանաչում էին, փոքր էր գյուղը: Չքավորությունն ամենքի տանն էր, բայց մարդիկ մեկը մեկին օգնում էին, որ կարողանան ծայրը ծայրին հասցնել, ապրել: Ոմանք ամեն օր կողքի քաղաքն էին գնում, առավոտից իրիկուն աշխատում, իսկ գիշերվան մոտ գյուղ վերադառնում: Հոգնած, դադրած ու աշխարհից խռով:
Նեղությունն ու ծանր կյանքը բոլորին իրար էր կապել, մտերմացրել: Լուռ համերաշխության շունչ կար այնտեղ, որի մեջ սակայն ուրախությունն էր պակասում: Դառը կյանքի բախտակից ընկերներ:
Այդպես էլ ապրում էին մարդիկ՝ իրար ուժ տալով, սատարելով: Մի օր լավ, մի օր վատ՝ կյանքն առաջ էր գնում:
Միայն մեկը կար, ում գյուղը չէր ընդունում: Ամենքի աչքի փուշն էր նա, մեջները կուտակված դառնությունն ու չարությունը թափելու միակ թիրախը, այն կետը, որտեղ ավարտվում էր մարդը՝ տեղ տալով հոգու խորքում ապրող ու իր հերթին անհամբեր սպասող գազանին: Կանայք նրան տեսնելիս երես էին թեքում, երեխաներին հեռու պահում: Տղամարդիկ հետևից վուլգար խոսքեր էին արձակում, հայհոյում ու թքում: Իսկ ծերերն անիծում էին դժոխային բառերով:
Սաթն էր: Չորս փոքր զավակ ուներ, չորսն էլ՝ տարբեր հայրերից, իսկ իրականում՝ բոլորն էլ անհայր: Այն խարխուլ տանը, որտեղ ապրում էր, պատերն ու կտուրը մաշված էին, ծակոտված: Գետինը սևացած էր, տեղ-տեղ՝ մամռակալած: Եթե պատերից ներս գոնե մի քիչ արև մտներ, խրճիթն այդ վաղուց հող ու խոտի հանգրվան դարձած կլիներ: Իսկ հիմա այն սառն էր և ցամաք, ինչպես նրա մեջ կուչ եկած չորս փոքր էակներն ու նրանց մայրը:
Բնակիչների աչքի առաջ այդ տունն օր օրի սահում, հեռանում էր գյուղից՝ քիչ-քիչ մոլորվելով ամայության մեջ: Որևէ մեկին դա չէր էլ հուզում: Եվ արդեն ոչ ոք չգիտեր՝ որտեղ էր գտնվում քանդռտված խրճիթը: Բայց Սաթին դեռ հաճախ էին տեսնում կամ գյուղում շրջելիս և մարդկանցից հին շոր ու փալաս խնդրելու ապարդյուն փորձեր անելիս, կամ քաղաք տանող ճամփեքին արագ-արագ քայլելիս: Բոլորն էլ գիտեին, թե ինչու էր գնում քաղաք և ոնց էր իր կես փոր հացը վաստակում:
-Պոռնի՛կ...
Սաթը սովորել էր չլսել այն, ինչ լսել պետք չէր: Նրա բոլոր զգայարանները միայն մի նպատակի էին ծառայում:
Գոյատևել:

Որսը

Ոտքերը հոգնել էին, հայացքն էլ: Ձյան միջով ժամերով քայլելը հեշտ չէր: Քաղաք տանող ճամփան այդ ցրտին անվերջ էր թվում: Բարակ շորը քարացել, սառույց էր կապել ու ամեն քայլին կպչում, քերում էր փշաքաղված մաշկը:
Սպիտակը շատ էր, տանջող:
Սաթն ուզեց վերացնել այն: Գոնե երեք րոպեով, միայն երեք րոպեով: Եվ արեց:
Ձյունը հալվեց, մեծ ջրափոս դարձավ: Ագռավներն ուրախացան Սաթի որոշումից, ու հավաքվեցին ջրի վրա: Սաթը մոտեցավ ջրափոսին: Թռչունները վտանգի հոտ առան ու թռան...
Նրանց թողած հետքերը ևս մի քանի վայրկյան մնացին թաց հողի վրա ու նորից կորան թավ ձյան տակ: Սպիտակը վերադարձավ:
Սաթը փակեց աչքերը... Կոպերի ներսում տանը մենակ մնացած չորս սոված երեխաների պատկերն էր:
Ոտքերն առաջ գնացին, մինչև հասան իրենց ծանոթ փողոցը:
Աչքերը բացեց: Սովորականի նման պիտի սկսեր հայացքով տղամարդ որսալ: Բայց այս անգամ մտքին այլ բան էր: Փողոցի անկյունում ջահել տղա էր կանգնած՝ դեռ լրիվ պատանի: Նա իր նուրբ մատներով դատարկ դրամապանակն էր քչփորում, որ միջից գոնե մի մետաղադրամ գտնի:
Սաթի մոխրագույն աչքերը փայլեցին, հայացքը փոխվեց:
Տղան գլուխը բարձրացրեց ու տեսավ նրան: Փողոցային կին՝ կիսաբաց, նիհար մարմնով ու արտասովոր դեմքով:
-Կուզե՞ս:
Պատանին հարցից շփոթվեց, բայց հայացքը գերված մնաց մոխրագույն աչքերին:
-Փող պետք չի, ուղղակի արի հետս:
Ինքն էլ չհասկացավ, թե ինչպես հետևեց կնոջը: Ու քայլեցին երկուսով:
Երկար էր ճանապարհը...

Գյուղը

Ձմեռը դժվար էր անցնում: Սառնությունը սողոսկում էր տուն, միանում սովին, ուզում էր տանել երեխաներին: Սաթը պաշտպանվում էր: Երբ սառնամանիքները սաստկանում էին, նրա մարմինը պատվում էր մորթիով, դունչը սրվում: Իր ձագերին հավաքում էր կրծքի տակ, տաքացնում: Իսկ գիշերները ոռնում էր Սաթը: Գյուղացիները լավ էին ճանաչում հանդերի խորքից եկող այդ ձայնը: Այն անցնում էր բթացած հոգիների միջով՝ դատարկության մեջ դատարկություն լցնելով:
-Սաթն է...
Երբ գյուղի երեխաները դպրոցի ճամփին տեսնում էին ոսկրերը դուրս ցցած, մորթոտ Սաթին, տնից վերցրած մի կտոր չոր հացը հանում էին գրպաններից, տալիս նրան: Դնչով վերցնում էր հացը, պահում լեզվի տակ, թրջում, փափկացնում, որ տուն տանի, փոքրերին կերակրի:
-Գնա, Սաթ, մերոնք չտեսնեն,- իրենց գործած զանցանքից վախենալով՝ ասում էին երեխաներն ու վազելով հեռանում:
Շուտով նրանք էլ էին մեծանալու ու կորցնեին մարդկությունը:
Մարդ լինելը: Մի բան, ինչից Սաթն այնքան վախենում էր զրկվել: Բայց մորթին ու ժանիքներն ավելի կարևոր էին ցրտի և սովի դեմ պայքարում:

Որսը

-Չես գնում դու հետ:
Ցուրտը սաստկացավ:
Տղան նայում էր նրա գիշատիչ դարձած աչքերին:
-Ի՞նչ ես ուզում ինձնից...
Իր առջև գայլացած կին էր՝ բաց երախով, ծանր շնչառությամբ:
-Հեռացիր, թող գնամ:
Սաթը կամաց մոտենում էր պատանուն: Նրա մկանոտ ոտքերը պատրաստ էին ցատկին: Ատամներով հոշոտեր, լեշը քարշ տար, տաներ ձագերին:
-Անունդ կասե՞ս, արի խոսենք...
Սաթի հետ վաղուց ոչ ոք չէր խոսել, այնքան, որ դրա կարիքը վերացել էր:
Վերին շուրթը վեր քաշեց, գռմռաց:
Տղան չէր լռում.
-Սոված ես հաստատ, գիտեմ...
Գայլի աչքերը կրակ էին կտրել:
-Երեխաներ ունե՞ս, քանի՞ տարեկան են, դպրոց գնում ե՞ն...
Ագռավները նորից կռռացին գլխավերևում, նրանցից երկուսն իջան ներքև, սկսեցին հետաքրքրված հայացքներով զննել իրավիճակը:
-Սպասիր, պետք չի...
Սաթի ոտքերը պոկվեցին գետնից, մորթին ալեկոծվեց թռիչքի թափից...
Տուն վերադարձավ հոգնած, ուժասպառ... Զավակները վնգստալով վազեցին մոր մոտ, կպան նրան: Գրկեց բոլորին, տաքացրեց իր մարմնով:
Թևի տակից հանեց երկու խեղդած ագռավը: Սկսեց կամաց բմբլահան անել:
Այդ գիշեր սոված չէին մնալու:

[Դավիթ]

3-րդ տարբերակ

Կճեպները

Դիեգոն իջել էր մառան ու ցեմենտով իրար էր կպցնում ձվի կճեպները: Վերևում, իր հորական տան ննջասենյակներից մեկում մի քանի ժամ հետո լույս աշխարհ էր գալու նրա որդին՝ Ալվարեսների վերջին շառավիղը: Երկունքի ցավերի մեջ գալարվող կնոջ ճիչերից սարսռում էր, ձեռքերը դողում էին, ճակատին քրտինքի մեծ կաթիլներ էին գոյացել ու քունքի մոտից հոսում էին դեպի վիզը: Կնոջը ծննդաբերել օգնող տարեց կանայք երգում էին չարքերին հեռացնող աղոթքի տողերն ու տանն ինչ-որ հանգստացնող բույր արձակող բույսի ծխացող շյուղեր էին շարում: Մի քանի ժամից ծնվելու էր նա, ով, ինչպես Ալվարեսների ցեղի բոլոր որդիները, իր ծնունդով ազդարարելու էր ծնողի մահը:
Դիեգո Ալվարեսը, ինչպես իր հայրը, իր հոր հայրն ու նրանից առաջ էլ եղած բոլոր Ալվարեսները, ձվածին էր: Նրանք ծնվում էին մոր արգանդից, սակայն հասունանում էին ոչ թե ընկերքում, այլ ձվի մեջ, որն էլ, ինն ամիս հետո, իրեն կրող կնոջը պատռելով, դուրս էր գալիս: Մի քանի ժամ հետո, երբ մոր դիակն արդեն սառած էր լինում, ձվի կեղևը կոտրում ու միջից լույս աշխարհ էր գալիս հերթական Ալվարեսը: Ցեղում դեռ երբեք աղջիկ չէր ծնվել, բոլորը տղա էին, ու բոլորն էլ մի օր ստիպված էին լինելու գնալ հարազատ Սորիդայից ու այնպիսի մի վայրից կին գտնել, որտեղ դեռ չէր հասել Սորիդայի ձվածինների մասին պատմությունները: Թե չէ, ով էր գժվել Ալվարեսի կին դառնալ՝ իմանալով, որ նորածին զավակին գրկելու փոխարեն մահվանն է փարվելու:
Ալվարեսների ցեղում դեռ ոչ մի տղամարդ չէր սիրահարվել: Գիտեին, որ ամուսնությունն ավարտվելու է առաջին որդու ծնվելուն պես, ու առանձնապես չէին կապվում կնոջ հետ: Կինը նրանց համար ցեղ շարունակելու միջոց էր միայն: Ամուսնանում էին բնազդով, հաշվի չառնելով այն կորուստները, որոնք գերդաստանի չմարելու գինն էին:
Երբ ծնվեց Դիեգոն, մայրը դեռ չէր մահացել, ու նա հասցրեց մի անգամ գրկել երեխային ու սառչող շուրթերով համբուրել նրա խոնավ ճակատը: Երբ մայրը մահացավ, երեխային չէին կարողանում պոկել գրկից, փոքրիկ Դիեգոն կառչել էր մոր ձեռքից ու անկուշտ հոտոտում էր նրան: Դիեգոյի հայրը մահվան մահճում հիշելու էր մեռած մոր մարմինը ագահաբար հոտոտող որդու փոքրիկ ռունգերն ու լայնացած բիբերը, նրան կառչած թմբլիկ մատները:
Երեխաներին խնամելու համար Ալվարեսները միշտ սպասուհիներ էին պահում, որոնց պարտականությունների հիմնական մասը նաև երեխաների դաստիարակությունն ու կրթությունն էր, քանի որ հայրերը այնքան էին անընդունակ սիրելու, որ անգամ սեփական զավակների հետ զբաղվելն էին համարում ժամանակի անիմաստ կորուստ: Ալվարես տոհմի ժառանգները մեծանում էին սպասուհիների խնամքով ու հոգատարությամբ շրջապատված, սակայն, երբ գալիս էր օրն ու հերթական սպասուհին, չդիմանալով տան տղամարդկանց բռիությանն ու անվերջանալի ոտնձգություններին, հեռանում էր տնից, արցունքների մեջ կորած գրկելով փոքրիկ Ալվարեսներին, երեխաները սովորաբար ընդհանրապես ոչ մի զգացմունք չէին ունենում, իսկ հաջորդ օրն անգամ սպասուհու անունը հիշելու ի վիճակի չէին:
Ի տարբերություն իր հարազատների, Դիեգոն արտակարգ էմոցիոնալ երեխա էր: Գյուղի պառավներն ասում էին, որ դրա պատճառը Դիեգոյի ռունգերում մնացած մոր հոտն էր, մոր կարոտն ու ջերմության պակասը: Միակ Ալվարեսն էր, ում երբևէ գրկել էր մայրը: Դիեգոյի հայրը՝ Խուանը, ով մի հսկա տղամարդ էր, նյարդայնանում էր որդու զգացմունքայնությունից ու հայրական ապտակներ դրոշմում երեխայի դեմքին այն սակավաթիվ րոպեների ընթացքում, որոնք բարեհաճում էր տրամադրել որդու հետ շփմանը: Սակայն ապտակներն անօգուտ էին, Դիեգոն նման չէր Ալվարեսներին, նա խուսափում էր մարդկանցից, կարող էր ժամերով նստել տան վերանդայում ու նայել գետից այն կողմ սարի գագաթի վրայով սահող ամպերին, սիրում էր ժամերով կորչել անտառում ու գալ միայն մթնշաղին՝ ժպտալով ողջունելով կատաղի տեսքով իրեն նայող հորն ու ներողություն հայցող հայացք գցելով սպասուհու վրա՝ կներես, որ ուշացա, հո քեզ չե՞ն նեղացրել:
Երբ մեռնում էր հերթական Ալվարեսը, նրա հետ միասին թաղում էին այն ձվի կճեպները, որոնց միջից նա դուրս էր եկել: Դրանք պահվում էին մառանում, որի դուռը միշտ կողպում էին, իրենք էլ չհասկանալով թե ինչու, ու որտեղ պատին փակցված հատուկ դարակներ էին սարքել ու ամեն դարակի վրա գրում էին ձվի «տիրոջ» անուն ազգանունը: Կճեպները, տարիների ընթացքում, մեծանում ու հաստանում էին, ու ինչքան երկար էր ապրում Ալվարեսը, այնքան մեծ էին լինում ձվի կճեպները: Ձուն միշտ այն չափի էր, որ կարող էր հեշտությամբ նորից իր մեջ առնել իրենից դուրս եկածին:
Երբ մահացավ հայրը, Դիեգոն քսանմեկ տարեկան էր, ու իր ձեռքով հոր գերեզմանի մեջ շարեց ձվի կճեպները, եղավ առաջինը ցեղում, ով թաղման ժամանակ արտասվեց, ու նաև դարձավ վերջինն իր տոհմից, քանի որ երկու հորեղբայրներից մեկը զոհվել էր պատերազմում, իսկ մյուսին սպանել էին պանդոկում, ինչ-որ անիմաստ վեճի պատճառով: Հորեղբայրների երկու տղաներն էլ էին մահացել, մեկը՝ երբ դեռ շատ փոքր էր, կորել էր անտառում, մի քանի օր հետո նրա պատառոտված ու արյունոտ շորերն էին գտել ու պարզ էր դարձել, որ շնագայլերը կերել են տղային, իսկ մյուսը մեռել էր քնած ժամանակ, ոչ ոք էդպես էլ չէր իմացել, թե ինչու:
Հոր մահից հետո ընկճված Դիեգոն ենթագիտակցորեն հասկացավ, որ իր տխրությունը փարատելու համար պետք է զբաղվել ինչ-որ բանով, ու սկսեց վերանորոգել իրենց տունը, որը միայն հրաշքով էր դեռ կանգուն մնում: Նա սպիտակեցրեց պատերը, նորոգեց տանիքը, բակում ծաղիկներ տնկեց, հնավաճառին նվիրեց իրենց հին կահույքն ու հորից մնացած վերջին գումարով գնեց նոր բազմոց ու հեռուստացույց: Տունը մաքրեց սարդոստայներից ու ամեն տեսակի բլոճներից, փորձեց ինչքան հնարավոր է հյուրընկալ դարձնել այն, պատերից իջեցրեց հորն ու պապերին պատկանող զենք ու զրահը, դրանց փոխարեն բնանկարներ փակցրեց: Սակայն, Սորիդայի բնակիչները, թեև սիրում էին Դիեգոյին, միևնույն է, շարունակում էին հեռու մնալ Ալվարեսների տնից, որովհետև համոզված էին, որ թե Դիեգոն, թե բոլոր Ալվարեսները և թե նրանց տունը անիծված են:
Իր միայնության երկարատև ժամերի ընթացքում երիտասարդ Ալվարեսը փորձում էր հասկանալ, թե ինչու էր իր կյանքն էդպես ստացվել, ինչու, նման չլինելով մնացածներին, ինքը նաև նման չէր սեփական ընտանիքին, սակայն, նման հարցերի պատասխանները դեռ ոչ ոք չի գտել, ուր մնաց թե Սորիդայի ծայրում, անտառի փեշին ծվարած տնակի բնակիչը գտներ:
Դիեգոն քսաներկու տարեկան էր, երբ Սորիդայի փողոցներից մեկով անցնելիս անկյունից իր դիմաց անսպասելի դուրս եկավ մի աղջիկ, ով վախից ու հանկարծակի գալուց կորցրեց հավասարակշռությունն ու եթե Դիեգոն նրան չգրկեր, աղջիկն իր ամառային գրեթե թափանցիկ զգեստով ընկնելու էր ջրափոսը: Տղայի շունչը սկսեց կտրվել, նա ասես նորից զգար իրեն գրկած սառչող մոր ջերմությունը: Աղջիկը վախեցած ու զարմացած մի պահ նայեց Դիեգոյին, ապա հետ հրեց նրան: Դիեգոն երևի տեղում մեռներ իրեն այրող անծանոթ զգացողություններից ու հուսահատությունից, որ նա հիմա կգնա ու էլ երբեք ինքն աղջկան չի տեսնի, եթե, մի քանի քայլ հեռանալով՝ աղջիկը չշրջվեր ու չարաճճի չժպտար:
Նրա անունը Կլեմենտա էր, նա եկել էր Սորիդա հարևան քաղաքից, ու մի քանի շաբաթ մնալու էր տատիկի տանը, մինչ համալսարանում դասերի սկսվելը: Դիեգոն սիրահարվել էր խելագարի պես: Նա ամեն օր հյուր էր գնում Կլեմենտային, նրան նվիրում իր բակում աճած ամենագեղեցիկ ծաղիկները, կիթառ էր նվագում Կլեմենտայի ու իր տատիկի համար, երեկոյան միասին թեյ էին խմում ու վայելում տատիկի թխած խմորեղենը, հետո գնում պատշգամբ ու նայում աստղերին՝ խոսելով այն հիանալի անհեթեթություններից, որոնք ապակոդավորելիս միայն մի բան էր ստացվում՝ գժվում եմ քո համար: Կլեմենտան նույնպես անտարբեր չէր Դիեգոյի հանդեպ: Ալվարեսները միշտ էլ աչքի էին ընկել իրենց ֆիզիկական ուժով ու գեղեցկությամբ, իսկ Դիեգոն, ունենալով տիպիկ տղամարդկային գեղեցկություն, միաժամանակ կատվի ձագի պես քնքուշ էր ու կարողանում էր զվարճացնել աղջկան:
Դիեգոյի բախտը բերել էր, որ տատիկը տնից դուրս չէր գալիս ու չէր շփվում հարևանների հետ. նա չգիտեր Ալվարեսների մասին, թե չէ խմորեղեն հյուրասիրելու փոխարեն ավելը կջարդեր թոռնիկի հետևից քարշ եկող թխամորթ ու վառվռուն աչքերով ջահելի գլխին: Մնացել էր երկու օր, որից հետո Կլեմենտան պետք է վերադառնար տուն՝ ծնողների մոտ: Այդ երեկո պատշգամբից չէին լսվում երիտասարդների ծիծաղն ու կատակները: Ներսում, թեյի բաժակները լվանալով, տատիկը քթի տակ ժպտում էր ու մրթմրթում՝ մի դրանց տես, մեծացել են:
Երբ տղան պատրաստվում էր գնալ, Կլեմենտան նրա ձեռքը մի թղթի կտոր խցկեց այնպես, որ տատիկը չտեսնի, ու արագ դուռը փակեց տղայի հետևից: «Ժամը մեկին կգա՞ս», գրված էր ճմրթված թղթիկի վրա, որը ցնցվում էր Դիեգոյի դողացող մատներում:
Տասներկուսից սկսած նա թափառում էր Կլեմենտայի տատիկի տան մոտակայքում՝ անընդհատ նայելով պատուհանին, սպասելով, թե երբ կհանգցնեն լույսը: Երբ լույսերը ի վերջո հանգան, նա, վախից ու ինքն էլ չիմանալով ինչից դողալով, մոտեցավ դռանը, որը անմիջապես բացվեց, ու Կլեմենտան, տղայի ձեռքից բռնելով, նրան քարշ տվեց իր սենյակ: Այնտեղ, մթության մեջ, Դիեգոն դարձավ միակն Ալվարեսներից, ով ոչ թե տիրեց կնոջը, այլ նրա հետ սեր արեց: Զսպված հառաչանքները կախվել էին օդում, նրանք իրար սիրում էին այնպես, ինչպես սիրում են առաջին անգամ, երբ չգիտես ոչինչ, երբ ուղեղդ չի լցվել ուրիշների ու քո սեփական փորձի մասին հիշողություններով, երբ սիրում ես խարխափելով, կույրի պես, առանց հասկանալու, թե ինչ ես անում: Երբ հազարավոր համբույրներից, փաղաքշանքներից ու շշունջներից հետո Կլեմենտան փաթաթվեց քրտինքի մեջ կորած Դիեգոյին, երբ նրանց սրտի զարկերը հանգստացան, երկուսի համար էլ պարզ դարձավ, որ առանց իրար ապրել չեն կարող ու չեն ուզում:
Նրանք շուտով ամուսնացան, ու Կլեմենտան տեղափոխվեց Դիեգոյի տուն: Նրանք երջանիկ էին, ինչպես երջանիկ են լինում սիրահարները, երբ նրանց ոչ ոք չի խանգարում ու միակ զբաղմունքը իրար սիրելն է լինում: Երբ բանականության հերթական մթագնումից հետո նրանք շնչասպառ ընկնում էին անկողնուն, Դիեգոն մտքում աղոթում էր՝ խնդրում եմ, չհղիանաս, աղաչում եմ... Կնոջը իր ընտանիքի պատուհասի մասին պատմել չէր կարողանում, հասկանում էր, որ դա պետք է արած լիներ ամուսնությունից առաջ, բայց համարձակությունը չէր բավականացրել, ու եթե հույս կար, որ այն ժամանակ միգուցե աղջիկն այնուամենայնիվ կմնար իր հետ, հիմա արդեն վստահ էր, որ հենց պատմի, Կլեմենտան կհեռանա իրենից:
Եվ այնուամենայնիվ եկավ այդ օրը, Կլեմենտան մի օր դիմավորեց ամուսնուն սովորականից ավելի ուրախ ու խնդրեց, որ աչքերը փակի: Դիեգոն փակեց աչքերն ու շուրթերը պարզեց համբույրի համար, սակայն Կլեմենտան չհամբուրեց, այլ նրա ձեռքը վերցնելով այն դրեց իր որովայնին: Դիեգոյի ծնկները ծալվեցին:

***

Դիեգոն իջել էր մառան ու ցեմենտով իրար էր կպցնում ձվի կճեպները: Վերևում, իր հորական տան ննջասենյակներից մեկում մի քանի ժամ հետո լույս աշխարհ էր գալու նրա որդին՝ Ալվարեսների վերջին շառավիղը: Երկունքի ցավերի մեջ գալարվող կնոջ ճիչերից սարսռում էր, ձեռքերը դողում էին, ճակատին քրտինքի մեծ կաթիլներ էին գոյացել ու քունքի մոտից հոսում էին դեպի վիզը: Նա արագ-արագ իրար վրա էր հավաքում ձուն, որոշել էր մտնել ձվի մեջ ու մեռնել այնտեղ, ինքն իրեն փակել դրա մեջ ու մի քանի ժամ հետո օդի պակասից շնչահեղձ լինել: Մնացել էր երկու կտոր: Մեկն էլ կպցրեց, հետո մյուսը վերցրեց, մտավ ձվի մեջ ու ուզում էր վերջին կտորն էլ ներսից ամրացնել, երբ լսեց ինչ-որ մեկի ոտնաձայնը: «Պառավներն են գալիս»,- մտածեց նա,- «ուզում են ասել, որ իմ Կլեմենտան արդեն չկա...» ու փակեց վերջին կտորը: Դրսից լսվեց տարեց կնոջ ձայնը.
-Դիեգո՜, դե ուր ես կորել, դուրս արի այ տղա, աղջիկ ես ունեցել, սիրուն, քաղցր աղջիկ, գնա գրկիր կնոջդ ու զավակիդ, նրանք անհամբեր քեզ են սպասում:

[Դավիթ]

4-րդ տարբերակ

Տամիբեի կրակե պարիսպը

Տամիբեում խառնաշփոթ էր: Հասած ցորենի դաշտում դարձյալ գայլերի ոհմակի զոհ էին դարձել մի քանի տամիբեցի հնձվորներ: Ոչ մեկին չէր հաջողվել փրկվել. այս անգամ մի ընտանիքից երեք զոհ կար՝ հայրն իր երկու որդիներով, մի քանի երիտասարդներ ու մի քանի տարեց տղամարդիք: Լուրը մի կին էր բերել, որ դաշտ հաց էր տարել ամուսնու համար, ու տեսել էր նրանց բզկտված, մասնատված մարմինները: Նա խելագարի նման վազում էր Տամիբեի փողոցներով, քաշքշում իր իսկ մազերը ու անհասկանալի աղաղակում էր: Ամեն կողմից լսվում էին բղավոցներ, վախեցած ճիչեր:
Այդ օրը մի քանի տասնյակ ընտանիքներ լքեցին Տամիբեն
Վերջին երկու տարիներին Տամիբեի բնակչությունը ապրում էր սարսափի մեջ: Անընդհատ ենթարկվում էր հարձակումների մարդակեր գայլերի կողմից: Նրանք հարձակվում էին ոհմակներով ու խուճապի ժամանակ հասցնում էին մի քանի մարդու կյանք խլել: Փրկվելու հնարավորություն չկար: Անպաշտպան վիճակը բնակչությանը հասցրել էր ծայրահեղ հուսահատության, մանավանդ, որ հարևան երկրներն էլ էին ներխուժում, թալանում, սպանում, գերի տանում ու գերիներին վաճառում ստրկության:
Մարդիկ հոգնել էին իրենց անզորությունից և աստիճանաբար հեռանում էին, լքելով իրենց բնակավայրը: Բարձում էին սայլերին իրենց աղքատիկ ունեցվածքը, վերցնում երեխաներին ու ընկնում ճանապարհ, անվտանգ կյանք փնտրելու հույսով:

Տարիների ընթացքում Տամիբեն դատարկվեց: Մնաց միայն մի ծերունի, որ կորցրել էր ընտանիքի բոլոր անդամներին: Կինը վաղուց էր մահացել, որդուն գայլերն էին կերել, իսկ աղջկան թալանչիները մի քանի այլ կանանց հետ գերության էին տարել: Վերջին հեռացող ընտանիքը առաջարկեց ծերունուն իրենց հետ դուրս գալ Տամիբեից, բայց նա հրաժարվեց, վաղուց հաշտվել էր ճակատագրի հետ ու սպասում էր մահվանը՝. «ի՞նչ տարբերություն, թե որտեղ կմեռնեմ »,- մտածում էր նա:

* * *

Արթնացավ գայլերի ոռնոցից: Ձայներն այնքան մոտիկից էին լսվում, որ նրան թվաց, թե տուն են մտել: Մեջքը մի կերպ ուղղելով, աչքերը տրորելով վեր կացավ, վառեց պատից կախված ջահը, լուսավորելով գիշերվա մթությունից ու գայլերի ոռնոցից սարսափ առաջացնող մութ սենյակը՝ գնաց մյուս սենյակները ստուգելու: Տանը գայլեր չկային: Ջահը մոտեցրեց պատուհանին, դուրս նայեց, տեսավ, թե ինչպես էին մի քանի տասնյակ գայլեր շրջապատել խրճիթը: Զարմանալի էր, բայց կենդանիները հանկարծ սկսեցին ետ – ետ գնալ: Ծերունին ոչինչ չհասկացավ կատարվածից, գնաց ստուգեց դռան փականը, տեսավ, որ փակ է, զարմացած վերադարձավ, հանգցրեց ջահն ու պառկեց: Քնել չէր կարողանում: Մտքից դուրս չէր գալիս, թե ինչպես էին գայլերը ետ - ետ գնում: «Ինչու՞ ետ գնացին» - հարցնում էր ծերուկն ինքն իրեն, բայց պատասխանը չէր գտնում:
Առավոտյան սովորականից ուշ արթնացավ, լուսադեմին էր քնել: Անկողնուց վեր կացավ ու առաջին հերթին մոտեցավ պատուհանին: ՈՒշադիր նայեց տան բոլորը, հեռվում գտնվող ամեն մի ծառի ու թփի քամուց օրորվելը, համոզվելով, որ գայլերը գնացել են, գնաց հագնվելու: Ծխամորճը թութուն լցրեց, վառեց ու մի քանի ծուխ քաշելուց հետո գնաց խոհանոց: Դարակներում ուտելու բան էր փնտրում, բայց ոչինչ չկար, դատարկ էին: Որոշեց գնալ դաշտ, մի քիչ ցորեն հնձել, բերել: Այս տարվա բերքը այդպես էլ մնացել էր. գայլերի հարձակումները այնքան էին շատացել, որ ոչ ոք չէր համարձակվել հունձ անել: Բերքն այդպես էլ թողնելով անհավաք՝ փախել էին, միայն թե ազատվեն պատուհաս դարձած վտանգներից:
Ծերունին վերցրեց գերանդին, սրեց, սրաքարը դրեց գրպանը: Քթի տակ քմծիծաղեց: Նա հասկանում էր գայլերին, քանի որ նրանց նման ինքն էլ սոված էր: Ախոռից հանեց ձիուն, կապեց սայլին, գերանդին դրեց սայլի մեջ ու քշեց դեպի ցորենի արտերը:
Տարիքն իրենն զգացնել տվեց: Մի քանի մետր հնձելուց հետո հոգնեց: Նստեց հնձած հասկերի վրա, վաղուց արդեն մաշված տաբատի գրպանից հանեց թութունը, լցրեց ծխամորճն ու վառեց: Հանկարծ լսվեց ձիու անհանգիստ խրխնջոցը: Շուռ եկավ, տեսավ գայլերն են մոտենում: Ծերունին խուճապահար վեր կացավ նստած տեղից ու չնկատեց, թե ինչպես ձեռքից կրակն ընկավ չոր հասկերի վրա: Կրակն ակնթարթորեն բռնկվեց ու արագ տարածվեց: Նա մտովի հրաժեշտ տվեց իր առանց այդ էլ անիմաստ գոյությանը: Բայց տեսավ, որ կրակի վառվելուց հետո գայլերը սկսեցին նահանջել: Խորը շունչ քաշեց անսպասելի փրկվելու համար, ու հասկացավ, որ գայլերը վախենում են կրակից:
Գայլերին կարելի է կրակո՜վ ետ վանել: Ահա՜ թե ինչն էր պատճառը, որ գիշերը գազանները ետ-ետ էին գնում,- մտորում էր նա:
Կրակը սկսեց հանգցնել, երբ գայլերն արդեն շատ էին հեռացել: Հավաքեց մնացած չայրված հասկերը, լցրեց սայլն ու տուն եկավ: Կատարվածը դեռ մտքից դուրս չէր գալիս: Նա գտել էր գայլերի դեմ պայքարելու միջոցը:

Հաջորդ մի քանի օրերին նա տանջվում էր մի այնպիսի կրակ ստանալու մոլուցքով, որը պարսպի նման կշրջապատեր Տամիբեն, չէր հանգչի ու ոչ էլ առաջ կգնար, կպաշտպաներ գայլերից ու հարևան թալանչի երկրների հարձակումներից: Ծերունուն հաջողվեց ստանալ այդպիսի կրակ , երբ նրան խառնեց իր ատելությամբ լցված հիշողությունները՝ գայլերի հարձակումները, հարևան երկրների վայրագություններն ու թալանը ու իր ծերունական հայհոյանքները նրանց հասցեին: Հիշեց, թե ինչպես էին մարդիկ լքում իրենց բնակավայրը: Ափսոսաց, որ այն ժամանակ չգիտեր գայլերի ու թալանչիների դեմ պայքարելու միջոցի մասին, ու մարդիկ ստիպված էին հեռանալ Տամիբեից:
Մի օր կվերադառնան, հավատում էր նա:
- Միայն իմ ժողովուրդը կկարողանա անցնել քո միջով, ու ոչ մի օտարախոս մարդ չի կարողանա ոտք դնել Տամիբե,- ծերունին հիշեց իր գերության մեջ գտնվող աղջկան, ու կրակին կրկնակի ատելություն ավելացրեց օտար ազգերի հանդեպ:
Հաջորդ օրը նա ամբողջ Տամիբեի տարածքը պատեց կրակե պարսպով: Դեղին կրակե օղակը իր ներսն էր առել Տամիբեն: Նրա բարձրությունը անցնում էր քարե պարիսպների բարձրությունից, բայց չէր տարածվում ու չէր հանգչում: Ծերունին տեսնելով կրակի հզորությունը համոզվեց, որ Տամիբեին այլևս ոչ մի վտանգ չի սպառնում, հանգիստ վերադարձավ իր խրճիթը:
Չէր հիշում, թե վերջին անգամ երբ էր Տամիբեն այսքան խաղաղ եղել:
Առաջին անգամ, երկար տարիներ անց, ծերունին խաղաղ քնեց: Նրան էլ չարթնացրեցին գայլերի ոռնոցները: Նրանք Տամիբեից դուրս էին մնացել:

* * *

Ժամանակն անցնում էր, ու ամբողջ Տամիբեում ծերունին մենակ էր ապրում: Կորցրել էր ժամանակի զգացողությունը: Նրա համար ամեն օրն այսօր էր, առանց ամսաթվի ու տարեթվի: Արթնանում էր, շրջում Տամիբեի դատարկ փողոցներով, հիշում ամեն տան բնակիչներին, թե՛ մեծերին թե՛փոքրերին, նրանց հետ մտովի զրուցում ու անցնում առաջ: Սպասում էր:
Մի բան անելու համար օրական գնում էր ցորենի արտերը, մի քիչ հնձում, բարձում սայլը ու վերադառնում իր հարազատ գյուղը, ուր իրեն սպասում էր միակ ճրագավոր խրճիթը: Նրա անիմաստ կյանքը իմաստավորվել էր, լցվել հավատով ու սպասումով: Ծխամորճը լցնում էր թութունով, ժամերով նստում դռան շեմին ու ծխում, ծխի մեջ կորցնելով իր մենության դառը զգացողությունը, ամեն ծուխ քաշելուց այրելով ներսում արմատակալած ցավը ու սպիտակ ծխի մեջ որսալով հավատի քաղցր բուրմունքը. « մի օր մարդիկ ետ կդառնան» :
Տարիներն անցնում էին օրերով, տասնամյակներով, հարյուրամյակներով: Միայն երբեմն լսվում էին Տամիբեի պարիսպներից դուրս գայլերի ոռնոցներ, որոնք գալիս էին պարիսպների մոտ, պտտվում, փորձում ներխուժել , բայց կրակի հավատարիմ լեզվակները նրանց այրում էր իրենց երկնագույն բոցերում: Սովորաբար այն դեղնավուն էր ու երկնագույն կրակ տեսնելիս ծերունին հասկանում էր, որ կրակը ոչնչացնում է հերթական գայլին, կամ թշնամուն: Նա հավատում էր, որ կգա մի օր, երբ կբացի Տամիբեի դարպասները ու ներս կգան Տամիբեն լքած երբեմնի ընտանիքները:

* * *

Արթնացավ աղմուկից: Տամիբեի մուտքի դարպասներն էին ծեծում: Մարդկային ձայներ էին լսվում: Վերադարձել են, պայծառացավ ծերունու միտքը: Վերջին անգամ չէր հիշում, թե երբ էր այսքան արագ հագնվել: ՈՒրախությունից իրեն կորցրած դուրս վազեց: Հասավ Տամիբեն պաշտպանող իր հավատարիմ կրակին, անցավ այն` առանց վառվելու, կարծես ոչ էլ կրակ կար, մոտեցավ դարպասներին: Ճռնչացին դարերով կողպված փականներն ու դարպասները բացվեցին կրնկի վրա: Հազարավոր մարդիկ էին եկել ձիերով, սայլերով, երեխաներով: ՈՒրախացավ: Վերջապես Տամիբեում էլ կյանք կլինի:
- Բարի գալու՜ստ,- գլխարկը հանեց, թափահարելով երջանիկ ողջունեց հավաքված հազարավոր մարդկանց ծերունին:
Մարդիկ իրար նայեցին հարցական հայացքներով: Հավաքվածների միջից մի քանի ձայն պատասխանեցին.
- Ողջու՜յն:
- Տամիբեն գայլերից ազատագրված է,- դիմեց ժողովրդին ծերունին,- թալանչիներից նույնպես: Տամիբեն հիմա միայն տամիբեցիներինն է, ոչ մի վտանգ այլևս չի սպառնում: Նրան պաշտպանում է Տամիբեի կրակը, որի հետ խոսելով պետք է ներս մտնեք, օտարներին նա ներս չի թողնի: Ինչքան թալանեցին ու սպանեցին՝ բավակա՛ն է: Եկե՛ք իմ ետևից,- ասաց ծերունին ու անցավ կրակի միջով:
Անհամբեր ամբոխը ներխուժեց դարպասներից ներս:
Ծերունին ցնցվեց անմարդկային ճիչերց:
Նրա աչքի առաջ հազարավոր մարդիկ էին այրվում:

Տամիբեի լեզուն չիմանալու պատճառով բոլոր օտարախոսները կրակի բաժին էին դառնում: Ետևից եկողներին չէր երևում ինչ է կատարվում կրակից այս կողմ, նրանց հասանելի չէր վառվող մարդկանց ձայները:
Ծերունին այլևս ոչինչ անել չէր կարող,: Նա Կրակին այդպիսին էր ստեղծել, այդպես էր պատկերացրել Տամիբեի փրկությունը:

Միայն մի քանի կին ու տղամարդ ողջ մնացին, ովքեր պահպանել էին Տամիբեի հարազատ լեզուն: ՈՒ միայն նրանց հաջողվեց անցնել կրակե անջրպետը:
Ծերունին դանդաղ նստեց պարսպի հիմնաքարին:
Նրա աչքերից արտասուքի շիթեր էին թափվում, Տամիբեն կրկին բնակեցված տեսնելու երջանկությունից կարկամել էր լեզուն: Փորձեց վառել ծխամորճը, ոչ մի կերպ չհաջողվեց. մատներում այլևս ուժ չկար: Անզորությունից ձեռքերն իջեցրեց ու մեջքով հենվեց պարսպին:
Տղամարդկանցից մեկը մոտեցավ, որ օգնի ծերունուն տեղից բարձրանալ, բայց նա աչքերը հառած կրակին՝ անշարժացել էր:

[Դավիթ]

5-րդ տարբերակ

Ածելիավոր

Երկսայր մկրատն ընկած էր սենյակի փոշոտ հատակին: Երկու ծայրերն էլ ժանգոտ էին: Դեպի սենյակի ելքն ուղղված ծայրին մի երկու կաթիլ արյուն կար: Սեղանի տակ դրված հաստափոր գրքերը ծածկված էին դեղնավուն կտորով: Սենյակից եռացրած սպիրտի հոտ էր գալիս: Երկու ոտքեր առանց դադարի ցնցվում էին: Դրանից զսպանակների ձայն էր գալիս: Կտկտոց: Աթոռին նստած էր ինքը՝ ածելիով մարդը: Մեջքը կոր էր: Երկու թիակներն էլ դուրս էին թռել: Վզի հետևում կոշտուկներ կային: Ձեռքին ածելիներն էին: Սենյակում ոչ-ոք չկար: Միայն Ածելիավորն էր: Սեղանին խոհանոցային դանակներ էին: Դանակներից մի երկուսի վրա հացի փշրանքներ կային: Ածելիավորը երբեք չէր օգտագործում դանակներ: Նրան բավարարում էր մկրատի երկսայրությունը: Հետո, երբ մկրատները ժանգոտեցին, նա որոշեց ածելիներով յոլա գնալ:
Նա վերցրեց հատակին ընկած մկրատը: Խնամքով մաքրեց երեք կաթիլ արյունն ու դրեց դանակների կողքին: Սեղանն ամբողջությամբ քերծված էր: Նա միշտ ստիպված էր լինում սեղանի վրա փորձարկել ածելիները, քանի որ ուրիշ հարմարանք չկար: Իսկ հատակը վաղուց անպիտան էր դարձել: Սեղանի ծայրին ասեղներ ու քորոցներն էին: Դրանք էլ երբեք նա չէր օգտագործում: Ասեղների մեջ սպիտակ թելեր կային: Թելերն իրեն հիշեցնում էին մայրիկի պատրաստած բլիթները: Համեղ բլիթներ էին, բայց սարսափելի աղի: Քորոցների գլուխները տարբեր գույների էին: Սենյակն էլ դատարկ էր: Ներսում միայն Ածելիավորն էր: Մկրատն էլ հատակին ընկած էր՝ վրան մի երկու կաթիլ արյուն: Ածելիավորը բարձրացրեց գլուխը: Դեմքը ծամածռված էր: Բերանի ծայրերից անգույն հեղուկ էր հոսում: Դեն նետեց ածելիները: Վերցրեց մկրատն ու սրբեց արյունը: Դուռը բացվեց: Ներս մտավ սևամազ մի արարած: Վախեցած էր:
-Եկա՞ր:
Ածելիավորը նայեց Սևամազին: Արարածը հատակից վերցրեց մկրատն ու դրեց սեղանին: Հետո պտտվեց սենյակով մեկ: Ածելիավորը մաքրեց արյունն ու բարձրացավ աթոռից:
-Ու՞ր են ածելիներդ,- հարցրեց Սևամազը
-Սեղանին են: Այսօր էլ ոչինչ չստացվեց:
-Իսկ մկրա՞տը
-Գրողը տանի դրան
Ածելիավորը սկսեց անհանգիստ շարժումներ անել:
-Նորից նույն գործի վրա՞ ես,- կրկին հարցրեց Սևամազը
Ածելիավորը չպատասխանեց: Հետո ասաց.
-Ինձ պետք է ևս մի լիտր
-Նորից ե՞ս
-Հա
Սևամազի աչքերը կարմրեցին:
-Դա հաճելի չէ՞,- հարցրեց Ածելիավորը
-Երբեմն ցավոտ է: Ախր դու որտեղից կիմանաս: Էդ անտեր ածելիներդ:
-Պետք է: Իսկ ես չունեմ:
-Այն տղային օգտագործիր
-Ջո՞նիին: Նա դեռ ինձ պետք է:
Սևամազը չխոսեց: Ածելիավորը սկսեց նորից սեղանը քերծել: Ածելիները ձեռքերի մեջ կոտրվում էին, մի քանիսն էլ այս ու այն կողմ էին ընկնում: Սեղանի ոտքերը շարժվում էին: Սեղանից եկող ձայնն ազդում էր Սևամազի նյարդերի վրա: Ածելիավորը նորից ցնցում էր ոտքերը, իսկ ածելիները մեկը մյուսի հետևից դուրս էին թռչում: Սևամազը հավաքում էր դրանք հատակից ու նորից տալիս էր Ածելիավորին:
-Բավակա´ն է: Մի´ ձգիր:
Ոտքերը դադարեցին ցնցվել: Ածելիավորը զգուշությամբ բռնեց ածելիներից մեկը: Սենյակում անմարդկային ծղրտոց լսվեց: Սեղանին դրված մի քանի բաժակներ լցվեցին կարմիրով: Մի քանի կաթիլ ընկան դանակների վրա: Ածելիավորը սրբեց դանակների արյունը, դրանց հետ միասին նաև հացի փշրանքները: Սևամազը կուչ էր եկել սենյակի ծայրում: Ածելիավորն իր գործով էր զբաղված: Սևամազն անձայն հեկեկում էր: Ածելիավորը եղունգներով սեղանին էր խզբզում: Սևամազը լռեց:
-Սա վերջի՞նն է,- հարցրեց
-Երևի: Եթե այն գրողի տարած շունը չլիներ:
Սենյակից շան հաչոց լսվեց: Ածելիավորը վերցրեց ածելիներից մեկը և հարձակվեց շան վրա: Սենյակում արյան հոտ տարածվեց և մի բրդոտ գլուխ գլորվեց հատակով մեկ:
-Շու՞նը
-Հա, շուռ էր տվել ապակե բաժակը: Արյունը թափվել էր: Նորից պակասել էր: Զզվելի շան գլուխը:
Սևամազն անթարթ նայում էր այն կետին, ուր քիչ առաջ շունն էր:
-Ես չեմ կարողանում-, գոռաց Ածելիավորը,- այս ամենն ապարդյուն է, ոչինչ չի ստացվում: Մկրա˜տը, տեսնու՞մ ես, նորից հատակին է: Զզվելի´, զզվելի´ ածելիներ:
Սենյակից լսվեց լացող երեխայի ձայն:
- Կտրի´ր դրա ձայնը

Ոտքերը նորից ցնցվեցին: Ածելիները դուրս թռան ձեռքերից ու լսվեց մանկական ծղրտոց:
Սևամազը դեռ սենյակի ծայրում էր
-Ի՞նչ ես անում այդտեղ կուչ եկած,- հարցրեց Ածելիավորը:
Սևամազը չէր խոսում:
-Դե լավ, այսօր այդքան էլ չեմ ցավեցրել, գրողը ձեզ տանի, ինձ պե´տք է դա, ավելի´, քանի ձեզ: Ինչպե˜ս չեք հասկանում:
Ածելիավորը վերցրեց ածելին, մոտեցավ Սևամազին: Ձեռքերի մեջ սեղմեց այն: Հետո բացեց ափը:
-Տեսնու՞մ ես: Չկա
Սևամազը մոտեցավ սեղանին: Վերցրեց փոշոտ մի տուփ: Բացեց այն: Տուփի մեջ սև մազիկներ կային:
-Թարթիչներ են,- արագ վրա տվեց Ածելիավորը
-Սրա՞նք ինչ ես անում
-Լրացնում են
-Լիտրե՞րդ
-Չես կարող ասել
Սևամազը փակեց տուփը:
-Մազեր հարկավո՞ր չեն
-Գրողը տանի դրանց
-Բայց ինչու՞
-Մազե՞րն ինչ եմ անում: Այ իսկ թարթիչները… լիտրերով…հասկանու՞մ ես
-Չէ´
-Լռի´ր
-Ինչու՞ ես Ջոնիին խնայում
-Թարթիչները նրանն են
-Իսկ արյու՞նը
-Ես Ջոնիին տեսա լոգարանում: Մերկ: Ածելիները դողացին… դե չկարողացա
Սենյակ մտավ տասներեքամյա կարճահասակ մի տղա: Մոտեցավ Ածելիավորին:
-Թարթիչները… Վերադարձրու´
-Կորի գրողի ծոցը
-Թարթիչներն իմն են: Տուփն էլ: Հասկացա՞ր: Հիշու՞մ ես թելերը, հացի փշրանքները:
Ածելիավորն ընկավ աթոռին: Ջոնին քայլում էր սենյակով մեկ:
-Ինչու՞ լոգարան եկար:
Ածելիով մարդը լուռ էր: Ջոնին հանկարծ նկատեց սենյակի անկյունում կուչ եկած Սևամազին:
-Սա նորի՞ց այստեղ է
Մոտեցավ նրան: Սևամազը ցնցվեց:
-Արի այստեղ: Հանգի´ստ թող նրան,- գոռաց Ածելիավորը:
Ջոնին անթարթ նայում էր Սևամազին:
-Ես քեզ պետք չէի՞
Սևամազը վայրի շարժումներ էր անում
-Պատասխանիր, ես քեզ պետք չէի՞
-Հանգի´ստ թող նրան,- նորից գոռաց Ածելիավորը:
Ջոնին մոտեցավ սեղանին: Վերցրեց դանակներից մեկը:
-Իսկ ու՞ր են փշրանքները
-Չկան: Մաքրվել են:
-Ինչու՞
-Գրողը տանի, հիմար հարցեր ես տալիս:
Ջոնին վերցրեց ասեղները:
-Դիր տե´ղը- գոռաց Ածելիավորը
Ջոնին սպիտակ թելերն առանձնացրեց ասեղներից: Ածելիավորը սուր ձայն արձակեց:
-Ի՞նչ ես անում:
-Սսս, սրանք հետս կվերցնեմ: Դեմ չես, չէ՞
-Թելե՞րն ինչ ես անում
-Իսկ դու արյու՞նն ինչ ես անում… մեկ է, նույնն ես, նույն ածելին: Իսկ թելերն ինձ մայրիկիս են հիշեցնում: Նա բլիթներ էր պատրաստում: Համեղ էին, բայց չափից դուրս աղի: Նա բլիթները թելերով էր պատրաստում: Իսկ մենք ոչինչ չէինք զգում: Մի անգամ էլ թելերի փոխարեն ասեղներ էր լցրել: Երևի սխալմամբ… չգիտեմ… Դու հիշում ես, չէ՞
-Ձայնդ կտրի´ր, Ջոնի
-Բայց ինչու՞
-Դու ամեն ինչ կփչացնես: Ջոնի, տես, մնացել է ընդամենը մի բաժակ: Հասկանու՞մ ես: Տուր թարթիչները
-Դրանք էլ չկան: Վառվել են: Լոգարանում: Ինչ է, մոռացե՞լ ես:
Ջոնին վերցրեց ածելիներն ու մոտեցավ Սևամազին:
-Դու սրանք մոռացել էիր լոգարանում: Երևի սխալմամբ
-Հանգիստ թող, գնա´
-Չէէ… Ինչի՞ համար էին ասեղները: Պատասխանի´ր
-Ես քեզ ատում էի: Ես քեզ միշտ եմ ատել: Դու ինձ համար ոչինչ էիր: Դու ինձ պետք չէիր:
-Ինչի համար էին թելերն, ասա´
-Ինչ է, դու դեռ չե՞ս գուշակել: Մի՞թե լոգարանում չհասկացար, թե ինչու
-Լռիր,- գոռաց Ջոնին:
Սևամազն ընկավ հատակին՝ մի սարսափելի ձայն արձակելով:
-Իսկ այն դատարկ բաժակը,- հարցրեց Ջոնին
-Դու ինձ կօգնես չէ՞,- ասաց Ածելիավորը
Ջոնին ծիծաղեց:
-Ե՞ս: Ախր դու չգիտես: Տուր ածելիներիցդ մեկը: Դու պետք է համոզվես:
Ածելիավորը տվեց նրան ամենասուրը: Ջոնին ձեռքի մեջ սեղմեց ածելին: Հետո բացեց ափը:
-Տեսնու՞մ ես: Ես էլ չունեմ: Չկա: Այդ զզվելի թելերը…
-Չի կարող պատահել
-Հիմա դու կորած ես: Ածելիի´ կտոր:
Ջոնին հարվածեց սեղանին: Ապակե բաժակները թափվեցին: Կարմիրն էլ հետը: Ածելիավորը սարսափից քարացավ:
-Ի՞նչ արեցիր…
Սենյակից դուրս ջրի ձայն լսվեց:
-Ջոնի,- լսվեց մի ծանոթ ձայն:
-Պիտի գնամ: Կանչում է: Կգաս: Ես նորից մերկ կլինեմ: Ածելիները կդողան: Հասկացա՞ր:
Ջոնին դուրս եկավ սենյակից: Ածելիավորը նայեց կոտրված բաժակներին: Հետո նայեց դռանը: Սպասում էր: Մի քանի րոպեից լսվեց Ջոնիի ձայնը: Ածելիավորը դուրս եկավ դռնից: Սենյակից եռացող սպիրտի հոտ էր գալիս…

***

Սեղանին դանակներ էին, ասեղներ ու կարմիրով լցված բաժակներ: Սենյակում էլ ոչ ոք չկար: Միայն ածելիավորն էր: Մեջքը կոր էր: Թիակներն էլ դուրս էին ընկած: Սեղանն էր քերծում: Ոտքերն էլ ցնցվում էին: Հատակին էլ ընկած էր երկսայր մի մկրատ՝ վրան մի երկու կաթիլ արյուն:

***

Սենյակի դուռը բացվեց: Ներս մտավ սևամազ մի արարած…

[Շինարար]

4-րդ տարբերակ

Տամիբեի կրակե պարիսպը

Էլի շատ լավ ա գրված, էլի հեղինակը կարողանում ա շատ լավ պատմել, բայց մի բան էն չէր: Ու ոնց որ գիտեմ ինչը: Պատկերված ա շատ ավելի լայն կտավի պատկեր, որը հեղինակը փորձել ա տեղավորել պատմվածքի սեղմ ծավալի մեջ, ավելի շատ վիպակի սխեմա է հիշեցնում, քան պատմվածք: Գուցե մի քիչ ավելի ծավալ առներ, ամեն ինչ ավելի գունեղ կդառնար: Իսկ էսպես նույնիսկ պատմվածք էլ չի, այլ ինչ-որ հին զրույց, որի ասելիքն էլ հստակ չի, իսկ զրույցը կոնկրետ խրատական ասելիք ա ենթադրում: Բայց հեղինակի գրելու կարողության վերաբերյալ ոչ մի վատ բան չեմ կարող ասել, չորրորդ պատմվածքն եմ կարդում ու ավելի ու ավելի եմ ուրախանում, թե ինչ որակ ունի էս մրցույթը, չնայած ինձ համար սա մոգական ռեալիզմ չէր, ինձ համար էլի ամեն ինչ ավելի քան իրական էր: Մեկ էլ հետաքրքիր ա, թե Տամիբե անունը որտեղից ա հնարվել, տենց դեպքերում ես փորձում եմ հակառակ կարդալ, հեչ լավ բան չի ստացվում: Ինչևէ, չեմ քվեարկելու, որովհետև իրոք լավերից լավագույնն ենք ընտրում:

[Rhayader]

4-րդ տարբերակ - Տամիբեի կրակե պարիսպը

Միջակ պարունակությամբ հեքիաթ՝ շատ անվարժ ոճով գրած: Եթե սկսեմ օգտագործված բոլոր անհարթ արտահայտությունների վրայով անցնել, մինչև վաղը պիտի գրեմ:

[Շինարար]

3-րդ տարբերակ

Կճեպները

Անհնար ա չէ՞ պատկերացնել մոգական ռեալիզմ, եթե հերոսը լիներ ասենք Դավիթ Ալթունյան: Ամենևին ազգայնամոլությամբ չտառապելով՝ իմաստը չեմ տեսնում, թե ինչո՞ւ պետք է ձվածին լինեն պարտադիր Ալվարեսները: Գրական գործ եք չէ՞ ստեղծել՝ հայերենով, ես էլ ասենք թարգմանիչ եմ, պետք ա թարգմանեմ անգլերենի, ինձ հետաքրքիր չի հայերեն գրված Ալվարեսների մասին թարգմանել, որովհետև երբ ես հայ գրականությունից գործ եմ թարգմանում անգլերեն, իմ ընթրցողը -յաների է սպասում:

Իհարկե, ընտիր գործ էր, երբ արդեն վերջին էի մոտենում կարդալիս, ինչ-որ վերջաբան ենթադրելիս մտածեցի՝ յանի ինչ, բայց մոռացել էի, որ Ալվարեսներն առայժմ աղջիկներ չեն ունենում: Ընտիր էր, շնորհակալ եմ հեղինակին մինչև վերջ հետաքրքրությունը վառ պահելու համար: Մեկ էլ, երբ հասա այս նախադասությանը՝

Ի տարբերություն իր հարազատների, Դիեգոն արտակարգ էմոցիոնալ երեխա էր:

մի փոքր տեղում լռվեցի, որովհետև հեղինակը մինչ էդ պահը էնքան լավ էր ամեն ինչ պատմում, որ չէի սպասում, թե կարիք կլինի, որ ինքը շեշտի հերոսի էմոցիոնալությունը, էլ չեմ ասում էդ էմոցիոնալության աստիճանը, ու իրոք հաջորդ նախադասությունից էլ պարզ էր, որ դրա կարիքը չկար: Իմ կարծիքով ավելորդ նախադասություն ա՝ հատկապես հեղինակի բավականին հասուն ոճի շրջանակներում: Երևի կքվեարկեմ, եթե էլ ավելի ընտիր գործերի չբախվեմ առջևում: Միակ պատճառը, որ ինձ ասում ա՝ մի քվեարկիր, հերոսների անուն-ազգանունն ա: Իսկ էնպես, իրոք շատ լավն էր, շատ հավանեցի:

[impression]

Անհնար ա չէ՞ պատկերացնել մոգական ռեալիզմ, եթե հերոսը լիներ ասենք Դավիթ Ալթունյան: Ամենևին ազգայնամոլությամբ չտառապելով՝ իմաստը չեմ տեսնում, թե ինչո՞ւ պետք է ձվածին լինեն պարտադիր Ալվարեսները: Գրական գործ եք չէ՞ ստեղծել՝ հայերենով, ես էլ ասենք թարգմանիչ եմ, պետք ա թարգմանեմ անգլերենի, ինձ հետաքրքիր չի հայերեն գրված Ալվարեսների մասին թարգմանել, որովհետև երբ ես հայ գրականությունից գործ եմ թարգմանում անգլերեն, իմ ընթրցողը -յաների է սպասում:

Շինարար, նենց բան գրեցիր, որ ամիսների լռությունս խախտում եմ.
այ տղա, դա հո մենակ անուններ չեն, մի հատ ուշադիր կարդա, տեղ լրիվ ուրիշ մշակույթ ա, ու օրինակ Բարսեղը կամ Մարոն հեչ չէին նայվի էդ գործում էլի

[Alphaone]

Անհնար ա չէ՞ պատկերացնել մոգական ռեալիզմ, եթե հերոսը լիներ ասենք Դավիթ Ալթունյան: Ամենևին ազգայնամոլությամբ չտառապելով՝ իմաստը չեմ տեսնում, թե ինչո՞ւ պետք է ձվածին լինեն պարտադիր Ալվարեսները: Գրական գործ եք չէ՞ ստեղծել՝ հայերենով, ես էլ ասենք թարգմանիչ եմ, պետք ա թարգմանեմ անգլերենի, ինձ հետաքրքիր չի հայերեն գրված Ալվարեսների մասին թարգմանել, որովհետև երբ ես հայ գրականությունից գործ եմ թարգմանում անգլերեն, իմ ընթրցողը -յաների է սպասում:

Իհարկե, ընտիր գործ էր, երբ արդեն վերջին էի մոտենում կարդալիս, ինչ-որ վերջաբան ենթադրելիս մտածեցի՝ յանի ինչ, բայց մոռացել էի, որ Ալվարեսներն առայժմ աղջիկներ չեն ունենում: Ընտիր էր, շնորհակալ եմ հեղինակին մինչև վերջ հետաքրքրությունը վառ պահելու համար: Մեկ էլ, երբ հասա այս նախադասությանը՝

մի փոքր տեղում լռվեցի, որովհետև հեղինակը մինչ էդ պահը էնքան լավ էր ամեն ինչ պատմում, որ չէի սպասում, թե կարիք կլինի, որ ինքը շեշտի հերոսի էմոցիոնալությունը, էլ չեմ ասում էդ էմոցիոնալության աստիճանը, ու իրոք հաջորդ նախադասությունից էլ պարզ էր, որ դրա կարիքը չկար: Իմ կարծիքով ավելորդ նախադասություն ա՝ հատկապես հեղինակի բավականին հասուն ոճի շրջանակներում: Երևի կքվեարկեմ, եթե էլ ավելի ընտիր գործերի չբախվեմ առջևում: Միակ պատճառը, որ ինձ ասում ա՝ մի քվեարկիր, հերոսների անուն-ազգանունն ա: Իսկ էնպես, իրոք շատ լավն էր, շատ հավանեցի:

Հա, բայց Հայաստանում որ դեպքերը տեղի ունենային, շրջակա պետություններում էլ լուրը կտարածվեր, ուր մնաց նույն քաղաքում ապրող էն էլ պառավը չիմանար

[Rhayader]

3-րդ տարբերակ

Կճեպները

Դիեգոն իջել էր մառան ու ցեմենտով իրար էր կպցնում ձվի կճեպները:

Կանխատեսելի էր, որ մոգական ռեալիզմին անծանոթ մարդիկ փորձելու են նմանակել այդ ժանրում գրող իրենց ծանոթ հեղինակներին (հիմնականում՝ Մարկես, Բորխես, Կորտասար, ու ցավոք՝ Կոելիո): Շատ քննադատելի երևույթ չի՝ ի վերջո, սկսնակ գրողներից շատերն են սկսում նմանակումից:

Վերևում, իր հորական տան ննջասենյակներից մեկում մի քանի ժամ հետո լույս աշխարհ էր գալու նրա որդին՝ Ալվարեսների վերջին շառավիղը: Երկունքի ցավերի մեջ գալարվող կնոջ ճիչերից սարսռում էր, ձեռքերը դողում էին, ճակատին քրտինքի մեծ կաթիլներ էին գոյացել ու քունքի մոտից հոսում էին դեպի վիզը: Կնոջը ծննդաբերել օգնող տարեց կանայք երգում էին չարքերին հեռացնող աղոթքի տողերն ու տանն ինչ-որ հանգստացնող բույր արձակող բույսի ծխացող շյուղեր էին շարում: Մի քանի ժամից ծնվելու էր նա, ով, ինչպես Ալվարեսների ցեղի բոլոր որդիները, իր ծնունդով ազդարարելու էր ծնողի մահը:

Տեքստի որ մասը մգացնեմ՝ կլիշե է, պետք է խուսափել:

Դիեգո Ալվարեսը, ինչպես իր հայրը, իր հոր հայրն ու նրանից առաջ էլ եղած բոլոր Ալվարեսները, ձվածին էր: Նրանք ծնվում էին մոր արգանդից, սակայն հասունանում էին ոչ թե ընկերքում, այլ ձվի մեջ, որն էլ, ինն ամիս հետո, իրեն կրող կնոջը պատռելով, դուրս էր գալիս: Մի քանի ժամ հետո, երբ մոր դիակն արդեն սառած էր լինում, ձվի կեղևը կոտրում ու միջից լույս աշխարհ էր գալիս հերթական Ալվարեսը: Ցեղում դեռ երբեք աղջիկ չէր ծնվել, բոլորը տղա էին, ու բոլորն էլ մի օր ստիպված էին լինելու գնալ հարազատ Սորիդայից ու այնպիսի մի վայրից կին գտնել, որտեղ դեռ չէր հասել Սորիդայի ձվածինների մասին պատմությունները: Թե չէ, ով էր գժվել Ալվարեսի կին դառնալ՝ իմանալով, որ նորածին զավակին գրկելու փոխարեն մահվանն է փարվելու:

Մոգական ռեալիզմի առանձնահատուկ գծերից մեկը դրա հավատալի լինելն է, ստուգման ոչ ենթակա փաստերի կիրառումը: Այն հիմնականում հիմնվում է քաղաքային լեգենդների, սնահավատությունների, հավատալիքների, չափազանցումների վրա. դրանով էլ տարբերվում է ֆանտաստիկ գրականությունից:

Թույլ պատմվածք էր, մեսիջից գրեթե զուրկ:

[Շինարար]

2-րդ տարբերակ

Չկորցնել

Որսը

Մրցույթից դուրս հետաքրքիր էր, բայց... Չեմ ուզում խոսել թեմայի ծեծվածության մասին, որովհետև լավ ծեծողից ամենածեծված թեման էլ չի փախչի: Ահագին նկատառումներ կարող էի ունենալ որոշ մտքերի, պատկերների հեղինակի պարտադրման հետ կապված, կուզեի ավելի շատ ցույց տրվեր, քան ասվեր, էս առումով սխեմատիկություն կար, իհարկե հասկանալի է՝ սեղմ ժամկետներ, փոքր ծավալ: Հաջորդը, որ դուրս չեկավ, անստորոգյալ մեծատառով սկսվող վերջակետով ավարտվող խոսքի հատվածներն էին, չեմ սիրում ես էդ, սուբյեկտիվ մոտեցում է գուցե, բայց դա շատ տարածված ա հիմա ու չեմ հասկանում՝ ինչու, ի՞նչն ա խանգարում կցել էն հաջորդ կամ նախորդ նախադասությանը, որի ավելի բացահայտման համար գրվել են:

Բայց լավ գործ էր: Էն Գրեթերթում տպագրվելու մրցանակը դեռ կա՞, իսկապես տպագրման արժանի գործ է՝ շատ լավ գրված, հետաքրքիր պատկերներով: Կարդում ես զգում, սիրտդ ցավում է, դա անել կարողանալ ա պետք, իսկ հեղինակը կարողանում ա: Եթե մոգական ռեալիզմը չլիներ պահանջում, հաստատ կքվեարկեի, բայց մոգականություն չկար ինձ համար,ամեն ինչ չափազանց իրական էր: Էնպես լավ եմ զգում, որ մեր ակումբում էնքան լավ են գրում, որ նույնիսկ ստացված գործերից պետք է ընտրենք ամենահաջողը: