Պատիժը մանկական հասակում

[Ripsim]

Իսկ անկեղծ, մեզանից քանի՞սն են պատրաստ հանդուրժելու, որ երեխան նկարի-ներկի նոր վերանորոգված տունը, կահույքը, տան մեջ ամենուրեք:

Երեխային պատերին նկարելիս տեսնելուց նրա վրա գոռալը կամ պատժելը, միանշանակ սխալ եմ համարում, բայց որ եսինչ-որ ելք ման կգայի այդ դեպքում-դա հաստատ: Օրինակ աշխատակցուհիս, նկատելով պատերի վրա նկարելու երեխայի ձգտումը, մի մեծ ստվարաթուղթ է ամրացրել պատի որոշակի հատվածում, ինքն էլ երեխայի հետ նկարել է սկզբում: Հիմա բալիկը գիտի, որ այդ հատվածում կարելի է նկարել, և այդ հատվածը ևս մեծ է ու պատի վրա
Ես էլ էի փոքր ժամանակ սիրում խզբզել պատերին, բայց չեմ հիշում ոնց եղավ, որ սկսեցի միայն թղթի վրա նկարել: Երևի թե այն պատճառով, որ թղթի վրա արված բոլոր խզբզանքներս հայրիկս դնում էր շրջանակի մեջ ու կախում պատին: Ես էլ ինձ նկարչուհի էի զգում, ու իմ նկարները էլի պատերին էին
Մի խոսքով կարծում եմ, ինչպես երեխաների հետ կապված մյուս դեպքերում, այս դեպքում ևս անհրաժեշտ համբերություն ու ժամանակ հատկացնելու դեպքում կարելի է առանց պատժի հասնել ցանկալի արդյունքների...

Մեկ ուրիշ անթուլատրելի դեպք աղջկաս հետ կատարված:
Մոտ 4 տարեկան էր: Մեզ մոտ հյուրեր կային: Սկեսուրս նստած հյուրերի հետ զրուցում էր, ես էլ հյուրասիրելով էի զբաղված: Թեմա բացվեց երեխաներին, թոռներին պահելու, խնամելու, պարտականությունների մասին: Խոսքի մեջ կեսուրս ասում է. «օրինակ էս մեր հարեւանի աղջիկը երեխուն բերում թողնում ա մոր(տատի) մոտ ու գնում ա ամբողջ օրը: Էս հարեւանս էլ հա դժգոհում ու տրտնջում ա, նեղվում ա ամբողջ օրը ազատ ժամանակ չի ունենում թե իրենով զբաղվի»: Էս զրուցը լսում է 3-4 ամյա աղջիկս...
Անցնում է մի քանի օր: Էս մեր հրեւանը գալիս է մեր տուն, նստած սուրճ ենք խմում: Մեկ էլ փոքրիկս մյուս սենյակից վազելով ներս է մտնում: Հենց տեսավ մեր հարեւանուհուն, մոտեցավ նստեց գոգին ու թե. «Գիտես քո աղջիկը Դվիթին բերում քցում ա քո վրա ու ամբողջ օրը կորած ա, ու դու քեզանով չես կարում զբաղվես»: Պատկերացրեք հարեվանուհու դեմքը էդ պահին: Նկատեցի կեսուրիս կարմիր վառվող դեմքը, ես էլ անհանգիս վիճակում եմ, թե հիմա ինչ է լինելու: Մտովի տարբեր պատիժներ եմ մտածում աղջկաս համար...
Հարեւանը հանգիստ բացատրում է երեխային, որ Դավիթին իր վրա չեն քցում, որ ինքը սիրում է իր թոռնիկին դրա համար են բերում իր մոտ... եւ այսպես շարունակ: Նրա գնալուց հետո մենք երեխային չպատժեցինք իհարկե, բայց հնարավորինս բացատրեցինք, սովորեցրինք, որ այդպես չի կարելի: Այդ կինը գնաց, մոտ 6 ամիս ոչ բարեւում էր մեզ, ոչ էլ մեր բարեւը ընդունում:

Բայց ինչքան էլ բացատրել-սովորոցնել, նմանատիպ դեպքեր այս տարիների ընթացքում էլի կրկնվեցին:
Ոմանց կարծիքով մենք երեխային ոնց պետքն է չենք պատժել, դրա համար նման դեպքերը կրկնվում են: Ոմանց կարծիքով էլ, եթե երեխան ստանար խիստ պատիժ, կարող էր ավելի վատ հետեւանքներ լիներ:

Ընկերներիցս մեկը իր բալիկին, որը ահավոր չէր սիրում լողանալ, բացատրել է, որ եթե չլողանա, կլինի կեղտոտ ու վրայից վատ հոտ կգա: Մի քանի օր անց բալիկը որոշել էր ձեռք բերած գիտելիքները կիրառել երթուղայինի մեջ: Շուռ էր եկել մորը հարցրել էր, էս ծյոծյան (մատով ցույց տալով) չի լողացել? Մայրը փորձել էր լռեցնել երեխային, բայց վերջինս մի շարք հիմնավորումներ էր բերել

Հաջորդ հիշողությունը.
Ես 6 տ. եմ, քույրս՝ 5, էլի երեխաներ մեծ ու փոքր քույր-եղբայր 4 հոգի(քեռու, հորեղբոր երեխաներ)... հավաքված են մեր տունը, նաեւ ուրիշ շա՜տ հյուրեր, պատվավոր, կարեւոր հյուրեր: Կողքի սենյակում տորթ էր դրված: Մեծ, գեղեցիկ, մեծ-մեծ վարդերով տորթ էր: Է՜խ... Իմ միտքն էր, իմ մեղքը: Երեխաներին հավաքեցի էտ սենյակում ու սկսեցինք համով վարդերը վայելել: Իհարկե դա մեծ իրարանցում առաջացրեց մեր տունը, շարունակությունը երեւի թե պարզ է:
Մենք իհարկե այդ պահին, այդ օրը չպատժվեցինք. ի ուրախություն մեզ:
Անցավ մոտ մեկ շաբաթ: Ես ու քույրս երբ մանկապարտեզից եկանք տուն, այն օրվա մեր հյուր երեխաները նույն կազմով մեր տունն էին: Շատ ուրախացանք, չհասկացանք, որ մեզ բոլորիս պատիժ էր սպասվում այն օրվա համար: Խոհանոցում դրված էր այն օրվա նույն տորթից: Մեզ հրավիրեցին նստելու սեղանի շուրջ: Ամենքիս առջեւ դրված էր մի-մի կտոր տորթ: Ինչի վրա էինք զարմանում. որ մենք ուտում ենք, իսկ իմ ու մյուս երեխաների ծնողները կանգնած մեր շուրջը նայում են մեզ: Երբ վերջացրինք, ուզում էինք վեր կենալ, բայց մեզ թույլ չտվին, մեր դիմաց եւս մեկական կտոր տորթեր հայտնվեցին: Փորձեցինք հրաժարվել, բայց մեզ այնպիսի հայացքով էին նայում... չէինք կարող չուտել: Մի կերպ հաղթահարեցինք դա էլ, որից հետո հատնվեց երրորդ կտորը: Մեզանից ամենափոքրեը սկսեցին լաց լինել, մյուսներն էլ ատելությամբ ինձ էին նայում. մեղավորը ես էի: Երբ սկսեցին արդեն որձկալով ուտել, մյուս երեխաներին ազատ արձակեցին, իսկ ինձ ստիպեցին եւս մի կտոր ուտել: Հեկեկալով, մի կերպ փորձում էի տորթի հախից գալ, սարսափով նայում էի սկուտեղին, որի վրա տորթն էր դրված: Մտածում էի, մի թե էտ ամբողջը ես պիտի ուտեմ:
2-3 ժամ անց ես վատացա, ինձ մի կերպ վերականգնեցին, դաս էր ինձ համար: Գիշերը պառկած լաց էի լինում, մտածում էի. էն նույն օրը ծեծ ստանայի երեւի թե ավելի լավ էր, քան էս պատիժը:

Մանկիկ ջան, էս ինչ դաժան պատմություն պատմեցիք, ահավոր պատժի մեթոդ է...լրիվ անթույլատրելի իմ տեսանկյունից...

[Աթեիստ]

Ծեծելուն դեմ եմ, բայց նաև կա մի տարիք, երբ բացատրելը դեռ ոչինչ չի տալիս։ Նման տարիքում եթե նույնիսկ որոշի պատերին նկարել ու չկարողանամ այլ բանով շեղել, հաստատ չեմ պատժի ու ինձ չեմ արդարացնի «հանկարծ երես չառնի» փսևդո-փաստարկով։ Եթե էնքան հնարավորություն չունեմ, որ իրան առանձին սենյակ տամ պատերը ներկելու համար, կնախընտրեմ թողնեմ ներկի, հետո մի ձև վերականգնեմ։
Անգիտակից տարիքում երես չի առնի (արգելված բան է ուզում, պարզապես չեմ տա, թեկուզ լացի), իսկ գիտակից տարիքում արդեն կարելի է բացատրել։
Երբեք չեմ սիրել օդի մեջ ասված «չի կարելի»-ն։
Նշեմ, որ օրինակ պատերի վրա ներկելով ստեղծվում են նման գործեր (գրաֆֆիթիներ)։


Իսկ Ա+Բ=Գ, լրիվ այլ կատեգորիայի մարդկանց ձեռքի գործ է։

[Ուլուանա]

Հաջորդ հիշողությունը.
Ես 6 տ. եմ, քույրս՝ 5, էլի երեխաներ մեծ ու փոքր քույր-եղբայր 4 հոգի(քեռու, հորեղբոր երեխաներ)... հավաքված են մեր տունը, նաեւ ուրիշ շա՜տ հյուրեր, պատվավոր, կարեւոր հյուրեր: Կողքի սենյակում տորթ էր դրված: Մեծ, գեղեցիկ, մեծ-մեծ վարդերով տորթ էր: Է՜խ... Իմ միտքն էր, իմ մեղքը: Երեխաներին հավաքեցի էտ սենյակում ու սկսեցինք համով վարդերը վայելել: Իհարկե դա մեծ իրարանցում առաջացրեց մեր տունը, շարունակությունը երեւի թե պարզ է:
Մենք իհարկե այդ պահին, այդ օրը չպատժվեցինք. ի ուրախություն մեզ:
Անցավ մոտ մեկ շաբաթ: Ես ու քույրս երբ մանկապարտեզից եկանք տուն, այն օրվա մեր հյուր երեխաները նույն կազմով մեր տունն էին: Շատ ուրախացանք, չհասկացանք, որ մեզ բոլորիս պատիժ էր սպասվում այն օրվա համար: Խոհանոցում դրված էր այն օրվա նույն տորթից: Մեզ հրավիրեցին նստելու սեղանի շուրջ: Ամենքիս առջեւ դրված էր մի-մի կտոր տորթ: Ինչի վրա էինք զարմանում. որ մենք ուտում ենք, իսկ իմ ու մյուս երեխաների ծնողները կանգնած մեր շուրջը նայում են մեզ: Երբ վերջացրինք, ուզում էինք վեր կենալ, բայց մեզ թույլ չտվին, մեր դիմաց եւս մեկական կտոր տորթեր հայտնվեցին: Փորձեցինք հրաժարվել, բայց մեզ այնպիսի հայացքով էին նայում... չէինք կարող չուտել: Մի կերպ հաղթահարեցինք դա էլ, որից հետո հատնվեց երրորդ կտորը: Մեզանից ամենափոքրեը սկսեցին լաց լինել, մյուսներն էլ ատելությամբ ինձ էին նայում. մեղավորը ես էի: Երբ սկսեցին արդեն որձկալով ուտել, մյուս երեխաներին ազատ արձակեցին, իսկ ինձ ստիպեցին եւս մի կտոր ուտել: Հեկեկալով, մի կերպ փորձում էի տորթի հախից գալ, սարսափով նայում էի սկուտեղին, որի վրա տորթն էր դրված: Մտածում էի, մի թե էտ ամբողջը ես պիտի ուտեմ:
2-3 ժամ անց ես վատացա, ինձ մի կերպ վերականգնեցին, դաս էր ինձ համար: Գիշերը պառկած լաց էի լինում, մտածում էի. էն նույն օրը ծեծ ստանայի երեւի թե ավելի լավ էր, քան էս պատիժը:

Սարսափ... Անթույլատրելին մեղմ է ասված։ Վերը նկարագրված պատժամիջոցն ընդհանրապես ուղեղիս մեջ չի տեղավորվում։ Երեխայի առողջականի հետ խաղալով դաստիարակե՞լ։ Նույնիսկ ծեծն ավելի անվնաս կարելի է համարել, քան մարդուն զոռով մեծ քանակությամբ ուտելիք կերցնելը։ Դրանից մարդ կարող է անգամ մահանալ, գիտե՞ք։ Նման դեպքեր հայտնի են։ Լավ եք պրծել։

Համանման ձևով խիստ անընդունելի եմ համարում նաև երեխային մութ տեղում որոշ ժամանակով փակելը ու նմանատիպ դաժանություններ։ Երեխայի հետ վախից ինչ ասես որ չի կարող պատահել էդ իրավիճակում, ու հետևանքները կարող են անդառնալի լինել։

Լավագույն պատժամիջոցներից մեկն, իմ կարծիքով, երեխային իր համար կարևոր ինչ–որ հաճույքից ժամանակավորապես զրկելն է, էնպիսի բան, որից երեխան ոչ ֆիզիկապես, ոչ հոգեպես չի տուժի, պարզապես էդ պահին կզրկվի մի բանից, որը շատ է ուզում, ու դա նրա համար դաս կլինի հետագայում նմանատիպ արարքներից խուսափելու համար։ Հատուկ շեշտեմ, որ խոսքը ոչ թե երեխայի համար առաջին անհրաժեշտության նշանակություն ունեցող, այլ պարզապես հաճելի բաների մասին է։ Օրինակ, երեխային թեկուզ մի երկու ժամով սոված կամ ծարավ պահելը և նմանատիպ բաներ անթույլատրելի եմ համարում։ Իհարկե, ցանկացած պատժի պիտի նախորդի լուրջ հիմնավորված բացատրություն, որպեսզի հետագայում պատժի արժանացած արարքից խուսափելը ոչ թե զուտ վախի վրա հիմնված պահվածք լինի, այլ գիտակից մոտեցում։ Նաև կարևոր է, որ կոնկրետ դեպքերի համար նախապես զգուշացում լինի, որ եթե էսինչ բանն (չ)անես, կզրկվես էսինչ բանից։ Այդ դեպքում երեխան նախօրոք կիմանա, թե իրեն ինչ է սպասում տվյալ պահվածքի դեպքում, ու պատժելի արարքն անելու հավանականությունը զգալի կնվազի։ Բայց նման դեպքերում շատ կարևոր է հետևողականորեն ի կատար ածել սահմանված պատիժը, այլապես երեխան կհասկանա, որ կարելի է սխալ բաներ անել՝ միաժամանակ խուսափելով պատժից։
Նշածս միջոցը մայրս հաջողությամբ կիրառում էր իմ, քրոջս ու եղբորս նկատմամբ։ Օրինակ, եթե ինչ–որ վատ բան էինք արել, կարող էինք զրկվել մոտակա օրերին մեզ համար ցանկալի ինչ–որ միջոցառման գնալուց և այլն։ Սեփական փորձից կարող եմ ասել, որ դա լուրջ մտածելու տեղիք էր տալիս ու լրիվ նշանակետին էր խփում։ Ճիշտ է, առաջին ռեակցիաս, որպես կանոն, կատաղությունն էր լինում ու անզորությունից ու մանթոյից լացելու անդիմադրելի ցանկությունը (ինչը և հիմնականում ի կատար էր ածվում առանց հապաղման ), ահավոր կատաղությամբ էի լցվում մամայիս նկատմամբ էդ պահին, բայց ի վերջո հաշտվում էի իրավիճակի հետ ու որոշ ժամանակ անց արդեն ավելի սառը գլխով համապատասխան հետևություններ անում։ Կամ, օրինակ, ես նախօրոք գիտեի, որ եթե մինչև էսինչ ժամը դասերս արած չլինեմ, էսինչ տեղը չեմ գնալու։ Քանի որ պայմանը հենց էն գլխից հայտնի էր, ապա որևէ մեկին մեղադրելու հարց էլ չէր առաջանում, ինչքան էլ որ ներսից ինքս ինձ ուտեի ու կատաղեի։ Դրվածքն էդպիսին է, վերջ։ Ուզու՞մ ես գնալ ուզածդ տեղը, բարի եղիր դասերդ ժամանակին անել, չէ՞՝ չգնալուդ համար միայն քեզ մեղադրիր։ Նույնը վերաբերում էր նաև ամենօրյա բակ իջնել, խաղալուն։ Ի սկզբանե հստակ դրվածք կար. մինչև դասերը չանենք–վերջացնենք, բակ իջնել չկա։ Բացառություններ չկան. տզզալը չի օգնելու, ոտքերը հատակին խփելն՝ առավել ևս։ Ու հեչ նշանակություն չուներ, թե էդ ընթացքում քանի ընկեր–ընկերուհի դուռը կծեծեին ու մեզ կկանչեին բակ խաղալու։

Մամաս մի ուրիշ պատժամիջոց էլ ուներ, որը բավական հազվադեպ էր կիրառում, բայց փոխարենը ամենաազդեցիկն էր։ Ուղղակի մեթոդի բնույթն էլ էնպիսին էր, որ հաճախակի կիրառումն արդեն կփչացներ էֆեկտը։ Եթե իր տեսանկյունից շատ լուրջ սխալ բան էի արել, կարող էր մի քանի օր ուղղակի հետս չխոսել։ Հենց էդպես՝ առանց որևէ կշտամբանքի, առանց որևէ բացատրության, քանի որ առանց այդ էլ պարզ էր, ուղղակի մեկ էլ հետը խոսում էի ու արժանանում լիակատար արհամարհանքի ։ Ինձ համար, համենայնդեպս, լուրջ պատիժ էր դա։ Ու հաստատ առնվազն աշխատում էի թույլ չտալ, որ հաջորդ անգամ նման բան լինի։ Դա հատկապես ազդեցիկ է էն առումով, որ դու հոգեպես լրիվ պատրաստ ես լինում կշտամբանք լսելուն, մինչդեռ քեզ անակնկալ է սպասում` բնավ ոչ հաճելիներից ։

Էս ամենն, իհարկե, վերաբերում է էն տարիքին, երբ երեխան արդեն քիչ թե շատ գիտակից է ու ի վիճակի է հասկանալու նման բաները։ Իսկ մինչև մոտ երկու տարեկանը (կամ գուցե ավել, հստակ չգիտեմ) պատժի իմաստը չեմ հասկանում ու չեմ պատկերացնում, որ կարող է վնասից բացի, ուրիշ բանի հասցնել։ Էդ տարիքում, կարծում եմ, ուղղակի պետք է երեխայից հեռու պահել էն ամենը, ինչը չի կարելի (ասենք, կարող է նրան կամ մեկ ուրիշին վնասել՝ անկախ նրանից, թե որքանով է նա դա ուզում), չտրվել կամակորություններին, թեև էդ տարիքում կամակորությունը որոշելն էլ ոչ միշտ է հեշտ։ Ասենք, ուժեղ լաց է լինում, ի՞նչ իմանաս՝ կամակորություն է անում, թե ինչ–որ տեղն է ցավում կամ ինչ–որ բանի կարիք ունի, եթե, օրինակ, դեռ խոսել չգիտի։ Թեև մեծ մասամբ իրավիճակից քիչ թե շատ պարզ է լինում։ Էս տարիքում կարծում եմ՝ հիմնականում պիտի սովորության ուժի վրա շեշտը դնել, մինչև որ գիտակցության երանելի ժամանակը գա ։

[armen9494]

Մամաս մի ուրիշ պատժամիջոց էլ ուներ, որը բավական հազվադեպ էր կիրառում, բայց փոխարենը ամենաազդեցիկն էր։ Ուղղակի մեթոդի բնույթն էլ էնպիսին էր, որ հաճախակի կիրառումն արդեն կփչացներ էֆեկտը։ Եթե իր տեսանկյունից շատ լուրջ սխալ բան էի արել, կարող էր մի քանի օր ուղղակի հետս չխոսել։ Հենց էդպես՝ առանց որևէ կշտամբանքի, առանց որևէ բացատրության, քանի որ առանց այդ էլ պարզ էր, ուղղակի մեկ էլ հետը խոսում էի ու արժանանում լիակատար արհամարհանքի ։ Ինձ համար, համենայնդեպս, լուրջ պատիժ էր դա։ Ու հաստատ առնվազն աշխատում էի թույլ չտալ, որ հաջորդ անգամ նման բան լինի։

Իսկ ես էս "պատժի" դեպքում աշխատում էի չխոսել՝ արդյունքում հակառակն էր դառնում
չնայած որ մեկա՝ ինչ-որ չափով նեղվում էի

[ivy]

Մամաս մի ուրիշ պատժամիջոց էլ ուներ, որը բավական հազվադեպ էր կիրառում, բայց փոխարենը ամենաազդեցիկն էր։ Եթե իր տեսանկյունից շատ լուրջ սխալ բան էի արել, կարող էր մի քանի օր ուղղակի հետս չխոսել։

Ճիշտն ասած, ես էդ պատժամիջոցին դեմ եմ: Ինձ էլ են տենց մի անգամ պատժել. մինչև հիմա սարսափով եմ հիշում: Ինձ թվում է, էրեխու համար ամենավատ բաներից մեկը, որ կարող է լինել՝ իր մամայի հետ շփումը կորցնելն է: Լրիվ մամայի կողմից ուշադրության բացակայությունը:
Մի անգամ մի հորինված բան էի պատմել մամային՝ որպես իրականություն ներկայացնելով: Լրիվ ֆանտաստիկ սուտ՝ անշահախնդիր, անվնաս: Նրա մասին, թե ոնց ենք ես ու հորքուրիս ընտանիքը իրար հետ քեֆի գնացել մերոնցից թաքուն: Էդպիսի ֆանտաստիկ ստեր էրեխեքի մոտ հաճախ են պատահում, հեչ առիթ չի պատիժ ստանալու: Ու էդպես մամաս հետս երկու օր չխոսեց: Շատ ծանր եմ տարել...
Ու էնպես չի էլի, որ դրանից հետո մամայիս մենակ ճիշտն եմ ասում:

Ընդհանրապես ամեն տեսակ պատժի դեմ եմ, իսկ երկարատևներին կամ «զանցանքից» արդեն որոշակի ժամանակ անց իրականացվողներից՝ առավել ևս: Ամեն արարքին էդ պահին պիտի արձագանքել: Եթե դեռ էնքան փոքր է, որ ասածներդ չի հասկանում, ապա հուզական ռեակցիաներով: Իսկ եթե հատուկ է անում՝ էդ հուզական ռեակցիաները ստանալու, մասնավորապես՝ զայրացնելու համար, ապա ընդհանրապես ռեակցիա չտալ: Իսկ որ հաջորդ օրը իր սիրած մուլտիկից բռնես զրկես, նա ոչ միշտ կզգա իր արածի ու զրկանքի միջև էդ կապը: Էդ պահին պիտի արձագանքել:
Թեև նորից եմ ասում, որ դեմ եմ ամեն տեսակի պատժին, բայց որ տեղը գա, ավելի լավ է էդ պահին մի հատ տուտուզին ուտի, քան թե մի քանի օր մամայից զրկվի կամ նման ինչ-որ հոգեբանական պատիժ կրի: Ես հաստատ էդպիսի բան չէի անի իմ երեխայի հանդեպ:

[Ուլուանա]

Ճիշտն ասած, ես էդ պատժամիջոցին դեմ եմ: Ինձ էլ են տենց մի անգամ պատժել. մինչև հիմա սարսափով եմ հիշում: Ինձ թվում է, էրեխու համար ամենավատ բաներից մեկը, որ կարող է լինել՝ իր մամայի հետ շփումը կորցնելն է: Լրիվ մամայի կողմից ուշադրության բացակայությունը:
Մի անգամ մի հորինված բան էի պատմել մամային՝ որպես իրականություն ներկայացնելով: Լրիվ ֆանտաստիկ սուտ՝ անշահախնդիր, անվնաս: Նրա մասին, թե ոնց ենք ես ու հորքուրիս ընտանիքը իրար հետ քեֆի գնացել մերոնցից թաքուն: Էդպիսի ֆանտաստիկ ստեր էրեխեքի մոտ հաճախ են պատահում, հեչ առիթ չի պատիժ ստանալու: Ու էդպես մամաս հետս երկու օր չխոսեց: Շատ ծանր եմ տարել...
Ու էնպես չի էլի, որ դրանից հետո մամայիս մենակ ճիշտն եմ ասում:

Ռիփ, իմ ասածը վերաբերում էր արդեն քիչ թե շատ հասուն տարիքին, համենայնդեպս, իմ հիշելով՝ բարձր դասարանի աշակերտ էի, երբ մամաս էդ պատժամիջոցը կիրառում էր, էն էլ, ինչպես նշել էի, միայն հազվագյուտ դեպքերում։ Իսկ փոքր տարիքում, իհարկե, կարող էր շատ վատ ազդեցություն ունենալ, համաձայն եմ։ Բայց նշածս դեպքերում, նույնիսկ հաշվի առնելով իմ գերզգայունությունը, հոգեկանիս վրա բացասական հետևանքներ չի ունեցել էդ պատիժը։ Զուտ էդ պահին գործում էր լրիվ արդյունավետ՝ առանց կողմնակի ազդեցությունների ։ Ասենք, էդ ժամանակ ես չէի մտածում՝ վայ, մամաս ինձ էլ չի սիրում, ինձնից ձեռ ա քաշել, վերջ։ Տարիքս թույլ տալիս էր գիտակցել, որ ժամանակավոր երևույթ է, ուղղակի էդ պահին՝ ինձ համար անցանկալի, անհարմար, տհաճ։

Ընդհանրապես ամեն տեսակ պատժի դեմ եմ, իսկ երկարատևներին կամ «զանցանքից» արդեն որոշակի ժամանակ անց իրականացվողներից՝ առավել ևս: Ամեն արարքին էդ պահին պիտի արձագանքել: Եթե դեռ էնքան փոքր է, որ ասածներդ չի հասկանում, ապա հուզական ռեակցիաներով: Իսկ եթե հատուկ է անում՝ էդ հուզական ռեակցիաները ստանալու, մասնավորապես՝ զայրացնելու համար, ապա ընդհանրապես ռեակցիա չտալ: Իսկ որ հաջորդ օրը իր սիրած մուլտիկից բռնես զրկես, նա ոչ միշտ կզգա իր արածի ու զրկանքի միջև էդ կապը: Էդ պահին պիտի արձագանքել:
Թեև նորից եմ ասում, որ դեմ եմ ամեն տեսակի պատժին, բայց որ տեղը գա, ավելի լավ է էդ պահին մի հատ տուտուզին ուտի, քան թե մի քանի օր մամայից զրկվի կամ նման ինչ-որ հոգեբանական պատիժ կրի: Ես հաստատ էդպիսի բան չէի անի իմ երեխայի հանդեպ:

«Զանցանքից» որոշ ժամանակ անց իրականացվողների մասին հատվածը, ենթադրում եմ, ինձ չէր վերաբերում, չէ՞, քանի որ դրա մասին կարծես բան չէի գրել։

Մի բան էլ. իմ նշած պատժամիջոցները, օրինակ, դասերը չանելու դեպքում կիրառվող և նմանատիպ բաներ, կարծում եմ, պատիժ անվանելն էնքան էլ ճիշտ չի։ Ես դրանց նայում եմ հետևյալ կերպ. կա գործողությունը, և կա դրա տրամաբանական հետևանքը, կարճ ասած՝ կարմա ։

[Freeman]

Մի բան էլ. իմ նշած պատժամիջոցները, օրինակ, դասերը չանելու դեպքում կիրառվող և նմանատիպ բաներ, կարծում եմ, պատիժ անվանելն էնքան էլ ճիշտ չի։ Ես դրանց նայում եմ հետևյալ կերպ. կա գործողությունը, և կա դրա տրամաբանական հետևանքը, կարճ ասած՝ կարմա ։

Կարծում եմ երեխային ճիշտ դաստիրակելու համար էս վերջին միտքը հասկացնելը շատ կարևոր ա: Ու մեկ էլ հասկացնելը թե ինչը ինչի համար չի կարելի, որ ինքը չուզի տվյալ բանն անել ու թաքուն չանի:

[Apsara]

Չեմ հիշում, որ իմ նկատմամբ խիստ պատիժներ կիրառեն, բայց ես արդեն երեխուս վրա գոռգոռում եմ, կամ ջղայն տոնով խոսում, երբ լաչառանում ա:

[Ամմէ]

Ես իհարկե շատ չարաճճի բալիկ եմ եղել , բայց դե ինձ էլ էտպես խիստ չեն պատժել…Երբ չարություն էինք անում ու մաման մեզ պիտի պատժեր , մեզ ույեղ գրկում էր ու էնպես ուժեղ պաչում , որ համարյա լացս գալիս էրՀետո մամաին հարցնում էի -խի ուրիշների մամաները ապտակում են , իսկ դու մեզ լացեցնելու չափ ույեղ պաչում ՞ , ասեց - Որ գիշերը պառկեմ քնելու, ու սիրտս չտանջի , որ ձեզ խփել եմ Ես էլ շատ էի ուրաղանում , բայց դե հենց մաման վազում էէր որ բռնի պաչի ղժալով փախնում էի Բայց Մի անգամ հիշում եմ , հարևանի երեխաներով ծխախոտ էինք թռցրել ու ուզում էինք համը փորձել …Հերթով բոլորը փորձեցին , հետո երբ հերթը հասավ ինձ ես քաշեցի ու ծուխը կուլ տվեցի , սկսեցի խեղտվել , շունչս կտրվում էր… Հետո երբ մի կեևպ ուշքի եկա, արագ գնացինք ու սկսեցինք լիքը կանֆետ ու ծամուն ուտել , որ ծնոխները գլխի չնկնեին … Բայց դե ուր էր մեզ էտպիսի բախտ , նրանք մեզ լավ էլ բռնեցրեցին ու բոլորիսս լեզուները ծակեցին ասեղով ,որ էլ ետպես բան չանենք , մենք էլի գոհ էինք ,որ էտպես պրծանք : ես էլ հենց էտ օրվանից էլ տարգեցի ծխելս

[Ֆոտոն]

Միշտ ատել եմ «չիկարելի»-ները, որոնք պատճառ չեն ունեցել: Էդպիսի արգելքներ տանել չէի կարողանում, պահանջում էի պատճառ, բացատրություն: Եթե չէին բացատրում կամ անհնար էր լինում, անպայման ուզում էի խախտել օրենքը՝ համարելով, որ եթե պատճառ չկա, ուրեմն ծնողների կողմից կամակորություն է:

Շա՜տ փոքր ժամանակ մամաս շատ խոստ էր, դասեր անել, դաշնամուր պարապել և այլն: Պատիժներից տպավորված ազդեցիկ դեպք չեմ հիշում: Միայն մի դրվագ է էս պահին մտքիս գալիս, որ ինձ ու եղբորս անկյուն էին կանգնեցնում տան դռան երկու անկյուններում, ու ես ու եղբայրս նույնիսկ պատժվելու ընթացքում ջրիկանում, իրար հետ զրուցում ու ուրախանում էինք: Այ էս լայն ժպիտով:

Երևի երրորդ դասարանից էր, մամաս իր տակտիկան փոխեց, իր աշխարհընկալումը փոխվեց 180 աստիճանով: Խստությանը փոխարինեց «ամեն ինչ կարելին»: Երբ հարցնում էինք՝ կարելի՞ է բակ իջնել, կարելի՞ է էս ինչ բանն անել, ասում էր՝ ինչ ուզում եք արեք: Պատկերացրեք, որ ոչ մի անգամ չի եղել, որ չհարցնենք կամ երես առնենք, ամեն անգամ հարցնում ու նույն պատասխանն էինք ստանում: Հետաքրքիր ա, որ ամեն անգամ հարցնելիս անկեղծորեն մտածում էինք, որ կարող ա մերժում ստանանք: Իսկ էդ պատասխանը ստանալիս մտածում էինք, որ մենք պիտի մեր գործերը դասավորենք, դասերը հասցնենք, բակ իջնենք: Շատ էլ լավ էր: Նույնիսկ, որ խնդրեինք դասի չգնալ, էլի էդ պատասխանը կստանայինք: Մեկ-մեկ նույնիսկ մաման դիտմամբ ինքն էր առաջարկում չգնալ (հիմա եմ հասկանում, որ դիտմամբ), էնքան էի ուրախանում, մաման ասում էր՝ պետք ա՞ էդ դասը: Բայց ավելի հաճախ մենք էինք ասում՝ մամ, էս դասը կարևոր ա, կամ, չեմ կարող բաց թողնել: Ի՞նչ պատիժ, ի՞նչ արգելքներ: Դպրոցական երեխան ինքը պիտի իր կյանքը կազմակերպի: Իհարկե էդ չի նշանակում, որ ծնողը բրախում է երեխային: Հանկարծ անտարբերություն չհասկանաք, քանի որ էս դեպքում ծնողի վրա շատ ավելի մեծ գործ է ընկնում. ինչպես անել, որ երեխան ստանա սեր, ուշադրություն, իր ամեն քայլը հսկվի, ծնողի հետ ազատ շփվի, ունեցած հարցերով դիմի, որպես ընկեր վստահի, բայց երեխան իրեն հսկվող ու ղեկավարվող չզգա: Շատ դժվար է:

Ես, որպես երեխա եմ ասում, որ շատ հավես մանկություն էր էդպես, ամեն ինչ կարելի էր, բոլ-բոլ խաղացել ենք: Որպես ապագա ծնող ինձ դժվար իրավիճակում եմ զգում, վախենում եմ այդքան լավը չլինել իմ երեխայի համար:

[Smokie]

Հատված Սերո Խանզադյանի «Տատիկը, պապիկը և մենք» մանկական գրքից, որտեղ կան և՛ մանկական հիշողություններ և դրվագներ իր երեխաների կյանքից:

***

- Գարիկ ականջն ինչի՞ համար է:
- Խոսելու համար:
Ծիծաղում եմ:
Մի անգամ Գարիկի արած չարության համար, քաշում եմ ականջը: Երկու օր անց, ամեն ինչ մոռացած հարցնում եմ:
- Գարիկ ականջն ինչի՞ համար է:
- Քաշելու համար,- պատասխանում է նեղացած: