Հայոց պատմություն: Այլ լույսի ներքո

[Տրիբուն]

Էս էն բացառիկ դեպքերից մեկն ա, որ պիտի Լիոնի հետ համաձայնվեմ:

Ուրեմն թե տոշնի ով ինչ ա մտածել, ոչ մեկս էլ չենք կարա ասենք (բացի իհարկե Լիոնից, որը վեց հազար տարվա տոշնի զապիսներն ունի ամեն ինչի): Բայց մի բան հաստատ կարանք ասենք, որ Ճակատամարտի օրը մի կողմում հայրեն էին, մյուս կողմում փղերը: Հազիվ հայերով իրար գլխի էինք եկել, ու պիտի փղերին քյաբաբ անեինք, էլ էլ պարզվեց որ փղերի կողմից հայեր կան:

Կարճ ասած, ո՞մ բողկին ա, թե ինչ էր մտածում կամ ի՞նչ էր հաշվարկել Վասակը: Փաստը նրանում ա, որ հայերով իջել էինք քուչա պարսիկների հետ բազարի, իսկ Վասակն առել էր իրա համբալներին ու կանգնել էր պարսիկների կողքը: Իսկ ինչպես գիտենք, ճակատամարտի ժամանակ հակառակորդ բանակների զինվորները միմյանց սպանում են: Այսինքն Վասակն էտ օրը էկել էր ճակատամարտի հայեր սպանելու համար: Լիոն, Վարդանենց կողմից մենակ հայեր էին չէ՞, ուզբեկ, հիքսոս, ացտեկ չկար չէ՞: Ուրեմն Վասակը պիտի միայն հայ սպաներ, ինչ-ինչ միայն իրեն հայտնի դիվանագիտական նպատակներով:

Վասակը դավաճան էր, ու դավաճանի մեկտեղ ուզում եք կարաք իրան նաև գիգանտ դիվանագետ համարեք, դա արդեն հետաքրքիր չի:

[Varzor]

Էս էն բացառիկ դեպքերից մեկն ա, որ պիտի Լիոնի հետ համաձայնվեմ:

Ուրեմն թե տոշնի ով ինչ ա մտածել, ոչ մեկս էլ չենք կարա ասենք (բացի իհարկե Լիոնից, որը վեց հազար տարվա տոշնի զապիսներն ունի ամեն ինչի): Բայց մի բան հաստատ կարանք ասենք, որ Ճակատամարտի օրը մի կողմում հայրեն էին, մյուս կողմում փղերը: Հազիվ հայերով իրար գլխի էինք եկել, ու պիտի փղերին քյաբաբ անեինք, էլ էլ պարզվեց որ փղերի կողմից հայեր կան:

Կարճ ասած, ո՞մ բողկին ա, թե ինչ էր մտածում կամ ի՞նչ էր հաշվարկել Վասակը: Փաստը նրանում ա, որ հայերով իջել էինք քուչա պարսիկների հետ բազարի, իսկ Վասակն առել էր իրա համբալներին ու կանգնել էր պարսիկների կողքը: Իսկ ինչպես գիտենք, ճակատամարտի ժամանակ հակառակորդ բանակների զինվորները միմյանց սպանում են: Այսինքն Վասակն էտ օրը էկել էր ճակատամարտի հայեր սպանելու համար: Լիոն, Վարդանենց կողմից մենակ հայեր էին չէ՞, ուզբեկ, հիքսոս, ացտեկ չկար չէ՞: Ուրեմն Վասակը պիտի միայն հայ սպաներ, ինչ-ինչ միայն իրեն հայտնի դիվանագիտական նպատակներով:

Վասակը դավաճան էր, ու դավաճանի մեկտեղ ուզում եք կարաք իրան նաև գիգանտ դիվանագետ համարեք, դա արդեն հետաքրքիր չի:

Փաստորեն քո համար էլ հայ սպանելն է դավաճանության չափանիշը?
Է Վարդանենք ու եկեղեցին էլ քիչ հայի գլուխ չէին կերել` բա խի դավաճան չեն?
20թ.-ին Զորավար Վադան զրահագնացքը ապստամբեց: Քանիսին սպանեցին? Սպանողները դավաճան էին?

Նորից եմ ասում` ազգի դավաճան կարելի է համարել այն մարդուն, ով ազգային պայքարի ժամանակ անցել է հակառակ կողմը:
Խնդրեմ բերեք ի փաստ, որ վարդանանց կռիվը ազգային պայքար էր ու էդ մարդուն գիտականորեն ու հիմնավորված դավաճան անվանենք:

Ընենց չի, որ ես ասում եմ սուրբա, կամ էլ դավաճանը Վարդանն էր (եթե Վսոն չի, ուրեմն Վրդոն ա կամ էլ ոչ մեկը): Երբ Գիիգոր Պարթևը որոշեց իրա պապայի մուռը ահնել ու կիսատ գործն ավարտին հասցնել նույնպես լիքը հայեր սպանեց, որոնք իրենց համար հանգիստ ապրում էին ու Վահագնի ու Միհրի հետ կարգին էլ լեզու էին գտնում: Էս էլ էր ազգային պայքար? Գրիգորը դավաճան էր? Ում էր դավաճանել?
Քանի-քանի անգամ են հայոց թագավորները կամ իշխանները ուրիշ իշխանի գուխ կերել ու զորքով մտել ջարդել հակառակորդի հայկական զորքերին: Դավաճաններ են?
Մի հատ էմոցիաները թողենք մի կողմ, ու հստակ սահմանենք` որն է կոչվում դավաճանություն, ու հետո Վասակին հիմնավորված դավաճան անվանենք: Էդ դեպքում վիճելի հարց չի մնա:

Մեկ էլ պիտի ասեք, թե ում էր դավաճանել: Վարդանն ու իրանցոց զորքերը դեռ ամբողջ ազգը չէին:

[Տրիբուն]

Փաստորեն քո համար էլ հայ սպանելն է դավաճանության չափանիշը?

Եթե մի կողմից հայեր են, նաղդ, իսկ մյսու կողմից փղեր, նաղդ, ու հայերից մեկը գնում կանգնում ա փղերի կողքը, բա դավաճա ա, բա ի՞նչ ա:

Ստեղ խոսքը կոնկրետ դեպքերի մասին ա, ու կոնկրետ պատերազմի մասին ա: Հիմա ես չեմ իմանում, թե որ տերտերը որ իշխանական տոհմին էր շատ սիրում, ու քանի հոգու գլուխ էր կերել դրանից առաջ, քանի հոգու գլուխ պիտի ուտի դրանից հետո: Հայաստան նաղդ պարսակական զորք էր մտել՝ հնդիկ փղերով, ու հայերը պիտի գնային պարսիկներին իրանց հնդիկ բարեկամների հետ լացացնելու: Արդյունքում, հայերից մեկը բնապահպան դուրս եկավ, ու կանգնեց փղերի կողքը:

Վասակի տեղը թեղուտն ու մաշտոցի այգին ա, ես դրա էկոլոգ ինչն եմ ասել:

[Varzor]

Եթե մի կողմից հայեր են, նաղդ, իսկ մյսու կողմից փղեր, նաղդ, ու հայերից մեկը գնում կանգնում ա փղերի կողքը, բա դավաճա ա, բա ի՞նչ ա:

Ստեղ խոսքը կոնկրետ դեպքերի մասին ա, ու կոնկրետ պատերազմի մասին ա: Հիմա ես չեմ իմանում, թե որ տերտերը որ իշխանական տոհմին էր շատ սիրում, ու քանի հոգու գլուխ էր կերել դրանից առաջ, քանի հոգու գլուխ պիտի ուտի դրանից հետո: Հայաստան նաղդ պարսակական զորք էր մտել՝ հնդիկ փղերով, ու հայերը պիտի գնային պարսիկներին իրանց հնդիկ բարեկամների հետ լացացնելու: Արդյունքում, հայերից մեկը բնապահպան դուրս եկավ, ու կանգնեց փղերի կողքը:

Վասակի տեղը թեղուտն ու մաշտոցի այգին ա, ես դրա էկոլոգ ինչն եմ ասել:

Դե մի կողմում Հայերն էին, նաղդ, մյուս կողմում Կարմիր բանակը ու` առանց փղերի, դրանց տեղը մաքսիմկեքն էին, էլի նաղդ ու հայերց մեկերը գնացին կանգնան կարմիրների կողքը:
Կարողա հոգնել էին հայկական սև-սպիտակ իրականությունից ու գունավոր կյանք էին ուզում, կամ էլ դալտոնիկներից արդեն զզվել էին, չգիտեմ: Արդյունքում ստացանք 70 տաով մոնոքրոմ կարմիր երգիր, ու ազգի դավաճան ու հակահեղափոխական դաշնակներ: Ու 70 տարի էդ կարմիր գույնի սիրահարների գովքն էինք կապել, մինչև հիմա էլ փողոցների անունները չենք հասցել փոխել:

Սրանց տեղը բա որտեղա? Վամպիրների կողքին?

[Տրիբուն]

Դե մի կողմում Հայերն էին, նաղդ, մյուս կողմում Կարմիր բանակը ու` առանց փղերի, դրանց տեղը մաքսիմկեքն էին, էլի նաղդ ու հայերց մեկերը գնացին կանգնան կարմիրների կողքը:
Կարողա հոգնել էին հայկական սև-սպիտակ իրականությունից ու գունավոր կյանք էին ուզում, կամ էլ դալտոնիկներից արդեն զզվել էին, չգիտեմ: Արդյունքում ստացանք 70 տաով մոնոքրոմ կարմիր երգիր, ու ազգի դավաճան ու հակահեղափոխական դաշնակներ: Ու 70 տարի էդ կարմիր գույնի սիրահարների գովքն էինք կապել, մինչև հիմա էլ փողոցների անունները չենք հասցել փոխել:

Սրանց տեղը բա որտեղա? Վամպիրների կողքին?

Էս էն դեպքերից ա, որ դավաճան չկա - մի կողմում պուտանկեք են, մյուս կողմում էշեր:

[Տրիբուն]

Լիոն, էս Վարզորը նագլի համը հանում ա, ու ուզում մեր փառահեղ ճակատամարտը ոտի տակ տա: Մի հատ քո գրքերի մեջ նայի, տես տոշնի գրա՞ծ ա փղերի քանակը, սեռը, հասակը, քաշը գույնը, ու մի քանի հղում տուր: Եթե դժվար չի, մեկ էլ պարսիկներին հատ-հատ գրի ու անուն-ազգանուն-հայրանուններով:

Վարզորին տրամաբանությամբ հաղթել չի լինի, մենակ փաստերով:

[Varzor]

Լիոն, էս Վարզորը նագլի համը հանում ա, ու ուզում մեր փառահեղ ճակատամարտը ոտի տակ տա: Մի հատ քո գրքերի մեջ նայի, տես տոշնի գրա՞ծ ա փղերի քանակը, սեռը, հասակը, քաշը գույնը, ու մի քանի հղում տուր: Եթե դժվար չի, մեկ էլ պարսիկներին հատ-հատ գրի ու անուն-ազգանուն-հայրանուններով:
Վարզորին տրամաբանությամբ հաղթել չի լինի, մենակ փաստերով:

Դու էլ խառնակչություն ես անում, քաղաքականություն բաժինը վրեդ լավ չի եկել?
Ճակատամարտը փառահեղ էր ու ես երբեք էլ դրա իմաստը չեմ նվազեցրել, ընդհակառակը փաստերով էլ հենց առաջնորդվելով ասում եմ` հաղթել ենք, լավ ենք արել ու դրա շնորհիվ էլ հիմա կանք: Եթեների տարբերակները պետք չեն` նաղդը թողած վերասյայի հետևից չեմ ընկնում:
Ցանկացած ուժեղ տրամաբանոթյուն էլ կարող է ոչ ճիշտ եզրահամգումներ կատարել, եթե ելակետային տվյալները սխալ կամ անբավարար են ընտրված:
Իմ ասածն ընդամենը հետևյալն է`

Այդ 4 փաստերը անհերքելի ճշմարտություններ են ու վիճարկման ենթակա չեն:
Իսկ քո արած ենթադրությունները ոչինչ չեն փոխում այս փաստերի կոնտեքստում և մեր իրականությունում:
Ապացույց.
Ենթադրենք, թե Վասակը ավելի շատ բան է արել ազգի համար, քան կարծում ենք: Մևնույն է
1. Վասակը դուրս եկավ այլ հայերի դեմ և պարտվեց:
2. Վարդանանց հաղթանակը (Վասակի պարտությունը) մեր պատմության շղթայի անքակտելի օղակն է` մենք այսօր կանք: Նաղդը թողած նիսյայի հետևից չենք ընկնում
3. Մենք ներկայում զրադաշտական չենք: Պետք չի զրադաշտականությունը խառնել մեր հայկական հեթանոսության հետ քանի որ, նույնիսկ հայոց հեթանոսությունը չէր ընդունում զրադաշտականոթւյան հիմնական սկզբունքները, մասնավորապես` չար ու բարի աստվածների պայքարի գաղափարը և մեռյալներին չհուղարկավորել-չայրելը: Մասնավորապես վերջին գաղափարին դեմ էին հայերի մեջ թե քրիստոնյաները, թե հեթանոսները և թե նույնիսկ աղանդավորական որոշ շարժուներ, քաղկեդոնամետները` բոլորը բացի զրադաշտներից, որոնք հայ ժողովրդի մեջ ԲԱՑԱԿԱՅՈՒՄ էին:
4. Եկեղեցին սրբացրել է Վարդանանց և դավաճան համարել Վասակին: Ու դա տեղի է ունեցել մեր ենթադրություններից անկախ, այլևս կապ չունի իսկության և կեղծության հետ` եղելություն է:

Իսկ երեխաներին կարելի է պատմել օբյեկտիվ կերպով, այս փաստերի վրա հիմնվելով: Վասակի արած լավ գործերն էլ հետը: Թող իմանան, որ նույնիսկ բարի ու լավ մարդիկ երբեմն ընդրում են խոտոր ուղի:

ու էս

...
Ես էլ եմ երկար ժամանակ մտածել արդյոք Վասակը դավաճան էր, արդյոք նրա պայքարն ավելի ազնիվ չէր, արդյոք այն ուղղված չէր ոչ թե հայոց պետականոթւյան այլ հայոց պետականոթւյան համար քայքայիչ դարձած կրոնի և եկեղեցու դեմ? Ու եկել եմ այն եզրակացության ու անկախ նրանից, թե ինչ արդյունքի կգամ իմ ենթադրությունների վերլուծությունից, միևնույն է արդյունքը` փաստերը չեն փոխվի:
Ներկայիս իրավիճակում, ելնելով փաստերի վերլուծությունից, առավել ևս նպատակահարմար չէ Վասակի կերպարի արդարացումը, Վարդանանց կերպարի արժեզրկումը:
Միտքս բացատրեմ.
Ներկայիս իրավիճակում, երբ հայ ինքնության անքակտելի մասնիկն է կազմում քրիստոնեությունը, երբ ազգային գիտակցության մեջ ազգին նույնիսկ լավ նպատակներով դեմ դուրս եկած մարդուն համարում ենք դավաճան, իմաստ չունի վերանայել պատմական այդպիսի հնություն ունեցող իրադարձությունը, մանավանդ որ փաստերի բացակայությունը ստիպում է առաջնորդվել միայն երևակայությամբ և տրամաբանությամբ:

Հ.Գ.
Էս ոնցա փղերին փաթթած չունես?