Վերադարձա, ժողովուրդ ջան: Շարունակեմ: Մի անգամ տարօրինակ էդ տիպի տարօրինակ մի միտք, կամ ավելի շուտ զգացողություն եղավ մոտս: 2001-ին Թեհրանում էի: Շահի պալատն էինք նայում: Իհարկե դա հին պալատ չէր՝ 19-20-րդ դդ.-ի բան էր: Բայց ինքս էլ չէի պսասում, որ տեղը էդպիսի ազդեցւթյուն կունենա վրաս: Էնտեղ որքան հիշում եմ առանձին կա վերջին Ղաջար Ահմադ շահի պալատն առանձին: Դա ոչ թե էս վերջին շահն էր՝ Փեհլեվիներից, որին իսլամական հեղափոխությունը գահընկեց արեց, այլ նախորդ հարստությունից, որին հենց առաջին Փեհլեվին գահընկեց արեց: Իրականում անկապ հարստություն եւ անկապ արքա: Բ այց չգիտեմ ինչու շատ ուժեղ մտա իրա կերպարի մեջ: Պատերին նրա նկարներն էին կամ պատկերներ պալատական կյանքից 19-րդ դարի (առհասարակ, եթե էդ շրջանի պարսկական նկաչրություը նայեք, շատ տարօրինակն է՝ ավանդկան մանրանկարչության եւ եվրոպական ոճի խառնորդ, Վիքիպեդիայւմ կա մի քնաի նմուշ): Ու պատկերացրեցի մի ֆիլմ իրա մասին, որում ես իրա դերն եմ խաղում: Բավականին ուժեղ զգացողություն էր: Ոչ մի առանձնապես բանական հիմնավորում չի գտնվում՝ ինքը մեծություն չէր, երեւելի մեկը չէր, կյանքւոմ իրա մասնի չեմ էլ մտածել, բայց էդպես ստացվեց: Երեւի միակ դեպքն ա եղել կյանքումս, որ էդ թեմայով ինչ որ բան եմ մտածել:
Էս հարցին մտովի մի տաս անգամ պատասխանել եմ, բայց էնքան խառն էի էս քանի օրը, որ էլ բան չեմ հիշում: Դրա համար արիացիների մասով համառոտ փորձեմ պատասխանել: Ինքս արիականությամբ շատ ուժեղ տարված եմ եղել, կարելի է ասել դասական "արիացի եմ եղել" մոտավորապես մի 14 տարեկանից էլի մոտավորապես մինչեւ 23-24-ը: (1990-99/2000): Հիմա երեւի կիլոմետրորեվ հեռու եմ էդ ամենից, բայց հո չեմ հայհոյելու սեփական անցյալս: Ես դրան շատ լավ եմ վերաբերվում ու ինչ որ տեղ գոհ եմ, որ կյանքում շատ տարբեր փուլեր եմ անցել: Ես մի տեսակ լավ չեմ հասկանում մարդկանց, որոնք, ասենք 18- տարեկանից միշտ նույն բանն են ասում, ու չեն փոխվում: Ընդհանրապես ինձ համար հետաքրքրիր էն ա, որ ես բացարձակ անկախ եմ եկել էդ մտքերին: Դեռ Թիֆլիսում էի ապրում ու ոչ մի պատկերացում չունեի, որ Հայաստանում ինձ պես մտածող մարդիկ կան: Հետո, երբ եկա Երեւան՝ 1994-ին, զարմանքով տեսա, որ ստեղ լիքը էդպիսի խմբեր կան, գրականություն կա: Սրանից եզրակացնում եմ, որ էս տիպի երեւույթներըինչ որ տեղ տիպական են, փուլային են, "մթնոլորտային են", ու հասարակության մի մասը պետք է դրանցով անցնի: Էս միտքը առայժմ չեմ ուզում բացել, որովհետեւ շատ երկար կտեւի, բայց ըստ իս հաստատ էդ պահը կա: Բայց մի "մունաթ" էսօրվա արիացիների նկատմամբ ունեմ: Նրանց հակաարեւմտայն, հակադեմկորտական՝ ռուսական ազդեցությամբ պայմանավորված կեցվածքը: Նւոյնիսկ, եթե ընդունենք արիականությունը, ապա արիացիները կամ հնդեւրոպական ազգերը ոչ միայն հիմնականում արեւոմւքտում եմ կենտրոնացած, այլեւ պատմականորեն եղել են դեպի ազատությունը հակված ազգեր: Հնդեվրոպացիները հաճախ են աչքի ընկել ազատասիորւթյամբ: Օրինակ խեթերը Հին Արեւելքի համամատաբար ավելի ազատ հասարակությունն էին, ուր արքան բռնակալ չէր, հին հույների մաիսն բոլորս գիտենք, հանրապետության շրջանի հռոմեացիները, կելտերը, գերմանացները, նույն սլավոնները երեբք բռնակալության նկատմամբ սեր չեն ունեցել եւ ազատ ժողովուրդներ են եղել:Բյոզնադկա-մոնղոլական կայսերապաշտական "պրավոսլավ" աջաբ-սանդալը, որն էսօր հաճախ արիականության անվան տակ մատուցվում է, ի՞նչ կապ ունի հնդեվրոպական ժողովուրդների ժառանգության մեծ մասի հետ:Ինչպե՞ս եք վերաբերում իրենց հայ արիացիներ կոչող խմբին :
Նաեւ, չեմ կարող հանգիստ տանել ստուգաբանության նման ճշգրիտ եւ գեղեցիկ գիտության այն սարսափելի անճոռնի աղավաղումները, որոնք իրենց թույլ են տալիս "արիացիները": Ինչպե՞ս կարող ես զրկել ինքդ քեզ համեմատական լեզվաբանույան պես գեղեցիկ ու խորքեր բացող գիտությունց օգտվելու հաճույքից հանուն համակարգից բացարձակ զուրկ սորւոգատի: Ոնց որ մարդը, որը կյանքում նորմալ գինու համը չառած, տրայնոյ օդեկոլոն է խմում ու կարծում է, որ դա խմիչք է:
և այլ մանր-մունր նեոնացինալիստներին, որոնք համոզված են, որ առաջին դինոզավրերը յան-ով ազգանուն են ունեցել, և կառչում են անցյալին՝ կատարելապես անտեսելով, որ ներկան բազում առումներով շատ-շատ, շատ անշուք և տխուր վիճակում է: Այլ կերպ ասած՝ ճի՞շտ է անցյալը՝ հաճախ մինչև վերջ չապացուցած կասկածելի գյուտերով ու հաղթանակներով դարձնել դրոշակ, քանի որ ներկայով հպարտանալու բան չունես, եթե հարցնեն
Ստեղ հավասարակշռության կարեւոր խնդիր կա: Իրանաւոմ մեր ժառանգության ճիշտ գնահատականը չկա ու քանի դեռ սովետահայկական հարացույցնմ է իշխողը չի էլ կարող լինել: Երկու ծայրահեղ մոտեցում կա՝ մեկը մյուսի հայելային պատկեր: Մեկը՝ հսիթերիկ գերագնահատումն է, որը հայերին, ճիշտն ասած սազակն էլ չէ, այլ բնորոշ է այնպիսի ազգերին, որոնք իրապես հարուստ մշակությաին անցյալ չունեն, ինչպես նաեւ "տուզեմեցների" հոգեբանությանը: Մյուսը՝ ի հակադրությոն րսա վերջերս տարածված "պատմա-մշակությաին նիհիլիզմն է": Երկուսի հիմքում էլ անգրագիտությունն է իմ կարծիքով: Մեզ սազակա ճիշտ ճանապարահը, կարծում եմ, համեստ եւ սթափ արժանապավության ճանապարհն է: Մենք հին հույների կամ հին չինացիների չափվել չենք կարող մեր ժառանմգությամբ: Բայց դա պետք էլ չի: Եթե նայենք քանակով ու պատմական ճակատագրով մեզ ավելի հարիր "քաշային կատեգորիաններում", ապա հաստատ հպարտանալու տեղ ունենք: Օրինակ, ունեցել ենք պատմագրություն, ոչ թե ժամանակագրություն ինչպես միջնադարյան Եվրոպայում կամ Ռուս-ում, այլ պատմագրություն, մի ամբողջ դպրոց, որը շարունակում էր հին հունական ավանդույթները: Ունեցել ենք գրական լեզու, որը ղհկվել է փիլիսոփայական, քերականական, աստվածաբանական թարգմանություններով: Տպագրություն ենք ունեցել ավելի շուտ քան որեւէ մեկը տարածաշրջանում, եւ այլն, եւ այլն: Եթե նայեք, օրինակ Արեւելյան Եվորպային, ապա այն տեղ այդպիսի ժառանոգւթյուն ունեցող ազգեր կարող եք եւ չգտնել: Ես հիմա շատ համառոտ եմ գրում, իրականում սա կարելի է լավ հիմնավորել: Հիմա նույնը չենք: Համեմատած մեր նախնիների հետ (ոչ միայն միջնադարյան, այլեւ ընդհուպ մինչեւ 20-րդ դարի սկզիբ) մենք մշակությաին թզուկներ ենք: Օրինակ, ինետրենոտւմ հայերենի տեղը զարհուրելի է համեմատած հենց մեր քանակի ու ազդեցության ազգերի հետ: Բայց անցյալի արժենքրեը մեղավոր չենք, որ մենք այսօր այքադն ողորմելի ենք: Որ խաբար էլ չենք ի՛նչ անել էդ ժառանգության հետ: Նույնիսկ իմաստավորել այն ի զորու չենք: Մի հատ կարդացեք, տեսեք, ի՛նչ ողորմելի է օրինակ Նարեկացու իմաստավորումը վերջին մի 60 տարվա արեւելահայ գրականության մեջ: Իսկ Նարեկացի ամեն ազգը չի, էր ունի: Նարեկացին իբր երկրային սեր է գովերգում, Ռենեսանսի նախակարապետն է: Ավելի ծիծաղելի բան բարդ է պատկերացնել այն դեպքում երբ Նարեկացին քրիստոենական եւ ոչ միայն մսիտիկայի վառ ներկայացուցիչ է եւ նրան միայն այդ կոնտեքստում կարելի է իմաստավորել: Կամ ինչպե՞ս են Նարեկացուն "թարգմանում"՝ ոտանավոր սարքած: Ո՞վ ա այսօր էդպես թարգամում, մանավանդ, որ Նարեկացին արդյո՞ք մեր պատկարեցմաբ "չափածո է" գրել, թե արձակ դեռ մեծ հարց է: Իրականում մեր անցյալը մի մեծ կապիտալ է, որն օգտագործելու ձեը նոր պիի գտնենք: Որովհետեւ մեր անվյալը գրեթե միշտ համահունչ եւ հընթացս է եղել համաարեւմտայն զարգացմանը եւ կոնտակտային "գոիներում են"
մեր մեծխագույն արժեքները ստեղծվել: Մեր ամենաազգային արժեքները ամենաունսվերսալիստականն են իրենց ոգով: Ու նույն ճանապարհն էլ այսօր է: Կեղծ ազգայնականությունը տանւոմ է մեկսուսացման, հետեւաբար "աբորիգենության", հետեւաբար քաղաքական եւ մշակութային գաղութացման: Իրական՝ քաղաքակացիական ազգայնականությունը պետք է վերաիմստավորի հայկական ժառնագությունը, սովորի նրանից լինել բաց, եւ կապահովի իրական անկախությունը եւ զարգացումը: Շատ մոտավորապես եմ գրում, բայց էս ձեւեչափի մեջ ավելի հիմնավոր անհնար է պատասխանել:
Էջանիշներ