Այդ ժամանակ մեր անպետք փարավոնն արդեն ողջ թափով սկսել էր իրականացնել իր կրոնական խայտառակ փոփոխությունները, դրել էր նոր մայրաքաղաքի հիմքերը և, կլանված լինելով ներքին գործերով, լրիվ աչքաթող էր արել մեր երկրի արտաքին գործերը: Արդյունքում մշտապես անհանգիստ Ասորիքը, ինչպես և տասնամյակներ առաջ, կրկին բռնեց բացահայտ ապստամբության ուղին, իսկ բարիդրացիական հարաբերություններն էլ բարեկամական Միտանիի, ինչպես նաև մեր վաղուցվա առևտրական գործընկեր Բաբելոնի հետ հիմնովին խաթարվեցին: Ընդ որում բանը հասավ նույնիսկ նրան, որ Տուշրարտան կրկին շարժման մեջ դրեց իր հզոր ռազմական մեքենան և Էխնաթոնին խելքի բերելու համար բացահայտ ներխուժում իրականացրեց դեպի մեր ազդեցության տակ գտնվող Ասորիքի տարածք [1]: Դեռ լավ էր, որ այս արշավանքը լուրջ ռազմական հետևանքներ չունեցավ, իսկ Էխնաթոնն էլ ժամանակին խելքի եկավ և, հետ կանգնելով նախկինում որդեգրած իր գոռոզ վարքագծից, հին պայմաններով Միտանիի հետ կրկին հաշտության պայմանագիր կնքեց: Այս անգամ ևս, ինչպես Ծովինարի դեպքում եղավ, որպես կնքված հաշտության գրավական Տուշրարտան Էխնաթոնին կնության տվեց իր տասնհինգամյա քրոջը` աննման գեղեցկության տեր Նունուֆարին: Այստեղ ես չեմ կարող թույլ չտալ ինձ մի փոքրիկ շեղում չկատարել և մի քանի բառ չասել այդ գեղեցիկ էակի մասին:
Պատմում էին, որ Եգիպտոսն ինքը երբեք չի ծնել նման մի գեղեցիկ կնոջ, ինչպիսին Նունուֆարն էր: Նունուֆարին անվանում էին կատարյալ, իսկ հիացած Էխնաթոնը, փոխելով այս գեղեցկուհու սկզբնական անունը, նրան պաշտոնապես սկսեց կոչել Նեֆերտիտի, որը մեր լեզվից թարգմանած նշանակում է. “Աթոնի գեղեցկուհիներից ամենագեղեցկագույնը եկավ” [2]: Ինքս էլ եմ տեսել Նեֆերտիտիին և կարող եմ ասել, որ այս ամենում ոչ մի չափազանցություն մազաչափ իսկ չկա: Ծովինարին մոռացած Էխնաթոնը մինչև իր կյանքի վերջը խելագարի պես սիրեց այս կնոջը ու դեռ լավ էր, որ նա, սկսելով լսել Միտանիի արքայադստերը, աստիճանաբար խելքը գլուխը հավաքեց և դադարեցրեց իր խելագար փոփոխությունները: Եգիպտոսը սկսեց աստիճանաբար ուշքի գալ: Իսկ ուշքի գալ մեր երկրին իրոք պետք էր, քանի որ հյուսիսից ահագնանում էր նոր վտանգը:
Արդյունավետ կերպով հօգուտ իր երկրի օգտագործելով բաժին հասած խաղաղ տասնամյակները` Խաթթուշաշի մոխիրների միջից Խեթական թագավորության նոր հզորացումը նախապատրաստեց խեթական արքաներից ամենահզորն ու հաջողակը` որպես արքա ապրած ու մահվանից հետո էլ մեզնից մեկը դարձած խեթ Սուպիլը, որին սերունդները հետագայում կկոչեն Սուպիլուլիումա [3]: Խեթական երրորդ արքա Թուդհալիայի կրտսեր որդին` նորածին Սուպիլը կամ Սուպիլուլիուման, գահ բարձրացավ կամ ավելի շուտ,այսպես ասենք, արքա հռչակվեց Ամոնհատեպի մահից մեկ տարի առաջ և սզբնական տասնամյակներում ոչ-ոք նրա ու իր ավերված Խեթական թագավորության վրա նույնիսկ ուշադրություն էլ չէր դարձնում. ինչպես արդեն ասվեց վերևում` յուրաքանչյուրին իր հոգսն էլ հերիք էր: Բայց արդեն Էխնաթոնի գահակալման վերջին տարիներին ստեղծվեց մի իրավիճակ, երբ ոտքի կանգնած Խեթական թագավորությանը չնկատել արդեն ուղղակի անհնար էր:
Առաջին անգամ այս արքան իր մասին ստիպեց խոսել դեռևս վերևում արդեն իսկ հիշատակված, դեպի Պաղեստին Միտանիի բանակի արշավանքի ժամանակ: Բանն այն էր, որ խեթերը, Տուշարտային համարելով Միտանիի գահին ապօրինի կերպով բազմած մի անձնավորություն և փորձելով օժանդակել գահազրկված Արտաշեսին, փորձ էին կատարել դավադրական գործունեություն սկսել Ոսկանիի արքունիքում: Սակայն երիտասարդ Տուշրարտան գործեց խիստ վճռական և, մահապատժի ենթարկելով բացահայտված խեթական դավադրության ղեկավար Թուխիկ իշխանին [4] ու Արտաշեսին էլ արտաքսելով Միտանիից, բոլորին ցույց տվեց, թե ով է Միտանիի իրական տիրակալը: Ինչպես արդեն ասվեց, դրանից կարճ ժամանակ հետո էլ հենց կնքվեց կամ, ավելի ճիշտ է ասել, վերահաստատվեց դաշինքը Եգիպտոսի հետ: Բայց խեթերի հետ բարդությունները դրանով չէին վերջանալու:
_______________________
[1] Իրադարձությունը թվագրվում է մ.թ.ա. մոտ 1370 թվականով:
[2] Նեֆերտիտի (մ.թ.ա.ա. XVI դարի առաջին կես): Էխնաթոնի կինը Միտանիի արքայական տոհմից, որն աչքի էր ընկնում իր բացառիկ գեղեցկությամբ:
[3] Սուպիլուլիումա (մ.թ.ա. 1380-1326): Խեթական թագավորության արքա, որի օրոք այս թագավորությունը հասավ իր հզորության գագաթնակետին:
[4] Տուշրարտայի դեմ դավադրություն նյութած անձնավորություն:
Մեջբերել
Էջանիշներ