Հավերժության դատապարտվածը

[Lion]

Ինչ-որ տեղ ճիշտ ես ասում, բայց դե դիտորդներն ամեն դեպքում երևի չէին սխալվել: Բանն այն է, որ այդ 450-ի հետ Մահմեդը ընդհարվել էր վերջին տարիներին, իսկ լեռնանցքի մենամարտը 1994 թ-ին էր: Ինչ վերաբերվում է կամրջի վրայի մենամարտին, ապա երևի ուղղակի դիտորդները, հաշվի առնելով դեպքի թարմությունը, դա դեռ չէին հասցրել ընդգրկել իրենց բազայում - վերջը դեռ 24 ժամ էր չէր անցել ու ամեն ինչ իմանալու համար էր, էլի, որ Համոյի մոտ "հանկարծ" պրիստուպ էր սկսվել ու նրան Հայկի մոտ էին տեղավորել: Վստահ եմ, եթե հիմա նայենք դիտորդների բազան, ապա արդեն կլինի... 451/450

Ի դեպ ասեմ` վստահ եմ, ինչպես ինքս իմ պարագայում, որ Հայկին շատ դուր կգար իր նոթերի քննադական այն վերլուծությունը, որ դու իրականացնում ես: Հավատացնում եմ, իրոք, շատ դուր կգար: Դրա համար էլ արդեն իմ կողմից, բայց, թույլ տալով ինձ ասել նաև` Հայկի անունից, կխնդրեմ քեզ հետագայում ևս չդադարեցնել քննադական մոտեցումը այս ամենին - դա, վստահ եմ, Հայկին շատ է պետք

Դեհ պատերազմում գրեթե բոլոր միջոցները ճիշտ են,եթե մինչև թրերի հայտնագործումը անմահներ հայտնվեին,էդ դեպքում թրով կռվելը նույնպե՞ս անպատվություն կլիներ,ինչևէ, չնայած մի քիչ անտրամաբանական ա վեհությունն էս դեպքում,ինձ դուր ա գալիս,որ մեր հայրեկանից անմահն իր սկզբունքները չի խախտում

Դե հիմի - անմահներին "ստեղծել" էին թրերի դարաշարջանում, թեև խնդիրն իհարկե մնում է: Նույն Քսավեի պարագայում` Դունկանը հրաշքով փրկվեց և նույնիսկ հաղթեց Քսավեին, բայց դա խնդիրը չի լուծում: Կարելի է այլ տարբերակներ ևս հնարել - օրինակ, օգտագործել իշխանական լծակները և դրա հաշվին հաղթանակ տանել, խմբով հարձակվել և այլն, և այլն, և այլն... Ամեն դեպքում, անմահների ճնշող մասը այնուհանդերձ կարծես թե պահում է վարքագծի յուրօրինակ. "պատվի կոդեսք"-ը` կռվել միայն "մեկը մեկի դեմ", չհարձակվել միմյանց վրա "սրբազան" տարածքում և այլն...

[Freeman]

Ի դեպ ասեմ` վստահ եմ, ինչպես ինքս իմ պարագայում, որ Հայկին շատ դուր կգար իր նոթերի քննադական այն վերլուծությունը, որ դու իրականացնում ես: Հավատացնում եմ, իրոք, շատ դուր կգար: Դրա համար էլ արդեն իմ կողմից, բայց, թույլ տալով ինձ ասել նաև` Հայկի անունից, կխնդրեմ քեզ հետագայում ևս չդադարեցնել քննադական մոտեցումը այս ամենին - դա, վստահ եմ, Հայկին շատ է պետք

Ուրեմն հանուն Հայկի ավելի ուշադիր կլինեմ եթե իհարկե,ինքը դեռ ողջ ա ու ինքն ա փաստաթղթերը քեզ ուղարկել
Ամեն դեպքում էդ ժամանակից շուտ չեմ ուզում իմանալ ու հուսով եմ,որ էս գրառումիցս հետո ընթերցողներն ավելի հետաքրքրությամբ կսպասեն շարունակությանը

[Lion]

Չգիտեմ - իր հուշերում նկարագրված իրադարձությունները ավարտվում են 2008 թվականով, իսկ այս փաստաթղթերը ես ստացել եմ 2010-ին: Կարծում եմ, որ դրանք հենց Հայկն է ինձ փոխանցել, թեև բացառված չէ նաև այլ պարագա: Ի դեպ, ասեմ մի քիչ էլ առաջ վազելով - Հավերժության դատապարտվածի հուշերում կա էպիզոդ, երբ անմահը փորձ է կատարել օգտագործել իշխանական լծակները և դրա պատճաով մյուսների համար մեծ խնդիրներ են առաջանում - առջևում դա էլ կտեսնենք...

Ասում են նաև, որ նույնիսկ ամենաբացասական անմահները որպես կանոն պահում են ասածս. "պատվի կոդեքս"-ը: Օրինակ, Հայկի հուշերից է երևում, որ ոչ անհայտ Կուրգանին, որի անհագ դաժանությունն ու անկրկնելի վարագությունը բոլորին էր հայտնի և նա երևի թե ամենաչար անմահներից մեկն էր, որին երբևէ ֆիքսել են դիտորդները, մ.թ.ա. 615 թ-ին բավականին հայտնի եռյակը, ի դեմս ողջ Մերձավոր Արևելքը սարսափի մեջ պահող Կռոնոսի, Սիլասի ու Կասպիանի, առաջարկեց միանալ իրենց և խմբովին գործել, բայց սա մերժեց: Եռյակը դրա համար Կուրգանին դաժան, շան ծեծ տվեց, բայց նույնիսկ այս պարագայում էլ սա հետ չկանգնեց. "մեկը մեկի դեմ" սկզբունքից և չմիացավ դրանց: Զարմանալի է..., բայց այդպես է

Իսկ քո ուշադրությունը Հայկին, պետք է, շատ պետք է - հաստատ:

[Lion]

*

Ես առավոտները սովորաբար շուտ եմ արթնանում: Արագորեն հագնվեցի և իջա ներքև: Առանձնապես ցանկություն չկար, բայց պետք էր: Տարիների ընթացքում արմատացած սովորությանս հավատարիմ, այս անգամ էլ պետք է անցնեի հերթական կիլոմետրերը: Երբ վերադարձա տուն՝ Վահեն արդեն թեյում էր:
- Բարի լույս, եղբայր, ինչ կա՞,- հարցրի ես:
- Վազու՞մ էիր, լա՜վ սովորություն է… զարմանում եմ, թե դու ինչպես ես կարողանում առավոտները այդ գործով զբաղվել: Այ ես կարող եմ ժամերով կուլտուրիզմի դահլիճում լինել, գիշերներն էլ կիլոմետրեր վազել, բայց առավոտները՝ չեմ կարողանում, ուղղակի չեմ սիրում, էլի: Նստիր, թեյը արդեն պատրաստ է,- ժպտալով աթոռը մոտ քաշեց Վահեն:
- Ապրես: Գիտես երբեմն կյանքում լինում են իրավիճակներ, երբ մենք մարտի մեջ ենք մտնում ոչ մեր ուզած վայրում և հատկապես ոչ մեր ուզած ժամանակ: Դրա համար էլ պիտի ամեն ինչին էլ պատրաստ լինենք: Քեզ էլ խորհուրդ կտայի ֆիզիկականդ չմոռանալ:
- Է՞լ ինչ…, օրական երկու ժամ ռինգում, մնացած ժամանակ լողավազանում ու երկաթների հետ: Իհարկե, գլուխ կա ուսերիս,- երկիմաստ կատակեց Վահեն:
- Լավ է որ գլուխ կա, մեր գործում կարևորը “գլուխ պահելն է”,- բռնեցի նրա կատակը օդում,- բայց դու ամեն դեպքում վազքն ու թրամարտն էլ մի մոռացիր: Ի դեպ, թուրդ ի՞նչ վիճակում է:
- Վատ չի, ճիշտ է, դեռևս մարտական մկրտություն չի ստացել, բայց դե ոչինչ, դիմանում է:
- Մի շտապիր, դրա ժամանակն էլ կգա:
- Չեմ կասկածում: Լսիր Հայկ, ի՞նչ ես մտադիր անել,- երեկվա թեմային անդրադառնալով՝ հարցրեց Վահեն:
- Մեզ պետք է ժամանակավոր հեռանալ քաղաքից, Վահե,- ասացի ես,- կգնանք քաղաքից դուրս, մի հարմար վայրում կտեղավորվենք, մաքուր օդ կշնչենք, կօդափոխվենք…
- Համաձայն եմ, իրոք այս եղանակին քաղաքում մնալը հանցագործություն է: Ո՞ւր ես ուզում գնալ:
- Գիտե՞ս, զարմանալի ցանկություն կա Սյունիքի կողմերը մեկնելու, ես այնտեղ մի հարմար հողամաս ու մի փոքրիկ տուն ունեմ,- ժպտացի ես:
- Գիտե՜մ քո փոքրիկ տները… երևի մի եկրհարկանի պալատ է, չէ՞:
- Է՜է՜է՜, Վահե, տուն է էլի, տուն…, հիմա ի՞նչ կարևոր է, թե ինչ տուն, կարևորն այն է՝ որտեղ:
- Ի՞նչ մի առանձնահատուկ տեղում է որ,- զարմացավ Վահեն:
- Տունը, Վահե, անձեռնամխելի տարածքի վրա է… երկրագնդի վրա կան տարածքներ, որտեղ մեզ արգելված է իրար սպանել…
- Աաա՜ա, ախր ես գիտեմ, որ դու միամիտ բան չես անի: Լսիր, բայց ո՞նց թե արգելված է: Ասենք այնտեղ մեկի հետ մենամարտեցիր ու գլխատեցիր, ի՞նչ կլինի որ,- հարցրեց Վահեն:
- Հենց բանն էլ այն է, որ չես կարող: Այդ տեղերը ուժեղ էներգոդաշտի պես մի բան ունեն, մի խոսքով, տեղում կհասկանաս: Հիմա գալիս ե՞ս թե չէ…,- կատակախառն հարցրի ես:
- Ճարս ինչ, քո ձեքից պրծնե՞լ կլինի:
- Լավ, այդ դեպքում կես ժամից դուրս ենք գալիս: Վերցրու միայն ամենաանհրաժեշտ իրերդ: Ես այնտեղ բավականին հարմարություններ եմ ստեղծել…

[Lion]

*

Վահեի “Նիվա”-ն արագորեն պոկվեց քաղաքի երթևեկություն թոհուբոհից ու Արտաշատի մայրուղու վրա սկսեց “իրեն ցույց տալ”: Մի քանի ժամից մենք թեքվեցինք մայրուղուց, խորացանք սարերի մեջ ու վերջապես հասանք ամառանոցիս՝ ինչպես ես կատակով կոչում էի իմ տունը:
- Վատ չի՜, Հայկ…, մի քանի տարի առաջ լիներ, կհարցնեի, թե այդ ինչ անաշխատ եկամտով ես կառուցել այս շքեղությունդ, բայց ափսո՜ս, հիմա էլ այդ ժամանակները չեն,- մեքենան բակ մտցնելով ու դարպասները վրա բերելով, ասաց Վահեն:
- Անաշխատ եկամուտո՞վ: Մոռացել ե՞ս քանի տարի է անմահության թոշակ եմ ստանում: Պատկերացնո՞ւմ ես, մի քանի հազարամյակ կուտակածս է,- կատակեցի ես,- գնանք ներս:
Մենք սկսեցինք բարձրանալ երկրորդ հարկի աստիճաններով:
- Վատ չի՜, ոչինչ, մենք էլ դրան կհասնենք…: Լսիր, Հայկ…,- ուզեց խոսել Վահեն, սակայն լռեց՝ տարօրինակ զգացումով համակված:
Ես էլ էի նույնը զգացել: Մի՞թե Մահմեդն էր…
Դարպասի վրայի դուռը բացվեց ու բակ մտավ թիկնոցի մեջ փաթաթված մի երկար կերպարանք: Վահեն մի շարժում արեց: Ես բռնեցի նրա թևը:
- Սպասիր, եղբայր, սա ուրիշ հաշիվ է:
- Հայկազունի՜ Հա՜յկ… չես կարծո՞ւմ, որ հին բարեկամներին դիմավորելու համար պատվոշքերթ կանգնելը մի քիչ շա՜տ է,- ասաց անծանոթն ու վրայից գցեց թիկնոցը:
- Մե՜նես,- հաճելի անակնկալից ուրախացա ես,- ի՞նչ քամին է քեզ բերել մեր կողմերը: Քեզ նման բարեկամի համար երկու հոգանոց պատվոշքերթն էլ է քիչ, մի ամբողջ բանակ պիտի շարվի…
- Արի մոտ տեսնեմ, արի՜, ինչքան ժամանակ է չե՜նք տեսնվել:
Մենք պինդ ողջագուրվեցինք: Իհարկե՜, ինչպե՞ս միանգամից չճանաչեցի իմ լավ բարեկամին: Ինչե՜ր ենք անցել իրար հետ…
- Լավ է, շատ լավ է, ուժդ տեղն է մնացել,- սկսեցի ես՝ զգալով բարեկամիս պինդ գրկախառնությունը:
- Ուժդ տեղն է մնացել, ասացիր էլի… կարելի է ասել ծերությունից հալ չի մնացել վրաս,- սկսեց կատակով բողոքել Մենեսը:
- Ըհը, հիշում եմ… քարանձավի դռան քարը հրելիս էլ հալ չկար վրադ, չէ՞: Խեղճ արաբի ծնոտը զարմանքից դուրս ընկավ,- կատակով հիշեցրի ես:
- Դե լա՜վ, դա ի՞նչ ուժի բան էր… ուղղակի ես գիտեի` որտեղ սեղմել: Դե գիտես էլի, այդ բուրգերը ժամանակին ոնց եմ քրքրել:
- Գիտեմ, գիտեմ…: Լսիր, արի ներս գնանք, ի՞նչ ենք դուրսը կանգնել: Սա իմ ընկերն է՝ Վահեն: Ծանոթացեք: Վահե ջան սա էլ Մենեսն է, դու գիտես: Ես նրա մասին քեզ շատ եմ պատմել…
- Շատ ես պատմել, ու երկու անգամ էլ լավը, չէ՞,- սեղմելով Վահեի ձեռքը՝ անդրադարձավ ինձ Մենեսը:
- Այ դու եգիպտական բուրգի քուրմ… ինչ-ինչ, բայց սուր լեզուդ քոնն է մնացել:
- Բա ի՞նչ անեմ, ամեն մեկը մի ձևով է հաց վաստակում: Այդ խեղճ փարավոններին պետք էր, չէ՞ մի բանով զբաղեցնել: Մարդիկ պարապությունից չորանում էին…: Ի դեպ, չորանում էին ինչպես իմ լեզուն հիմա բերանիս մեջ…
- Լավ լավ, հասկացանք, արի ներս, հիմի այնպես հյուրասիրեմ, որ միանգամից տեղը կգաս…

[Lion]

*

Մենք ներս մտանք: Տեղավորելով իրերը՝ արագորեն մեքենայից տուն տարանք անհրաժեշտ մթերքները: Մենեսը աննման խոհարար էր, ես էլ՝ ոչինչ…
Մի քանի ժամից մենք երեքով պատշգամբի հարմար թիկնաթոռներին ընկած հիանում էինք դիմացը բացվող տեսարանով:
- Վատ տեղ չի տունդ, Հայկ: Կարևորը, որ բարեկամներդ կարողանում են քեզ հեշտ գտնել:
- Դա իհարկե լավ է: Չնայած ես կարծում էի, որ իմ բարեկամներից ոմանք հիմա Մոնտե-Կառլոյի խաղատներում իրենց մատների և ուղեղի նրբություններն էին ցույց տալիս եվրոպական արքայազններին ու միլիոնատերերին:
Մենեսը խորամանկ քմծիծաղով ինձ նայեց:
- Ե՞ս, մատների հմտությու՞ն, լա՜վ Հայկ, հերիք է չափազանցեցնես,- չքմեղացավ Մենեսը:
- Հա դու, բա ո՞վ: Էն խեղճ կոմսին այնպես փողաթափ արեցիր, մինչև կյանքի վերջը երևի ուշքը գլուխը չեկավ,- հիշեցրի ես:
- Հա՜ա՜, Սեն-Ժերմենը…, վատ չէ՜ր, վատ չէ՜ր…, բայց դե դու էիր մեղավոր: Կպել էիր, թե փող է պետք, հա փող է պետք: Գլուխս էիր տանում, թե այդ կեղծ կոմսը տիրացել է Նադիր-շահի [1] գանձարանին ու քեզ պետք է դրան մի լավ թափ տալ: Տեսեք-տեսեք, զենք պիտի առնեիր: Տո այ զենքի առևտրական, երևի միլիոններ դիզեցիր, չէ՞, դրա վրա…
- Է՜է՜է՜ Մենես, երևի հենց զենքն էլ քիչ առանք… կամ ուրիշ պատճառ կար,- ծանր հիշողությունները պատեցին ինձ:
- Լավ, լավ, Հայկ ջան, մի տխրիր…,- ասաց Մենեսն ու կարեկցական հայացքով ինձ նայեց,- մենք երկար կյանք ենք ապրել… շատն էլ ենք տեսել, քիչն էլ և մեր խաղը դեռ շարունակվում է…,- բարեկամիս հայացքում այնքան ջերմություն, անկեղծ սեր ու ընկերություն կար, որ տրամադրությունս աստիճանաբար սկսեց բացվել,- ի դեպ,- թեման փոխեց Մենեսը,- այ ինչն եմ սիրել ձեր հայերիդ մեջ այս երկար հազարամյակների ընթացքում: Կընդունեք ձեր տանը բարեկամի, տո թեկուզ անծանոթի, կհարգեք, կպատվեք, բայց կես բերան էլ չեք հարցնի, թե ի՞նչ գործ է նրան ձեր տուն բերել…
- Ի՞նչ հարցնեմ: Ես իհարկե չափազանց վաղուց քեզ գիտեմ: Չնայած վստահ եմ, որ լեզվիդ տակ մի բան կա, սակայն նույնքան էլ վստահ եմ, որ ուղղակի ուզում էիր հին ընկերոջդ տեսնել…
- Իհարկե,- ժպտաց Մենեսը,- չէ, ինչ ուզում ես ասա, կարոտել էի քեզ: Մարդ իսկականից հոգնում է էդ կոմսերի ու բարոնների սառը քաղաքավարությունից: Խոսում են հետդ, ժպտում, բայց զգում ես էլի էն չի…, էն չի ու վերջ: Բայց ճիշտն ասած ուրիշ գործ էլ ունեմ:
Մենեսն ուղղվեց թիկնաթոռին ու քննախույզ հայացք գցեց վրաս:
- “Խաղաղ աշխարհ”-ից քեզ մոտ եկե՞լ են,- հարցրեց նա:
- Այո, երեկ երեկոյան խոսեցի նրանց հայաստանյան ներկայացուցչի հետ,- պատասխանեցի ես:
- Ի՞նչ կա, իրե՞նք ինչ կարծիքի են այս ամենի մասին:
- Որոշակի բան չասացին: Կամ չգիտեին, կամ էլ չցանկացան կիսվել:
- Հայկ, ինձ հետ նրանք խոսեցին հեռախոսով, չնայած մինչ այդ որոշ բաներ արդեն հասցրել էի նկատել: Մի երկու շաբաթ առաջ էր՝ Մոնտե-Կառլոյում: Խաղատնից դուրս եկա և մեքենայիս մոտենալիս հանդիպեցի մեր հին ծանոթին: Էն թուրքին, էլի: Չգիտեմ հիմա իրեն ոնց է կոչում:
- Մահմեդ,- լրացրի ես:
- Հա, Մահմեդին: Մի խոսքով, մեր այս ենիչերու հետնորդը առանց երկար-բարակ խոսելու յաթաղանը հանեց ու հարձակվեց վրաս: Դե ես էլ հո ձեռքերս ծալած չէ՞ի նստելու: Ես էլ իմ թրով սկսեցի պաշտպանվել: Բայց Հայկ, ինձ մեծ անակնկալ էր սպասում: Իմ ոչ մի հարվածը նրան վնաս չէր տալիս: Մենամարտեցինք բավականին երկար: Լավ էր, որ մեր լավ բարեկամն այնքան էլ հարմար տեղ չէր ընտրել մենամարտելու համար ու մեր բարձրացրած աղմուկից շուտով երևաց ոստիկանական պարեկը: Մահմեդը ճարպկորեն կորավ մթության մեջ: Պարեկից պոկվելը ինձ համար էլ բարդ չէր:
- Գիտեմ, Մենես: Ես էլ եմ նրա հետ ընդհարվել: Ես նույնպես բան չեմ հասկանում: Ի՞նչպես կարող է նման բան պատահել: Նա քայլող մեքենա՞ է, ի՞նչ է: Հետո հիշեցի, որ ժամանակին ես ու դու նման մի բանի հանդիպել ենք: Հիշու՞մ ես, այն ժամանակ ես հազիվ փրկվեցի…
- Հա, սկզբում իմ մտքով էլ դա անցավ: Սկսեցի հին գրառումներս քրքրել: Գիտես էլի, բավականին հարուստ արխիվ ունեմ: Պահում եմ սև օրվա համար: Պատկերացնո՞ւմ ես, պետք եկավ: Գիտե՞ս քանի տարի է, որ մեր նմանները գոյություն ունեն հողի վրա: Շուտով հինգ հազար տարին կլրանա: Դեռ մեր հանդիպումից առաջ էր, Հայկ՝ Քրիստոսից առաջ 2638 թվականին: Այդ ժամանակներում մեր մասին ճշմարտությունը պարզելու նպատակով ես փորփրում էին ժամանակի բոլոր առաջնակարգ գրադարանները և փորձում էի տեղեկություններ հավաքել ու հասկանալ: Իսկ գրադարաններում դրանք ցրված էին, պատված լեգենդների մշուշապատ քողով: Ուրուկ քաղաքի գրադարանում ես առաջին անգամ հանդիպեցի հիշատակություն անմահների մասին: Սակայն արդեն այն ժամանակ Միջագետքում այդ ամենը սկսել էր լեգենդների տեսք ստանալ՝ անմահություն հյուսիսային լեռնոտ երկրում՝ աստվածների օրրանում…: Ես շարունակեցի պրպտումներս եգիպտական փարավոնների գրադարաններում: Այստեղ իմ գտածը գերազանցեց բոլոր սպասելիքները: Ահա նայիր:
Մենեսը ինձ մեկնեց մի բավականին դեղնած թուղթ:
- Սա եգիպտական փարավոններից մեկի՝ Կեբխիի [2] , պատմածն է, որ նա հանձնել է պապիրուսին՝ աստվածների հետ տեսակցությունից հետո:
Ես կարդացի:
“… Եվ ստեղծեցինք մենք առաջնածիններից անմահներին, որ ապրեն ու կառավարեն աշխարհը: Ու տվեցինք նրանց անմահություն, սակայն ոչ հավերժ կյանք: Քանզի նրանք այս աշխարհի ծնունդն են և շնչել են այս օդը՝ նրանց հնարավոր կլինի կյանքից զրկել ու նրանք շատ չեն տարբերվի այլ մարդկանցից: Սակայն մեկին, միակին մենք փակեցինք բուրգի մեջ ու նրան տվեցինք հավերժություն և կատարելություն: Ու կգա նա աշխարհ ամեն հազար տարին մեկ ու կփորձի վերջ տալ անմահների ժամանակին: Եվ միակ անձը, որ գուցե կարողանա դիմադրել նրան, կլինի Քարից դուրս եկած ռազմիկը…”:
- Եվ ի՞նչ,- հարցական նայեցի Մենեսին:
- Ես դեռ այն ժամանակ բավականին ճշգրիտ հաշվեցի, թե երբ է եղել այս մարգարեությունը: Դա տեղի է ունեցել Քրիստոսից առաջ 2992 թվականին: Շուտով կլրանա հերթական հազար տարին…
- Եվ դու հավատո՞ւմ ես սրան,- հարցրի ես Մենեսին:
- Ես սրանով չեմ սահմանափակվել: Սա քաղվածք է ինտերպոլի և եգիպտական ոստիկանության նախորդ տարվա գաղտնի հաշվետվություններից: Նայիր այս կետը, բուրգերի տակով ասես հողմ է անցել: Կարծես մի ողջ ավազակախումբ կողոպտել է դրանց ստորգետնյա հարստությունների մնացորդները, փորփրել թունելները: Բոլոր նշանները ցույց են տալիս, Հայկ, որ ինչ-որ մեկն արթնացրել է Նրան ու Նա տիրել է արթնացնողին: Ես կարծում եմ, որ դա եղել է հենց ամենաիշխանության տենչով վարակված մեր լավ ծանոթը…
- Լավ Մենես, իսկ ո՞վ է այդ “Նա”-ն, որին անունով չես կոչում, բայց որից նույնիսկ մեր այլմոլորակային “աստվածները” վախեցել են, թեև իրենք են ստեղծել Նրան:
- Դա դեռ ճշգրիտ չգիտեմ, սակայն կարելի է ենթադրել, որ դա ոչ թե էակ է, այլ մի մտածող նյութ, որը մեծ հնարավորություններ է տալիս այն տիրապետողին:
- Եվ այս ամենից ինչ է բխո՞ւմ,- հարցրեց Վահեն, որ մինչ այդ լուռ ունկընդրում էր մեր զրույցը:
- Զգուշություն՝ ամենից առաջ զգուշություն,- նրան դառնալով պատասխանեց Մենեսը:
- Մենես, ինձ հետաքրքրեց գուշակության վերջին մասը՝ Քարից ելած ռազմիկի մասին:
- Ես ևս մտածել եմ այդ տողերի մասին, սակայն առայժմ դա շատ անորոշ է…
Մենք լռեցինք: Դրսում իջնում էր մեղմ երեկոն: Թռչյունների խաղաղ երգն ու գեղեցիկ մայրամուտը ոչ մի կերպ չէին տրամադրում մռայլ խոհերի…

___________________
[1] Նադիր-շահ (1736-1747): Իրանի շահը, որը ոտքի կանգնեցրեց վերջին Սեֆյանների օրոք ծայրահեղ քայքայման վիճակի հասած պետությունը և կրկին նրան նախկին փայլը հաղորդեց: Գրավեց Հնդկաստանը և հսկայական հարստությամբ լցրեց շահական գանձարանը, սակայն իր մահից հետո գանձարանը թալանվեց: Նադիր-շահի գանձարանի հետագա ճակատագիրը մինչև այժմ էլ անհայտ է: Կա կարծիք, որ լրիվ կամ, որ ավելի հավանական է` մասնակիորեն, այն բաժին է հասել հայտնի ավանտյուրիստ կոմս Սեն-Ժերմենին (1696-1784):
[2] Եգիպտոսի I դինաստիայի վերջին փարավոնը, որն իշխել է մ.թ.ա. 3016-2990 թվականներին

[Lion]

*

- Գիտե՞ս Մենես, իմ կարծիքով այս ամենի գաղտնիքը անցյալում պետք է փնտրել: Մենք երկար ճանապարհ ենք անցել, սակայն չենք նկատել այն, ափսոս…
- Համաձայն եմ Հայկ, բայց ի՞նչը և որտե՞ղ բաց թողեցինք:
- Չգիտեմ, բայց մի բան պարզ է… եթե վերջաբանից այսքան կարճ ժամանակ առաջ մենք այսքան քիչ բան գիտենք, ուրեմն մի տեղ սխալվել ենք:
- Մինչև քեզ մոտ գալը ես եղա նաև Դունկան Մակ-Լաուդի մոտ, շնորհավորեցի նրա տարեդարձը: Վերջը 414 տարին էլ քիչ բան չէ: Նրան էլ էր որոշ բաներ հասել ու նա իրեն շատ զգույշ էր պահում:
- Աա՜ա, հետաքրքիր է… ինչպե՞ս է մեր շոտլանդացի բարեկամը: Ժամանակին շատ էր թագուհիների հետևից վազվզում,- ժպտալով հիշեցի ես: Չէ, իսկականից կանանց մոտ հաջողակ տղամարդ էր: Բարձրահասակ, առնական, ասես եվրոպական միջնադարյան ասքերից վերադարձած ասպետ լիներ: Դքսուհինեն ու բարոնուհիները իրենց բարձ ու պատիվը թողած՝ վազում էին նրա հետևից, նույնիսկ մի թագուհի…
- Լսիր,- հուշերից կտրեց ինձ Մենեսը,- գիտե՞ս նրան որտեղ հանդիպեցի. Տիբեթում, ամենաբարձր լեռներից մեկի վրա հիմնված մենաստանում:
- Այ քեզ բա՜ն, ի՞նչ էր կորցրել Մակ-Լաուդը այդ հեռաստաններում,- զարմացա ես:
- Ես էլ նրան այդ հարցը տվեցի ու նա ինձ ասաց, որ այդտեղ նա իրեն ազատ է զգում անցյալում ճամփորդելիս: Նա ինձ ցույց տվեց տիբեթյան մի գեղեցիկ երգող բաժակ: Դու պիտի որ այդ բաժակների մասին լսած լինես: Կարծես անձը սկսում է նորից ապրել իր անցած կյանքը: Նա ինքն էլ է մեզ նման անցյալում փնտրում իր պատասխանները… իր ասելով դա նրան օգնում է:
- Դու փորձեցի՞ր այդ բաժակը:
- Մի քիչ, շատ կարճ ժամանակ… ողջ նախորդ տարին աչքիս առջևով անցավ, իր ամենայն մանրամասներով: Ու հետաքրքիրը այն էր, Հայկ, որ ես ապրեցի մի ամբողջ տարի, սակայն իրականում անցել էր ընդամենը մի քանի րոպե:
- Խնդիրը երևի հոգեբանական ներշնչման մեջ է…
- Հնարավոր է, սակայն ամեն դեպքում այն օգնում է վերապրել անցյալը: Լսիր, հնարավոր է չհավատաս: Մինչև Մակի մոտ մեկնելը ես կորցրել էի իմ թանկարժեք մատանիներիցս մեկը: Այնքան փնտրեցի ու այդպես էլ չգտա: Ուրեմն այդ մի քանի րոպեի ընթացքում, որ ես ապրեցի իմ մի տարվա կյանքը, ես պարզ կերպով զգացի այն պահը, երբ մատանին ընկավ իմ սենյակի անկողնուս դոշակի մեջ՝ բացված կարից ներս: Բնականաբար տուն վերադառնալուց հետո ես առաջին հերթին քրքրեցի դոշակս ու պատկերցրու՝ գտա այն…: Հետաքրքիր էր նաև այն, որ ես ամբողջովին, այո Հայկ՝ ամբողջովին, ապրեցի այդ մեկ տարվա կյանքը՝ իր հույզերով, տրամադրության փոփոխություններով, զգացմունքներով ու ժամանակի զգացողությամբ…: Միայն ցավալին այն էր, որ այդ մեկ տարին ապրեցի որպես մի մարդ, որը չգիտեր, որ ինքը ապրում է ըստ էության ոչ իրական կյանքում, որը չուներ ապագայում ձեռք բերած կյանքի ողջ փորձը, իմաստությունը և այլ հմտությունները: Դու հենց այնպես ես, ինչպիսին էիր այդ տարի, այդ օրը և այդ ժամին… ոչ ավել և ոչ պակաս:
- Հետաքրքի՜ր է…
- Ես էլ հետաքրքրվեցի ու կարողացա իմանալ դա օգտագործելու նրբությունները:
- Ահա թե ինչ, Մենես, եթե քո ասածը ճիշտ է, ուրեմն մենք մեկ-կամ երկու օրում կկարողանանք վերապրել մեր ողջ երկար կյանքը:
- Պատկերացրու ես էլ այդ հույսը ունեմ, ուղղակի չհամարձակվեցի միայնակ փորձել: Մտածեցի, որ մենաստանում ես ինձ կաշկանդված կզգամ, իսկ տանը՝ չափազանց ազատ: Բացի դրանից, ցանկանում էի սա այնպիսի մի վայրում փորձել, որ պաշտպանված լինեմ անակնկալներից: Ինչ էլ չլինի՝ բավականին ժամանակ անջատված ենք լինելու: Դրա համար էլ ցանկացա գտնել քեզ: Գիտեի, որ ձեր Քարահունջի մոտակայքի անձեռնամխելի տարածքում մի լավ տուն ունես…: Մանավանդ Մահմեդի հետ կապված այս պատմությունից հետո՝ հետաքրքիր, նույնիսկ օգտակար կլինի փորփրել անցյալը՝ իր բոլոր նրբություններով:
- Հետաքրքիր միտք է, Մենես կարելի է մտածել…
- Մի վայրկյան, երկուսով հավաքվեցիք ու որոշեցիք, էլի… բա որ մի բան հակառակ ստացվեց, ասենք քնեցիք ու չարթնացաք…,- միջամտեց Վահեն:
- Դե չէ, Վահե ջան,- ժպտաց Մենեսը,- ես ինձ վրա արդեն փորձել եմ: Այստեղ ուղղակի մի նրբություն կա, որ հանկարծ այնքան խորը չքնենք ու հետ չգնանք, երբ դեռ ծնված չենք եղել,- ժպտաց Մենեսը:
- Դե կարելի է մոտավորապես վերցնել Քրիստոսից առաջ 2300-ական թվականները… ինձ թվում է, բավականին ճշգրտությամբ կարելի է հաշվարկել…

[Lion]

*

Հաջորդ առավոտ ես և Մենեսը դիտարկում էինք Տիբեթից բերված Երգող բաժակը: Արտաքինից կարծես թե սովորական ոսկեզօծ շաքարաման լիներ, որի ներսում սևին էր տալիս “T”-աձև մի հիերոգլիֆ: Բաժակի հետ կար նաև թիականման փոքրիկ մի գդալ: Մենեսը երկար ինչ-որ հաշվումներ կատարեց, ստուգեց դրանք ու դարձավ ինձ…
- Ահա, ըստ իմ հաշվարկների՝ մենք "կհայտնվենք" Քրիստոսից առաջ 2350-ական թվականների մոտերքում… ինձ թվում է վատ չի, հը՞,- հարցական նայեց ինձ ու ժպտաց,- հիշո՞ւմ ես ինչ տարիներ էինք ապրում Ուրուկում:
- Է՞լ չհիշեմ, այնտեղի աղջիկները…
- Լավ, լա՜վ, պետք չէ երիտասարդներին ապակողմնորոշել,- լուրջ տեսքով ընդհատեց Մենեսը, նայեց Վահեին, ու ինքն էլ չկարողանալով պահել իր լրջությունը՝ ծիծաղեց,- չէ, Վահե ջան, կատակ եմ անում, բայց դու պիտի տեսնեիր այդ ժամանակ Հայկին, է՜: Ի՞նչ լրջություն, ի՞նչ բան, այդ հիմա է լուրջ կուլ տվել…, իսկ այն ժամանակ դարձել էր Ուրուկի ամենանրբակիրթ երիտասարդներից մեկը, ժամանակակից լեզվով ասած՝ շրջապատի տղա…
- Լավ, Մենես, հերիք է գաղտնիքներս բացես, կգնանք, կտեսնենք ով-ով էր…
- Բա ե՞ս ինչ պիտի անեմ,- հարցրեց Վահեն:
- Պրակտիկորեն ոչինչ: Հաշվիր, թե երկու ծերուկները հանդիպել են, տեղավորվել բազկաթոռների վրա և մի քանի բառ փոխանակելուց հետո մեղմ երաժշտություն են լսել ու քնով են անցել: Ուղղակի հսկիր մեր քունը և վերջ: Ըստ իմ հաշվարկների, շատ չէ, մենք պետք է արթնանանք վաղը չէ մյուս օրը՝ առավոտյան:
- Իսկ եթե չարթնանաք, կամ ձեզ հետ որևէ մի բա՞ն պատահի:
- Նման բան չպիտի լինի, բայց համենայն դեպս վերցրու բլոկնոտս, այստեղ իմ բոլոր տվյալներն են, ֆինանսական բոլոր հաշիվներս և այլն: Այստեղ են նաև Դունկան Մակ-Լաուդի տվյալները: Վերջին տարբերակում նա հաստատ մի բան կկարողանա անել: Բայց կրկնում եմ, այս ամենը՝ պրակտիկորեն պետք չի գա:
- Դե ես էլ, Վահե ջան, քեզ ասելու բան առանձնապես չունեմ…: Մենք իրար հետ ապրել ենք եղբայրների պես, դու ամեն ինչ գիտես իմ մասին: Վատ թե լավ՝ ապրելու նրբությունները կարողացել եմ տալ քեզ: Քեզ լավ նայիր, ծերուկներիդ էլ չմոռանաս,- ծիծաղելով վերջացրի հորդորներս:
- Լավ, լավ ծերուկներ, քնե՜ք… լավ է գոնե նոթբուկս հետս բերել եմ, թե չէ մինչև դուք քնած լինեիք, ես պարապությունից կգժվեի,- ծիծաղեց Վահեն, իսկ հետո լրջացավ,- բայց դուք հանգիստ եղեք, ես ձեզ լավ կնայեմ:
Մենք պառկեցինք բազկաթոռներին՝ իրար կողքի: Մենեսը սկսեց թիանման գդալը քսել բաժակի եզրին և Երգող բաժակը սկսեց իր մեղմ ու անկրկնելի երաժշտությունը: Աստիճանաբար իրերը սկսեցին կորցնել իրենց հստակ գծագրերը: Հետո զգացի, թե ինչպես Վահեն երկուսիս էլ զգուշորեն ծածկեց թեթև վերմակով…

[Lion]

*

Մենեսը շուկայից տուն վերադարձավ կեսօրին: Նրա դեմքի արտահայտությունից ես գուշակեցի, որ կարևոր լուրեր ունի:
- Հը՞, եղբայր, ի՞նչ նորություններ ունես, - հարցրեցի ես:
- Նորություններ կան ու բավականին հետաքրքիր, - Մենեսը քննախույզ հայացք գցեց վրաս ու տեղավորվեց սեղանի մոտ:
Ես գիտեի իմ բարեկամի սովորությունը, դրա համար էլ կանչեցի իմ ծառային` Էնենիին, և պատվիրեցի սեղան բացել: Արդեն ճաշի սեղանի շուրջն էր, որ մեր խոսակցությունը վերսկսվեց:
- Ասում ես շուկայում ինչ կա՞,- հարցրեցի ես:
- Հայկ ջան, կարծես թե մեր հանգիստ ժամանակները վերջանում են: Մեր փառահեղ Լուգալզագիսը [1] հաղթել է Քիշին [2]: Քիշի լուգալ [3] Ուր-Զաբաբան [4] հնազանդություն է հայտնել…
- Ուր-Զաբաբա՞ն,- հարցրեցի ես,- Մենես, դա հո մեր այն լուգալը չի՞, որ մի անգամ Քիշում մեզ այնպես սիրալիր ընդունեց ու ընտիր քեֆ կազմակերպեց: Հիշո՞ւմ ես` ինչ լավ ու պարզ մարդ էր: Հեչ նման չէր այլ լուգալների: Քանի ժամ իրար հետ նստեցինք ու խմեցինք: Դրանից հետո էլ դեռ էշերի այն հիանալի զույգը նվեր տվեց…
- Հա, Հայկ ջան, հենց ինքն է որ կա: Դրանից հետո ես նրա հետ պարբերաբար կապ եմ պահպանում, բայց հիմա ամեն ինչ փոխվեց:
- Կարևորը, որ Ուր-Զաբաբային չեն սպանել: Մնացած հաշվով մե՞զ ինչ,- զարմացա ես,- կհաղթեն, կպարտվեն… մեզ ի՞նչ են վերաբերվում հարավի այս գործերը, Մենես ջան: Ախր սրանց տիրակալները, չէ՞, սրանց քաղաքներն ու տիրույթները իմ հարազատ Հայաստանի մի գավառի չափ են: Գիտե՞ս, երբեմն նույնիսկ ինքս ինձ ծիծաղում եմ սրանց լուգալների փառասիրությունների ու հավակնությունների վրա:

Մենեսը ընդհատեց ուտելը, տակից մի սուր հայացք գցեց վրաս, հետո քմծիծաղ տվեց.
- Տո այ լեռնեցի, դե արի ու մի ասա… քո կարծիքով իմ աչքին երևում են, հա՞: Դու մեր բուրգերը հիշո՞ւմ ես: Հիշո՞ւմ ես ոնց էիր բերանդ բաց կանգնել դրանց առաջ ու լեզուդ կապ էր ընկել…
- Հ՜ա՜ա, Մենես, այ դրանք գործ էին,- զարմանալի հուշերից ոգևորվեցի ես,- չէ իրոք, Մենես, դրանք հրաշքի պես մի բան էին…: Բայց ինձ հատկապես սֆինքսը դուր եկավ: Ու գիտե՞ս, ես նրա հայացքում ինչ-որ մի գաղտնի խորհուրդ տեսա ու մինչև հիմա էլ, երբ հիշում եմ նրան, այդ հայացքն է աչքիս առաջ: Ինչ-որ մի գաղտնախորհուրդ բան կար դրա մեջ…
- Դե լա՜վ, ասեցիր էլի…: Գիտե՞ս քանի հարյուրամյակ է, որ մտածում եմ դրա հայացքի մասին ու դեռ բան չեմ հասկացել…: Բայց հիմա խոսքն այդ մասին չէ,- նախկին թեմային վերադառնալով` ասաց Մենեսը,- խոսքն այն մասին է, որ մեր լուգալը կարծես թե շատ է հզորանում: Քիշին հաղթելուց հետո հյուսիսում այլևս ոչ մի էական ուժ չի մնում: Իսկ հարավն արդեն նրանն է…
- Լավ մե՞նք ինչ կապ ունենք դրա հետ,- հարցրի ես:

Մենեսը հեռացավ սեղանից ու անցավ մյուս սենյակ: Ես հետևեցի նրան ու մենք հարմար մեկնվեցինք ցածրաոտք թախտերի վրա:
- Ինչ կապ ունեն՞ք: Լավ հարց տվեցիր, Հայկ: Այ որ Ուրուկի գեղեցկուհիների հետևից վազվզելու փոխարեն մի քիչ շուրջդ նայեիր, շատ բան կտեսնեիր, որ հիմա չես տեսնում:
- Լսիր, Մենես, հեշտ է ասել…: Հլը մի փորձիր, է՜, Բառնամատռայի կողքից հանգիստ անցնել: Ա՜յ քեզ կի՜ն, տեսնում ես թե չէ, արյունդ սկսում է եռալ…

Մենեսը հայացք նետեց վրաս, հետո ավելի հարմար տեղավորվեց իր թախտի վրա ու շարունակեց.
- Կինը իրոք վատը չէ…: Հայկ, հիշում ե՞ս, մենք ե՞րբ ծանոթացանք:
- Կոնկրետ ժամանակը չեմ հիշում, բայց երևի սրանից մոտ 170-180 տարի առաջ էր, հա՞…: Ինչի ես հարցնո՞ւմ, որ:
- Հայկ ջան, մենք ծանոթացել ենք սրանից ուղիղ 176 տարի առաջ` աշնանը:
- Լավ է…,- զարմացա ես,- ինչ էլ ճիշտ ես հիշում: Դու ի՞նչ է, նշե՞լ էիր մի տեղ:
- Չէ, չէի նշել,- ծիծաղեց Մենեսը,- ուղղակի հենց մեր հանդիպումից առաջ տեղի էին ունեցել այնպիսի իրադարձություններ, որոնց ժամանակը տպվել է մեջս: Չնայած քեզ էլ մեղադրել չի կարելի…: Դու այն ժամանակ քեզ դեռ մի քիչ կորցրած էիր…
- Կորցրած էի՜ր…: Լա՜վ ասեցիր: Ախր հենց այդ ժամանակ էր, որ ես…: Մի խոսքով, ասել եմ, էլի…,- կնճռոտվեցի ես,- հենց այդ ժամանակ էր, որ ես…, դե գիտես, էլի, ասել եմ:

___________________

[1] Լուգալզագիս (մ.թ.ա. 2336-2311): Քաղաք-պետություն Ումմայի տիրակալը: Նա իր տիրապետության տակ միավորեց ողջ հարավային Միջագետքը և ստեղծեց խոշոր մի պետություն, որը սակայն չդարձավ միասնական մի իշխանություն:
[2] Մ.թ.ա. XVVIII-XXIV դդ քաղաք պետություն միջին Միջագետքում, ներկայիս Բաղդատի մոտ, Եփրատի աջ ափին:
[3] Շումերի քաղաքներում քաղաքի ավագանու կողմից ընտրվող կառավարիչ-զորավար, որն ուներ լայն կառավարչական և ռազմական լիազորություններ:
[4] Ուր-Զաբաբա (մ.թ.ա. մոտ 2330 - ուղ. 2316): Քիշի լուգալը, որը որը պարտություն կրելով հնազանդվեց Լուգալզագիսին, իսկ հետո սպանվեց իր այգեպանի կողմից, որը զավթեց իշխանությունը:

[Lion]

- Հիշում եմ, հիշո՜ւմ եմ,- ժպտաց Մենեսը,- քեզ կորցրած էիր ու դրա համար էլ երևի քեզ հեչ հարց չտվեցիր, թե հետդ այդքան սիրալիր այն վաճառականը, որ չգիտես ինչի առևտուր էր անում, ինչի՞ համար էր այդքան մանրամասն քեզ հարցուփորձ անում ինչ-որ տեղ հեռավոր հյուսիսում` լեռների մեջ տեղի ունեցած մի ճակատամարտի ու հատկապես Մեսիլիմի մահվան մասին,- ծիծաղեց Մենեսը:
- Իրոք Մենես, ես հիշում եմ, որ այն ժամանակ դու շատ, ինչ որ չափազա՜նց շատ էիր հետաքրքրվում այդ ճակատամարտով: Այն ժամանակ ես դա վերագրեցի պարզ մարդկային հետաքրքրությանը, որ ունի ամեն մի մարդ, երբ լսում է նման մի իրադարձության և տիրակալի մահվան մասին: Իսկ հետո էլ արդեն դրան անդրադառնալու ժամանակ, համ էլ առիթ չկար:
- Հայկ ջան, դու իմ բարեկամն ես, իսկ ինչ-որ իմաստով` նաև աշակերտը: Դրա համար էլ քեզ մի խորհուրդ: Միշտ աշխատիր տեսնել իրերի խորքը: Միշտ աշխատիր նայել մարդու դեմք կոչվող դիմակի տակ ու տեսնել նրա հոգի կոչվող իրական բնույթը: Սա իմիջայլոց…: Գիտե՞ս, Հայկ, ժամանակն է, որ դու իմ մասին իրականությունն իմանաս: Ես առաջ քեզ հետ չէի կիսվում, քանի որ դրա անհրաժեշտությունն առանձնապես չկար ու քեզ էլ պետք չէր: Բայց հիմա արդեն ժամանակն է ու բացի այդ ես քեզ արդեն բավականին ճանաչում եմ: Հայկ ջան, ես իրականում վաճառական չեմ, որ իր տեղում նստած առևտուր է անում շրջակա երկրների հետ: Իրականում ես Եգիպտոսի փարավոնների մշտական ու գաղտնի ներկայացուցիչն եմ Անդրանապատյան տարածքներում և կանոնավոր կերպով հայտնում եմ նրանց այն ամենի մասին, ինչ կատարվում է այստեղ` հատկապես Միջագետքում: Այդ ճանապարհով ես, այսպես ասած, ծառայում եմ իմ երկրին,- ժպտալով ավելացրեց Մենեսը:

Վերջին խոսքերն ինձ խիստ զարմացրել էին: Իհարկե, ես զգում էի, որ իմ բարեկամի հոգին ավելի խորն է, քան երևում է, բայց նման մի բան չէի սպասում: Նկատելով զարմանքս` Մենեսը շարունակեց.
- Գիտե՞ս, երկու հարյուրամյակ անհոգ ու իմ հաճույքների համար ապրելուց հետո այդ ամենն ինձ ձանձրացրեց և ես որոշեցի մի օգտակար գործով զբաղվել: Ու հենց այդ ժամանակ էլ ես, որ այն ժամանակ արդեն Հարավային Եգիպտոսի ամենախոշոր նոմարքոսներից մեկն էի ու կառավարում էի հայրենի Տինա [1] քաղաքում, հանդիպեցի իմ կյանքի ամենահիանալի աղջկան,- Մենեսի հայացքը մի պահ մթնեց անհուն կարոտից ու երբ նա շարունակեց խոսել, կարծես թե բառերն ուղղում էր արդեն ոչ թե ինձ, այլ դրանց միջոցով նա ուղղակի վերապրում էր իր երբեմնի կյանքը, տեսնում էր վաղուց մահացած սիրելիներին ու իր կորցրած երջանկությունը,- Հարավային Եգիպտոսի Նարմեր [2] փարավոնի միակ զավակին` աննման գեղեցկության, խելքի ու հմայքի տեր աղջկան: Ես անհուն սիրով սիրեցի նրան, իսկ նա էլ` ինձ: Մենք ամուսնացանք, ի վերջո ես ժառանգեցի աներոջս ու դարձա Հարավային Եգիպտոսի փարավոն` կոչվելով Մենես Գոռախա [3] ` թարգմանաբար Մենես` Աստվածային Ռազմիկ: Այո՜,- հոգոց հանելով շարունակեց բարեկամս,- այն ժամանակ ես ուրիշ էի և ինձ թվում էր, որ մի հոգին շատ բան կարող է անել: Դրա համար էլ ես խտրականություն չէի դնում միջոցների մեջ…: Մոտ քսանամյա իմ նպատակամղված գործունեության ադյունքում ես ի վերջո հասա նրան, որ Հարավային ու Հյուսիսային Եգիպտոսները միավորվեցին, ես դարձա այդ միացյալ երկրի փարավոն ու սկսեցի իշխել արդեն հիմնադարածս նոր քաղաքում` Մեմֆիսում` [4] իմ աննման Սպիտակ քաղաքում: Դրանից հետո ես իշխեցի գրեթե վաթսուն տարի: Սակայն անապատի ավազի պես անվերջ ու ամենակուլ ժամանակն անցավ, սիրելիս հեռացավ ինձնից, քաղաքն աստիճանաբար կորցրեց իր սպիտակությունը ու ես գտա, որ արդեն ժամանակն է նաև իմ հեռանալուն…: Մի քանի հարյուրամյակ հետո ես վերադարձա իմ հայրենիք,- հառաչելով շարունակեց արդեն կրկին սովորական տրամադրությանը վերադարձած բարեկամս,- և Սանախտե փարավոնին [5] կից ստեղծեցի մի կառույց, որը մշտական տեղեկություններ կապահովեր տիրակալին շրջակա երկրներում տիրող իրավիճակի մասին: Այն ժամանակից ի վեր ես անփոփոխ ղեկավարում եմ այն: Բայց ղեկավարելով իմ կառույցը` ես ավելի հաճախ լինում եմ Եգիպտոսից դուրս` առավել վտանգավոր ուղղություններում: Եվ ահա երկար ժամանակ է արդեն, որ ես Անդրանապատյան երկրներում եմ:

_________________
[1] Հնագույն քաղաք Հարավային Եգիպտոսում:
[2] Նարմեր (մ.թ.ա. մոտ 3220 – ուղ. 3200): Հարավային Եգիպտոսի վերջին փարավոնը:
[3] Մենես Գոռախա (մ.թ.ա. 3200-3140): Եգիպտոսի I գահատոհմի առաջին փարավոնը:
[4] Հնագույն քաղաք Հյուսիսային Եգիպտոսում` միացյալ Եգիպտոսի մայրաքաղաքը:
[5] Սանախտե (մ.թ.ա. 2686-2667): Եգիպտոսի III գահատոհմի առաջին փարավոնը:

[Lion]

- Այո՜, Մենես: Ես նորովի ճանաչեցի քեզ: Դու ապրել ես մի կյանք, որը ես դեռ չեմ էլ պատկերացնում: Բայց ի վերջո չասացիր` ե՞ս ինչ կապ ունեի այդ ամենի հետ:
Մենեսը ծիծաղեց:
- Ուրեմն դեռ պարզ չեղա՞վ: Այն ժամանակ Էլամի արքա Մեսիլիմին հաջողվել էր իր տիրապետության տակ միավորել ողջ Միջագետքը: Եթե դրան գումարեինք նաև Էլամը, դառնում էր գրեթե մեր Եգիպտոսին հավասար մի երկիր: Մենք վտանգ տեսանք այդ կողմից: Ես արագորեն եկա Միջագետք ու մինչ մտմտում էի, թե ինչ կերպ կանգնեցնեմ Մեսիլիմի երկրի թափ առնող հզորությունը, այդ փառասեր ապուշը պատերազմ սկսեց հյուսիսային սրբազան երկրի դեմ: Մեր մեջ ասած ես այն ժամանակ դեռ շատ քիչ բան գիտեի լեռներին թառած ձեր երկրի մասին: Պահպանված աղոտ տեղեկություններից հայտնի էր միայն, որ դրանից մոտ հարյուր տարի առաջ Ուրուկի լուգալ Էնմերքարը [1] երկարատև բանակցություններով փորձել էր հպատակեցնել ձեզ, բայց դրա փոխարեն դուք, ընդառաջ գնալով Համազի կործանված երկրի պատգամաբերների խնդրանքերին, Արարտայի Մեծ քուրմ Էնսուխքեշդանայի [2] գլխավորությամբ Էրեշ քաղաքի[3] մոտ տեղի ունեցած մեծ ճակատամարտում անորոշ ելքով ընդհարվել եք նրա բանակի հետ, որից հետո նա փորձել է գրավել Մեծամոր անունով ձեր մայրաքաղաքը [4] , սակայն մեկ տարվա պաշարումից հետո կորուստներով հետ է շպրտվել: Իսկ դրանից մի քանի տասնամյակ հետո էլ ձերոնք, վրեժ լուծելով այդ ամենի համար, Արարտայի Մեծ քուրմ Դումուզիի [5] գլխավորությամբ գրավել էին Ուրուկը, բայց իրենց հերթին չէին ամրացել այդ քաղաքում և ավարով նահանջել էին…: Սակայն այս ամենը չափազանց քիչ էր և անորոշ, դրա համար էլ ես սկզբում չհավատացի, որ դուք ոչ միայն հաղթել եք Մեսիլիմի բանակին, այլև սպանել եք հենց իրեն` Էլամի և Միջագետքի հզոր այդ արքային…

Հիշողությունները պատեցին ինձ: Չէ, այս երկու հարյուրամյակի ընթացքում ես չէի մոռացել Հայաստանը ու հաճախ էի կարոտում նրան: Սակայն սկզբում ես չէի կարող վերադառնալ, քանզի չափազանց շատ էին դեռևս կենդանի մարդիկ, որոնք ինձ ճանաչում էին: Բավարարվում էի նրանով, որ երբեմն, հեռվից հեռու, փչովի նավակներով Եփրատով իջնող ու երկաթի և այլ բարիքների առևտուր անող առևտրականներից տեղեկություններ էի ստանում Հայաստանում տիրող իրավիճակի մասին: Ե՞րբ էր, որ մի միջագետքցի վաճառականի անտարբեր շուրթերից լսեցի, որ հյուսիսում գտնվող բարձր երկրում մահացել է այնտեղի տիրակալը` քուրմ-արքան, որին այդ երկրի բնակիչներն իր կենդանության օրոք արդեն աստվածացրել էին: Ես նույնիսկ հիշում եմ, թե ինչպես նրա հետ գտնվող մյուս վաճառականը, ծիծաղելով, երեկոյան երկնքում ինձ ցույց տվեց առանձին տեղավորված աստղերի մի կույտ և ասաց, որ Արարտայի բնակիչները սկսել են այն նմանեցնել իրենց մահացած աղեղնավոր տիրակալին` իրենց կենդանի աստծուն` միաժամանակ իր իսկական անունից բացի նրան տալով նաև մեկ այլ անուն` Արիան [6] , որպես արիների գերագույն աստված: Հորս մահը ծանր տարա և սգացի բավականին երկար, իսկ հաջորդ վաճառականի հետ արդեն լուր եկավ, որ հյուսիսային երկրի քուրմ-արքա է դարձել տեղի տիրակալի թոռը` Կադմոս անունով, քանզի ահագին առաջ տեղի ունեցած ինչ-որ մի մարտում նա մեծ հերոսություններ էր կատարել և ցեղակիցները նրան ևս շատ էին սիրում…

Ես չկարողացա պառկած մնալ թախտին և ոտքի կանգնելով սկսեցի լուռ անց ու դարձ անել սենյակում: Կարծես խիղճս սկսեց տանջել: Ուրեմն իրոք էլի, ըստ էության ես իզուր եմ ապրել այսքան ժամանակ: Ահա իմ բարեկամը իրեն այնքան սիրելի իր Եգիպտոսը թողել է և եկել այս հեռաստաններում նրան է ծառայում, դաշինքներ է կառուցում ու փլուզում` ի շահ իր երկրի, իսկ ե՞ս: Դիմացս կարծես հառնեց հորս կերպարը և անցյալի մի հեռու հեռավոր ձայն անլսելի շշնջաց. “… Ու եթե կարիք լինի, Հայկ, առանց երկմտելու զոհիր քո ազատությունը հանուն Հայրենիքի ու ցեղի ազատության…: Ծառայիր քո ցեղին ու հավատարիմ եղիր նրան՝ ուր էլ որ լինես…”: Բառնամատռայի կերպարը սրտումս կարծես միանգամից խունացավ…

_____________________

[1] Էնմերքար (մ.թ.ա. մոտ 2620-2580): Ուրուկի լուգալ:
[2] Էնսուխքեշդանա (մ.թ.ա. մոտ 2610-2560): Արարտայի Մեծ քուրմ, որը Էրեշ քաղաքի ճ-մ-ում ընդհարվեց Ուրուկի բանակի հետ, իսկ հետո մեկ տարի նրանից հաջողությամբ պաշտպանեց Մեծամորը` ի վերջո ստիպելով Արարտա ներխուժած զավթիչներին նահանջել:
[3] Քաղաք Հյուսիսային Ասորիքում` Եփրատի ափին:
[4] Արարտայի քրմապետության առաջին մայրաքաղաքը` մ.թ.ա. մոտ 3000-2492 թթ., որը գտնվում էր Արարատ նահանգի Արագածոտն գավառում` Քասախ գետ աջ վտակ Մեծամորի ափերին:
[5] Դումուզի (մ.թ.ա. մոտ 2550 - ուղ. 2492): Արարտայի Մեծ քուրմ, որը գրավեց Ուրուկը, սակայն չամրացավ այնտեղ: Նրա մահից հետո իշխանությունն անցավ իր սպարապետ Հայկ Նահապետին:
[6] Նույն Օրիոնն է, որը իր այս անվանումը ստացել է միայն հետագա աղավաղումների արդյունքում:

[E-la Via]

Lion, էստեղ էլ ասեմ, մեծ բավականությամբ եմ կարդում գրածդ: Հետաքրքիր էս սյուժեն զարգացնում, ժամանակի միջով անցումներդ էլ լավ ես կատարում: Էսօր հասկացա, որ անհամբերությամբ եմ սպասում շարունակությանը:

Հա, ի դեպ.

Arpine ջան, ապրես: Ուրախ եմ, որ վեպս նաև գեղեցիկ սեռին է հետաքրքրում: Քո կարծիքը ինձ համար շատ թանկ արժե, մերսի

... հավատա, որ գեղեցիկ սեռի ներկայացուցիչներին վեպդ իրոք որ հետաքրքրեց :

[Lion]

Lion, էստեղ էլ ասեմ, մեծ բավականությամբ եմ կարդում գրածդ: Հետաքրքիր էս սյուժեն զարգացնում, ժամանակի միջով անցումներդ էլ լավ ես կատարում: Էսօր հասկացա, որ անհամբերությամբ եմ սպասում շարունակությանը:

Հա, ի դեպ.



... հավատա, որ գեղեցիկ սեռի ներկայացուցիչներին վեպդ իրոք որ հետաքրքրեց :

Մերսի, շատ շնորհակալություն: Իրոք, չեք պատկերացնի, թե ձեր դրական խոսքերն ինչ կարևոր են ինձ համար ու ինչ հսկայական նշանակություն ունեն: Մարդ նման գործ ստեղծում է չմտածելով, ինչ-որ մի ոգեշնչման արդյունքում և ես հաճախ էի ինքս ինձ հարց տալիս, թե արդյոք իմ ոգեշնչումը մարդկանց պետքական ու հետաքրքիր կլինի: Հիմա զգացի, որ... պետք է ու ի դեմս քեզ շնորհակալություն բոլոր-բոլորին, ում այս ամենը դուր եկավ և ով նեղություն տվեց իրեն արտահայտվել: Ապրեք

way ջան, չգիտեի... որ գեղեցիկ սեռի ներկայացուցչի հետ պատիվ ունեմ խոսելու

[Lion]

… Մենեսի զրնգուն ծիծաղն ինձ իրականություն վերադարձրեց:
- Հը՞, Հայկազունի Հայկ, տարա՞ն քեզ հիշողությունները, եղբայր, կտրեցի՞ն քեզ իրականությունից:
- Ինչ-որ իմաստով` այո: Ես քեզ նորովի ճանաչեցի, այսինքն թերևս ինձ էլ…: Մենես, ես զգում եմ, որ արդեն նախկինի պես ապրել չեմ կարող: Մի խոսքով, ոնց որ մի ժամանակ դու էիր Եգիպտոսում ձանձրանում: Իրոք, ժամանակն է, որ ես գործեմ…
- Գործելը կգործես, բայց նախ անհրաժեշտ է պարզել, թե ինչ ես ուզում: Դրանից հետո պետք է ծրագիր ունենալ, իսկ ծրագիր ունենալու համար էլ անհրաժեշտ է պատկերացնել իրավիճակը:
Ես զարմացած նայեցի Մենեսին: Իրոք, իմ բարեկամը չափազանց հստակ էր խոսում:

- Լավ, այդպես մի նայիր,- ծիծաղեց նա,- առանձնապես բան չասացի: Ուղղակի կիսվեցի իմ աշխատանքային սկզբունքներից մեկով…: Ի դեպ հենց այս ամենը հաշվի առնելով էր, էլի, որ ես խոսք բացեցի մեր Լուգալզագիսի մասին: Նա ինչ-որ իրեն արդեն շատ մեծ է սկսել երևակայել…
- Ահ՜ա՜, հասկացա...: Դու երևի ուզում ես մի ձևով թուլացնե՞լ նրան:
- Իհարկե, սակայն, Հայկ ջան, գլխավորը այդ չէ: Ողջ Միջագետքում տիրող վիճակի վերլուծությունն ինձ ավելի տագնապալի հետևությունների է բերում:
- Ինչ է եղե՞լ, որ,- զարմացա ես:

- Հասկանո՞ւմ ես, Հայկ, այս Լուգալզագիսի բարձրանալը պատահական չէ: Սա ցույց է տալիս, որ ստեղծված իրավիճակում մարդիկ փոփոխություններ են ուզում: Բոլոր քաղաքներում աճում է դժգոհությունը տեղի լուգալների դեմ: Բնակիչները նաև ծայրահեղ դժգոհ են տեղի քրմերից, քանզի սրանք առանց որևէ օրենք հաշվի առնելու պլոկում են հասարակից ինչ հնարավոր է: Առևտուրն անկում է ապրում միացյալ չափ ու կշռի բացակայության, համատարած ապօրինի հարկերի և անօրինականության պայմաններում: Սա անկման է հասցնում նաև արհեստները: Իսկ բնակչությունը շատանում է,- շարունակեց Մենեսը,- և, որ ամենագլխավորը,- Մենեսը ձայնն իջեցրեց,- Միջագետքում շատանում են Անապատի որդիները, որոնք չունեն տեղացիների հոգևոր մակարդակը, սակայն դրա փոխարեն կորցնելու էլ քիչ բան ունեն, ավելի ուժեղ են, վճռական ու ամեն ինչ պատրաստ…: Ունիսիի [1] օրոք Անապատի որդիների հսկայական, թեև անկազմակերպ հորդան փորձեց ներխուժել Եգիպտոս: Ու թեև փարավոնը մի լավ ջարդեց նրանց ու հետ շպրտեց, սակայն ինքն էլ կարճ ժամանակ անց մահացավ կատաղի մարտում ստացած վերքերից: Դրանցից վրեժ լուծելու համար Պեպիին [2] իր հերթին վերջերս մի խոշոր արշավանք ձեռնարկեց դեպի Մեծ Անապատի հյուսիս-արևմտյան եզրերը: Մենք արշավի էինք հանել մեր ողջ մշտական բանակը, աշխարհազորը, Քուշի [3] վարձկաններին, ընդհանուր առմամբ մոտ տաս բյուր ռազմիկ, ու թեև հաջողությունը ի վերջո մեր կողմում եղավ, սակայն պետք է ասել նաև, որ դա մեզ վրա էլ էժան չնստեց, քանի որ Անապատի որդիները մարտի մեջ խիստ կատաղի են և ուժեղ: Հատկապես այդ արշավանքի ընթացքում ես կարողացա մոտիկից ճանաչել դրանց ու կարող եմ ասել, որ միջագետքիցիները այս պայմաններում դժվար թե կարողանան Անապատի որդիների դեմ դուրս գալ, չհաշված դեռ այն, որ դրանք իրենց թվով արդեն երևի չեն էլ զիջում տեղացիներին: Հեռու գնալ պետք չէ, դու միայն դուրս արի փողոց ու շուրջդ նայիր: Ահա,- գլխով արեց բարեկամս,- այս ամենն է ինձ անհանգստացնում:

- Լավ, ես չհասկացա քո անհանգստության հիմքը: Քո ասածի հիման վրա հետևություններ անելով պետք է ենթադրել, որ հենց Լուգալզագիսի բարձրացումն է, որ քեզ ձեռք է տալիս: Առնվազն ձեռք է տալիս որոշ ժամանակ: Չէ՞ որ նա Ումմայի ժառանգական և տոհմիկ ազնվականներից է, պաշտպանում է տեղացիների շահերն ու հզորացնելով իր պետությունը, ինչ-որ տեղ պայքարում է նաև Անապատի որդիների դեմ: Դու ինքն էլ գիտես, թե նրա իշխանության սահմաններում Անապատի որդիներին ինչպես են հալածում և բոլոր պայմանները ստեղծում, որ նրանք վերադառնան Անապատ:
- Դու մասսամբ ճիշտ ես: Հենց այդ պատճառով է, որ ես դեռևս ակտիվ չեմ գործում: Եթե նույնիսկ նա վերջնական հաջողության էլ հասնի, նրա պետությունը չափազանց թույլ կլինի և այնքան տարված կլինի իր ներքին պրոբլեմներով, որ ի վիճակի չի լինի արտաքին որևէ սպառնալիքի: Սակայն ես ավելի հավանական եմ համարում, որ նրա պետությունը երկար կյանք չի ունենա և շուտով կկործանվի, քանի որ Լուգալզագիսը որևէ մի էական փոփոխություն չի կատարում երկրում: Նա ընդամենը մի հերթական լուգալ է, որը օգտվում է մյուսների թուլությունից, բայց ինքն էլ ուժեղ չէ…
- Ասացիր էլի, հենց նոր Քիշին հաղթեց, իսկ դո՞ւ…,- զարմացա ես:
- Հաղթելը հաղթեց, բայց նվաճե՞ց: Ահա սա է հարցը: Քիշում Անապատի որդիները թվով ամենաշատն էին ու հենց դրա համար էլ Քիշի բնակիչների բանակը պարտվեց: Սակայն այնտեղ լիակատար տիրելու համար պետք է տիրել Անապատի որդիներին…: Իսկ դա արդեն բարդ գործ է:

Ես սկսեցի զգալ, թե Մենեսն իրոք ինչ խորն է տիրապետում իրավիճակին ու ծառայեցնում այն իր երկրի շահերին: Հանկարծ մտքովս անցավ, որ ինչ-որ տեղ դա նաև Հայաստանի շահերից էլ է բխում և Մենեսը պայքարում է նաև Հայաստանի համար, քանզի ուժեղ Միջագետքը ձեռք չի տալիս նաև իմ երկրին: Մեսիլիմի օրինակը վկա: Այս ամենի լույսի տակ ես ինքս ուզեցի օգնած լինել Մենեսին…
- Լավ այս ամենը պարզ է,- ասացի ես,- իսկ հիմա ի՞նչ ես առաջարկում անել:
- Ամենից առաջ շատ տեղեկություններ ունենալ: Սա այնպես, որպես մի ընդհանուր նպատակ: Ավելի կոնկրետ…: Այ իմ մտքով անցնում է, որ Լուգալզագիսը, որ առաջ էլ էր մոտիկ ինձ հետ, Ուրուկ վերադառնալուց հետո կանխիկ միջոցների մեծ կարիք կունենա և կցանկանա դրանք թեկուզ և պարտքով, վերցնել իմ նմաններից ու հատկապես ինձնից: Այս ամենի քողի տակ ես ավելի կմտերմանամ նրա հետ և իրադարձությունների զարկերակը մատներիս տակ կպահեմ: Դեռևս միայն այսքանը: Մնացածը հետո կերևա: Հա, մոռացա ասել: Հայկ ջան, հատկապես հիմա մեզ պետք է անձնապես լավ մարտական վիճակում լինել, քանի որ առջևում փոթորկալից ժամանակներ են: Դու ո՞նց ես:
- Հիանալի, ի՞նչ է, մոռացել ե՞ս մեր վերջին խաղամարտը,- ընկերոջս գոնե թեթևակի զայրացնելու հույսով սկսեցի գլուխ գովել ես:
- Հիշում եմ, հիշում եմ,- ծիծաղեց Մենեսը,- ծեր մարդ էիր տեսել, հա՞:
- Իհարկե, ժամանակն է, որ ծերուկներդ ճանապարհ տաք երիտասարդներին:
- Կտանք, կտա՜նք…,- ուրախ աչքով արեց Մենեսը, իսկ հետո անակնկալ լրջանալով ավելացրեց,- հա, մոռացա ասել, Հայկ, Անապատի որդիների մեջ մեր նման մեկը կա…: Դեռ չեմ պարզել ով և ինչ,- ժպտաց նա,- …բայց սա հենց այնպես…, իմիջայլոց:

Այդ պահին դուռը թակեցին: Մի րոպեից Էնենին մտավ մեր սենյակ.
- Տեր իմ,- դառնալով ինձ` ասաց նա,- հենց նոր սուրհանդակ եկավ Էնլիլիի մեծն էնսի [4] Լուգալզագիսից և հայտնեց, որ վաղն իր տերը կլինի քաղաքում և հրավիրում է ձեզ իր պալատ` խնջույքով նշելու իր հաղթանակը:

_____________________

[1] Ունիսի (մ.թ.ա. 2396-2345): Եգիպտոսի V գահատոհմի վերջին փարավոնը:
[2] Պեպի I (մ.թ.ա. 2332-2283): Եգիպտոսի VI գահատոհմի փարավոն:
[3] Մեր նկարագրած ժամանակներում` Եթովպիայի անվանումը:
[4] Լուգալզագիսի պաշտոնական տիտղոսը: Էնլիլին շումերների գլխավոր աստվածն է, իսկ “էնսի” կոչել են կառավարիչներին:

[Lion]

*

Հաջորդ օրն առավոտյան ես ու Մենեսը շքեղ հագնվեցինք, զարդարվեցինք մեր ամենալավ զարդերով և, գոտիներիցս կապելով թրերս, դուրս եկանք Ուրուկի կենտրոնական փողոցը` դիմավորելու քաղաք մտնող Լուգալզագիսին: Շուտով երևաց նրա շքեղ թափորը: Սկզբում քայլում էին թեթև զինված հետևակային-աշխարհազորայինները` ուսերից գցած տեգերով ու հատուկենտ աղեղներով: Նրանց հետևում էր էշերից կազմված քարավանը` Քիշից վերցված բարիքներով: Դրանից հետո համաչափ քայլերով սկսեցին անցնել ծանր հետևակայինների ստորաբաժանումները, որի ռազմիկները հագել էին վրան թեփուկների նման երկաթե կտորներ կարած պարկանման երկար հանդերձներ, իսկ գլխներին դրել էին կոնաձև սաղավարտներ: Նրանք զինված էին թրերով, իսկ մի մասն էլ դրանցից բացի կրում էր նաև երկար նիզակներ: Առանձնապես աչքի էին զարնում սրանց հետևից հատկապես դրա համար ընտրված մի քանի հաղթանդամ ռազմիկների կողմից տարվող հսկայական ուղղանկյուն վահանները: Դրանք կուրացուցիչ կերպով փայլեցված էին և ամեն մի ստորաբաժանման համար յուրօրինակ սրբազան դրոշի պես մի բան էին: Սրանց հետևից գլխահակ, առանց շուրջը նայելու, շղթայակապ քայլում էր Քիշի պարտված լուգալ Ուր-Զաբաբան: Այս բոլորից հետո գալիս էր հատուկ ընտրված հաղթանդամ ստրուկների կողմից տարվող մի լայն պատգարակ, վրան` պատգարակի ամպհովանու տակ մեկնված Լուգալզագիսը, որն իր այս վերջին հաղթանակից հետո հատկապես էր փքվել ու գոռոզացել: Նա անորոշ կերպով նայում էր չգիտես թե ուր և նույնիսկ ունքն էլ չէր շարժում` ողջունելու համար հավաքված քաղաքացիներին: Թափորի վերջում` առանձնացված ու փակ պատգարակների վրա, ստրուկները տանում էին նրա կանանց: Թափորի վերջում իրենց ամբողջական և ծանր անիվների վրա օրորվելով գալիս էին քառանիվ մարտակառքերը, որոնցից յուրաքանչյուրի վրա կար երեք ռազմիկ` վարողը, տեգեր նետողը և նետաձիգը, և որոնց լծված էին զույգ էշեր: Ողջ այս փքուն թափորը, թմբուկների և ծնծղաների անտանելի աղմուկի տակ քաղաք մտավ մեկ ժամվա ընթացքում:

Նույն օրը երեկոյան այլ հրավիրվածների հետ ես ու Մենեսը ուղևորվեցինք դեպի լուգալի պալատ: Պալատի ընդունելության սրահում բավականին երկար սպասելուց հետո դռներից ներս մտավ արարողապետը և հայտարարեց.
- Աշխարհի չորս կողմի տիրակալ, լայնահուն և հորդառատ գետերի արքա, հազարավոր քաղաքների գերագույն լուգալ, Էնլիլիի մեծն էնսի Լուգալզագիսը:
Մենք ուշադրություններս բևեռեցինք դռանը, որից ներս մտավ վերոհիշյալ տիտղոսներն ինքն իրեն շնորհած անձնավորությունը և, ուշադրություն չդարձնելով մեզ վրա, անցավ մարդկանց միջև բացված միջանցքով ու տեղավորվեց մի քանի աստիճանների վերևում տեղավորված իր գահվորակի վրա: Դրանից հետո միայն նա գլխի թեթևակի շարժումով ողջունեց մեզ: Լուգալզագիսը կլիներ մոտ քառասունհինգ տարեկան, միջին բոյի էր և բավականին լիքը: Այս ընթացքում արարողապետը կրկին առաջ եկավ և հայտարարեց.
- Էնլիլիի գերագույն աստծո կամեցողությամբ և մեծն Ինաննայի [1] առաջնորդությամբ Էնլիլիի մեծն էնսի Լուգալզագիսը հաղթանակ տարավ անարժան Քիշի նկատմամբ:
Դրանից հետո պահապան ռազմիկներն առաջ հրեցին տապալված լուգալ Ուր-Զաբաբանին, որը ծնկաչոք մոտեցավ Լուգալզագիսի գահին և նրանից ներում ու կյանք հայցեց: Վերջինս ոչ մի որոշակի բան չասաց և ձեռքի թեթևակի շարժումով հրամայեց հեռու տանել նրան:

Ես ճիշտն ասած զարմացել էի հանդիսության նման կարճատևությունից, քանզի հենց դրանից անմիջապես հետո ծառաները ներս բերեցին երկար սեղանները և սկսեցին դրանց վրա արագորեն շարել ընտիր խորտիկներ և գինի: Սակայն հետո հասկացա, որ այդ կարճատևությունով Լուգալզագիսը ցանկանում էր ընդգծել պարտվողների ոչնչությունը: Իսկ այդ ընթացքում հյուրերը և անվանի զորավարները տեղավորվեցին սեղանների շուրջը և սկսվեց ճաշկերույթը: Մի ժամից արդեն լեռներից բերված ընտիր գինին բացել էր բոլորի բերանները: Իմ կողքին տեղավորված Մենեսը, որի վրա գինին կարծես թե ազդեցություն չուներ, սկսեց խոսեցնել իր կողքին տեղավորված ու արդեն բավականին հարբած Լուգալզագիսի գլխավոր զորավար Էտնանային:
- Հասկանո՞ւմ ես,- ձեռքը Մենեսի ուսին գցած հարբած թոթովում էր նա,- իմ վահանավորների դեմ ախր ոչ-ոք չի կարող կանգնել, է՜…: Հարվածում ու անցնում են դիմացինի շարքերի միջով, հարվածում ու անցնում, ինչպես իմ դաշույնը խոզի այս ազդրի… հետաքիքիր բաներ են էլի այս խոզերը…, ինչո՞ւ են իրենց ազդրերը դնում դաշույնիս տակ: Ախր դաշույնս սրված է, իսկ… սրանք որտեղի՞ց են…: Հա, ինչ էի ասում, ախր վահանավորներս խփում, դանակի պես անցնում են ազդրերի… չէ, այսինքն թշնամու ազդրերի,- Էտնանան մի պահ ընդհատեց խոսքը, հետո մատը դնելով կրծքին, փորձեց կենտրոնանալ ու շարունակել,- ես այսինքն ուզում էի ասել… ի՞նչ էի ուզում ասել…: Հա, ասում եմ թշնամու շարքերի միջով…
Մինչ Մենեսը փորձում էր հարբած Էտնանայի թոթավանքից վերծանել մարտի իրական պատկերը, ես շուրջս էի նայում: Հանկարծ աչքս ընկավ Ուր-Զաբաբայի վրա, որը կուչ էր եկել սեղանի ամենավերջում և գետնին նստած գետնից հաց էր ուտում: Ես խղճացի նրան…

Սակայն հենց նույն պահին սենյակ մտան պալատի ամենաընտիր գեղեցկուհիները, որոնց Լուգալզագիսը պահում էր հենց նման դեպքերի համար: Բոլորի, նույնիսկ լուլ հարբած Էտնանայի ուշադրությունը բևեռվեց կիսամերկ պարող գեղեցկուհիների վրա: Վերջիններս գրգռիչ երաժշտության տակտի տակ ավելի ու ավելի տաքանալով, սկսեցին աստիճանաբար լիովին հանվել: Բոլորի, ինչ մեղքս թաքցնեմ, նաև իմ հայացքը բևեռվեց նրանց վրա: Այդ պահին Մենեսը կիպ մոտեցավ ինձ և ականջիս շշնջաց.
- Հենց նոր ինձ կանչեցին…: Հա, հենց ինքը: Ես պիտի գնամ: Սկզբունքորեն ամեն ինչ արդեն պարզ էլ է: Դու ուշադիր եղիր, աշխատիր շատ չտարվել սրանցով: Շուտով Լուգալզագիսը դուրս կգա սրահից, իսկ սրանք կսկսեն սեղանների վրա պարել: Այդ ժամանակ աշխատիր աննկատ հեռանալ:

Մենեսը ոտքի կանգնեց և աննկատ դուրս եկավ դահլիճից: Ճիշտն ասած մերկ պարող գեղեցկուհիներն ինձ այնքան էին կլանել, որ նույնիսկ լավ չնկատեցի նրա հեռանալը: Երաժշտությունը դառնում էր ավելի ու ավելի ուժեղ, գինին հոսում էր ջրի պես, իսկ սեղանների վրա արդեն սկսել էին պարել խելքամաղ անող գեղեցկուհիները…

_________________

[1] Շումերների պատերազմի աստվածը: