Հավերժության դատապարտվածը

[armen9494]

Արմեն ջան, քո կատակախառն պոստերը մի ուրիշ տեսակի համով լրացնում են այս թեման, ապրես Դե, մարդիկ միշտ էլ մարդ են, իսկ Հայկի պես կյանքը սիրող տղերքն էլ մարդկանց լավագույն տեսակին են պատկանում: Եթե ուշադիր լինես, Հայկի հուշերից երևում է, որ նույնիսկ մ.թ.ա. 2310 թ-ի վիճակով էլ Միջագետքում եղել են հասարակաց տներ: Չէ, չեմ ասում Հայաստանում չեն եղել, ուղղակի հուշերից հենց Միջագետքինն է հայտնի դառնում: Ըհը, ուրեմն եթե ուշադիր եղար, Մենեսն ասում է, որ Շարուքենին դավաճանած Բառնամատռային Քիշի հենց ամենամեծ հասարակաց տանն են տեղակայել, իսկ դա նշանակում է, որ ուրիշ, ավելի փոքրներն էլ են եղել...

Աաաաա էդ տողերը կամ դու էս ջնջել, կամ Հայկը
Թե չե ոնց կարար չլիներ, բա մեր հայ տղամարդիկ ի՞նչ անեին, ոնց որ Հայկը ասեց, աշնանն ու ձմռանը
Բայց հետաքրքիր արդարացում էր "Աշնանն ու ձմռանը", մթոմ գործ չկա անելու, հո պարապ տունը չենք նստելու
Բայց իրոք, Հայկը շատ ռոմանտիկ տղայա, էդքան տարի ապրել ա ու հլը չի հասցրել հոգնել նրանցից, իսկ հիմիկվանները...
Լավ, ավել պակասի համար կներեք

[Lion]

Ա՜ա՜ա՜ա՜, լավն են մեկնաբանումներդ: Չէ, ուղղակի Նոթերից երևում է, որ կոնկրետ այդ տարի Հայկն ու իր Վահագնը ձյուները հետ քաշվելուց հետո ավելի լուրջ հոգսեր ունեցան և այս պայմաններում չեմ կարծում, որ երկրի պաշտպանության հոգսերը թողած նրանց պես հայրենասեր մարդիկ խելքները կանանց կտային...

[armen9494]

Ա՜ա՜ա՜ա՜, լավն են մեկնաբանումներդ: Չէ, ուղղակի Նոթերից երևում է, որ կոնկրետ այդ տարի Հայկն ու իր Վահագնը ձյուները հետ քաշվելուց հետո ավելի լուրջ հոգսեր ունեցան և այս պայմաններում չեմ կարծում, որ երկրի պաշտպանության հոգսերը թողած նրանց պես հայրենասեր մարդիկ խելքները կանանց կտային...

Դե դու էլ շարունակությունը տեղադրի, որ մեր մոտ ըտենց թյուր կարծիք չձևավորվի

[Lion]

*

Նայեցի քարին վայրեջք կատարած ագռավին: Սա գոհ տեսք ուներ, կարծես կանխազգում էր, որ շուտով լավ խնջույք է անելու: Սակայն նա հանկարծ շփոթված կերպով թռավ մյուս քարի վրա, քանզի մոտակա քարի մոտից սկսվեցին լսվել ագռավների ձայներ, որոնք, կարծես իրար փոխանցելով իրենց ձայները, կորան հեռվում: Ագռավը նորից հանգստացավ և վերադառնալով նախկին քարի վրա, անորոշ հայացքը հառեց հեռվին…

Արդեն մի քանի ժամ է, որ Կուտիների գունդը դարան էր մտել իմ նախանշած կիրճում ու տեղավորվել էր հատուկ դրա համար պատրաստված, վրան հող լցրած ու խոտեր կպցված քաթանե հաստ կտորների տակ: Իմ խիստ հրամանով արգելվել էր թեկուզ և ցածր ձայնով ցանկացած խոսակցություն: Մահվան պատժի սպառնալիքով արգելված էր նաև կրակ վառելը և այժմ հարյուրյակներս միայն երբեմն-երբեմն ագռավների կռավոցներով էին ազդանշաններ փոխանակում ու հայտնում իրենց գտնվելու վայրը:

Մեզնից դեպի հարավ առանձին դետքերում տեղակայված էին “Դաշույն”-ի ռազմիկները, որոնք խնդիր ունեին առանց խտրականության և անաղմուկ գերել կամ ոչնչացնել մեր կողմը եկող ցանկացած օտարականի` որպես թշնամու հետախույզի: Սուրհանդակներս արդեն հայտնել էին, որ տղերքը նման յոթ հոգու արդեն ոչնչացրել են` երկուսին գերել:

Բերանները կապած էշերի կողքին արձանացել էին ձեռքիս տակ եղած “Աղվես”-ի սուրհանդակները, իսկ ես ու ամենատես Սևակը պառկել էինք մի քիչ ավելի վերև` խոտերի մեջ, և դիտում ենք հեռո՜ւ-հեռվում, մեզնից ներքև գրեթե աննկատ բարձրացող փոշու ամպերը: Ինձ հետ գտնվում էին կուտիների գնդի ութ հազար ռազմիկներ, որոնք աննկատ, սակայն խիստ հարմար դիրքավորվելով սպասում էին իմ ազդանշանին: Հատկապես մի անառիկ վայրում, որ հեռու մնան ձեռնամարտից, բայց ի վիճակի լինի նետերի հեղեղ թափել, տեղաբաշխված էր նաև “Աստղիկ”-ը:

Անընդհատ ներկայացող սուրհանդակներս հայտնում էին ծավալվող իրադարձությունների մասին: Հենց նոր ներկայացավ մեկը և հայտնեց, որ մի քանի ժամից Վահագնի աշխարհազորը կմոտենա: Ես պատվիրեցի որդուս առայժմ մի քիչ հեռու մնալ մարտի վայրից, մեզ չմոտենալ և իրեն էլ նկատելի չդարձնել` միաժամանակ անընդհատ սուրհանդակային կապի մեջ մնալով ինձ հետ: Այս սուրհանդակի մեկնելուց անմիջապես հետո եկավ մյուսը: Հազարապետ Հայկից էր.
- Տեր իշխան,- հայտնեց էշից արագորեն ցած թռած սուրհանդակը,- Հազարապետ Հայկը պատվիրեց հայտնել, որ կեսօրին նա արդեն այստեղ կլինի: Հազարապետի ջոկատը առայժմ հաջողությամբ կատարում է իր խնդիրը և իր հետևից հրապուրում է թշնամուն, որը կարծես վստահ է, թե մենք այդքանն ենք: Մեր կուտիների երկու հազարանոց ջոկատը մանր մարտերով ու առանձին ռազմիկների մենամարտերով գրգռելով Անապատի դյուրաբորբոք որդիներին, այնուհանդերձ առանց լուրջ մարտի մեջ մտնելու և էական կորուստներ կրելու նահանջում է: Թշնամին հախուռն, առանց շարքերը պահելու և նույնիսկ արդեն առանց հրամանների ենթարկվելու գալիս է նրա հետևից…

Լարված վիճակում անցավ ևս մի քանի ժամ: Արևն արդեն զենիթում էր: Ես ականջս հպեցի գետնին ու լսեցի հեռու հեռավոր մի դոփյուն ու գվվոց: Հենց նույն պահին էլ հերթական սուրհանդակը կտրեց ինձ այդ գործից.
- Տեր իշխան, Հազարապետը քիչ քան մեկ ժամից այստեղ կլինի…
Ես հրամայեցի հարյուրյակներիս աննկատ պատրաստվել, միաժամանակ մահվան սպառնալիքով խստորեն պատվիրելով ոչ մի ռազմիկի, մինչև իմ առանձնահատուկ ազդանշանը, ոչ մի գործողությամբ իրեն ցույց չտալ:

Որոշ ժամանակ անց երևացին Հազարապետիս նահաջող բանակի առաջին ռազմիկները: Աստիճանաբար սրանց հետևեցին մյուսները, որոնք հևալով, զենք ու զրահները լրիվ փոշու ու արյան մեջ, մոտենում էին մեր կողմից հսկվող կիրճին: Շուտով երևացին նաև նահանջողների հիմնական ուժերը: Նրանց շարքում ես միանգամից էլ նկատեցին երիտասարդական ավյունով գործող Հայկին: Սա տեղն ու տեղը ճարպկորեն դաշույնահարեց չափազանց հանդգնացած մեկին, իսկ նրա կողքին գտնվողները ոչ պակաս ճարպկությամբ սրատեցին մյուսներին: Թշնամին մի պահ հետ մղվեց: Հայկը անմիջապես վահանափակ կազմեց, որի հետևից իրենց հսկայական աղեղներով կուտիները սկսեցին նետերի տարափ տեղալ: Սա կարճ ժամանակ պահեց թշնամուն, որը մի պահ հապաղեց` ուժերը կենտրոնացնելու համար: Այդ ընթացքում Հայկը նետվեց մոտս:
- Տեր իշխան, հրամանդ կատարված է: Սրանք հե՜չ,- ձեռքը թափ տվեց նա իր աղեղնավորների կողմից ճարպկորեն հնձվող Անապատի որդիների հերթական շարքի վրա,- սրանք սկզբում են գալիս: Հիմնական ուժերն են կարևոր, որ ուր որ է այստեղ կլինեն…: Նարամ-Սուենը, իր Հատուկ գունդն ու էլամցիք գալիս են ամենավերջում, քանի որ իրենք էլ են զգում, որ այսպես կռվել չի կարելի, բայց դե հո չե՞ն կորցնի իրենց հիմնական բանակը…
- Ապրես,- գովեցի ես ճարպիկ Հազարապետիս,- դե հիմա քաշիր դրանց կիրճը:

[Lion]

Հազարապետս մեկնեց իր ռազմիկների մոտ: Անմիջապես էլ նրա ենթակայությամբ գործող քաջավարժ կուտիները կազմեցին չորսհարյուրական ռազմիկներից գործող ու իրար հետևից բավականին հեռավորությամբ, դեպի կիրճի խորքը ձգվող հինգ վահանափակ, որոնցից ամեն մեկի հետևում տեղավորվեցին աղեղնավորները: Այդ պահին Վահագնից ներկայացավ հերթական սուրհանդակը.
- Տեր իշխան, իշխան Վահագնի աշխարհազորը կիրճի այն կողմում է,- ձեռքով ցույց տալով դեպի հյուսիս-արևմուտք` կիրճի մյուս մուտքը, հայտնեց նա:
- Լավ է, անմիջապես մեկնիր հորս մոտ և հայտնիր, որ պատրաստ լինի նշանս ստանալուն պես մոտենալ իր կողմից և ջարդել ցանկացած մեկին, ով կփորձի դուրս գալ կիրճից:

Սուրհանդակը մեկնեց: Այդ ընթացքում աստիճանաբար խոշորացող ջոկատներով մոտեցան Անապատի որդիների նորանոր ուժեր: Շուտով արդեն կուտիներիս առաջին վահանափակի դիմաց, նետի մեկ թռիչքի հեռավորության վրա, կուտակվեց մոտ հազար ռազմիկ: Սակայն թշնամու բոլոր փորձերը, ճեղքել վահանափակը, վերջացան անարդյունք ու նրանք կորուստներով հետ շպրտվեցին: Ես հիանում էին գնդիս մարզված ու վարժ գործողություններով, քանի որ միաժամանակ գործում էին հինգ վահանափակերի աղեղնավորներս, որոնց ամեն մի հաջորդ շարքը, կախելով իր նախորդի շարքերի վրայով, նետերի հեղ էր թափում առանց այդ էլ գրեթե չզրահավորված թշնամու վրա, դե իսկ առանձին առաջ եկած հաջողացրածներին էլ վահանափակիս առաջին շարքն էր ճարպկորեն նիզակահարում կամ սրատում: Իր հերթին գարնանային հորդ անձրևի նման թափվող քարերի ու նետերի հեղեղը վահանափակերիս գրեթե վնաս չէր տալիս, քանի որ քարերը ընդհամենը աղմուկով հետ էին թռչում ընտիր երկաթից պատրաստված կուտիներիս վահաններից, իսկ մեծամասսամբ քարե ծայրակալներով նետերը, խփվելով նույն այդ վահաններին, ուղղակի մի զարմանալի ձյունի պես կուտակվում էին դրանց առջև…

Այսպես շարունակվեց որոշ ժամանակ, սակայն շուտով ժամանեցին թշնամու նորանոր ու ավելի խոշոր ջոկատներ: Ես նայեցի դեպի հարավ: Ուղիղ իմ առաջ բացվող դաշտավայրն ասես դարձել էր մրջնանոց: Գալիս ու գալիս էին թշնամու նորանոր ռազմիկներ: Շուտով արդեն վահանափակիս առջև կուտակվել էր ավելի քան մեկ բյուր, որը ամեն պահ համալրվելով, առայժմ դադարեցրել էր հարձակումը: Ես իմ դիտակետից պարզորեն տեսնում էի, թե ամբողջովին մազակալած, վրաները կենդանիների մորթիներ գցած, վայրենի տեսքով ու կատաղի Անապատի տոհմապետերն ինչպես են աջ ու ձախ ծանր մահակների հարվածներ բաժանում` ստիպելով տոհմակիցներին ենթարկվել իրենց հրամաններին: Ոչ պակաս կատաղի տեսք ունեին նաև Անապատի հասարակ ռազմիկները, որոնք ինչով ասես որ չէին ներկել իրենց մազակալած դեմքները ու ինչ վայրենի հանդերձներ ասես որ չէին կրում…: Սրանց մեջ ոչ մի մարդկային բան չկա, սրանք իրենց հազարամյա վայրենությամբ գալիս են կործանելու մեր հունջերը [1]: Դե արի ու այս վայրենիներին բացատրիր, որ դրանց միջոցով ձեռք բերվող գիտելիքները լույս են բերում ողջ մարդկությանը, որ դրանք օգտակար են ոչ միայն հայերի, այլև առաջնային նշանակություն ունեն նաև բոլոր ցեղերի համար…
- Տեր իշխան,- կայծակի արագությամբ մտքովս անցած այս ամենից ինձ կտրեց Սևակը,- ապրի Հայկը, տես թե ինչ ճարպկորեն է դրանց քթին հասցնում:

Ես նայեցի ներքև: Մի քանի պահ առաջ արդեն իրենց բավականին մեծաթիվ համարող Անապատի որդիների բանակը, վահանափակերիս նետերի հեղեղի տակ առատ կորուստներ տալով, այնուհանդերձ մի վայրենի ոռնոցով հարձակման էր անցել: Թշնամին այս անգամ կարողացավ մոտենալ առաջին վահանափակին: Սրա ռազմիկները անմիջապես բաժանվեցին երկու մասին ու, գցելով վահանները ուսերին, երկու տարբեր ուղղություններով անսովոր արագությամբ վազեցին դեպի կիրճի խորքը: Թշնամին մի պահ հաղթական ճիչեր արձակեց, սակայն մյուս վահանափակերս շարունակում էին նետահարել: Ուշքի եկած թշնամին սկսեց երկրորդ վահանափակի գրոհը: Սա ևս կրկնեց առաջինի մարտաքայլը: Այս անգամ էլ թշնամին շվարած մնաց ու մի պահ դադարեցրեց հարձակումը: Այդ ընթացքում երկու նահանջած վահանափակերս իրենց ընկերների թիկունքում, արդեն կիրճի ուղիղ մեջտեղում, արագորեն նոր վահանափակեր կազմեցին:

__________________
[1] Մեր նկարագրած ժամանակաշրջանում Արարտայի աստղադիտարանների անվանումը, որտեղից քրմերը հետևում էին աստղազարդ երկնքին:

[Lion]

Սակայն մոտենում էին ավելի ու ավելի շատ Անապատի որդիներ: Նրանց թիվը արդեն կլիներ երևի մոտ երեք բյուր: Սեղմվելով հետևից եկողների կողմից` թշնամու առաջին շարքերը կրկին սկսեցին վահանափակերի գրոհները, որոնք իրենց հմուտ մարտաքայլերով շարունակեցին նահանջել կիրճի խորքը: Եկավ մի պահ, որ թշնամու մեկ բյուրը արդեն գտնվում էր ուղիղ մեր տակ` կիրճի մեջ: Ես հրամայեցի Սևակին պատրաստվել: Սա այրվող մարխը ձեռքին արձանացավ չորացրած, սակայն խոնավ խոտերի մի մեծ կույտի առաջ: Ես մի պահ էլ նայեցի ներքև: Վահանափակերս արդեն կիրճի մյուս ելքի մոտ էին: Թշնամին ամեն րոպե շատանում էր: Արդեն կիրճում կար երևի մոտ չորս բյուր: Վերջին վահանափակս էլ կատարեց իր մարտաքայլը և կանգնեց ընկերների թիկունքում, որոնք արդեն տեղավորված էին կիրճի գրեթե մյուս ելքի մոտ:
- Վառիր,- ձեռքս թափ տվեցի ես:

Սևակն անմիջապես մարխը կպցրեց խոտերին, որոնք միանգամից սկսեցին այրվել մի թանձր ու սպիտակ ծխով, որը վեր բարձրացավ կիրճի վրա: Հենց նույն պահին էլ կիրճի երկու կողմից թշնամու վրա սուրացին հսկայական քարաբերկորներ: Մեկը մի քիչ ուշ, մեկը մի քիչ շուտ, սակայն սրանք, իրենց հետ տանելով նաև քարերի նորանոր կույտեր իրենց ողջ, այն էլ անկման թափից ուժեղացած ծանրությամբ, գնացին թշնամու շարքերի վրա: Դրանք, երկու կողմերից մտնելով թշնամու հոծ բազմության մեջ, գլորվելով անցան` իրենց հետևից ճխլված դիակներից կազմված խորը հետքեր թողնելով: Թշնամու շարքերից մի անմարդկային ոռնոց բարձրացավ: Ես հատկապես ուժեղ փլուզում էի կազմակերպել կիրճի ելքի մոտ, որն այժմ լիովին փակ էր թշնամու մնացած ուժեր առաջ: Նույն պահին էլ իրենց քաթանների տակից ողջ հասակով մեկ կանգնեցին կիրճի լանջերին դիրքավորված հարյուրյակներս և իրենց փարձառու հրամանատարների գլխավորությամբ սկսեցին նետերի հեղեղով պատել կիրճի ողջ տարածությունը: Թշնամին հայտնվեց մի իսկական պարկում: Անապատի որդիները վախից ու կատաղությունից խելագարված` սկզբում փորձեցին մագլցել դեպի մեր դիրքերը, սակայն դա անել նրանց չհաջողվեց: Դրանից հետո սրանք իրենց ողջ քանակությամբ գնացին ուղիղ Հայկի վահանափակերի վրա:

Այստեղ մերոնք արդեն կազմել էին վահանափակերի երկու, սակայն ավելի հզոր շարք: Թշնամին, մեր կողմից անընդհատ նետերի հարվածներ ստանալով, մեծ կորուստներ կրելով ու դրանից ավելի կատաղելով, իր ողջ ուժով ընկավ վահանափակերիս վրա` հույս ունենալով գոնե այդ կերպ դուրս գալ կիրճից: Մի պահ հուսահատ պայքար բռնկվեց, քանզի թշնամին չափազանց գերակշիռ էր, իսկ ծանր մահակների ու գուրզերի հարվածները սկսեցին էական վնաս տալ վահանափակիս, որի ռազմիկների շարքերը սկսեցին խառնվել: Ստեղծված պայմաններում կուտիներս, նետելով արդեն ավելորդ, իսկ մասսամբ էլ կոտրված երկար նիզակները, մերկացրին ծանր թրերն ու իրենց Հազարապետի գլխավորությամբ սկսեցին թշնամու ջարդը թրամարտում: Միաժամանակ օգնության հասավ նաև վահանափակի երկրորդ շարքը: Սակայն մերոնք էլ էին ընկնում: Ես դեռ վարանում էի, քանի որ աղեղնավորներս հիանալի էին կոտորում թշնամուն և առայժմ կարիք չկար ձեռնամարտի:

Հենց այդ պահին, սակայն, ուժեղ աղաղակ բարձրացավ Հայկի կողմից ու ես տեսա, որ դրանք աշխարհազորայիններս էին, որոնց Վահագնս բերել էր Հայկին օգնության և այժմ այն իր ողջ կատաղի ուժով նետել էր թշնամու վրա: Կորճայքցիք առաջին հարվածի ուժով կանգնեցրին թշնամուն ու հետ շպրտեցին, սակայն արդեն անհնար էր որևէ կարգ պահպանելը: Ողջ կիրճում սկսեց եռալ ձեռնամարտը առաջ եկած աշխարհազորայիններիս հետ: Այ հիմա ժամանակն էր: Թուրս մերկացրեցի, ձեռքս վերցրի վահանս ու կանգնեցի կիրճի իմ կողմում գտնվող կուտիներիս դիմաց, որոնք անմիջապես էլ պահեցին աղեղներն ու նետերը և, մի երկար ու ողջ շարքով մեկ ձգվող երկաթե շաչյունով, մերկացրին թրերը: Նույնը կատարվեց նաև կիրճի մյուս լանջին.
- Դեհ,- գոռացի ես այնքան բարձր, որ բոլորը լսեն,- իմ հետևի՜ց,… կոտորի՜ր…, սրա՜նց…

Ես իմ շարքերը երկու կողմից իջեցրի կիրճ: Մենք վազում էինք կատաղի արագությամբ, որն ուժեղանում էր նաև նրանով, որ վազում էինք դեպի ներքև: Արդեն թշնամուն մոտենալիս ես ու իմ մի քանի արագաշարժ կուտիներն այնպիսի արագ ընթացք էինք վերցրել, որ, վերջին պահերին, չկարողանալով պահել մեզ գլորվելուց, ստիպված ուժեղ թռիչքներ գործեցինք ու, վերջին ակնթարթինն այնուհանդերձ պահվելով վահաններիս հետևում, վերևից ընկանք ուղիղ թշնամու հոծ բազմության մեջ: Ես ու կուտիներս լավ էինք զրահավորված, դրա համար էլ ընկնելիս տապալեցինք շատերին ու, թեև մեզ վրա էլ միանգամից հարվածներ թափվեցին, սակայն դրանք մեզնից քչերին վնասեցին: Ես և ինձ հետևող կուտիները անմիջապես ոտքի թռանք և սկսեցինք աջ ու ձախ հարվածներ բաժանել: Նույն պահին էլ վրա հասան լանջերից իջնող հիմնական ուժերս ու սկսվեց մի կատաղի կոտորած:

[Lion]

Վահանիս ներքևի կողմով կտրող հարված հասցրեցի, որով թշնամիներիցս մեկը աղիքները բռնած հետ ընկավ: Թրովս հետ մղեցի մեկի գուրզի հարվածը, գլխիս հզոր հարվածով սաղավարտիս պողպատը կշռեցի չափից ավելի մոտեցած թշնամուս ճակատին, մյուսին իր դագանակի հետ միասին կտրեցի թրիս ուժեղ-սահող հարվածով: Նույն պահին մի նետ ընդունեցի վահանիս վրա, ոտքով հարվածեցի մեկին ու, նետի երկորդ հարվածն էլ ընդունելով վահանիս, նետվեցի նետաձիգների վրա: Սրանք պատրաստ չէին մերձամարտի և ես արագորեն մի քանի գլուխ կիսեցի ու տապալեցի ևս մի քանիսին: Սակայն հենց նույն պահին էլ ծանր դագանակի հզոր մի հարված իջավ ուղիղ վահանիս: Ձախ ձեռքս միանգամից թուլացավ և անուժ կախվեց: Ես թուրս խրեցի ողջ հասակով մեկ ձգված ու նոր հարվածի պատրաստվող թշնամուս կուրծքը և նա տապալվեց, որից հետո, դուրս քաշելով թուրս, նրա վրա ընդունեցի մեկի նիզակի հարվածը և պատասխան հարվածով ուսի վրայից խորը կիսեցի հարվածողին: Սրանից ազատվելով` ես պտտվեցի և անուժ ձեռքով ու միայն պտույտիս ուժով թշնամու նետաձիգների շարքի վրա նետեցի վահանս: Մի քանիսն ընկան, իսկ մինչև մնացածներն ուշքի կգային, ես ձախով արդեն մերկացրել էի դաշույնս: Հենց այդ պահին էլ կռացա, խույս տալով վրաս արձակված մի քանի նետերից, որից հետո ոչնչացրեցի մերձամարտի համար անհարմար զենք ընտրած Անապատի այդ անխոհեմ որդիներին: Շուրջս կարծես թե սկսեցին գերակշռել կուտիները և թշնամին հետ շպրտվեց:

Դուրս եկա մարտից ու կրկին բարձրացա կիրճի այն լանջը, որտեղից իջել էի: Մի հայացքն էլ բավական էր, որ ես համոզվեի. թշնամին ջախջախվում է: Թշնամուց առավել լավ զինված ու նրանից ավելի ոգևորված ռազմիկներս երկաթե մամլիչում ճզմում էին Անապատի որդիներին: Ետ չէին մնում նաև աշխարհազորայիններս` որոնց շարքերում փայլփլում էր հիանալի զրահներով ու զենքերով զինված Վահագնս:

Միայն մի վայրում էր, որ թշնամու կուտակումը դեռ տեղին չեր տալիս: Ես անմիջապես մարտի մեջ մտցրեցի վերջին ուժերս: “Աստղիկ”-ի աղեղների մի քանի համակցված հարվածները հերիք եղան, որ այդ վայրում գետինը լրիվ ծածկվեր թշնամու դիակներով: Մնացած մի քանիսն էլ ոչնչացվեցին ձեռնամարտում: Մարտը կարծես թե սկսեց դադարել: Ես հրամայեցի հավաքել գերի հանձնվածներին, որոնք հազիվ մի քանի հոգի էին:

Հենց նույն պահին էլ կիրճի լանջերին վառվեցին խարույկներ, որոնց կանչին հնազանդ կուտիներս բարձրացան վերև և, որոշակի ջանքերից հետո գտնելով իրենց հարյուրյակները, շարվեցին մարտական կարգով` պատրաստ նոր մարտի: Իսկ աշխարհազորայիններս մի վերջին երթով անցան ողջ կիրճով` հավաքելով արիների դիակները, դեպի բուժական հարյուրյակներ հասցնելով մեր վիրավորներին և միաժամանակ էլ վերջնականապես ոչնչացնելով թշնամու վիրավոր կամ դեռևս դիմադրող ռազմիկներին…

Շուտով Սևակը մոտեցավ ինձ.
- Տեր իշխան,- հետախույզիս ոգևորված դեմքից զգացի, որ լավ լուրեր ունի,- հետախույզներս հենց նոր հայտնեցին, որ Նարամ-Սուենի Հատուկ գունդը, նրա Անապատի որդիների մնացած բյուրերը և էլամցիք արագորեն նահանջում են դեպի հարավ, իսկ “Դաշույն”-ի բռնած գերիներն էլ հայտնում են, որ Նարամ-Սուենը գլուխն ուղղակի կորցրել է…

Այդ ժամանակ վերջապես ինձ մոտեցան Հայկն ու Վահագնը, որոնք ոտքից գլուխ արյունոտ էին` ողջ օրն աշխատած մսագործների նման: Դե ասենք իմ արտաքինն էլ առանձնապես չէր տարբերվում նրանցից: Հայկն ու Վահանգնը ոգևորված էին, սակայն այնքան էին հոգնել համառ մարտից, որ ուղղակի փռվեցին գետնին: Ես էլ հետևեցի նրանց: Սևակը չգիտես որտեղից ճարած սառը թան հրամցրեց մեզ: Մենք մի լավ հագեցանք մեր հարազատ թանից:

Հանկարծ Հայկը ոգևորված վեր թռավ տեղից, մի քանի քայլ արեց դեպի բարձրունքի հարավային կողմն ու գետնին խփեց սաղավարտը.
- Դե գնացե՜ք, ես ձեր…: Գնացեք ես ձեր…,- մի քանի անգամ ոգևորված գոռաց Հազարապետը` նայելով դեպի հարավ, որտեղ արդեն հեռո՜ւ-հեռվում բարձրանում էր Նարամ-Սուենի հեռացող բանակի փոշին, որից հետո եկավ ու հանգիստ նստեց կողքներս,- վաղեմի սովորություն է…, մարդ պիտի արտահայտվի,- առանց մեզ նայելու ու մի տեսակ քաշվելով կարծես բացատրեց արդեն լիովին հանգստացած Հայկը:

Ես ծիծաղեցի: Վահագնը ևս բռնկվեց լիաթոք հռհռոցով: Հայկը նայեց մեզ, հետո ժպտաց, և, ի վերջո վարակվելով մեր ծիծաղից, ինքն էլ շրջապատը լցրեց իր հզոր ձայնով…

[armen9494]

Ամբողջ կարդալուս ընթացքում երազում էի մի այնպիսի մարտ կարդալ, որի մեջ ոչ միայն կռիվ կլինի, այլ ավելի շատ խելք. կարծում եմ սա այն մարտն էր, որի մեջ այդ խելքն ուղղակի փայլում էր: Շատ պատկերավոր ու հասկանալի էիր նկարագրել հայերի ստրատեգիան:

- Դեհ,- գոռացի ես այնքան բարձր, որ բոլորը լսեն,- իմ հետևի՜ց,… կոտորի՜ր…, սրա՜նց…

Ընենց պատկերավոր էիր գրել, որ Հայկի բարձր ու հզոր ձայնը կարդալու ժամանակ լսեցի

- Դե գնացե՜ք, ես ձեր…: Գնացեք ես ձեր…

Բա որ ասում էի, որոշ մասը կամ դու ես ջնջել, կամ էլ Հայկը

Հ.Գ. Գիտե՞ս ինչին եմ նմանեցնում "Աստղիկ"-ի մարտիկներին. հիմիկվա կին սնայպերներին: Ինչպես և հիմա, այն ժամանկ էլ կանայք ավելի դիպուկ են եղել, քան տղամարդիկ

[Lion]

Հայտնի բան է, կանայք ավելի լավ են կրակում, քան տղամարդիկ: Իսկ գաղտնիքը պարզ է` կանանց զարկերակային հարվածներն ավելի հազվադեպ են, քան տղամարդկանցը, կինը իր գենետիկ դաստիարակությամբ ավելի է սովոր համբերության, ինչը կարևոր է չշտապելու և լավ նշան բռնելու համար, քան տղամարդիկ ու բացի այդ, ես վստահ եմ, Հայկենք ուղղակի խնայում էին կանանց ձեռնամարտից

Էդ կուտի կանայք շատ հետաքրքիր մարդիկ էին և առանձին ուսումնասիրության թեմա են: Գուցե և արձագանքները դրանց մասին են, որ աղավաղված ձևով հասել են հույներին և հիմք հանդիսացել ամազոնուհիների մասին լեգենդներ ստեղծվելուն... գուցե, ով գիտի

[armen9494]

Հայտնի բան է, կանայք ավելի լավ են կրակում, քան տղամարդիկ: Իսկ գաղտնիքը պարզ է` կանանց զարկերակային հարվածներն ավելի հազվադեպ են, քան տղամարդկանցը, կինը իր գենետիկ դաստիարակությամբ ավելի է սովոր համբերության, ինչը կարևոր է չշտապելու և լավ նշան բռնելու համար, քան տղամարդիկ ու բացի այդ, ես վստահ եմ, Հայկենք ուղղակի խնայում էին կանանց ձեռնամարտից

Այ էս իրոք որ վարկանշի արժանի գրառում էր: Մալադեց, ես էդ կարգի չգիտեի կանանց մասին: Չգիտեմ, չեմ կարողանում գտնել էս կարգի հիացմունք արտահայտող սմայլիկ

[Lion]

*

Կես ամիս հետո ես, Վահագնս ու սպարապետ Արամը հավաքվել էինք Ալկիքարում: Արդեն պարզ էր, որ մոտակա ամիսներին հարավից նոր հարված չի գա, քանի որ Նարամ-Սուենն իր այս անհաջող արշավանքից հետո մեծապես զբաղված է ցեղակիցների աչքում իր խաթարված հեղինակության վերականգնմամբ: Մենք քննարկում էինք մեր ապագա անելիքները:
- Վատ չաշխատեցիք այս անգամ, տղերք,- խրախուսաբար գլխով անելով ընդհատված խոսակցությունը վերսկսեց սպարապետ Արամը, որն այս տարիների ընթացքում ինքն էլ էր ծերացել ու այժմ կրում էր լավ խնամված ու կարճ, սակայն ամբողջովին սպիտակ մի գեղեցիկ մորուք,- թշնամին կորցրեց մոտ չորս բյուր սպանված…: Դա նրան ահագին կխաղաղեցնի:
- Իհա՜րկե…,- համաձայնեց Վահագնս,- վատ չէ՜ր: Ողջ ճակատամատի ընթացքում ես կորցրեցի սպանված ու վիրավոր մոտ երեք հազար ռազմիկ: Սակայն այժմ էլ Կորճայքի ողջ բանակը պատրաստ է անհապաղ մարտի մեջ մտնելու:
- Դեհ, կարծես թե մոտակա ժամանակներս, առնվազն գոնե այս տարի, մենք դրա առիթը չենք ունենա,- սպարապետը մի մեծ ումպ արեց գինու իր գավից ու շարունակեց,- գլխավոր Հետախույզը հայտնում է, որ Նարամ-Սուենն առայժմ որոշել է, մի կողմից իր տրորված հեղինակությունը փրկելու, մյուս կողմից էլ տոհմակիցներին բավարարելու համար, արդեն իսկ հավաքված իր ողջ հսկայական բանակը շարժել դեպի արևմուտք: Ես օր-օրի լուրերի եմ սպասում, սակայն դրանք կարծես թե անակնկալ չպիտի լինեն…
- Իհարկե, անակնկալներ չեն էլ լինի: Արևմուտքը բավականին անպաշտպան է: Մերոնք էլ են հայտնում դեպի արևմուտք սկսված մեծ արշավանքի մասին: Դե այնտեղ առանձնակի ուժեր չկան էլ: Էբլան [1] է, որի հետ մենք բավականին սերտ առևտուր ենք անում ու վերջ: Բայց դե այն ի՞նչ,- ես ձեռքս թափ տվեցի` մի պահ մոռանալով, որ այստեղ ես այնուհանդերձ դեռևս փոքր իշխանի կարգավիճակով եմ:
- Իսկ ես ձեռքս թափ չտվեցի, իշխան Հայկ,- մի քիչ խստորեն վրաս նայեց սպարապետը,- այլ դրա փոխարեն էբլայի արքա Դուբուխաադադին [2] նյութական միջոցներ ու որոշակի թվով էլ ռազմական մասնագետներ ուղարկեցի: Քաղաքն ամեն դեպքում կընկնի ու Էբլան կգրավվի, բայց դե այդ ընթացքում գոնե թշնամին թող շատ կորուստ կրի ու թուլանա: Մերոնց գլխավորում է Վահագնի հին ու լավ ծանոթը` Արբակը:
- Հա՜, հիշում եմ,- ծիծաղեց Վահագնը,- ժամանակին Աքքադի մոտ նա իրեն լավ դրսևորեց:
- Այս անգամ էլ վատը չի լինի,- գլխով արեց սպարապետը,- ես հրամայել եմ նրան ու իր հազարյակին ամեն կերպ վնասել Նարամ-Սուենին և օգնել էբլացիներին, իսկ երբ ամեն ինչ անհույս կդառնա, թողնել ու վերադառնալ Հայոց Միջագետք:
- Տեր սպարապետ,- նորից խոսք վերցրեց Վահանգնը,- իմ հետախույզներն էլ անգործ նստած չեն: Երեկ ինձ հայտնի դարձավ, որ Նարամ-Սուենի բանակը` Հատուկ գնդի և քսան բյուրի կազմով, իր կազմում ունենալով նաև էլամցիների մոտ մեկ բյուր, ճանապարհին ամեն ինչ ավերելով ու դաժանորեն ասպատակելով, արդեն մոտեցել է Էբլային: Կարելի է կարծել, որ մոտ օրերս Արբակը կվերադառնա ու դու էլի լուրեր կստանաս:
- Այս անգամ էլ առաջ անցաք…,- ծիծաղեց սպարապետը,- հա՜ա՜ա՜…, ամեն դեպքում ափսոս Էբլան: Այնտեղի ժողովուրդը վատը չէր: Բացի այդ սրանց հետ հաշիվները մաքրելուց հետո Նարամ-Սուենն իր հսկայական զորությունը կրկին մեզ վրա կշարժի: Իսկ մենք մենակ ենք:

________________
[1] Էբլա: Մեր նկարագրված ժամանակաշրջանում քաղաք-պետություն, որը գտնվում էր ներկայիս Հալեպից մոտ 53 կմ հարավ-արևմուտք: Այն լայն առևտրական կապեր ուներ հարևան երկրների, այդ թվում և Արարտայի քրմապետության հետ: Չշփոթել Էլամի հետ:
[2] Դուբուխաադադ (մ.թ.ա. մոտ 2270-2233): Էբլայի արքա:

[Lion]

- Թույլ կտա՞ս, տեր սպարապետ,- խոսակցությանը միջամտեցի ես,- ես կարծես թե մեզ մի դաշնակից եմ գտել: Ճիշտ է, սրանց ոսկուց բացի ուրիշ ոչինչ չի հետաքրքրում, բայց դե՜… էլի բան է:
- Ովքե՞ր են,- մի տեսակ զարմացած վրաս նայեց սպարապետ Արամը:
- Լուլլուբեյցիները,- պատասխանեցի ես,- դու պետք է որ նրանց մասին իմանաս: Սրանց երկիրը գտնվում է Էլամից դեպի հյուսիս` մեր Զագրոսյան լեռներից հարավ ու հարավ-արևելք…: Թվով բավականին շատ` սրանք, սակայն, գտնվում են զարգացման ամենացածր մակարդակի վրա: Դրա փոխարեն կատաղի են և ոսկու դիմաց պատրաստ են ամեն ինչի: Ես մի քիչ ծանոթացել եմ դրանց հետ, երբ գտնվում էի Խաթթիում: Այժմ նրանց առաջնորդը Անուբանին է, որը իր ժողովրդի մեծամասնության լրիվ հակապատկերն է` մի կրթված ու ազնվագույն մարդ:
- Ի՞նչ է կորցրել լուլլուբեյցիների առաջնորդը Խաթթիում,- զարմացած հարցրեց Վահագնը:
- Իր ցեղակիցների համար ոսկի է որոնում,- ծիծաղեցի ես,- Անուբանին իր մեծաթիվ ցեղակիցների հետ ոսկու դիմաց ծառայում է Խաթթիի արքա Պամբային:
- Բա իրենց երկի՞րը,- այս անգամ էլ զարմացավ սպարապետը:
- Դա առայժմ իրենց քիչ է հետաքրքրում: Սրանք կարևորում են ոսկին, իսկ այն, թե ինչ տարածքում կապրեն, նրանց քիչ է հուզում: Բացի այդ սրանք մի բան էլ են կարևորում ու հենց դա էլ, ոսկուց բացի, ես առաջարկում եմ օգտագործել:
- Ի՞նչը:
- Սրանց մոտ շատ ուժեղ են տոհմական կապերն ու ավանդույթները: Սրանք իրենց պատիվը խստորեն ոտնահարված են համարում, եթե իրենց սպանված տոհմակցի փոխարեն չեն սպանում թշնամու գոնե մեկ ռազմիկի: Այ եթե հանկարծ Նարամ-Սուենը սխալվեր ու ձեռք տար Լուլլուբում կոչվող մեղվաբնին, չէ՜, այնտեղի բոռերը երկար ժամանակ նրան հանգիստ չէին տա: Ես առաջարկում եմ ոսկուց բացի օգտագործել նաև այս հանգամանքը: Չնայած ասեմ նաև, տեր սպարապետ, որ այս ամենը կարող է շատ լուրջ հետևանքներ ունենալ, դրա համար էլ ես միայն առաջարկում եմ, իսկ վերջնական որոշում պետք է ընդունես դու կամ Մեծ քուրմը:
- Կարելի է մտածե՜լ,- ծանրորեն պատասխանեց սպարապետ Արամը,- ես ու դու այստեղից իրար հետ կմեկնենք Հայկաշեն ու եթե այս հարցը որոշվի, դու կսկսես գործել:
- Հորս թույլտվությամբ ես պատրաստ եմ քեզ հետ մեկնելու, տեր սպարապետ,- ասացի ես ու նայեցի Վահագնիս:
Որդիս որպես համաձայնության նշան գլխով արեց: Հանկարծ սպարապետ Արամը դարձավ նրան.
- Իշխան Վահագն, արդեն քանի անգամ մտքովս անցավ, հա ասացի չասեմ, չասեմ, բայց դե չէ, չեմ կարող, պիտի ասեմ: Չես կարծո՞ւմ, որ որդիդ զարմանալի նմանություն ունի հորդ` Կորճայքի հանգուցյալ իշխան Հայկի հետ:
Վահագնս մի պահ շփոթվեց և, ասելու բան չունենալով, միայն անորոշ գլխով արեց, որից հետո մի կերպ մռթմռթաց.
- Չգիտեմ, տեր սպարապետ…, Հայկը,- նա գլխով ցույց տվեց ինձ,- իմ կուտիների որբերից էր, սակայն մի վեց-յոթ տարի առաջ որսի ժամանակ փրկեց կյանքս, դրանից հետո էլ ես նրան հոգեորդի ճանաչեցի և ուղարկեցի ճանապարհորդելու ու կյանք տեսնելու…
- Այ թե քաջարի զորական էր հայր՜դ,- մի պահ հուշերի գիրկն ընկավ սպարապետ Արամը,- ու դրանից բացի էլ լավ ուտող-խմող, կյանքի հաճույքներն ու հատկապես կանանց սիրող մարդ էր…,- չկարողանալով իրեն զսպել` կատակեց սպարապետը,- ո՞վ գիտի…: Բայց դու չվիրավորվես,- վրաս նայելով լրջորեն ավելացրեց նա,- ես սա ասացի` ցանկանալով պատվել քեզ:
- Չեմ վիրավորվում, տեր սպարապետ,- չկարողանալով ինձ զսպել` ես էլ ծիծաղեցի այս հետաքրքիր իրավիճակի վրա,- ինձ համար մեծ պատիվ կլինի, եթե պարզվի, որ ես իշխան Հայկի սերնդից եմ: Առանց այդ էլ ես ոչ ազգական ունեմ, ոչ էլ ծնողներիս եմ տեսել…: Իսկ այսպես միանգամից և պապ կունենամ, և` հայր…

[Lion]

*

Ես, սպարապետ Արամն ու նրա հսկայամարմին թիկնապահները հենց հաջորդ օրը դուրս եկանք Ալկիքարից ու մի քանի օրից արդեն Հայկաշենում էինք: Բավարարվածությամբ նկատեցի, որ սպարապետների զորակայանում լրիվ նույն կարգ ու կանոնն է տիրում` ինչ որ հանգուցյալ սպարապետ Վահեի օրոք: Սպարապետ Արամն անմիջապես մեկնեց Մեծ քրմի մոտ, իսկ ես, ստանալով նրա թույլտվությունը, սկսեցի զբոսնել զորակայանում: Այնտեղ տիրում էր առօրյա եռուզեր: Սկսեցի դիտել զորակայանում տեղակայված Հայկազունիների Սպարապետական գնդի ընտիր ռազմիկներին:

Խաղաղ ժամանակ երկրի սահմաններում տեղակայված բանակային ուժերն էին, որ ապահովում էին երկրի անվտագությունը: Հենց սրանց ռազմիկներից լավագույններին էին մշտապես անցկացվող մրցույթների միջոցով Հայկազունի սպարապետները ընտրում իրենց անձնական գնդի համար: Սպարապետական գունդը տեղակայված էր սպարապետի զորակայանում: Այն խնդիր ուներ առիթի դեպքում անմիջական ռազմական հենարան ծառայել սպարապետին ու Մեծ քրմին:

Սրանք իրոք ընտիր ռազմիկներ էին: Ես ինքս էլ ինձ ցածրահասակ կամ փոքրամարմին չէի համարում, սակայն սրանց ներկայությամբ կարծես իրոք որ ընկել էի հսկաների իսկական մի աշխարհ: Ահա, քիչ հեռու մի հսկայամարմի ռազմիկ այնպես հեշտորեն էր մարտավարժություններ անում երկբերան ու երկարակոթ իր ծանր տապարով, ասես ձեռքին սովորական մի դաշույն լիներ: Քիչ այն կողմ էլ մի փորձառու ռազմիկ, ձեռքերում ունենալով ծայրերը բթեցրած թուր ու դաշույն, բավականին ճարպկորեն մենամարտում էր մի քանի հակառակորդների դեմ: Իսկ սրանցից հեռու` բավականին ազատ մի տարածության մեջ, հարյուրյակները զբաղված էին ընդհանուր գործողություններին վարժվելով` վահանափակ կազմելու, արագորեն նահաջելու, միացյալ ուժերով հարձակվելու և այլ բավականին բարդ, սակայն հատկապես անկազմակերպ հակառակորդի հետ ընդհարվելու դեպքում, խիստ օգտակար գործով:

Ես ինձնից անկախ սկսեցի կուտիներիս համեմատել սրանց հետ: Դե իմ որբերը ամեն դեպքում պատահական էին ընտրված, այնպես որ աժդահայության տեսանկյունից իհարկե առաջնությունը Սպարապետական գնդինն էր: Սակայն ես կարծես թե վստահ էի, որ ձեռնամարտում իմոնք ահագին կնեղեին այս հսկաներին, իսկ միացյալ ուժերով կատարվող մարտավարժություններում էլ երևի թե նույնիսկ կգերեզանցեին սրանց…
- Հը՞, որդիս, հետաքրքրվեցի՞ր գնդովս,- ծիծաղելով ինձ մոտեցավ սպարապետը` երբ ես հետաքրքրված դիտարկում էի այս ամենը,- գիտեմ, որ դու էլ մերոնցից պակաս չես լինի ու կուզենայի մի որոշ ժամանակ քեզ մարզել իմոնց հետ, բայց երևի մի ուրիշ անգամ: Մեծ քուրմը ինձ գործողությունների ազատություն տվեց...

Ես ու սպարապետը բարձրացանք նրա սենյակը, որտեղ դրված էր դեռևս սպարապետ Վահեի ժամանակներից ինձ լավ ծանոթ հողապատկերը: Արդեն դրա շուրջ մենք շարունակեցինք ընդհատված խոսակցությունը:
- Այժմ արի ավելի կոնկրետ,- սկսեց սպարապետը,- ի՞նչ կարելի է սպասել վարձկաններից: Ոսկի մենք ունենք այնքան, որ նրանք բավարարված կլինեն:
- Այդ դեպքում ես կմեկնեմ Պուրուշխանդա ու կտեսնվեմ Անուբանիի հետ: Նա արդեն բավականին զզվել է Պամբայից, դրա համար էլ պետք է, որ ուրախությամբ համաձայնվի մեր առաջարկին: Սակայն, տեր սպարապետ, ես առաջարկում եմ դրանով չսահմանափակվել, քանի որ դա կարող է բավարար չլինել:
- Ի՞նչ նկատի ունես,- հարցրեց սպարապետը:
- Դե Պամբան ինքն էլ մեզնից պակաս հարուստ չէ, բացի այդ Անուբանին կամ գոնե նրա ցեղակիցները չեն ուզենա թողնել հանգիստ ծառայությունը, որի համար գրեթե նույն ոսկին են ստանալու, ինչ մենք ենք առաջարկում, և մեկնել պատերազմի: Դրա համար նրանց ավելի մի հզոր խթան է պետք:
- Իմ մտքով էլ էր դա անցնում: Մի րոպե սպասիր:

[Lion]

Սպարապետը հնչեցրեց լեզվակից թել կապված զանգը և ներս մտած ռազմիկին հրամայեց կանչել բյուրավոր Արբակին: Կարճ ժամանակ անց ներս մտավ իմ հին ծանոթը: Սակայն Արբակն էլ էր ծերացել: Նախկին մի քիչ լիքը կազմվածքով արագաշարժ ռազմիկի փոխարեն այժմ մեր դիմաց կանգնել էր նիհար, երկար, սպիտակ մազերով ու մորուքով մի մարդ, որի միայն աշխույժ հայացքն էր մատնում, որ նա մեջը դեռ մեծ եռանդ ունի: Արբակը մի զարմացական հայացք գցեց վրաս:
- Արբակ,- դարձավ նրան սպարապետը,- հենց հիմա կվերցնես իմ Հատուկ հարյուրյակը… Արբակ,- ձայնը բարձրացրեց սպարապետը` տեսնելով, որ սա զարմացական հայացքը չի կտրում ինձնից,- իշխան Հայկը Կորճայքի մեծ իշխան Վահագնի հոգեորդին է ու բավականին նման է իմ ու քո կողմից լավ ճանաչած իշխան Հայկին, միայն այդքանը…: Սակայն ես քեզ ուրիշ բան եմ ասում ու այս մարդկանց նմանությունը դրա հետ ոչ մի կերպ կապ չունի…
- Ներիր, տեր սպարապետ, ես քեզ լսում եմ,- ուշքի եկավ Արբակը և ողջ ուշադրությունը կենտրոնացրեց Սպարապեի ասածի վրա:
- Ուրեմն այսպես,- շարունակեց սպարապետը,- հենց հիմա, պահպանելով խստիվ գաղտնիությունը, կվերցնես իմ Հատուկ հարյուրյակը, պահեստներից կստանաս անհրաժեշտ միջոցներ ու կմեկնես Լուլլուբում: Արարտայի հարավ-արևելյան սահմանն անցնելուն պես ռազմիկներիդ կհանդերձավորես Էբլայից քեզ հետ բերած Անապատի որդիների հանդերձներով: Ձեր առջև խնդիր է դրվում` մանր հարձակումներով, սպանություններով ու ասպատակումներով գրգռել լուլլուբեյցիներին Անապատի որդիների տերության` Աքքադի դեմ, ու այնպես անել, որ սրանց վրեժին ի պատասխան Նարամ-Սուենը մոտ ժամանակներս արշավանք իրականացնի այդ ուղղությամբ:
- Կկատարվի, տեր սպարապետ կարող ես հանգիստ լինել,- ձգվեց Արբակը:
- Դու նման գործերում իմ փորձառու հրամանատարներից ես, Էբլայում էլ քեզ լավ դրսևորեցիր: Սակայն այժմ ամեն ինչ ավելի քան կարևոր է և քո գործողության հաջողությունից շատ բան է կախված: Լուլլուբումում այժմ Անուբանիի անունից կառավարում են նրա երկու եղբայրները` Սիդուրը և Սաթունը [1]: Սակայն երկրում չկա պետական կառավարման որևէ մի կարգին համակարգ: Առանձին ցեղեր են…: Մի խոսքով: Մեկնելիս տեսնվիր նաև գլխավոր Հետախույզի հետ ու նրանից էլ անհրաժեշտ տեղեկություններ հավաքիր: Իսկ Հատուկ հարյուրյակին իմ անունից փոխանցիր` եթե ամեն ինչ մեր ուզածով եղավ` անխտիր նրա բոլոր ռազմիկները կամ էլ, աստված չանի, սպանվածների ընտանիքները, խոշոր պարգևների կարժանան: Գնա, սակայն մշտական կապի մեջ եղիր ինձ հետ:

Արբակը, ամեն դեպքում հասցնելով մի զարմացական հայացք էլ գցել վրաս, արագորեն դուրս եկավ:
- Ահա,- դարձավ ինձ սպարապետը,- սա և քո խոստացված ոսկին պետք է որ ստիպի լուլլուբեյցիներին ընդունել մեր առաջարկը: Արբակը կկարողանա ամեն ինչ ըստ արժանավույնի կատարել: Էբլայում նա ոչ միայն առավելագույնս վնասեց Նարամ-Սուենին, այլևս կարողացավ վերջին պահին հարվածի տակից հանել իր մարդկանց:
- Ափսոս միայն, որ ամեն դեպքում Էբլան ընկավ,- պատասխանեցի ես,- ասում են Նարամ-Սուենը, չնայած ինքն էլ է կորուստներ կրել, սակայն հիմնովին ավերել է քաղաքն ու կոտորել նրա բնակչությանը` այդ գործում շատ մեծ կողոպուտով կշտացնելով ավարի կարոտ ու իրենց առաջնորդից արդեն լիովին գոհ իր ցեղակիցներին: Այժմ Աքքադի սահմանները արևմուտքում հասնում են մինչև Արևմուտքի Մեծ ծով:
- Դու ճիշտ ես: Դրա համար էլ մեզ անչափ պետք է լուլլուբեյցիների օգնությունը: Մեկնիր, սակայն մշտական կապի մեջ եղիր ինձ հետ և աշխատիր գլուխ բերել այս ամենը:

Ես դուրս եկա սպարապետի սենյակից, որից հետո թողեցի նաև նրա զորակայանն ու գնացի Հայկաշեն: Այստեղ, իմ կգործակալի տանը, արդեն ինձ էր սպասում “Աղվես”-ի մեկ տասնյակ: Ես մի լավ հանգիստ տվեցի իմ մարդկանց, կուշտ կերակրեցի էշերին, իսկ հենց հաջորդ օրը, լուսաբացին, քարավանս ծպտելով որպես վաճառականների մի սովորական քարավան ու հետս վերցնելով ցորենի պարկերի մեջ պահված որոշակի քանակությամբ ոսկի, ուղղություն վերցրի դեպի Պուրուշխանդա…

________________
[1] Սիդուր և Սաթուն (մ.թ.ա. մոտ 2240-2232): Լուլլուբումի կառավարիչներ::

[Lion]

*

Մոտ մեկ ամսից ես արդեն Պուրուշխանդայում էի: Իմ վերջին այցելությունից հետո քաղաքը կարծես չէր փոխվել: Նույն առևտրական աշխուժությունն էր և նույն անհոգությունը: Քաղաքացիներից իրենց տեսքով միայն տարբերվում էին մռայլադեմ լուլլուբեյցիները, որոնք մորթե հանդերձները հագներին անխռով տեսքով տանում էին իրենց ծառայությունը: Դրանից ու իրենց ստանալիք ոսկուց բացի այս մարդկանց կարծես թե այլ բան չէր էլ հետաքրքրում: Ես հարմարավետ կերպով տեղավորվեցի առաջ էլ ինձ դուր եկած թաղամասում գտնվող մի մեծ տանը, որտեղ տեղավորվեցին նաև “Աղվես”-ի իմ սուրհանդակները: Տեղավորվեցի որպես զուտ իր առևտրական գործունեությամբ հետաքրքրվող մի մարդ: Սակայն պարզվեց, որ Անուբանին մեկնել է հեռավոր ճանափարհորդության` ստուգելու համար ծովափնյա տարածքներում գտնվող իր հեռավոր կայազորերը: Ես մի որոշ ժամանակ փորձեցի հասնել նրան ճանապարհին, սակայն նա այնքան արագ ու աննկատ էր տեղաշարժվում, որ ես էլ, ավելորդ կասկածներ չհարուցելու համար, ստիպված եղա կրկին վերադառնալ Պուրուշխանդա և այստեղ սպասել նրան:

Ի վերջո ձմռան վերջերին Անուբանին վերադարձավ: Սկսեցի աստիճանաբար հող նախապատրաստել նրա հետ հանդիպելու համար: Շուտով իմ ջանքներն արդյունք տվեցին: Մի քանի թռուցիկ հանդիպումներից հետո Անուբանին հիշեց մեր հին բարեկամությունը և մենք սկսեցինք ավելի ու ավելի հաճախ հանդիպել:

Ի վերջո մի օր ես մի կարգին սեղան պատրաստեցի, որից հետո մոտս հրավիրեցի Անուբանիին` մի լավ քեֆ անելու համար: Մենք երկուսով տեղավորվեցինք լիքը սեղանի առաջ, որից հետո ակտիվորեն անցանք դրա վրա շարված խորտիկներին: Ես հյուրիս հյուրասիրում էի նաև հետս բերած հայկական ընտիր գինով: Շուտով մթնոլորտն արդեն շատ էր ջերմացել: Ես դարձա Անուբանին.
- Տեր արքա, բայց ինչ ուզում է թող ասեն, էլի, մեր պես վաճառականները ձեր պես ռազմիկներին երբեք չեն հասնի: Մի՜ ասա…, մի ասա,- ձեռքերս թափ տվեցի ես` զգալով, թե ինչպես է զրուցակիցս լիքը բերանով փորձում առարկել,- այ դու ու քո որդիները դրա օրինակ: Ես ինքս վերջերս տեսա, թե առաջին որդի Մեմանդախդ [1] ինչպես հրապարակավ ընթացող խառը ձեռնամարտում հաղթեց հինգ հակառակորդների: Չէ՜…, աժդահա մարդիկ ուրիշ են, էլի, մենք նրանց չե՜նք հասնի, չե՜նք հասնի, լցրու, լցրու՜…
- Դե ձերոնք էլ պակաս չեն, մի ասա,- մի կերպ բերանը դատարկելով` պատասխանեց ամեն դեպքում շոյված Անուբանին,- դուք հայերդ էլ երբեմն վատ չեք կռվում:
- Դե իհարկե, կռվում ենք, հարգելի արքա, կռվում ենք ինչպես կարողանում ենք,- ծիծաղեցի ես ու կրկին լցրեցի զրուցակցիս բաժակը,- բայց դե դուք ախր շատ արհեստավարժ եք: Տես, երկրոդ որդիդ` Միդուդուդ [2]…, բա նիզակամարտում նրանից ուժեղ արարտացի կգնտվի՞: Դժվար թե, հա՜…
- Հա՜ա՜, էդ մեկը կարծես թե ճիշտ ես…,- ծիծաղեց Անուբանին,- անիծյալը շատ ճարպիկ է:
- Դե մյուսներն էլ հետ չեն մնում: Գիտե՞ս, տեր արքա,- խոսքս առաջ տարա ես,- ձերոնք զենքին լավ են տիրապետում: Երրորդ որդիդ` Կիկուպիշդ [3] էլ թրամարտում իր հակառակորդը չունի…
- Բա մյուսը` Բալդախդախը [4],- խոսքս կտրեց արդեն ոգևորված հայրը,- գիտե՞ս ինչպես է տիրապետում աղեղին: Թարթադադան [5] էլ ոչինչ, սրան տապարներով մարտում նույնիսկ ես չեմ դիմանում: Իսկ Աբուդանդիխս [6] վարժ է մարտը ղեկավարելու գործում: Այ միայն յոթերորդ որդիս` Խարշակիդուս [7] է, որ առայժմ առանձնապես աչքի չի ընկնում, բայց դե սա էլ շա՜տ խելոք է…
- Աչքի չի՜ ընկնում,- ծիծաղեցի ես ու կրկին լցրեցի գավերը,- ձեր աչքի չընկնելը հավասար է ուրիշ ազգի մի քանի ռազմիկի առանց նայելու տապալելուն, չէ՞: Ես առաջարկում եմ այս գավերով խմել լուլլուբեյցի իսկական ռազմիկների կենացը: Թող ուժը երբեք չլքի ձեզ` ով փառահեղ ռազմիկներ,- ես մինչև հատակը դատարկեցի գավը:
Նույնն էլ արեց բաժակակիցս, որը դրանից հետո անցավ ընտիր կերպով ապխտած խոզի ազդրին.
- Ասում եմ, ախր հզոր ռազմիկներ եք…: Չէ, չէ, մի՜ ասա…,- զրուցակցիս, որը լիքը բերանով փորձեց մի բան ասել, կրկին կանխեցի ես,- մի ասա: Ես շատ երկրներում եմ եղել ու գիտեմ: Լուլլուբեյցի ռազմիկներից լավ ոչ մի ռազմիկ չկա: Ես երրորդ կողմն եմ, չէ՞, ոչ մի շահ չունեմ, դրա համար էլ ես դա կարող եմ ասել:
- Իրոք,- մի կերպ խոզի ազդրի հարցերը լուծելով ի վերջո արձագանքեց Անուբանին,- ախր իմ անիծվածները շատ կատաղի են կռվի մեջ ու ճարպիկ:
- Ըհը, տե՞ս, դու էլ ես իմ կարծիքին,- ես ազդրի նոր կտոր դրեցի զրուցակցիս ափսեի մեջ,- տես թե ինչ կասեմ: Ես շատ եմ ճանփորդել Միջագետքում, դիտել եմ Նարամ-Սուենի Անապատի որդիներին,- ձեռքս թափ տվեցի,- դրանք հե՜չ…, անասունի պես մի բան են: Քոնոնք հաստատ դրանցից լավը կլինեն, Աղեղնավորը վկա,- երկյուղածորեն հայացքս հառեցի երկինք ու հերթական գավը դատարկեցի:

________________
[1] Մենամդախ: Անուբանիի առաջին որդին:
[2] Միդուդու: Անուբանիի երկրորդ որդին:
[3] Կիկուպիշ: Անուբանիի երրորդ որդին:
[4] Բալդադախդախ: Անուբանիի չորրորդ որդին:
[5] Թարթադադա: Անուբանիի հինգերորդ որդին:
[6] Աբուդանդիխ: Անուբանիի վեցերորդ որդին:
[7] Խարշակիդու: Անուբանիի յոթերորդ որդին: