Տարբերակ 4.
Փանոս - Խրոնիկա
Փանոսի հիմնադրման պրոցեսն իր բուռն ընթացքի մեջ էր: Ծնողները դեռ նոր էին ամուսնացել, ու գրեթե ոչինչ չունեին, դե ոնց որ հարկն ա, մի լուծ եզ էր, մի ձեռք տեղաշոր, կտուրը ծակ կիսատ-պռատ տուն ու տնամերձ երկու լավաշաչափ հողակտոր, որը դեռ քարերից էլ չէին մաքրել, ուր էր թե մի բան ցանեին, յոլա գնային: Մի խոսքով, հեչ երեխա ունենալու ժամանակը չէր: Բայց դե սիրուց խելագարված կարմրաթուշ գյուղացիներն էդքան խորանալու հավես չունեին, ու Փանոսի հիմնադրման պրոցեսն իր բուռն ընթացքի մեջ էր: Մայրը մտքում աղաչում էր` մենակ թե զգույշ լինի, մենակ թե զգույշ լինի, իսկ հայրը, որ որդուն պատրաստվում էր ժառանգել իր ազնիվ գեները, ամենապատասխանատու պահին հանկարծ մի առողջ ու սրտաբուխ փռշտոց արձակեց, լրիվ կորցրեց ինքնատիրապետումն, ու ահա, խնդրեմ, սկիզբ դրեց Փանոսի հետագա ճակատագրին:
Ինն ամիս, ինն օրն ու ինը ժամը վաղուց անցել էին, բայց Փանոսի մտքով էլ չէր անցնում լույս աշխարհ գալ: Ճարահատյալ կանչում են գյուղի հայտնի տատմորը, թե` աստված սիրես, արի տես ինչ ես անում: Տատմերը վռազ փեշերը հավաքում, սլանում է Փանոսենց տուն: Գալիս, թևերը քշտում, անցնում է գործի: Մեծ դժվարությամբ Փանոսը լույս աշխարհ է գալիս` պորտալարը ձեռքում պինդ բռնած: Մի կերպ պորտալարն ազատում են ձեռից ու կտրում: Հետագայում, Փանոսի կենսագիրներն էդ փաստը ներկայացնում են առողջապահության ազգային խորհուրդ, ուր և պարզվում է, որ Փանոսի բոլոր ձախորդությունները կապված էին էդ փաստի հետ, նա սեփական պորտալարն էնքան ամուր է ձեռքում սեղմած լինում մոր հղիության ընթացքում, որ գրեթե սնունդ չի ստանում, մնում է թերհաս ու տհաս: Բայց դե փառք աստծո, Փանոսը մի կերպ մեծանում է, գնում մանկապարտեզ, հետո` դպրոց:
Դպրոցում Փանոսը ուսուցիչների ուշադրության կենտրոնում էր միշտ, որովհետև աչքները թեքում էին թե չէ, մի փորձանք բերում էր թե իր, թե մնացածների գլխին: Հենց դպրոցում է, որ Փանոսին տալիս են Ձախորդ մականունը:
Մի օր վարժապետը որոշում է Փանոսին պատժել, որովհետև դասը սովորած չի լինում, ու նրան ստիպում է դասերից հետո մնալ դպրոցում, բակն ավլել-պլպլացնել, նոր գնալ տուն: Փանոս դու Փանոս, մի երկու անգամ ավելով ֆշտֆշտացնելուց հետո սիրտը ծխել է ուզում: Դե բակում հո չի ծխի, ամբողջ գյուղը գնում-գալիս է դպրոցի մոտով: Մտնում է ուսուցչանոց, մի մուխ քաշում, մեկ էլ աղմուկ է լսում, վախենում, չի իմանում ծխածոտն ուր պահի, գցում է ուսմասվարի դարակը: Կրակը հազիվ են հանգցնում, բայց մատյաններն էդպես էլ անհետ կորչում են` իրենց հետ տանելով Փանոսի ու ողջ գյուղի առաջադիմության մասին արձանագրությունները: Փանոսին 15 սուտկա են տալիս` գյուղապետարանի պադվալում` նախօրոք մոտից առգրավելով վառվող, կրող, ջրհեղեղ ու տպպահողմ առաջացնող ամեն ինչ:
Հենց գյուղապետարանի պադվալում էլ Փանոսի գլխին գալիս է հաջորդ փորձանքը` Կիկոս անունով: Մի քանի ժամ անիմաստ նստելուց, քիթը փորելուց ու հանածը պատին քսելուց ձանձրացած Փանոսը մեկ էլ պադվալի մութ անկյունում ինչ-որ բան, ավելի ճիշտ ինչ-որ մեկին է նշմարում: Ավելի ուշադիր նայելով` տեսնում է իր հասակի մի տղա` պոպոզ գդակը գլխին: Ծանոթանում են: Պարզվում է, որ տղայի անունը Կիկոս է, ու Փանոսն ու Կիկոսը դառնում են անբաժան ընկերներ: Մենակ թե, պադվալից դուրս գալուց հետո պարզվում է, որ Կիկոսին մենակ Փանոսն է տեսնում, ուրիշ ոչ ոք: Ինչքան որ Փանոսը տանը փորձում է Կիկոսին ծանոթացնել տնեցիների հետ, չի ստացվում, հայրն ու մայրը կտրականապես հրաժարվում են Կիկոսին տեսնել: Դեռ ավելին, խաչակնքում են ու աղոթքներ մրմնջում: Երբ Փանոսը շատ է համը հանում իր ու Կիկոսի հիմար արկածների մասին պատմություններով, մայրը տղային տանում է գյուղի տերտերի մոտ, որ Փանոսի միջից Կիկոս կոչվող չարքին քշի: Մայրը համոզված է լինում, որ որդու ձախորդությունների ողջ մեղավորը Կիկոսն է որ կա: Քահանան լսում է պատմությունն, ու բացում եկեղեցու մատյանը: Պարզվում է, որ Կիկոսը մանուկ հասակում ծառից վեր է ընկել, դեմ առել քարին ու մահկանացուն կնքել: Փանոսի տեսիլքները քշելու լավագույն միջոցն էն թվերին քոթակն էր: Հայր սուրբն իր սրբազան գոտիով էնքան էր մշակում ճիշտ ուղուց շեղվածի հետույքը, որ մեղանչողը հարազատ մորն էլ էր պատրաստ ուրանալ, մենակ թե իրեն հանգիստ թողնեն:
Դրանից հետո փանոսն ու Կիկոսը թաքուն էին հանդիպում: Փանոսը տանն աշխատում էր Կիկոսից չպատմել: Նա որոշում է, որ Կիկոսի հետ իր կապի մասին լավ կլինի ոչ ոք չիմանա, ու ծնողների սիրտը շահելու համար փորձում է օգնել օրվա հացը վաստակել:
Փանոսի հայրը գյուղի չոբանն էր, տարվա կեսը սարերում էր` ոչխարների ու կովերի հետ, մյուս կեսն էլ իրենց տանը փեչի կողքին նստած չիբուխ էր քաշում: Փանոսը հոր հետ բարձրանում է սար, որ անմասն չմնա չոբանության նուրբ գաղտնիքներից: Ոչխարներն ու կովերը միանգամից սիրում են Փանոսին, որովհետև նա ամենադեմոկրատ չոբանն էր, որ երբևէ եղել էր նրանց կյանքում: Միակ չոբանն էր, որ լուծել էր հազարամյակների խնդիրը, այն է` այնպես անել, որ ոչխարները գոհ լինեն, գայլերն էլ` կուշտ: Փանոսն իր համար պառկում էր ծառի շվաքին, բերնին մի խոտ դնում ու զրուցում Կիկոսի հետ կամ մրափում, իսկ ոչխարներն ազատ էին անել սրտների ուզածը: Իսկ ոչխարների ուզածը շատ բան չէր` հեռանալ մինչև դիմացի սարի անտառի խորքերը, ուր դեռ մարդու ոտ չէր դիպել, ու արածել կուսական խոտը: Երկու ամսից Փանոսը քոռուփոշման հետ է գնում գյուղ, առանց կով ու ոչխարի: Գյուղացիք կատաղում են, բայց խնայում են Փանոսի նուրբ հոգեկանն ու էլ գյուղապետարանի պադվալ չեն գցում: Տանում են անտառ, ոտները կապում, բրախում, գալիս: Ողջ իմաստն էն էր, որ Փանոսը կյանքը փրկելու համար պետք է գլխի ընկներ ոտքերի կապը քանդել, ու հասնել տուն: Գյուղում վստահ էին, որ նա էդքան գլխին զոռ տվողը չի: Երեք օրից Փանոսը սողեսող հասնում է գյուղ` ցեխի մեջ կորած, բայց ոտների կապը` տեղում:
Անցնում է որոշ ժամանակ, գալիս է Փանոսին պսակելու ժամանակը: Դրա մասին գլխի են ընկնում, երբ Փանոսը շատ է սկսում քնած ժամանակ փռշտալ: Ծնողները, որ արդեն բավականին տարիքով էին, տեղները չեն գտնում, օր ու գիշեր միտք են անում, թե ոնց անեն, որ իրենց որդու համար մի կարգին, ու ամենակարևորը` խելքը գլխին աղջիկ ճարեն, որ իրենց անփառունակ ժառանգին ընտանիքի տեր դարձնի: Բայց դե ում կգտնես, որ պատուհաս տղայիդ հետ կյանքը կապել ուզենա: Գցում-բռնում ու որոշում են, որ հարսնացուն պիտի կողքի գյուղից լինի, որ Փանոսի փառքին ու ճանաչմանն անտեղյակ լինի, գնան գլուխը յուղեն, բերեն իրենց հարս: Էդպես էլ անում են: Փանոսի ծնողները գնում են կողքի գյուղ, մի աղջիկ գտնում, բերում իրենց որդուն կնիկ: Գյուղացիք յոթ օր յոթը գիշեր հարսանիք են անում, Փանոսին պսակում, բայց Փանոսը չի մասնակցում սեփական հարսանիքին, որովհետև մի շաբաթ առաջ Կիկոսի հետ բարձրացած է լինում կտուր, որ կաթող մասերը նորոգեն, էն էլ` երկուսի ոտքերն էլ սոթ է տալիս, երկուսով ընկնում անդազահան են լինում, բայց ավելի շատ` Կիկոսը, որ Փանոսի աչքի առաջ իր կյանքում երկրորդ անգամ մահկանացուն է կնքում գլուխը քարին դեմ առնելով, ընդմիշտ ազատում է ընկերոջն իր ներկայությունից, բայց դե հարսանիքի ընթացքում Փանոսը տանը պառկած է լինում` ողբալով իր կոտրված կողերն ու միակ ընկերոջ մահը:
Փանոսի հետամուսնական կյանքը նկարագրել է նրա կենսագիրներից Հովհաննես Թումանյանը` բաց չթողնելով ոչ մի կարևոր մանրուք, էնպես որ այսքանով ավարտված համարենք Փանոսի ջահել տարիների խրոնիկան:
Մեջբերել
ու բոլորն իրան ասում էին Ձախորդ Փանոս: Ասում են խելք է՛լ չուներ:
Աղքատ փայտահատ էր, լավ չէր ապրում: Բայց իր գործը լավ գիտեր, հասկանում էր ծառերի լեզուն, կարող էր ժամերով նստել անտառում, երկաար հիանալ ծառերով, լսել նրանց խշխշոցը: Վերջում էլ կմոտենար նրանցից մեկին, կնայեր, ձեռքով կշոյեր ու կասեր: 
...- գլուխը քորելով, տեղում շվարած մնաց Փանոսը՝ նայելով ջարդված սելին ու խեղճ եզներին, - սենց էլ բա՞ն կլնի, բա հիմա ես ի՞նչ անեմ:
- ասում ա ու ձեռքի կացինը շպրտում բադերի կողմը: Բադերը ճղճղալով, ցրվում են շուրջ բոլորը, կացինն էլ... դե արի ու հանի ջրից:
impression-ի խոսքերից
մի խանգարի 
Մերի Պոպինսը վերջն էր 
Էջանիշներ