Հայոց Լեզվի Տրոհության նշանների ուղեցույց
ՎԵՐՋԱԿԵՏ [:]
Դրվում է ավարտված նախադասության (լրիվ, թերի, բարդ, պարզ, բառ-նախադասության) վերջում: Արտահայտում է մեծ դադար:
Օրինակ`
Գյուղացի Համբոյի տունը կռիվ էր ընկել: Համբոն ուզում էր իր տասներկու տարեկան Գիքորին տանի քաղաք, մի գործի տա, որ մարդ դառնա, աշխատանք անի: Կինը չէր համաձայնվում:
ՄԻՋԱԿԵՏ [.]
Դրվում է
ա. անշաղկապ բարդ համադասական նախադասությունների բաղադրիչ նախադասությունների միջև, եթե դրանք որոշ ինքնուրույնություն են պահպանում:
Օրինակ`
Քամին դադարեց. ամպերը ցրվեցին. շողաց պայծառ արևը:
բ. երկու նախադասությունների միջև, եթե երկրորդը նախորդի բացատրությունն է:
Օրինակ`
Դուռը բացեցի և շվարած կանգ առա նախամուտքում. դրսում հորդ անձրև էր:
գ. առաջադաս հեղինակային խոսքի և նրան հաջորդող որոշիչի ուղղակի խոսքի միջև:
Օրինակ`
Արջը գոհ մրթմրթաց քթի տակ. <<Ա՛յ ընկերս էսպես շիտակ պիտի լինի. Դե՛հ շիփ-շիտակ գնա՛ հիմի>>: (Շիրվանզադե)
դ. բառի կրճատված մասի փոխարեն:
Օրինակ`
Առավոտյան տեսա ընկ. Արամյանին:
ե. համարակալումների ժամանակ, հերթական համար նշանակող թվից կամ տառից անմիջապես հետո:
Օրինակ`
Հայերենի հոլովները 7-ն են.
1. ուղղական
2. սեռական
3. տրական
…
Հայերենի գոյականն ունի երկու թիվ.
ա. եզակի,
բ. հոգնակի
զ. բացատրությունից հետո, եթե անմիջապես հաջորդում են օրինակներ:
Օրինակ`
Որոշյալ առման դեպքում գոյականների վրա դրվում են որոշիչ հոդեր.
քաղաքը, գյուղը, կատուն:
է. բառից կամ բառաշարից հետո, եթե հաջորդում է ահա, սա, սրանք բառերով սկսվող կարծիք, միտք:
Օրինակ`
Լինե՞լ թե չլինել. սա է խնդիրը: (Շեքսպիր)
ՍՏՈՐԱԿԵՏ [,]
Դրվում է
ա. շաղկապավոր բարդ ստորադասական նախադասության գերադաս և ստորադաս նախադասությունների միջև:
Օրինակ`
Երբ արքան իր զորախմբով տեղ հասավ, քաղաքն արդեն ծխացող հանգած հրդեհի էր նման:
բ. Շաղկապով կապված համադաս նախադասությունների միջև, շաղկապներից առաջ (բացի և, ու, կամ շաղկապներից):
Օրինակ`
Երնքում ամպրոպ էր որոտում, բայց անձրև չէր գալիս:
գ. և, կամ, ու շաղկապներից առաջ, եթե շաղկապվող երկրորդ նախադասության ենթական առաջինից տարբեր է:
Օրինակ`
Գարունը բացվեց, և չվող թռչունները վերադարձան:
դ. շաղկապներով չմիացած համադաս (բազմակի) անդամների միջև:
Օրինակ`
Հնչում էր հինավուրց եկեղեցու զանգերի տխուր, մելամաղձոտ ձայնը:
ե. միջանկյալ բառերը և նախադասությունները հիմնական նախադասությունից անջատելու համար (դրվում է մեջբերվող միավորներից հետո, առաջ կամ երկու կողմից` նայած դիրքին):
Օրինակ`
Իհարկե, հեշտ չէր համակերպվել անարդարության հետ:
զ. տրոհվող ձայնարկությունները նախադասության անդամներից անջատելու համար:
Օրինակ`
-Հե՜յ, ո՞վ կուզի թել ու ասեղ: (Հովհ. Թումանյան)
է. կոչական բառը կամ բառակապակցությունը նախադասության անդամներից անջատելու համար:
Օրինակ`
-Արա՛քս, ինչո՞ւ ձկանց հետ պար չես բռնում մանկական: (Ռ. Պատկանյան)
ը. շեշտվող կրկնադիր շաղկապներից առաջ (և՛… և՛, թե՛… թե՛, կա՛մ… կա՛մ, ո՛չ… ո՛չ)
Օրինակ`
Ո՛չ տրտունջ, ո՛չ մրմունջ սգավոր,
Հեռացի՛ր, մոռացիր ինձ հավետ: (Վ. Տերյան)
թ. տրոհվող միջադաս դերբայական դարձվացքից առաջ և հետո:
Օրինակ`
Գրությունը, գրված լինելով անընթեռնելի ձեռագրով, անհասկանալի էր:
ժ. բացահայտիչից հետո, եթե նախադասության վերջին բառը չէ:
Օրինակ`
Մեր ազգային էպոսի գլխավոր հերոսը` Սասունցի Դավիդը, մարմնավորում է հայ ժողովրդի ազգային բնավորության լավագույն գծերը:
ԲՈՒԹ [`]
Դրվում է
ա. բացահայտյալի և բացահայտչի միջև:
Օրինակ`
Իշհանուհու կողքին էր միայն նրա հավատարիմ աղախինը` Ձվիկը: (Դ. Դեմիրճյան)
բ. տրոհվող առաջադաս դերբայական դարձվացքից հետո և վերջադասությունից առաջ:
Օրինակ`
Դուրս գալով իշխանական ամրոցից` հեծյալների խումբն ուղղություն վերցրեց դեպի Արծրունիք: (Դ. Դեմիրճյան)
Հայոց երիտասարդ դյուցազունները թաքնվում էին Աշիշատի դիցանվեր անտառի մեջ` հեռվից դիտելու գեղեցիկ աստվածուհու լոգանքը: (Րաֆֆի)
գ. թվարկվող հետադաս, բազմակի, անորոշ առումով ենթականերից առաջ:
Օրինակ`
Հայ նշանավոր պատմավիպագիրերն են` Ծերենց, Րաֆֆի, Մուրացան:
դ. համարակալված թվարկումներից առաջ, եթե չկան միջարկվող հետևյալ, ներքոհիշյալ, ստորև բերվող և նման բառերն ու կապակցությունները
Օրինակ`
Մեր խնդիրներն են`
ա. միավորել հայերին
բ. սովորեցնել նրանց խոսել հայերեն
գ. …
ե. նախադասության որևէ անդամի վրա` հաջորդից անջատելու և ցույց տալու համար, որ վերջինիս լրացումը չէ:
Օրինակ`
Ւր` մորթուց կարված վերարկուի մեջ փաթաթված` նա նմանվում էր մի գունդուկծիկ արարածի:
զ. հիմունքի և զիջման պարագաները տրոհելու համար (ըստ, նայած, չհաշված, չնայած, հակառակ, հանդերձ կապերի դեպքում):
Օրինակ`
Չնայած ցուրտ եղանակին` նա բավականին թեթև էր հագնված:
Ըստ սովորության` նա տնից դուրս էր գալիս աքլորականչին:
է. թվարկման դեպքում, եթե դա կատարվում է նախ, ապա, հետո, առաջին, երկրորդ… բառերի ուղղեկցությամբ (դրվում է այդ բառերի վրա):
Օրինակ`
Ամբողջ օրը վազվզոցի մեջ էր. նախ` փոկրիկներին ուղեկցել դպրոց, ապա` կատարել գնումներ, հետո` ճաշ խատրաստել, տունը մաքրել:
ը. այսպես, այսպիսով, այն է, այսինքն, օրինակ և նման բառերի վրա, եթե հաջորդում է ամփոփում, մեկնություն:
Օրինակ`
Այսպես` կայացել է մեր պետությունը որպես միջազգային հանրության լիիրավ անդամ:
թ. լրիվ կամ մասնակիորեն զեղջված ստորոգյալի դեպքում:
Օրինակ`
Մահը մերն է, մենք` մահինը,
Մարդու գործն է միշտ անմահ: (Հովհ. Թումանյան)
ժ. չափազանց կարճ ուրիշի խոսքը հեղինակի խոսքից անջատելու համար:
Օրինակ`
Հրավիրեցի նրան մի անգամ,
Եվ նա ընդունեց` ասելով` կգամ…
ժա. տեղեկատու բառակապակցություններում անձին կամ երևույթին բնորոշող բառի վրա:
Օրինակ`
Դիմող` Տ. Գասպարյան
Քարտուղար` Է. Դանիելյան
Առոգանության նշաններ
ՇԵՇՏ [՛]
Դրվում է
ա. կոչականի վրա, իսկ եթե նախադասության ոչ դերանվանական լրացում ունի, լրացման վրա:
Օրինակ`
Պտտվի՛ր, պտտվի՛ր կարուսե՛լ,
Ես քո երգը վաղուց եմ լսել...
...
Ահով, ահա կանչում եմ քեզ,
Ցոլա՛, ցնո՛րք Նաիրի....
բ. հրամայական եղանակի բայերի վրա (ոչ միշտ), արգելական հրամայականի դեպքւմ` մի-ի վրա:
Օրինակ`
Հեռացի՛ր, մոռացի՛ր, մի՛ հիշիր,
Ինձ այդպես` քրոջ պես, մի՛ գթա:
գ. կոչական և բնաձայնական ձայնարկությունների վրա
Օրինակներ`
-Տո՛, Ձենով Օհան, տո՛, մահի տարած… (Հովհ. Թումանյան)
-Թը՛խկ, թը՛խկ, - լսվում էր կացնի ձայնը:
դ. կրկնադիր շաղկապների վրա (ոչ միշտ):
Օրինակ`
Շատ տարիներ են անցել, բայց չեմ մոռանում ո՛չ այս դեպքը, ո՛չ այն իրիկունը...
ե. նախադասության որևէ բառի վրա, որը տրամաբանական շեշտ է կրում:
Օրինակ`
Օ՛, գարնա՜ն ամիս, ապրելո՛ւ ապրիլ… (Ս. Կապուտիկյան)
Մեջբերել
Էջանիշներ