Հայաստանը գնում է սոցիալական բունտի

[Varzor]

Պետությունը կարող ա որոշի, թե իրեն ինչ մասնագետներ են պետք, բայց թե ինչ մասնագետ դառնալ, դա որոշում ա անհատը: Քո պատկերացրած մոդելում անհատը ոնց-որ էդ իրավունքն էլ չունի, քանի որ ինքը որոշում ընդունելու ունակ չի: Էդպես չի՞:

Չէ, էդպես չի, անի որ մասնագիտության ընտորթյան հարցը հիմնականում կաված է լինում հետագա եկամուտների ստացման ակընկալիքներից և սեփական նախասիրություններից:
Սակայն, եթ ճիշտ կառուցված կրթական համակարգում կա պետպատվեր և պետության կողմից խրախուսվող մասնագիտություններ, ապա կրթություն ստացող հանրությամն մեծամասնությունը ձտգելու է ստանալ այդ մասնագիտությունները, որպեսզի ապագան ավելի “կայուն” ստացվի:
Իսկ չկանոնակարգված կրթության ոլորտում (ինքնուս կամ “ուստեքի” ուսուցումով անհեստներ, արվեստներ և այլն) միշտ էլ ձգտել են եկամտաբեր մասնագիտություն ընտրելուն: Եթե նմանատիպ մասնագիտությունները պաանջարկ չունենան, ապա չեն ընտրի: Իսկ իմ ասած պետությունում պահանջարկի մեծ մասը ձևավորելու է պետությունը` այդպիսով որոշելով աշխատանքային շուկայի և մասնագիտական բաշխումը և վարձատրության մակարդակը:

Չէէ, կամ դու ես մի բան խառնում, կամ ես: Ազգային ժողովը, կառավարությունը, դատարանները (այսինքն՝ իշխանության ճյուղերը՝ ԶԼՄ-ն էլ վրադիր), բացի իրենց հիմնական գործառույթներից, ներկայիս պետական կառավարման համակարգում հանդես են գալիս որպես իրար զսպող ուժեր և հակակշիռներ: Ու նրանք որոշում են կայացնում այնքանով, որքանով ժողովուրդն է նրանց լիազորել՝ իր փոխարեն որոշում կայացնելու:

Ինչ? “Ներկայիս համակարգում հանդիսանում են զսպող ուժեր և հակակշիռներ”
Դու քո ասածին հավատում ես էդ որ մի դատավորն ա երբրևիցէ իշխանությունից անկախ եղել? Գոնե մի դեպպս կարող ես հիշել?
Էլ չեմ ասում ազգային ԿՈՂՈՎԻ մասին. պատգամավորի, ավի ճիշտ բառ կա` երսփոխանի, հմնական խնդիրները հետևյալն են` կատարել իր վրա դրված առաջադրանքները (թե ովքեր են դնում, դա հարցի մյուս կողմն է) և այնպես անել, որ կարողանա երկար ժամանակ կատարել դրանք` մնա Իսկ ինչու են ձգտում մնալ աթոռին? Ա, մոռացել էի առանց ազգի մասին մտածելու չեն կարողանում ապրել: Երբևիցէ չեմ տեսել որևէ պատգամավոր, սենատոր, կոնգրեսմեն, որ մշտապես պաշտպանի ժողովրդի շահերը: ժողովրդի շահերը մեկ-մեկ պաշտպանում են սեփական շահերից ելնելով` “միավորներ” են հավաքում (ի դեպ չեմ համարում աննորմալ երևույթ,քանզի կարևորը ոչ թե դրտապատճառներն են, այլ արդյունքը: Եթե ժողովրդի համար ԳՈՐԾ Է արվում, ապա ինչ հոգ, թե ինչից ելնելով է արվում)

Քո ասած համակարգում էս զսպող ուժերի մեխանիզմը խողաթյուրվում ա, որովհետև ողջ կառավարումը բխում ու բխեցվում ա միապետից: Հետևաբար, ուզես, թե չուզես, դու միապետին տալիս ես շատ ավելի լիազորություններ, քան իրականում կուզեիր: Ու քո մոդելում դու փաստացի չես կարող լիազորությունների որոշակի կոնկրետ շրջանակ սահմանել միապետիդ համար, քանր որ հակառակ դեպքում դու չես ապահովում նրա՝ միանձնյա որոշում կայացնելու իրավունքի իրականացումը: Իսկ սա ամենաթողության համար առաջին հիմքն ա: Էս մեկ:

Եղբայր իմ Երբևիցե եղել է ինչ-որ միապետ, որ ամբողջ իշխանույթունը միանձնյա տանի? Մենակ մարդը երբեք... իշխանություն չի ունենա
Միապետի լիազորությունների գլխավոր հաղթաթուղթը հայերիս մոտ լավ զարգացած սեփականատիրական մղումներն են:
Ենթադրենք ունենք միապետ, որին է պատկանում ամբողջ հողը, ծառերը, ջրերը և այլն:
Նա է, որոշում, թե ով և որքան տարածք պետք է տնօրինի և ինչի համար: Քո կարծիքով թույ կտա, որ իր տարածնքերի վրա ինչ-որ մեկը գործ անի, ու հարկ չմուծի` թագավորը կթողի որ իրեն քցեն?
Կա կթողի կտրել այն ծառերը, որոն իր հրամանով են տնկվել: Կծախի իր երկրի գործարաննեը օտարներին` հենա ինքը գործ կանի: Կթողնի, որ իր ենթակաները արապ-սարապ ման գան? Մի գործի կդնի, որ առաջին հերթին իր ՍԵՓԱԿԱՆ ԳՐՊԱՆԸ` գանձարանը լցնի:
Այստեղ դու ճիշտ ես վտանգ տեսնում, եթե տմարդի մեկը եղավ (այդպիսիք շատ են եղել), ապա ժողովուրդը կաշխատի, ոչինչ չստանալով: Այ եթե այս ամենին ինչ-որ հակակշիռ լինի, որը ոչ թե ստիպող լինի, այլ “աչք վախացնող”, միգուցէ ավելի լավ կլինի, չեմ վիճում:

Երկրորդ, նշածդ կազմակերպություններում (բանակ, նախարարություններ, դատարաններ և այլն), ղեկավարները որոշումներ են կայացնում ոչ թե ուրիշի փոխարեն, այլ ի պաշտոնե: Եթե ես նախարարության ինչ-որ մի բաժնի պետ եմ, ապա մեր վարչության ղեկավարի որոշումներն ու հրահանգները վերաբերում են ինձ՝ որպես տվյալ բաժնի ղեկավարի և ստորադասը: Ընդամենը, ոչ ավել, ոչ պակաս: Իմ վարչության ղեկավարը չի կարող իմ փոխարեն որոշել, թե ես վաղը ինչ գույնի փողկապ պիտի կապեմ: :

Եղբայր, եթե “ալոի” ամունը “բալո” դնենք, դրանից նրա էությունը չի փոխվի: “Ի պաշտոնե”, թե “փոխարեն”, ինչ տարբերություն, թե կատարողը նույնն է Քիչ են այն դեպքերը, երբ ստորադաստ ստանում է այնպիսի հանձնարարություն, որ ի պաշտոնե իրեն չի վերաբերվում?
Մի գուցե, ձեր վարչության պետը չի որոշում փողկապի գույնը, բայց շատ տեղերում որոշում է (օրինակ մեր մոտ ) “Դրեսս Կոդ” հասկացողությունը քեզ ծանոթ չի?
Օրինակ, “ի պաշտոնե” որոշեցին, որ դպրոցը 12 տարի է` չես ուզում մի գնա
Կիսագրագետ մարդկանցի մի խումբ որոշեց, թե երկրի ապագա “ժողովրդավարություն կերտողները” ինչպես և ինչպիսի կրթություն պիտի ստանան: Չնայած ոլորտի մասնագետների (հենց մասնագետների, ոչ թե պաշտոնյաների) ՄԱՍՆԱԳԻՏԱԿԱՆ կարծիքով` այդպիսի որոշումը հիմանվորված չէ առաջին հերթին ՏՆՏԵՍԱՊԵՍ
Լավա?

Ընկեր, էս աբսուրդ ա: Եթե ժողովուրդը ունակ չի որոշումներ կայացնել, ուրեմն նա նաև իրավունք չունի պետականություն ունենալ: Ես մեր ժողովրդի մասին նման կարծիքի չեմ:

Ժողովուրդը որոշում չի կայացնում, նա համաձայնում է կամ դեմ է կանգնում որևէ որոշման: Որոշում կայացնելու համար անհրաժեշտ է համապատասխան գիտելիքներ և ունակություններ:
Հիմա նույնն ա, որ դու էդքան մենեջմենտ իմանալով որոշում կայացնես, թե այսուհետ երեխաներին քանի տարեկանից պետք է դպրոց տանել:
Ես խսում եմ այն մասին, որ մեր ժողովուրդը պառակտվածության և սոցիալական խնդիրների ծանրության հետևանքով ՉԻ ԿԱՐՈՂ ՄԻԱՆՇԱՆԱԿ ՈՐՈՇԵԼ ԻՐ ՀԵՏԱԳԱ ԿԵՑՈՒԹՅՈՒՆԸ, դրա համար, թեկուզ ժամանակավոր, պետք է անհատ, որին հիմա ցավոք չեմ տեսնում:

Ոնց ա երևում, որ մենեջմենթ չես անցել: Ասածդ ոչ թե կառավարման մոդելներ են, այլ կառավարման կազմակերպական տարբեր կառուցվածքներ: Որպեսզի հեշտ պատկերացնես ու ես էլ լեկցիաներ չգրեմ, վերցրու Սուվարյանի «Մենեջմենթ»-ը ու էդ բաժինը կարդա: Որոշակի պատկերացումներ հաստատ կկազմես: Կառավարման կազմակերպական կառուցվածքները կազմում են (կիրառվում են) ելնելով տվյալ կազմակերպության առջև դրված նպատակներից և այդ նպատակներին հասնելու համար իրականացվող աշխատանքների բնույթից: :

Ճիշտ ես չեմ անցել, իմ անցածը կոնկրետ տնտեսագիտություներ էին և կառավարման մոդելավորում, կառավարման համակարգեր և նմանատիպ այլ “հնացած” և “մենեջմենթի” նման ոչ բարեհունչ առարկաներ Հայաստանում “դասական” մենեջմենթը չի գործում
Կառավարման տեսության դրույթներով “Կառավարման համակարգի տեսակը որոշվում է դրանում կիրառված կառավարման մոդելի տիպով: Կառավարման մոդելը կառավարման կազմակերպման և իրականացման մեթոդների ամբողջությունն է”: Մասսամբ կառավարման մոդելն ընտրվում է դրված խնդիրներից, սակայն հիմնական ընտրության գործոն է համարվում մոդելի էֆեկտիվություն ու շահավետությունը` տնտեսագիոտւթյան հայտնի “քոսթ ընդ փրոֆիթ” լոզունգն է
Այսինքն նույն արդյունքին կարելի է հասնել տարբեր կառավարման մոդելներ ընտրելով: Ընտրում են ելնելով արդյունավետությունից (արդյոք դրված արդյունքին շուտ կհասնենք) և շահավետությունից (ինչպիսի միջոցներ է պետք շախսել արդյունքին հասնելու համար):

Բանակը նման չի պետությանը ոչ մի առումով: Միակ կառույցը, որը խիստ նման ա բանակին իր կազմակերպական ձևով դա եկեղեցին ա: Հստակ բաժանումներ, հստակ պաշտոններ: Սրան ասում են կազմակերպական կոշտ կառուցվածք, որը ներկայիս մենեջմենթում (թե պետական, և թե ձեռնարկատիրական) համարվում ա խիստ թերի: Կազմակերպություն պետք է կարողանա լուծել ոչ միայն իր առջև դրված խնդիրները, այլ նաև այնքան ճկուն լինի, որ առանց լրացուցիչ վարչարարության կարողանա լուծել չնախատեսված ու անսպասելի առաջացած խնդիրները:

Եղբայր իմ, բանակը ոչ թե նման է պետությանը, այլ կրկնօրինակն է`որպես ՀԱՄԱԿԱՐԳԵՐ պետություն ու բանակն ունեն նույնատիպ կառուցվածք` տերբեր են, ինչպես ինքդ նկատեցիր խնդիրները, ավելի շուտ բանակի առջև դրված խնդիրը պետության խնդրի մի մասն է:
Ինչի եմ ասում կրկնորինակն է: Բանակի կառավարման ստորաբաժանումները, չնայած իրենց տարբերվող անվանումներին, պրակտիկորեն նույն ֆունկցիան են կատարում ինչ-որ նախարարությունները պետությունում:
Օրինակ, պարենային ծառայությունը, հետևում է որպեսզի այդ պարենը մթերվի, բաշխվի և հասցվի զինվորին (դե մի քիչ էլ յուրացվի )
Նույնը պետք է կատարի ֆինանսների նախարարությունը: Պետության “պարենը” ֆինանսներն են` պետք է հետևեն, որ այն մթերվի (պետ. եկամուտներ), բաշխվի և հասցվի “ստամոքսին”` ճիշտ ծախսվի:

Ամեն դեպքում, արժի հիշել Չերչիլին. «Դեմոկրատիան պետական կառավարման ամենավատ մոդելն է, սակայն մարդկությունը դրանից լավը դեռ չի ստեղծել»:

Չերչիլը սիրում էր երկիմաստ արտահայտություններ անել
Այստեղ միանշանակ չես կարող ասել, թե ինչ է ի նկատի ուեցել “կառավարման մոդել”-ը երկիմաստավորելով, ինչպես նաև “մարդկություն” ասելով:
Հիշենք, որ հասարակական կառավարումը և պետությունը` շահագործման ձևերից են:
Հենց նա էլ ասել է. “Լավ քաղաքական գործիչն այն է, որ կարող է գուշակել թե ինչ տեղի կունենա 1 շաբաթ, մեկ ամիս, մեկ տարի հետո, իսկ հետո կարողանա բացատրել, թե ինչու դա տեղի չունեցավ...”
Այպես որ քարոզում ենք ժողովրդավարություն, ստանում ենք (ինչ-որ չափով, բայց հիմա էլ է դեմոկրատիա), հետո սկսում ենք բացատրել, թե ինչու արդյունքի չենք հասնում:
Մի տեսակ ոնց որ “վատ պարողին ... խանգարում” պատմությունը լինի:
Ես մի բան գիտեմ, 20 տարի է փորձում ենք, իհարկէ շատ փոքր ժամկետ է, սակայն հաշվի առնելով որոշ ակնառու դեպքեր` քիչ չի: Եթե չի ստացվում ուրեմն 2 պատճառ կա. կամ ընտրված մոդելն է սխալ, կամ խնդիրը մեզանումն է` չենք կարողանում ընտրված մոդելը լիարժեք իրականացնել և կիրառել: Եթե խնդիրը մեզանումն է, որեմն դժվար էլ արդյունքի հասնենք:
Իսկ մի գուցե մոդելն ենք սխալ ընտրել???? Բայց իմ կարծիքով երկու տարբերակն էլ կա