Արմեն Մալխասյան 20.000 Տաղանդ Ծոփքի համար

[Malxas]

Նորություն 20.000 տաղանդ Ծոփքի համար պատմավեպի ընթերցողներին: Արդեն գա վեպի 1-6 գլուխների խմբագրված տարբերակը: Չնայած 1 -ին և 2 -րդ գլուխներն արդեն կան թեմայում, սրանք ևս տեղադրում եմ խմբագրված տեսքով: Կարող եք տեսնել, թե ինչքան օգտակար գործ է կատարում խմբագիրը:

[Malxas]

1.Կրասոսը, Փառնակը և մյուսները

Թե երբ Մարկոս Լիցինիոս Կրասոսը որոշեց կրկնել Ալեքսանդր Մակեդոնացու սխրանքը, դժվար է ասել: Գուցե դրա մասին երազել էր երիտասարդ տարիներին, երբ Սուլլայի հետ կռվում էր արյունարբու Մարիուսի դեմ, իսկ գուցե հասուն տարիքում էր նման եզրահանգման եկել, երբ վճռական ճակատամարտում հաղթանակ էր տարել Սպարտակի դեմ և փրկել Հռոմն այդ զարհուրելի վտանգից: Ինչևիցե, այսօր Մարկոս Կրասոսը, վաթսուներկուամյա թիկնեղ, բայց վաղուց ճերմակած և նույնիսկ իր տարիքից ծեր երևացող հռոմեացին, որպես Սիրիա նահանգի կուսակալ Անտիոք էր ժամանել և պատրաստվում էր մոտակա ամիսներին խորտակիչ հարված հասցնել պարթևական պետությանը: Դա աշխարհի նվաճման առաջին փուլն էր լինելու: Եթե ասելու լինենք ամբողջ ճշմարտությունը, ապա Կրասոսը ժամանել էր դեռևս անցյալ աշուն, գրավել փյունիկյան և հրեական մի քանի քաղաքներ, մանր ճակատամարտեր շահել պարթևների հետ սկսած պատերազմում և աշխույժ գործունեություն սկսել տեղական վաճառականների հետ: Վրա հասած ցրտերը ստիպեցին քաշվել Անտիոք` ձմեռելու:

Որոշելով իզուր չկորցնել ժամանակը Կրասոսն ամբողջապես նվիրվեց առևտրին: Թալանված ոսկյա զարդերը վաճառվում էին, նորից գնվում ավելի էժան գնով ու կրկին վաճառվում: Դրանից հետո Կրասոսը մի նոր գործառություն սկսեց: Զորքն ուժեղացնելու պատճառաբանությամբ համընդհանուր զորահավաք հայտարարեց, իսկ երբ հազարավոր միջագետքցիներ ստիպողաբար հռոմեական ճամբար բերվեցին, բոլորին թույլատրվեց փրկագնվել և տուն վերադառնալ: Այն անսպառ եռանդը, որը Կրասոսը դրսևորեց իբրև վաճառական, ինչպես և առևտրական գործարքների հսկա ծավալը, որ կլանել էր շրջակայքի բոլոր վաճառականների ուժերը, շատերի մոտ կասկած առաջացրեց, թե նա մոռացել է ինչի համար է եկել: Սակայն գարնանային մի գեղեցիկ օր նա փոքր-ինչ հագեցավ առևտրական գործունեությունից և հրավիրեց բոլոր դաշնակիցներին: Փառավոր խմջույք կազմակերպեց, որն իր ճոխությամբ ավելի շատ Լուկուլլոսին կվայելեր, քան կծծի Կրասոսին: Գինին հոսում էր ինչպես Եփրատը վարարման ամիսներին, իսկ խորտիկների բազմազանությունը կարող էր զարմացնել ամենացուցամոլ արևելցուն անգամ: Նույնիսկ կուսակալի ամենաոխերիմ թշնամիները ստիպված եղան մի քանի օր լուռ մնալ և այդ ընթացքում ոչ մի անգամ չհիշատակել, թե անհաշիվ հարստություններին ունեցող Կրասոսն աշխարհի ամենաագահ և ամենաժլատ մարդն է:

Ամեն դեպքում, մի քանի չար լեզուներ գտան այդ չլսված վատնողության պատճառը: Դաշնակից թագավորներից զատ հրավիրված էին արևելքի ամենահարուստ և ամենաճանաչված մարդիկ, իսկ նրանք, ըստ իրենց երկրների սովորության, ճոխ նվերներ կբերեին: Եթե նույնիսկ դա իրոք այդպես էր, ապա ի նպաստ Կրասոսի կարող ենք ասել, որ նրա պալատում հանգրվանած հյուրերը որպես անշահախնդիր բարեկամներ չէին եկել և նույնպես իրենց ակնկալիքներն ունեին: Խնջույքի ժամանակ բազմաթիվ հարցեր պատասխան էին ստանալու: Որոշ թագավորություններ ընդլայնելու էին իրենց տարածքները, մյուսները կորուստներ էին ունենալու: Մի քանի փառասեր իշխաններ իրենց համեստ իշխանական թագերն արքայականի վերածելու հույս էին տածում, իսկ արդեն թագավորական մեծություն ունեցողները փորձելու էին ամրապնդել այն` անակնկալ հարվածով տեղը դնելով ամբարտավան նորելուկներին:

Դաշնակից պետությունների թագավորներին Կրասոսն առանձին սեղանի շուրջ էր տեղավորել և, ընկերակցելով Ամֆիտրիտե անունով մի տասնութամյա գեղեցկուհու` միացել նրանց: Կրասոսից աջ նստած էր Կոմմագենի թագավոր Անտիոքոսը, ուղիղ ու երկարուկ դիմագծերով բացառիկ մի անձնավորություն, որը Նեմրութ լեռան վրա աստվածների հանրահայտ սրբավայրն էր ստեղծել և իրեն էլ, նրանց հավասար, աստված հայտարարել: Հետո Կապադովկիայի արքա Արիոբարզանն էր, իր երկրում երրորդ միապետն այդ անվամբ: Արիոբարզանը մի քանի ամիս առաջ էր թագադրվել, թավամորուս էր և մսոտ ու արևահարված դեմք ուներ: Կոմմագենի արքան իր կնոջ` Տիգրանուհու հետ էր ժամանել, իսկ Կապադովկիայի թագավորը բացի կնոջից բերել էր նաև դեռատի դստերը: Սրանք հաջորդաբար Ալեքսանդրա և Սելենե անուններն էին կրում:

Կրասոսից ձախ տեղ էր գտել Օսրոենի երիտասարդ տիրակալ Աբգարը, դեռևս Պոմպեոսի ժամանակներից Հռոմի հավատարիմ դաշնակիցը, որն այժմ էլ, չնայած սեղանի շուրջ նստած էր Կրասոսից ձախ, իրականում նրա աջ ձեռքն էր: Աբգարը համակրելի տղամարդ էր, բարձրահասակ և ամրակազմ, արտաքինից հավասարակշռված էր երևում, բայց իրականում տաքարյուն էր և կռվարար: Թագավորների ցանկը եզրափակում էր Փառնակը` Պոնտոսի, Բոսփորի և Փոքր Հայքի տիրակալը, Միհրդատ Եվպատորի` Հռոմի երդվյալ թշնամու որդին, որը, սակայն, այժմ հավերժական քաղաքի դաշնակիցներից մեկն էր: Փառնակը հիսունն անց էր, գունատ դեմք ուներ, հաշվենկատ և նենգ հայացք, միջահասակ էր ու պնդակազմ: Վերջին սեղանակիցը հրեա վաճառական Սաուլն էր` վաթսունհինգ տարեկան ճարպակալած մի մարդ, ում մազերը ճակատից նոսրացել ու նահանջել էին, իսկ արծվենի քիթն ու լիքը շրթունքները վստահ տեսք էին տալիս նրա կեցվածքին ու որոշակիորեն պարզում, թե ինչպես է այդ չափազանց հարուստ մարդը հաջողացրել խցկվել դաշնակից թագավորների շարքը:

Կրասոսը բարեհամբույր և ուշադիր էր բոլորի նկատմամբ: Սիրիայի կուսակալը չէր մոռանում հաճոյախոսություններ շռայլել կանանց, իսկ տղամարդկանց երախտագիտություն էր հայտնում` հիշելով մատուցված բազմաթիվ ծառայությունները թե° Հռոմեական կայսրությանը, և թե° անձամբ իրեն: Հյուրերը փոխադարձությամբ էին պատասխանում: Ամեն ինչ պարզ էր ու հասկանալի: Կրասոսը արքայական թագ չէր կրում, բայց ավելի մեծ իշխանություն ուներ, քան սեղանի շուրջ նստած բոլոր թագավորները միասին: Վերջապես, ինչի± համար են հավաքվել այստեղ: Մի±թե Կրասոսը չէր այն մարդը, որը ողորմածաբար պատիվներ էր շռայլելու, կամ դժգոհ լինելով շնորհազրկելու էր:

Սակայն, արտաքուստ անհավասարության որևէ նշույլ չկար: Կրասոսը հյուրերին վերաբերվում էր որպես հին բարեկամների, իսկ հյուրերը ձևացնում էին, որ դա, իրոք, այդպես է: Համենայն դեպս, երբ Արիոբարզան Երրորդը կենաց բաժակ բարձրացրեց, հատկապես հավատարիմ դաշնակցի և տարիներով փորձված ընկերոջ տեսք ուներ: Արիոբարզանը իր ժողովրդի անունից խորին երախտագիություն հայտնեց Կրասոսին, զուտ արևելյան ճոխությամբ նկարագրեց Հռոմի նախկին կոնսուլի մի քանի եղած և էլ ավելի շատ հնարած արժանիքները, իսկ վերջում բաժակաճառը հնարամտորեն երդման վերածեց` իր կամքին հլու Կապադովկիան Հռոմի հնազանդ նեցուկ հայտարարելով: Այսքանից հետո պատկառելի կապադովկացին գավաթը դատարկեց է°լ ավելի հանդիսավորությամբ, քան ճառն ինքն էր: Նորին աստվածություն Անտիոքոսի խոսքն ասես իր նախորդի շարունակությունը լիներ: Պարզվեց Կոմմագենն ավելի հավատարիմ պետություն է և, բացի այդ, միակն է բոլորի մեջ, որ ընդունակ է ըստ հարկի գնահատել Կրասոսի ներխուժումն արևելք: Բացահայտվեցին հռոմեացու ևս մի քանի կարևոր արժանիքներ: Դրանց գոյության մասին Կրասոսը, մինչ այդ երեկո, չէր էլ կասկածել: Կապադովկիայի օրինակով Կոմմագենը նույնպես իր բանակն ու գանձարանը հանձնում էր ի տնօրինություն Հռոմի: Բաժակաճառի ավարտին գինին խմվեց ասես ոչ որպես կենացի բնական ավարտ, այլ` ի ցույց բոլորի: Ահա այսպես են խմում բարեկամի կենացը:

[Malxas]

Պոնտոսի, Բոսփորի և Փոքր Հայքի տիրակալ Փառնակը փորձեց տարբերվել իրենից առաջ խոսք վերցրածներից, սակայն, ըստ էության, անվարժ կրկնեց այն ամենը, ինչ ասել էին նախորդ երկու արքաները: Մինչ այս ամեն ինչ սովորական էր: Կրասոսը գիտեր. երբ արևելյան արքայիկը սեղանի շուրջ խոստանում է տալ իր կյանքը հանուն մեծահզոր տիրակալի, դա ընդամենը նշանակում է` ՙԵս չեմ հարվածի թիկունքիդ, եթե քո բանակը պարթևների երկիր մտնի և պահպանի իր ռազմական հզորությունը՚: Իսկական պայմանավորվածություն ձեռք կբերվեր ավելի ուշ, միմիայն այն բանից հետո, երբ ամեն պետություն հստակ կսակարկեր իր հասանելիքը: Ինչևէ, Փառնակից հետո խոսք վերցրեց Աբգարը, որը երևի միակ անկեղծ մարդն էր սեղանի շուրջը: Չփայլեց երեսուներեքամյա տիրակալն իր բաժակաճառով: Իսկ պատճառը սաստիկ հուզմունքն էր, որ պատել էր նրան այն պահից, երբ առաջին անգամ տեսավ Կապադովկիայի արքայադստերը: Աբգարը խոսեց մի մարդու պես, որը չի էլ մտածում թե ինչ է խոսում, իսկ խոսքը եզրափակեց` ափսոսանք հայտնելով Արտավազդի` Հայաստանի թագավորի բացակայության առթիվ, ում ներկայությունը, եթե նույնիսկ ցանկալի էր, ոչ մի կերպ չէր կապվում ասվածի հետ: Կրասոսը բնավ չվիրավորվեց նրանից: Լինելով իր ժամանակի լավագույն հռետորներից մեկը` ներողամիտ էր վերաբերվում այդպիսի տաղանդազուրկ մարդկանց: Բացի այդ, Աբգարը նրա ամենամերձավոր բարեկամն էր և բաժակաճառի տեսքով չէ, որ պետք է օգնության գար իրեն: Չնայած դրան, խոսակցությունը կտրուկ փոխեց իր կերպը, և դա կատարվեց այնքան արագ, որ նույնիսկ Կրասոսին թույլ չտվեց պատասխան շնորհակալություն հայտնել:

Փառնակը, որը բաժակաճառի ժամանակ չէր կարողացել արտահայտել մտքերն այնպես, ինչպես ինքը կուզենար, մի տեսակ անբավարարվածություն էր զգում: Տեսնելով, թե ինչպես հայտնվեց մեկը, որն իրենից հետ մնաց, Պոնտոսի թագավորը չվարանեց կծու մի խոսքով էլ ավելի շփոթեցնել երիտասարդին և ուրիշին սևացնելու գնով ի չիք դարձնել այն թյուր կարծիքը, որն, իր գնահատմամբ, մինչ այդ ստեղծվել էր:

- Արտավազդն իր մայրաքաղաքում նստած` ողբերգություններ է գրում, սիրելի° Աբգար, և այսօրվա հանդիսության հետ ոչ մի առնչություն չունի,- ասաց նա:
Մինչ Օսրոենի արքան կհավաքեր մտքերը, որպեսզի իր նման քաջին վայել պատասխան տա, Փառնակը հարված ստացավ բոլորովին այլ կողմից: Կոմմագենի թագուհի Տիգրանուհին` Արտավազդի հարազատ քույրը, հետևաբար` Տիգրան Երկրորդի աղջիկը և Փառնակի քրոջ դուստրը, Աբգարին հասցված հարվածից բացի, որը նենգ պոնտացին քողարկել էր շինծու բարեհոգությամբ, տեսավ մի այլ վիրավորանք` հասցված իր եղբորը:

- Արտավազդ արքան, իրոք, ողբերգություն է գրում, սիրելի° մորեղբայր,- պատասխանեց նա,- կարող եմ նույնիսկ ասել, թե ինչի մասին:
Փառնակը շրջվեց: Իր կյանքի չորրորդ տասնամյակը մտած թագուհուն դեռ կարելի էր գեղեցկուհի համարել: Բազմաթիվ ծննդաբերություններն ամենևին չէին փչացրել Տիգրանուհու գեղանի իրանը, որը տարիքի հետ լցվելով` մի նոր հմայք էր ստացել: Դրան կարելի էր ավելացնել ձյունաճերմակ մաշկը, ձյութի նման սև մազերը, մանկամարդ դեմքը, փոքր-ինչ կամարաձև հոնքերը և նրանց տակից բարձր արժանապատվությամբ փայլող աշխույժ աչքերը: Այս ամենը Փառնակին ներկայացան մի ակնթարթում, և նա բարեհոգի ժպտացող կնոջ հայացքի տակ լրջորեն նետված մարտահրավեր տեսավ: Տիգրանուհու արտահայտիչ աչքերը (Փառնակը նոր նկատեց), աննկարագրելի նման էին նրա հոր` Տիգրանի սարսափազդու աչքերին, որ Պոնտոսի այն ժամանակվա արքայազնը տեսել էր պալատական ընդունելություններից մեկի ժամանակ և շատ էր ազդվել էր: Ինչքա¯ն էր հետո հայելու առաջ փորձել այդպիսի հայացքով նայել ու չէր սովորել: Չէ°, Տիգրանի աղջկանից, ինչպես մի ժամանակ Տիգրանից, չի կարելի լավ բան սպասել:

- Մեծ Հայքի արքա Արտավազդը մեր ժամանակի լավագույն ողբերգակն է, սիրելի Տիգրանուհի,- փորձելով շահել անսպասելի հայտնված հակառակորդի համակրանքն` ասաց Փառնակը,- սակայն ստիպված եմ խնդրել, որ այլ անգամվա հետաձգես պատմությունդ:

- Չմոռանանք նաև, որ այսօր հավաքվել ենք…, - այն է, ուզում էր սկսել նորին աստվածություն Անտիոքոս արքան, որն այնքան լավ էր ճանաչում սեփական կնոջը:

- Իսկ ես, այնուամենայնիվ, կասեմ,- ամուսնուն կոպիտ ընդհատեց Տիգրանուհին և ուղիղ նայելով Փառնակի աչքերի մեջ` շարունակեց:- Դա, իրոք, ողբերգություն է, սիրելի մորեղբա°յր: Գործողությունները ծավալվում են Մեծ Հայքից հյուսիս կամ հյուսիս-արևելք գտնվող թագավորություններից մեկում: Տեղի արքան` տաղանդավոր մի տիրակալ, բուռն իրադարձություններով հարուստ կյանք է ապրում: Ճաշակում է թե° հաջողությունների բերկրանքը, թե° դժբախտությունների դառնությունը: Իր կյանքի վերջում թշնամիների կողմից հալածված արքան ապաստան է խնդրում որդուց, իսկ նա դավաճանաբար դաշինք է կնքում հոր թշնամիների հետ և ստիպում ինքնասպան լինել, որպեսզի տիրանա նրա թագավորությանը:

Բոլորը հասկացան այն, ինչ ավելին էր, քան ակնարկը: Անտիոքոսը լարեց ուշադրությունը, որպեսզի հարկ եղած դեպքում պաշտպանի իր ահեղ ու սիրելի կնոջը, Արիոբարզանը հայացքը վեր հառեց և սկսեց ուսումնասիրել առաստաղի զարդանախշերը, Կրասոսն անսպասելիորեն ինչ-որ բան հիշեց և շրջվեց ստրուկներին հրաման տալու, վաճառական Սաուլը սկսեց շտկել գոտկատեղին ամրացված դրամապանակը, իսկ գեղեցկուհի Ամֆիտրիտեն համեստորեն խոնարհեց գլուխը: Միակ անտեղյակն արքայադուստր Սելենեն էր: Նրան էլ մայրը բացատրեց` արագ-արագ ականջին փսփսալով. ՙՓառնակը սրանից մոտ տասև տարի առաջ իր հայր Միհրդատին ստիպել է ինքնասպանություն գործել, ապա թագադրվել է որպես Բոսփորի, Պոնտոսի և Փոքր Հայքի թագավոր՚:

Փառնակն անսպասելիությունից ճերմակեց, ապա զայրույթից կաս-կարմիր կտրեց: Պարզվում է` մարդկանց հիշողությունն անսահման երկար է: Սակայն նրանք բնավ նեղություն չեն տա իրենց հիշելու, թե ինչպիսի պայմաններում դա կատարվեց: Եթե լսես իրեն կորցրած այս լկտի կնոջը, որը ոչինչ չի գիտակցում, բացի իր` Տիգրան Մեծի դուստրը լինելուց, և, պարզվում է, այլ բանի մասին չի էլ մտածում, բացի իր եղբոր փառասիրությունը պաշտպանելուց, ապա կարելի է ենթադրել, որ իր հայր Միհրդատը մի անկեղծ և զավակների հանդեպ հայրական սիրով տոգորված մարդ էր, իսկ ինքը` երախտամոռ հայրասպան: Փառնակը մտաբերեց իր ընտանիքի պատմությունը: Միհրդատի մայրը սպանել է ամուսնուն` Միհրդատի հորը և տիրացել Պոնտոսի գահին: Հետո փորձել է այն աշխարհ ուղարկել Միհրդատին: Միհրդատը խույս է տվել փախչելով, ապա վերադառնալով` վրեժ էր լուծել` սպանելով իր մորը: Հետո Միհրդատը սպանել է իր կնոջը, որը նաև իր քույրն էր: Ավելի ուշ թունավորել է իր որդի Արիարաթին` Փառնակի հարազատ եղբորը: Իսկ ո±ւմ էր պատկանում Բոսպորի թագավորությունը, մինչ Միհրդատ արքան իր թագավորությունը կորցնելուց հետո տիրացավ նրան: Որտե±ղ էր այդ տաղանդավոր միապետը, երբ եղբայրներով իրար էին կոտորում նույն այդ Բոսփորի համար: Գուցե ուրիշ պետություններում զբաղված էր բանսարկություններո±վ: Ինչ կա, ուրեմն, զարմանալու, որ այդպիսի ճակատագրի արժանացավ: Փառնակը հանկարծ գիտակցեց, որ Տիգրանուհին շատ լավ գիտի այս ամենի մասին: Սա, թերևս, կարելի է որպես Հայաստանի պատասխան որակավորել, որի տիրակալի մասին չի կարելի խոսել իբրև սովորական ողբերգակի, քանի հարյուր անգամ չես նշել նրա ՙարքայից արքա՚ լինելը: Ինչ արած: Սխալն իրենն էր: Հարկավոր էր ուղղել: Փառնակն ուժերի գերագույն լարումով տիրապետեց իրեն և կրկին դեմքին նույն սիրալիր արտահայտությունը տվեց:

- Սիրելի° զարմուհի, իմ քույր Կլեոպատրան քո և Արտավազդի մայրն է, ու մենք փաստորեն ամենահարազատ մարդիկ ենք այս սեղանի շուրջ: Այն, ինչ ասացի Հայաստանի թագավորի մասին, փաստորեն ճիշտ չհասկացվեց քո կողմից. ես հո նրա թշնամին չե±մ: Կարծում էի` ազգական լինելու հանգամանքը թույլ է տալիս ինձ մի փոքր ազատ արտահայտվել, սակայն տեսնում եմ, որ սխալվել եմ: Եվ իրոք, արքայական մեծությունն ավելի առաջնային է ազգակցականից: Սրանով չեմ ավարտում: Կոնսուլի պատասխանից հետո դեռ կասեմ իմ խոսքը ՙարքայից արքա՚ Արտավազդի մասին:

Մինչ Տիգրանուհին մտածում էր, թե ցանկացած օտար ավելի լավ է Փառնակի նման ազգականից, նա հարգալից հետ քաշվեց: Վերջապես խոսելու հերթը հասավ Կրասոսին: Սիրիայի կուսակալը ոտքի կանգնեց և շնորհակալական խոսք ասելով` ցուցադրեց իր ողջ հռետորական տաղանդը:

Մոտ մեկ ժամ հյուրերը կերան ու խմեցին: Կրասոսը կարողանում էր լավ տանտեր լինել, երբ ուզում էր: Հունաստանից հրավիրված երաժիշտներն ու պարուհիները նվագեցին ու պարեցին, իսկ դերասանները հատվածներ արտասանեցին Եվրիպիդե ՙԲաքոսուհիներ՚ և Արտավազդի ՙԱնահիտ աստվածուհի՚ ստեղծագործություններից: Երեկույթի պաշտոնական մասը մոտենում էր ավարտին: Գալիս էր այն պահը, որի համար, ըստ էության, հավաքվել էին: Մաքուր օդ շնչելու պատրվակով հյուրերը դուրս եկան: Կրասոսը մտավ իր առանձնասենյակը: Մերթընդմերթ նրա մոտ էր մտնում այս կամ այն հյուրը: Հյուրերն իրար մեջ էլ խոսում էին: Կանանց եռյակը զբաղված էր բամբասանքների քննարկմամբ, Կապադովկիայի և Կոմմագենայի արքաները վիճում էին սահմանամերձ մի խնդրի շուրջ, Փառնակը Սաուլի հետ Կրասոսի առանձնասենյակ էր մտել, իսկ Աբգարը վերջապես հաջողացրել էր առանձնանալ Սելենեի հետ:

[Malxas]

2. Նորամուծություն թագավորական կյանքում

Տարաշխարհիկ, վառվռուն ու շքեղ փռված էր Անտիոք քաղաքը Օրոնտես գետի հովտում և իր բարձր ու անծայրածիր պարիսպներով, բազմաթիվ ու բազմաբնույթ տաճարներով, հանրահայտ արձաններով ու հասարակական կառույցներով շողում էր ինչպես եզակի մարգարիտ սիրիական արևի տակ: Մտնելով քաղաքի պարիսպներից ներս, որտեղ հունարենից բացի սովորական էր նաև պարսկերեն, արամեերեն, հայերեն և եբրայերեն խոսքը, կարելի էր ներկա գտնվել քաղաքաբնակների ամենօրյա աշխույժ և աղմկոտ եռուզեռին և անձամբ համոզվել` արդյո±ք անտիոքցիներն այդքան անզուսպ և զվարճասեր են, ինչպես միաբերան պնդում էին բոլորը:

Անտիոքը շրջակա բոլոր ազգերի մշակույթների միաձուլման յուրօրինակ կենտրոն էր, հանրահայտ` իր հսկա թատրոնով, որտեղ ամենահայտնի դերասաններ էին խաղում, էլ ավելի հսկա մարզադաշտով, որտեղ Օլիմպիոսից ոչ պակաս հանդիսավորությամբ Օլիմպիական խաղեր էին անցկացվում, և հանրահայտ սյունաշարով, որը կտուրապատ էր, անցնում էր գլխավոր պողոտայի ամբողջ երկայնքով և պատսպարում իրենց առօրյա հոգսերով զբաղված անտիոքցիներին: Գլխավոր պողոտան երկու կողմից կառուցապատված էր մինչև հինգ հարկանի տներով, իսկ կենտրոնում կամարապատ գեղեցիկ խաչմերուկ ուներ, որտեղից էլ հենց սկիզբ էին առնում Անտիոքի բոլոր գլխավոր փողոցները: Անտիոքը նաև խիտ բնակեցված և միևնույն ժամանակ ընդարձակ քաղաք էր, իր հզորությամբ զիջում էր Հռոմին, Ալեքսանդրիային և Սելևկիային միայն: Ունենալով չորս հարյուր հազար բնակչություն` կազմված էր չորս խոշոր թաղամասերից, որոնցից Դափնեն քիչ հարավ էր ընկած, և ոչ միայն Անտիոքի, այլ ամբողջ միջին արևելքի շքեղագույն արվարձանն էր: Ամբողջովին թաղված դափնիների և կիպարիսի ծառերի մեջ` Դափնեն հեռվից կանաչ դրախտի էր նման, բայց` միայն արտաքուստ: Դափնեի դրախտային մասը, թերևս, Ապոլլոնի, Զևսի, Իսիդայի շքեղ տաճարները կարելի էր համարել:

Մնացյալում այն ավելի շատ հաճույքների և զվարճությունների կենտրոն էր: Հենց Դափնեի աղմկոտ խնջույքներն էին անտիոքցիներին զվարճասեր և սանձարձակ մարդկանց համբավ բերել: Դափնե արվարձանում էին ամենագեղեցիկ կանանց առանձնատները, զվարճանքի ամենահայտնի կենտրոնները, ամենաշքեղ դղյակները, հյուրանոցներն ու բաղնիքերը: Այստեղ էր նաև Սելևկոս Առաջին Նիկատորի, Անտիոք քաղաքի հիմնադրի պալատը, որտեղ հետագա հարյուրամյակներում իշխում և ժողովուրդների ճակատագրերն էին տնօրինում Սելևկյան հզոր կայսրերը, ավելի ուշ` ՙարքայից արքա՚ Տիգրան Մեծը, իսկ հետո, երբ Սիրիան բռնակցվեց Հռոմին և սովորական նահանգի վերածվեց, նաև վերջինիս կուսակալները: Արքայական պալատն ընդարձակ ծաղկազարդ բակ ուներ, շրջապատված էր գեղեցիկ, երկար ծառուղիներով, որտեղ գիշերային ժամերն էլ լուսավոր էին հատուկ սյուների վրա տեղադրված ջահերի շնորհիվ:

Պալատում խնջույք էր, ճոխ ու մարդաշատ խնջույք, սակայն ոչ հանրահայտ անտիոքյան սանձարձակություններից, քանզի տրվում էր մի մարդու կողմից, որն ավանդական ընտանեկան դաստիարակություն էր ստացել հայրենի Հռոմում: Հավանաբար արդեն գլխի ընկաք, որ խոսքը Մարկոս Լիցինիոս Կրասոսի մասին է:

Չանդրադառնանք այլևս խնջույքի մանրամասներին, դրամասին բավականաչափ խոսեցինք նախորդ գլխում, այլ դուրս գանք պատշգամբ, որտեղ կանգնած է դեռատի և գեղեցիկ մի անձնավորություն` երազկոտ հայացքն ուղղած անորոշ մի կետի: Կապադովկիայի արքայադուստր Սելենեն էր, Կապադովկիայի թագավորի միակ դուստրը: Ավելի ճիշտ, Ալեքսանդրայի աղջիկն էր առաջին ամուսնությունից, երբ նա Ծոփքի թագուհին էր: Ամուսնու մահվանից հետո Ալեքսանդրային ամուսնացրին Կապադովկիայի թագավորի հետ, իսկ սա որդեգրեց նրան և այնքան կապվեց հետը, որ սիրում էր իր մանկահասակ երկու որդիներից ավելի: Արիոբարզանը մանկուց Սելենեին դաստիարակել էր իբրև իսկական թագուհու, դեռ վաղ տարիքից նրան ներշնչել իր գալիք դերը: Արքայադուստրը պետք է ամուսնանա հարևան երկրի թագավորներից կամ արքայազններից մեկի հետ և քաղաքական դաշինք ապահովի իր պետության համար. սա պետք է լիներ նրա կենսական գերակայությունը: Ցանկալի էր` Հայաստանի թագաժառանգ Արտաշեսի հետ, դրանով Արիոբարզանը կամրապնդեր իր ամենաթույլ կողմը` արևելքը, բայց քանի դեռ Ծոփքը Կապադովկիայի տիրապետության տակ էր, այդ մասին խոսք լինել չէր կարող: Արտավազդը որպես օժիտ կպահանջեր այդ հարուստ թագավորությունը, որն իրավամբ իրենն էր համարում: Բաժանվել այդպիսի հարուստ երկրամասից Արիոբարզանը չէր ցանկանում, ասենք` չէր էլ կարող: Հռոմն էր նվիրել այն իրեն, Հռոմն էլ կարող էր տնօրինել նրա ճակատագիրը: Իսկ տալ Ծոփքը Հայաստանին և այդպիսով է°լ ավելի հզորացնել իր արժանապատիվ և վտանգավոր դաշնակցին` յոթ բլուրների քաղաքը չէր ցանկանում: Այս ամենն աղջիկը գիտեր շնորհիվ հոր բացատրությունների:

Սելենեն հաճախ էր մտածում այն մասին, թե իրեն վերջապես ում հետ կամուսնացնեն, տասնյոթ տարին հասուն տարիք էր աղջկա համար, բայց այսօր նոր մարդիկ էր տեսել և այդ պատճառով առանձնահատուկ հուզմունքով տրվեց երազանքներին: Երանությամբ լի հայացքն ուղղելով հեռուն` արքայադուստրը սկսեց պատկերացնել իր հավանական փեսացուներին, որոնք մեկը մյուսի ետևից հառնում էին նրա զգայուն երևակայության մեջ ու չքանում նույնքան արագ, որքան հայտնվել էին: Արևմուտքում Գալաթիայի արքայազնն էր, արժանավոր մի երիտասարդ, բայց Գալաթիան նույն կարգավիճակում էր, ինչ Կապադովկիան, այսինքն Հռոմի վասալն էր, հետևաբար ոչ մի քաղաքական հենարան այդ միությունը չուներ: Հյուսիսում Պոնտոսն էր` Փառնակ արքայով… Սելենեն միանգամից զզվանքով վանեց այդ միտքը: Անշուշտ իրեն չեն տա այդ ստոր հայրասպանին: Մնում էին Կոմմագենն ու Օսրոենը: Առաջինը բացառվում էր, քանի որ համապատասխան թեկնածու չուներ, իսկ ահա Օսրոենը… Սելենեն հաճույքից շիկնեց, գեղեցիկ մի ժպիտ ծաղկեց չքնաղ դեմքին: Աբգարը թագավորում էր դրախտային մի երկրում, և ամենակարևորը` ի¯նչ հայացքներ էր գցում իր վրա, երբ նստած էին սեղանի շուրջ: Մինչ այդ օրը Սելենեն սոսկ հպատակներ ու ծառաներ էր տեսել և բնավ դժվար չէր եզրակացնել, որ Աբգարի շանթարձակ հայացքներն արդեն ունեցել էին իրենց ազդեցությունը: Սիրտը թրթռացնող զգացմունքը դեռ անծանոթ էր աղջկան, նույնիսկ չէր հասցրել խոստովանել իրեն, բայց արդեն մի փոքր սիրում էր Աբգարին:

- Օսրոենի արքա Աբգարը ողջունում է քեզ, ո¯վ արևելքի մարգարիտ:

Սելենեն հանցանքի վայրում բռնվածի նման հանկարծակիի եկավ, քանզի այդ խոսքերն ասել էր այն մարդը, ում մասին այդ պահին մտածում էր: Աղջիկն ամոթից կարմրեց և այնպես շփոթվեց, որ նույնիսկ չպատասխանեց երիտասարդի ողջույնին:

- Մի±թե քեզ վախեցրի, իմ աչքերի լույս:

Երիտասարդի առանց նախաբանի սիրաբանությունը վերջնականապես ջլատեց աղջկան: Մի±թե այդպես են հայտնում սերը: Դեռ կարգին չեն էլ ծանոթացել, իսկ նա իրեն պահում էր այնպես, ասես հարսանիքը վաղուց որոշված մի բան էր: Աբգարը զգաց դա ու փորձեց շտկել դրությունը:

- Ամեն մի հասարակ մարդ,- սկսեց նա միանգամայն այլ տոնով,- երազում է թագավոր դառնալ, բայց նա մի առավելություն ունի թագակիր անձի նկատմամբ և դա բոլորովին չի գիտակցում:

- Ի±նչ առավելություն կարող է ունենալ հասարակ մարդը թագավորի հանդեպ,- որոշ դադարից հետո, որն անհրաժեշտ էր ուշքի գալու համար, հարցրեց Սելենեն:

- Ամեն մի հողագործ, արհեստավոր կամ զինվոր կարող է անձամբ տնօրինել իր ճակատագիրը:

Աղջիկը գլխի ընկավ, թե ուր է տանում Աբգարը, և շիկնեց:

- Հասարակ մարդը կարող է ապրել իր հաճույքի համար, ուշադիր շուրջը նայել և սեփական հայեցողությամբ կին ընտրել, մինչդեռ արքան ծնված օրվանից ստրուկն է իր թագի և ամեն քայլը պարտավոր է համաձայնեցնել իր երկրի շահերին: Չկշռված խոսքը, անտեղի ժպիտը կամ չափազանց զայրույթը թանկ կարժենան նրան, բազում հոգսեր ու տհաճություններ կպատճառեն… և նույնիսկ կին պարտավոր է ընտրել ըստ պետական շահերի, այլ ոչ սրտի հրամանով:

- Թագակիր անձը ծնված է կատարելու իր պարտքը աստվածների և հպատակների առաջ և իրավուք չունի տնօրինելու անձնական կյանքը,- պատասխանեց արքայադուստրը:

Որքան էլ Աբգարը հուզված էր, այնուամենայնիվ, հասկացավ` աղջիկը կրկնում է հորից լսած պատրաստի խոսքերը:

- Ես այսօր խախտում եմ այդ օրենքը, Սելե°նե,- շանթարձակ նայելով աղջկա աչքերի մեջ` ասաց Աբգարը,- Ես սիրում եմ քեզ և ցանկանում, որ իմը լինես: Կգա±ս ինձ հետ Եդեսիա:

Անսպասելի խոսքերը նախկինից ավելի շփոթության մեջ գցեցին աղջկան:
- Մի±թե դա հնարավոր է…

- Ես ասացի, որ այսօր խախտում եմ բոլոր օրենքները: Միմիայն այդ է պատճառը, որ փոխանակ դիվանագիտորեն դրան հասնելու, առաջինը որոշել եմ քո համաձայնությունը ստանալ: Կգա±ս ինձ հետ Եդեսիա:

- Ես չգիտեմ, թե ինչ կասի հայրս…

- Ներիր ինձ շիտակության համար, Սելե°նե: Բնավ չեմ ուզում հենց առաջին հանդիպմանը չափից ավելին պահանջել: Կցանկանայի պատերազմ մղել ամբողջ աշխարհի դեմ, բազում թագավորություններ կործանել, անթիվ քաջագործություններ կատարել և նոր արժանանալ քո սիրուն, սակայն պատասխանիր, այնուամենայնիվ, կգա±ս ինձ հետ Եդեսիա:

- Ես համաձայն եմ,- կմկմաց Սելենեն,- խնդրում եմ միայն նախ հորս համաձայնությունը ստանաս:

- Քո ցանկություններն իմ ցանկություններ են, Սելե°նե, - խանդավառ բացականչեց Աբգարը,- ես իմ կյանքն այսուհետև կնվիրաբերեմ քեզ ծառայելուն: Ասա մի խոսք միայն, և ես շուռ կտամ ամբողջ աշխարհը, պատերազմ կհայտարարեմ Հռոմին և Պարթիաին, առանձին-առանձին և միասին, կհրկիզեմ Պոնտոսի և Բոսպորի թագավորությունները, ամբողջ աշխարհը քեզ կնվիրեմ:

- Ինչի±ս է պետք հրկիզված թագավորությունը,- մեղմ հարցրեց Սելենեն:
Աբգարը սիրահարվածին հատուկ խանդավառությամբ ծիծաղեց և խոստացավ ոչ մի թագավորություն չհրկիզել: Այնուամենայնիվ, Սելենեն զգացված էր ու երջանիկ այն մտքից, որ իր ներշնչած զգացմունքը կարող է թագավորությունների կործանման պատճառ դառնալ:

[Malxas]

3.Գործարար մարդիկ

Կրասոսի առանձնասենյակում: Կրասոս և Փառնակ:
- Այն բանից հետո, երբ Պոնտոսը Հռոմի դաշնակիցը դարձավ, մեր հարաբերությունները սերտացել են, իսկ հանդիպումները դարձել մի հաճելի իրադարձություն: Սակայն, իմանալով, որ ցանկացել ես տեսնել ինձ, խիստ զարմացա: Ի±նչն է քեզ ստիպել, Փառնա°կ, հսկա տարածություն կտրել և հասնել աշխարհի ծայրը:

Ահա այսպես դիմեց Կրասոսը Պոնտոսի, Բոսփորի և Փոքր Հայքի թագավորին, երբ նա վաճառական Սաուլի հետ ներս մտավ և տեղավորվեց կոնսուլի դիմաց` հարմարավետ բազմոցի վրա: Փառնակը չէր շտապում պատասխանել: Խորամանկ պոնտացին, նենգ ժպիտ խաղացնելով դեմքին` ուշադիր զննում էր թանկարժեք մատանիներով զարդարված աջ ձեռքի մատները` ձևացնելով, թե ամբողջովին կլանված է դրանով:

- Պարթևների հետ պատերազմը չէ, որ բերել է ինձ այստեղ,- վերջապես պատասխանեց Փառնակը, ապա բազմանշանակ լռեց ու շարունակեց,- աշխարհին է հայտնի` Կրասոսը ոչ միայն քաջ զորավար է, այլև շնորհալի գործարար մարդ: Չէ± որ քո այդ տաղանդին ես պարտական հարստությունը, որին տիրում ես: Ասում են` Հռոմում քեզնից հարուստ մարդ չկա:
Կրասոսն, իրոք, տաղանդավոր գործարար էր, բայց իր հարստության մեծ մասը դիզել էր նենգությամբ ու ստորությամբ, դիկտատոր Սուլլայի կառավարման սկզբում, երբ հարուստ մարդկանց և անձնական հակառակորդներին հատուկ ցուցակների մեջ էին մտցնում և պետության թշնամիների անվան տակ մահապատժի ենթարկում, իսկ զոհերի ունեցվածքն անցնում էր իրենց դահիճներին: Ասում էին` Կրասոսն այդ ժամանակ այնքան էր չափն անցել, որ հարուցել էր նույնիսկ գթություն չիմացող Սուլլայի վրդովմունքը:

- Հույժ կարևոր մի գործ է ինձ բերել այստեղ,- շարունակեց Փառնակը,- մի գործ, որով, կարծում եմ, հետաքրքրված կլինես նույնքան, որքան ես:

Կրասոսի դեմքին, իրոք, հետաքրքրության նշույլ երևաց: Փառնակի խոսակցությունից փողի հոտ էր գալիս, իսկ դա միակ բանն էր, որի կողքով Կրասոսն անընդունակ էր անտարբեր անցնել:

- Ավելի պարզ արտահայտվի°ր, Փառնա°կ:

- Կա մի փոքրիկ թագավորություն, վիճելի մի տարածք: Մերթ մի պետության մասն է կազմում, մերթ` մյուսի, երբեմն էլ նույնիսկ անկախություն է ստանում: Տուր ինձ այդ թագավորությունը, ոսկով կհատուցեմ…

- Ի±նչ թագավորության մասին է խոսքը,- անհամբեր կտրեց Կրասոսը, որը չէր սիրում անտեղի ժամանակ վատնել:

Փառնակը նորից նենգ ժպտաց ու նայեց Սաուլին, որն ակնթարթորեն կրկնօրինակեց Պոնտոսի թագավորի հայացքը:

- Գուցե դո±ւ ասես, Սաո°ւլ: Չէ որ հենց քոնն է այդ հանճարեղ միտքը:
Սաուլը համեստորեն խոնարհեց գլուխը և պատասխանեց արագ` առանց չարաշահելու խիստ ու գործնական հռոմեացու համբերությունը:

- Խոսքը Ծոփքի թագավորության մասին է,- ասաց նա:

Կրասոսը դիվանագիտորեն ծիծաղեց:

- Ծոփքը Կապադովկիային է պատկանում, ինչպես կարող եմ առանց սենատի թույլտվության վերցնել ու քեզ տալ:

- Այս պահին դա ամենևին էլ անհնար չէ, նույնիսկ շատ դյուրին է,- առանց դեմքի որևէ մկան շարժելու ասաց Փառնակը:

- Բարի եղիր բացատրել, թե ինչպես:

- Նախ քեզ կպատմեմ, թե ինչպես է Ծոփքը բաժին ընկել Կապադովկիային:

- Ես իսկապես հետաքրքրությամբ կլսեմ,- պատրաստակամորեն ասաց Կրասոսը,- միայն խնդրում եմ հնարավորինս հակիրճ` առանց արևելյան հանրահայտ դարձվածքների ու ճչացող համեմատությունների:
Փառնակն այնպես լիաթոք ծիծաղեց, ասես իսկապես ընդունակ էր այդպես անկեղծորեն ուրախանալ:

- Հռո¯մ, Հռո¯մ,- ծոր տվեց նա,- ինչ խելահեղ արագությամբ է հոսում կյանքն այստեղ:

Պոնտացին փոքր դադար տվեց, ապա դիմախաղով իմաստավորեց հայացքն ու փիլիսոփայական շեշտադրումով շարունակեց.
- Ճոխ դարձվածքները խոսքի համն ու հոտն են, Կրասո°ս, իսկ գեղեցիկ համեմատությունները` պատմության հետաքրքրությունը: Հրաժարվել սրանցից` կնշանակի հրաժարվել կյանքից, իսկ խելահեղ սլանալը կնշանակի գահավիժման վտանգի ենթարկվել:

Կրասոսին այլ բան չմնաց, քան ուրախ ծիծաղել ու հրաժարվել իր խիստ գործնական կեցվածքից:

- Դե լավ, Փառնա°կ, պատմիր ինչպես կուզես,- ասաց նա:
Փառնակն անշտապ վերցրեց գինու գավաթը, մի կում աստվածային խմիչք վայելեց և կկոցելով նենգ աչքերը` սկսեց պատմել:

- Սրանից մոտ տասը տարի առաջ,- ասաց նա,- Ծոփքը Հայաստանին էր պատկանում:

Նորից լռություն տիրեց, բայց` ոչ տևական: Փառնակը լրջացել էր և ցանկանում էր հնարավորինս արագ Կրասոսին շարադրել իր ծրագիրը:

- Ծերունի Տիգրանը Ծոփքն իր որդի Տիգրան Կրտսերին էր հանձնել,- շարունակեց նա,- բայցն այն մարդկանցից չէր Տիգրան Կրտսերը, որոնք ընդունակ են այդպիսի փոքրիկ թագավորությամբ գայթակղվել, երբ հորիզոնում շողշողում էր Մեծ Հայքի գահը: Ցանկանալով շրջանցել հորը և ՙարքայից արքա՚ հորջորջվել` Տիգրան Կրտսերն ապստամբություն բարձրացրեց: Ծերունի Տիգրանը սեղմված էր Պարթիայի ու Հռոմի միջև և անելանելի դրության մեջ ընկավ: Թվում էր` եկել է նրա վերջը, բայց գործերն անսպասելի ընթացք ստացան: Թե ինչպես հաջողացրեց բարեկամանալ Պոմպեոսի հետ և հաշտության պայմանագիր կնքել` մինչ օրս առեղծված է մնում: Այն ժամանակ հայերը տարածքային կորուստ չունեցան և պահպանեցին բուն հայկական հողերը: Տիգրանը նույնիսկ ռազմատուգանք չվճարեց, եթե նկատենք, որ Պոմպեոսի պահանջած վեց հազար տաղանդ ոսկին վճարվեց այլևս Հայաստանին չպատկանող Ծոփքից: Դրանից հետո պարթևները զգուշորեն պոչերն իրենց քաշեցին, իսկ Տիգրան Կրտսերը հորը նորից տեսնելով Հայաստանի գահին` այնպես կատաղեց, որ հիմարություն ունեցավ Պոմպեոսի երեսին ասել այն ամենը, ինչ մտածում էր նրա մասին, իսկ սա ստիպված եղավ կալանել կռվազան տղային ու հետը Հռոմ տանել: Տիգրան Կրտսերը Հռոմում կարճ, բայց բուռն ժամանակ անցկացրեց…

- Գիտե¯մ, գիտե¯մ,- անսպասելիորեն գոչեց Կրասոսը,- կանանց կուռքն էր ու տղամարդկանց սարսափը: Առանձնապես Կլոդիոսի հետ էր մտերմացել, իսկ դա մի մարդ էր, որի ահից Ցիցերոնը սարսափում էր քիթը հանել Պալատինի իր տնից: Ինչքա¯ն աղմուկ հանեցին այդ երկուսը: Հենց Կլոդիոսն էր, որ կազմակերպեց Տիգրան Կրտսերի փախուստը, բայց դավադիրներն անհաջողություն կրեցին: Կլոդիոսը ստիպված էր որոշ ժամանակ թաքնվել, իսկ Տիգրան Կրտսերը բռնվեց ու մահապատժի ենթարկվեց:

Փառնակը հիացած ժպտաց:

- Այսպիսով, Ծոփքի գահը մնաց թափուր,- շարունակեց նա:- Իրավամբ այն Հայաստանին էր պատկանում, բայց Հռոմը վտանգավոր համարեց կրկին Տիգրանին տալ: Հայաստանի հզորացումը կարող էր նոր գլխացավանքներ բերել. ո±վ չգիտեր Տիգրանի մեծ ծրագրերի մասին: Ծոփքն ուղղակի նվիրեցին Կապադովկիային:

- Իսկ ինչո±վ պատասխանեց ծերունի Տիգրանը:

Փառնակը տհաճությամբ տարուբերեց գլուխը:

- Այն ժամանակ Հայաստանի տեղը նեղ էր, կարելի էր ավելի ծանր պայմաններ պարտադրել: Բայց այդ անիծյալ ծերունին բանակցությունների մեջ մտավ Պոմպեոսի հետ և` այնքան վարպետորեն ու ինքնավստահ, որ նույնիսկ այն ժամանակ օգուտ քաղեց, երբ միայն վնասներ պետք է կրեր: Համբերատար լսելով Հայաստանի թագավորին, Պոմպեոսը մի պայմանագիր ստորագրեց, որով Ծոփքը Կապադովկիային տվեց ոչ թե հավերժ, այլ` տասը տարի ժամկետով: Ի լրումն` Տիգրանը մի յուղալի պատառ էլ Փոքր Հայքից պոկեց: Ամբողջ հինգ հազար քառակուսի կիլոմետր` ոսկու և արծաթի հանքերով հարուստ մի երկրամաս, որը մի քանի տարի անց, հորս մահից հետո ինձ էր պատկանելու:

- Դու ուզում ես նաև այդ հանքե±րը հետ ստանալ,- հարցրեց Կրասոսը:

Փառնակը չնկատելու տվեց Կրասոսի ծաղրը:

- Մի քանի ամիս անց լրանում է Ծոփքը Կապադովկիային հանձնելու պայմանագրի ժամկետը,- ասաց նա ու բազմանշանակ լռեց:

Կրասոսը վեր կացավ և հետուառաջ անելով` ասաց:

- Հետաքրքրաշարժ պատմություն արեցիր Ծոփքի թագավորության մասին, բայց այդպես էլ չասացիր` ի±նչ պատրվակով կարող եմ այն միացնել Պոնտոսին: Քո ասածից բխում է, որ ավելի արդարացի կլիներ Ծոփքը Հայաստանին միացնել: Լինել հարուստ և Սիրիայի պրոկոնսուլի թիկնոց կրել` ամենևին չի նշանակում լինել ամենակարող: Սենատում ի±նչ պատասխան կարող եմ տալ:
- Պատասխան տալ ընդհանրապես պետք չէ,- ավելի խորացնելով Կրասոսի զարմանքը` գոչեց Փառնակը,- ես բոլորովին չեմ կատակում, իմ սիրելի բարակամ: Եթե Ծոփքը Հայաստանից վերցվել է նրան թուլացնելու նպատակով, ինչ տարբերություն, ուրեմն, Կապադովկիայի±ն է միացվել, թե± Պոնտոսին:

- Ենթադրենք ես համաձայն եմ գործարքի մեջ մտնել քեզ հետ, բայց հո չե±մ կարող հենց այնպես վերցնել ու քեզ տալ Ծոփքը: Հռոմն օգտվում է Ծոփքի եկամուտներից. սենատը չի վավերացնի իմ որոշումը:
- Այժմ ես և դու պետք է օգտվենք Ծոփքի եկամուտներից, իսկ որոշման վավերացում ինձ բոլորովին պետք չէ: Ամեն դեպքում, առանց պատճառի չենք վերցնի Ծոփքը: Ես ամեն բան կհոգամ: Արիոբարզանին էլ մի բան կտանք: Բոլորն էլ գոհ կլինեն:

- Չգիտեմ գոհ կլինի± Արիոբարզանը, թե` ոչ, բայց դա ամենակարևորը չէ: Ի±նչ կասի Մեծ Հայքի թագավոր Արտավազդը:
- Ահա թե ինչու գոհ կլինի Կապադովկիայի թագավորը: Ծոփքի պատճառով նա կրում է Հայաստանի վտանգավոր թշնամությունը, մինչդեռ եկամուտները հիմնականում Հռոմն է տանում:

- Դու չափազանցնում ես, Փառնա°կ: Կապադովկիան Հռոմի դաշնակիցն է և վախենալու բան չունի:

Պոնտոսի թագավորն ի սրտե ծիծաղեց:

- Հավատացնում եմ, Կրասո°ս, Արիոբարզանը շատ է վախենում է հայերից: Ոչ վաղ անցյալում Տիգրանը երեք անգամ վերից վար ավերել է Կապադովկիան, գերեվարել նրա բնակչության մի ստվար մասը, և այդ ամենն Արիոբարզանը տեսել է իր աչքերով: Եթե Ծոփքի փոխարեն նրան դրամ առաջարկենք, ուրախությամբ կհամաձայնի: Ինչ վերաբերում է Արտավազդին,- Փառնակը վախվխելով շուրջ նայեց` հո մոտակայքում չի± երևում Տիգրանուհին,- ապա նրա մասին մեծ կարծիք չունեմ, իսկ նրան ճանաչում եմ մանկուց: Պատահական թագավոր է և ոչինչ չի արել իր կյանքում, բացի ճառեր ասելուց և ողբերգություններ գրելուց: Նրա ավագ եղբայրներից գեթ մեկը կենդանի մնար, Արտավազդն իր ականջները կտեսներ, Հայաստանի թագը չէր տեսնի: Բացի այդ, մեր հռչակավոր ողբերգակը նոր է թագադրվել և, լինելով զգույշ մարդ, չի հանդգնի իր տիրակալությունը սկսել` պայքարի մեջ մտնելով այդպիսի լուրջ բանի համար:

- Դու թերագնահատում ես Արտավազդին: Եթե նա կարող է խլել Ծոփքը Կապադովկիայից, կարող է խլել նաև Պոնտոսից:

- Դա արդեն իմ հոգսն է, Կրա°սոս: Ես հարկ եղած միջոցները կձեռնարկեմ նրա դեմ, և Ծոփքը կմնա ինձ, ինչպես տարիներ շարունակ մնում է Փոքր Հայքը:

- Իսկ ի±նչ...

- Ինչքան եմ պատրաստվում վճարե±լ, - Փառնակը խորամանկ ժպտաց,- հսկայական մի գումար, հինգ հազար տաղանդ ոսկով:

- Դու երևի ուզում էիր ասել հիսուն հազար, Փառնա°կ, միայն Արշամաշատի համար կարելի է տասը հազար տալ...

Սկսվեց մի ստոր առևտուր: Միայն տեսնել էր պետք, թե ինչպես էին սակարկում այդ երկու ագահները ոսկու ամեն մի պտղունցի և հողի ամեն թզաչափի համար: Մեկ ժամ շարունակված բանակցությունների արդյունքում կողմերը կանգ առան քսան հազարի վրա: Հանդիպումը մոտեցավ ավարտին: Կրասոսն ու Փառնակը հրաժեշտ տվին իրար: Պոնտոսի թագավորն արդեն դռան մոտ էր, երբ կրկին լսվեց կուսակալի ձայնը.

- Չմոռանաս պատշաճ պատրվակ մտածել, այլապես գործարքը չի կայանա:

- Անհոգ եղի°ր, Կրասո°ս,- պատասխանեց Փառնակը,- ծրագիրը վաղուց պատրաստ է: Հաջորդ հանդիպմանը կիմանաս այդ մասին:

[Malxas]

4.Հայր և որդի

- Դո±ւ ես, Աբգա°ր,- Կրասոսը ջերմորեն գրկեց Օսրոենի թագավորին,- ճիշտն ասած, քեզ սպասում էի Կապադովկիայի և Կոմմագենի թագավորների հետ:

- Նրանց խնդրել եմ մի փոքր սպասել: Անձնական գործ ունեմ քեզ հետ և ցանկանում եմ լուծել հենց այս պահին, այլապես չեմ մասնակցի պատերազմին, ավելին` պարթևների կողմը կանցնեմ:

Կրասոսն անչափ սիրում էր Աբգարին: Նրա խոսքերը նախկին կոնսուլին ստիպեցին երկար ու սրտաբուխ ծիծաղել:

- Դե ասա° շուտ, ի±նչն է այդպես այլայլել քո հոգին, որ որոշել ես պարթևների կողմն անցնել,- շարունակելով ծիծաղել` հարցրեց Կրասոսը: - Նախապես խոստանում եմ կատարել բոլոր ցանկություններդ, թե չէ ինչպես կարող եմ առանց իմ որդի Աբգարի:

- Եթե ինձ մերժեիր, ոչ միայն քո` ամբողջ աշխարհի դեմ կգնայի:

- Աչքերիցդ տեսնում եմ, Աբգա°ր: Ոչինչ չի կարող սասանել քաջարի զինվորի հոգին, ոչինչ, բացի կնոջից:

- Դու իմաստուն ես ու նրբազգաց, Կրասո°ս: Դրա համար է, որ սիրում եմ քեզ, ինչպես հարազատ հորս: Ես, իրոք, սիրահարվել եմ մի աղջկա և որոշել ամուսնանալ նրա հետ:

- Դե, ասա աղջկա անունը, մի° չարաշահիր իմ համբերությունը:

- Այսօր դու նրան տեսար, երբ սեղանի շուրջը նստած էինք:

- Չլինի± Տիգրանուհուն ես սիրահարվել, ուզում ես բաժանեմ ամուսնուց և քե±զ տամ: Ինչի±դ է պետք այդ լիրբը: Կփետի մազերդ, հատ-հատ, տեսա±ր Փառնակին ինչ օրը գցեց:

- Խոսքը Կապադովկիայի արքայադուստր Սելենեի մասին է:

Կրասոսը միանգամից լրջացավ: Ինչ-որ շատ են վերջերս պտտվում Կապադովկիայի շուրջը:

- Ինչո±ւ այդպես մտահոգվեցիր, հա°յր իմ:

- Գիտե±ս, Աբգա°ր, ահա թե ինչն է ինձ անհանգստացնում: Արիոբարզանի գործերը վատ են: Անընդհատ դրամ է խնդրում ինձնից: Սելենեն գուցե քեզ տա իր անսահման սերը, սակայն չի կարող տալ այն, ինչ հավաքվում է աղջիկների ծննդյան օրվանից և կոչվում օժիտ:

Արիոբարզանի գործերն իսկապես վատ էին, բայց ոչ այնքան, որքան ներկայացնում էր Կրասոսը: Իրականում ցանկանում էր շոշափել Աբգարի տրամադրությունը: Հո չի± մտադրվել սիրահարված ձևանալ և ամուսնանալով` օժիտ ստանալ Ծոփքի թագավորությունը:

- Օժիտը միակ բանն է, որ ինձ բոլորովին չի հետաքրքրում: Տո°ւր ինձ այդ աղջկան, Կրասո°ս: Տո°ւր ինձ առանց որևէ կալվածքի, առանց դրամի, միմիայն նրան:

Կոնսուլը, սաստիկ ուրախացած, այնպես փարվեց Աբգարին, որ սա քիչ մնաց շնչահեղձ լիներ: Այդպիսի արձագանքից Օսրոենի թագավորը հուզվեց, չնայած դժվար էր ասել` ինչն էր Կրասոսի անսահման ուրախության պատճառը` Աբգարի անշահախնդիր մեծահոգությո±ւնը, թե± այն, որ իր ամուսնությամբ ոչ մի կերպ չէր առնչվում Ծոփքի հետ:

- Իսկ աղջկա հորն ասել ե±ս այդ մասին,- վերջապես Աբգարին գրկից բաց թողնելով` հարցրեց նախկին կոնսուլը:

- Տղամարդը սկզբում իր հորն է հարցնում, հետո` աղջկա,- պատասխանեց Աբգարը և զգաց, թե Կրասոսն ինչպես զգացվեց իր խոսքերից:

- Ես իսկապես սիրում եմ քեզ ավելի, քան իմ որդի Պուբլիոսին, Աբգա°ր: Աղջիկը քոնն է, կարող ես ամուսնանալ երբ ցանկանաս, օժիտի հարցն անձամբ կկարգավորեմ, բայց դեռ ոչինչ մի ասա Արիոբարզանին: Արի այդ մասին խոսենք պարթևական պատերազմից հետո: Երկար չի քաշի և հարսանիքն էլ չենք ուշացնի: Իսկ առայժմ` ոչ ոքի ոչ մի խոսք:

- Քո կամքն ինձ համար օրենք է, Կրասո°ս:

[Lion]

Զարմացած եմ այս... հայր ու որդի հարաբերությունից??!! Կրասոսն ինչ-որ չափից դուրս անկեղծ է իր համար, Աբգարն էլ` պարզ: Չհամոզեց...