Տաղ «սովետական մոդելի» կրթությանը

[ars83]

Արս, ես էլ եմ տարածաչափություն անցել դպրոցում: Եռանկյունաչափություն էլ: Էլեկտրականություն էլ: Գենետիկա էլ: Ինստիտուտում էլ շարունակել եմ: Վերոհիշյալ առարկաներից մեռնեմ, թե մի բան հիշեմ: Նույնիսկ կրկնակի սինուսի բանաձևը: Գիտեմ, որ նման բանաձև կա, ու վերջ:
Ինձ ի՞նչ ես կարծում, պե՞տք էր այդ առարկաները սովորել:

Կարծում եմ՝ բոլոր առարկաներն էլ պետք էին, բայց միգուցե ոչ միևնույն խորությամբ ապագա մասնագետի և ոչ մասնագետի համար: Համենայն դեպս, հասարակ մակերես կամ ծավալ հաշվելը, էլ. լիցքերից բազային գիտելիքներ ունենալը ոչ մեկին չի խանգարի: Հետաքրքիր է, որ ֆիզիկոսներն ու մաթեմատիկոսները գրականությունից այնքան չեն խորշում, որքան լեզվաբանները թվաբանությունից և ֆիզիկայից:

Դրա համար էլ բարձրացրեցի դպրոցի տարրական-միջնակարգ-նախապատրաստական բաժանման հարցը.

Ես դեմ չեմ նման բաժանմանը:

տարրականի մասին բավականին լայն խոսել եմ արդեն, միջնակարգը՝ մաթեմատիկա (մինչև եռանկյունաչափություն), աշխարհագրություն, գրականություն, պարզ կենսաբանություն, անատոմիա-առողջագիտություն, առաջին օգնություն, օտար լեզուների տարրական մակարդակից ավելի խոր մակարդակի անցում

Լեզուները՝ խոր մակարդակով, ֆիզիկայից՝ ոչ մի խո՞սք: Ինձ թվում է, դու մի քիչ շատ ես շեշտում հումանիտար առարկաները: Քեզ շրջապատող բնության մասին ավելի հետաքրքիր տեղեկություններ, քան կարելի է ստանալ ֆիզիկայի միջոցով, երևի հնարավոր չէ այլ կերպ ձեռք բերել:

Այնպես որ, Բրյուսով ընդունվող մարդուն, կներեք արտահայտությանս համար, պիդոռաստիկ ինտեգրալներով ու շարքերով չեն տանջի (արյունային ատելություն ունեմ այդ ինտեգրալների նկատմամբ),

Գոնե ինչ-որ ստատիստիկայի հիմունքների պե՞տք է ծանոթ լինի լեզվաբանը՝ ենթադրենք ուզում է հաշվարկներ անել, ինչ-որ օրինաչափություններ նատել լեզվում (լեզուներում). ձեռքի տակ մի գործիք չլինի՞:

Իմ ասածն այն է, որ առարկաները պետք չէ դիտարկել խիստ առանձնացված և դասավանդել ամեն մեկն իր համար, այլ պետք է ցույց տալ դրանց կապը, կիրառական մասը, որպեսզի սովորողը հասկանա, թե ինչով կարող է իրեն օգտակար լինել տվյալ առարկան, ոչ թե «յախք-յախք» անելով ման գա:

[Ամպ]

Դրա համար էլ բարձրացրեցի դպրոցի տարրական-միջնակարգ-նախապատրաստական բաժանման հարցը.

Rhayader, դպրոցների բաժանման նմանատիպ փորձ այսօր կատարվել է. ստեղծվել են կրտսեր և ավագ դպրոցներ: Ավագ դպրոցը հենց հոսքային հիմունքներով է ստեղծված և պետք է կապող օղակի դեր կատարի կրտսեր դպրոցի և ԲՈՒՀ-ի միջև: Բայց գործնականում ոչ մի քայլ չեն կատարում՝ այդ բաժանումն իր նպատակին ծառայեցնելու համար: Վստահաբար կարող եմ ասել, որ ավագ դպրոցը կրտսեր դպրոցից ոչնչով չի տարբերվում. վերջինիս աշակերտական ու ուսուցչական գրեթե նույն կազմը սեպտեմբերին տեղափոխվում է ավագ դպրոց, և ուսուցումը տարվում է ճիշտ նույն մեթոդներով, ինչ կրտսեր դպրոցում:
Իմա՝ ավագ դպրոցում աշակերտների ընդունելությունը պետք է լիներ հարցազրույցով. այն աշակերտները, ովքեր ի վիճակի չեն ԲՈՒՀ-երում սովորելու, կրսեր դպրոցից անմիջաօես հետո ուսումը տեխնիկումներում և քոլեջներում շարունակեն: Նույն կերպ պետք է իրականացվեր նաև ուսուցիչների ընդունելության հարցը: Սակայն այդպես չեղավ. բոլոր նախկին ուսուցիչները գնացին վերապատրաստման ու վերջ: Ասացե՛ք, խնդրեմ, մեկամսյա վերապատրաստումը որքանո՞վ պետք է ավելացներ ուսուցչի գիտելիքները կամ էլ փոխեր նրա մեջ տարիների ընթացքում արդեն կարծրացած մանկավարժական մեթոդիկան: Դա է պատճառը, որ այսօր էլ ավագ դպրոցների աշակերտները շարունակում են իրենց ծանրաբեռնել լրացուցիչ պարապմունքներով:

Գրեթե ոչ մի ուսանող ռեֆերատ չի գրում:

Գրում են, հատկապես մագիստրանտները: Գրած ռեֆերատը բանավոր խոսքով ներկայացնում են, դասախոսն էլ ասում է «ապրես», կրեդիտը նշանակում է ու վերջ: Հիմնականում ո՛չ մի կարծիք, տեսակետների ո՛չ մի բախում, ո՛չ մի բանավեճ չի ծավալվում:
Բուհական կրթական համակարգը ինձ ամենաշատը հուզող հարցերից մեկն է: Արդեն 15 տարի է՝ անցել ենք կրթության եռաստիճան համակարգին, բայց առ այսօր մագիստրատուրայի համար կրթական նորմալ ծրագիր չի մշակվել: Մագիստրանտը առաջին իսկ օրից մեծ հիասթափություն է ապրում, երբ լսարան է մտնում բակալավրի նույն դասախոսը իր նույն դեղնած, խունացած թղթերով: Ըստ էության, մագիստրատուրայում ավել գիտելիքներ չեն տալիս:
Իմա՝ մագիստրատուրայում ուսուցումը պետք է տարվի հետևյալ կերպ. լսարանները պետք է ապահովված լինեն ինտերնետ կապով և համակարգիչներով, մասնագիտական գրականությամբ, դասախոսը պետք է ներկայացնի օրվա թեման, հետո արդեն ուսանողներն իրենք նյութեր, գրականություն փնտրեն, կարդան, դասախոսի հետ լսարանում գիտական բանավեճ ծավալեն: Ի վերջո, դասախոսը կայացած գիտնական է և մագիստրանտը պետք է նրա հետ գիտական երկխոսություն ծավալելու հնարավորություն ունենա և ոչ թե գլուխը կախ նրա դասախոսությունները գրի:

[Rhayader]

Կարծում եմ՝ բոլոր առարկաներն էլ պետք էին, բայց միգուցե ոչ միևնույն խորությամբ ապագա մասնագետի և ոչ մասնագետի համար: Համենայն դեպս, հասարակ մակերես կամ ծավալ հաշվելը, էլ. լիցքերից բազային գիտելիքներ ունենալը ոչ մեկին չի խանգարի: Հետաքրքիր է, որ ֆիզիկոսներն ու մաթեմատիկոսները գրականությունից այնքան չեն խորշում, որքան լեզվաբանները թվաբանությունից և ֆիզիկայից:

Արս, ախր եթե պետք լինեին, կհիշեի:

Լեզուները՝ խոր մակարդակով, ֆիզիկայից՝ ոչ մի խո՞սք: Ինձ թվում է, դու մի քիչ շատ ես շեշտում հումանիտար առարկաները: Քեզ շրջապատող բնության մասին ավելի հետաքրքիր տեղեկություններ, քան կարելի է ստանալ ֆիզիկայի միջոցով, երևի հնարավոր չէ այլ կերպ ձեռք բերել:

Գիտահանրամատչելի մակարդակով՝ ուսուցողական ֆիլմերի ու այլ նման բաների միջոցով: Միշտ ատել եմ ֆիզիկան: Ուսուցիչներս ու դասախոսներս էին թարսի նման լավը, նրանց խաթր միշտ բարձր եմ ստացել:

Գոնե ինչ-որ ստատիստիկայի հիմունքների պե՞տք է ծանոթ լինի լեզվաբանը՝ ենթադրենք ուզում է հաշվարկներ անել, ինչ-որ օրինաչափություններ նատել լեզվում (լեզուներում). ձեռքի տակ մի գործիք չլինի՞:

Եթե կարիքն ունի, թող գնա ու սովորի: Ասածս հենց այն է, որ աշակերտներին ինքնակրթության տեղ չի թողնվում:

Իմ ասածն այն է, որ առարկաները պետք չէ դիտարկել խիստ առանձնացված և դասավանդել ամեն մեկն իր համար, այլ պետք է ցույց տալ դրանց կապը, կիրառական մասը, որպեսզի սովորողը հասկանա, թե ինչով կարող է իրեն օգտակար լինել տվյալ առարկան, ոչ թե «յախք-յախք» անելով ման գա:

Արս, նորից ու կրկին ասեմ՝ եռանկյունաչափությունն ինձ մեկ էլ պետք կգա, երբ երեխաներս նույն տառապալիս ճանապարհով անցնելիս կլինեն

[One_Way_Ticket]

Արս, նորից ու կրկին ասեմ՝ եռանկյունաչափությունն ինձ մեկ էլ պետք կգա, երբ երեխաներս նույն տառապալիս ճանապարհով անցնելիս կլինեն

Մի անգամ համալսարանում հանրահաշվի դասախոսին բողոքեցինք, որ առարկան շատ աբստրակտ է և ոչ մի գործնական կիրառություն չունի, նա մի հետաքրքիր բան ասաց: Ասաց` այս առարկան ձեզ մտածել է սովորեցնում, հետագայում դուք չեք էլ հասկանում, թե ոնց և որտեղ եք կիրառում այդ գիտելիքները, բայց կիրառում եք: Իմ կարծիքով այդ խոսքերում ճշմարտություն կա:

[StrangeLittleGirl]

Դուրս շատ եկավ Ռայադերի բացած թեման, դրա համար միանգամից իմ կարծիքը հայտնեմ, իսկ մնացած գրառումները հետո կկարդամ:

Սովետական կրթության մի երկու լուրջ թերության մասին էլ կուզեի ես խոսել: Դրանցից առաջինն այն է, որ նույնիսկ քիմիա-ֆիզիկա-մաթեմատիկան բոլորի համար չէր, այսինքն՝ դասավանդվելով բավական բարդ ձևով, հասանելի էր դառնում միայն միջինից բարձր ունակություններ ունեցող աշակերտների համար: Ավելին՝ երբեմն նույնիսկ նրանց համար անհասկանալի կերպով: Օրինակ բերեմ: Մենք քիմիան անցել ենք սովետական դասագրքի վերամշակված տարբերակով: Էդպես էլ լիքը տեղեր մութ էին մնում, ու ստիպված փայլուն հիշողությանս շնորհիվ տակից դուրս էի գալիս: Ու էդպես տակից դուրս եկա նաև համալսարանական տարիներին: Բայց վերջերս, երբ նորից քիմիա պարապելու անհրաժեշտություն եղավ, բացեցի մի ամերիկյան գիրք, որտեղ այն բոլոր խառը-խուճուճ բաներն էնքան պարզ էին բացատրած, որ ամբողջ երեք տարվա քիմիան մի ժամում հասկացա: Սովետական կրթության կողմնակիցները կասեն՝ պարզունակ: Հա, թող պարզունակ լինի, բայց կարևորը հասկանալի է, ոչ թե չինարեն:

Մյուս խնդիրն էլ, որին մի քիչ ուրիշ կողմից Ռայադերն անդրադարձել էր, վերլուծական ունակությունն ամեն կերպ ճնշելն էր, ոչ թե դեռ մի բան էլ զարգացնելը, որի արդյունքում, այո, ենթարկվող սերունդ էր դաստիարակվում: Նախ, ձևավորվել էր այսպիսի երևույթ. աշակերտը միշտ սխալ է, ուսուցիչը՝ ճիշտ: Հետևաբար, դեպքերի մեծ մասում աշակերտը բերանը ջուր էր առնում, լռում: Իսկ արևմտյան համակարգում (որտեղ սովորելու պատիվ եմ ունեցել) ուսուցիչը հարցը տալիս է, անկախ նրանից, թե ինչ է պատասխանում աշակերտը, դրան հետևում է՝ «ես համաձայն չեմ» կամ «համաձայն եմ», ոչ թե՝ «սխալ ես», «ճիշտ ես»: Սա հատկապես կարևոր է գրականությանը վերաբերող հարցերում, որտեղ ճիշտ ու սխալը խիստ հարաբերական է: Կամ եթե նայենք շարադրությունների թեմաներին... Չգիտեմ՝ Սովետի ժամանակ ավելի կոնկրետ ինչ էին տալիս, բայց վստահ եմ, որ մեծ չէր տարբերությունը: Ասենք, «Իմ հայրենիքը» կամ «Մայրիկս» կամ չգիտեմ էլ ինչ: Արևմտյան կրթական համակարգում թեմաներն այնպիսին են, որտեղ աշակերտը պետք է իր կարծիքն արտահայտի, դեռ մի բան էլ հիմնավորի այն՝ այդպիսով զարգացնելով վերլուծական ունակությունը:

Իհարկե, պետք է ուրախությամբ նշեմ, որ համալսարանում արդեն էդքան էլ էդպես չէր ամեն ինչ: Ավելի ճիշտ, կախված էր առարկայից ու դասախոսից: Օրինակ, ախտաֆիզիոլոգիայի դասերին կարող էինք ժամերով վիճել դասախոսի հետ, խորանալ, տարբեր տեսակետներ առաջարկել: Բայց այ պատմության դասին մի անգամ համարձակվեցի ասել, որ հայերն իրենց էշ խելքից են էս օրի, որ ռուսները հեչ էլ բարեկամ չեն, որ եթե սիրահարվեմ թուրքի, հետը կամուսնանամ, կրակն ընկա: Դասախոսն ամբողջ 45 րոպե փորձում էր ինձ «ճիշտ ճամփի վրա դնել», իսկ դասընկերներս էլ նախատում էին, որ համարձակվել էի կարծիք հայտնել:

Մի խոսքով, քանի կա սովետական կրթությունը ու դրա ռուդիմենտը, մեր երկիրն էդպես էլ ոչ մի բանի չի հասնի:

[StrangeLittleGirl]

Հիմա անցնենք առանձին առարկաների կարևորությանը: Այո՛, ֆիզիկան էլ, քիմիան էլ, մաթեմատիկան էլ պետքական առարկաներ են, բայց ոչ այնպես, ինչպես մեզ էին դասավանդում: Նախ, գործնականը չափից դուրս քիչ էր: Օրինակ վերցնենք շղթաների հաջորդական ու զուգահեռ միացումները: Հիմա սպանեք, չեմ հիշի, թե որի ժամանակ լարումն ինչ էր լինում, հոսանքի ուժը՝ ինչ: Ոչ էլ ընդհանրապես Օհմի օրենքն եմ հիշում: Բայց այ Պրահայի դպրոցում մենք մի հատ զուգահեռ շղթա սարքեցինք, մի հատ էլ հաջորդական ու շատ պարզ տեսանք, որ հաջորդականում ինչքան շատ լամպեր ենք ավելացնում, էնքան թուլանում է լույսը, իսկ զուգահեռում ինչքան էլ ավելացնենք, մեկ ա նույնն ա մնում: Սա կյանքում չեմ մոռանա, չնայած էն ժամանակ տարիքով ավելի փոքր էի, ավելի քիչ մաթեմատիկա բան-ման գիտեի:

Մյուս կողմից էլ համաշխարհային գրականության բացակայությունն ու հայ գրականության խորացված ուսուցումը… Ուղղակի խայտառակություն է: Աշակերտը շատ ավելի լայն մտահորիզոն կունենա, եթե Րաֆֆի-Շիրվանզադե կրծելու փոխարեն Մարկես կարդա: Ի դեպ, հենց դպրոցական հայ գրականության առարկայի պատճառով է, որ աշակերտները թշնամանում են գրքի հանդեպ, հետո էլ ասում են՝ նոր սերունդը չի կարդում:

[Rhayader]

Մի անգամ համալսարանում հանրահաշվի դասախոսին բողոքեցինք, որ առարկան շատ աբստրակտ է և ոչ մի գործնական կիրառություն չունի, նա մի հետաքրքիր բան ասաց: Ասաց` այս առարկան ձեզ մտածել է սովորեցնում, հետագայում դուք չեք էլ հասկանում, թե ոնց և որտեղ եք կիրառում այդ գիտելիքները, բայց կիրառում եք: Իմ կարծիքով այդ խոսքերում ճշմարտություն կա:

Չե՞ս կարծում, որ փիլիսոփայությունն ու տրամաբանությունը շատ ավելի կիրառելի են այդ նպատակով: Ի վերջո, բոլորս էլ գիտենք, որ արդուկով ընկույզ ջարդելուց կամ կացինով սափրվելուց լավ բան դուրս չի գա

[Վիշապ]

Արս, ախր եթե պետք լինեին, կհիշեի:
...

Rhayader, կարծում եմ հնարավոր չի կազմել առարկաների մի այնպիսի ցուցակ, որտեղ մատուցվող գիտելիքները ներկայում կամ հետագայում հավասարապես պետքական լինեն բոլորի համար։ Քանի աշակերտը տվյալ առարկայի վերաբերյալ ընդհանուր գիտելիքներ չունի, նա չի կարող որոշել իր համար այդ առարկայի պետքականությունը և չի կարող այդ առարկայի մասին վերաբերմունք ունենալ, ասենք սիրել ու խորացնել գիտելիքները, կամ մակերեսային ձևով անցնել–մոռանալ։ Ուստի անհրաժեշտ է ընդհանուր բազային գիտելիքներ մատուցել բոլորին, որպեսզի մարդիկ նախ ընդհանուր բազմակողմանի պատկերացում ունենան տարբեր ոլորտներից ու հետո նոր կողմնորոշվեն ու ամեն մեկը յուրովի որոշի այս կամ այն առարկայի պետքականությունը։ Հետևաբաև «ոչ–պետքական» առարկային ծանոթանալը չի կարելի միարժեքորեն ժամանակի կորուստ համարել։ Այլ հարց է բազային գիտելիքների չափանիշները որոշելը ու ըստ այդ չափանիշների կարևորած գիտելիքները մատուցող ընդհանուր առարկաների ցուցակը կազմելը։ Սկզբունքորեն օրինակ կարելի էր տարբեր ոլորտներում հաջողությունների հասած կառկառուն դեմքերի հավաքել, քննարկում անցկացնել ու ըստ նրանց հեղինակավոր կարծիքների ընտրել բազային գիտելիքների ցուցակը հաշվի առնելով նաև երկրի տնտեսաքաղաքական կուրսը, տարբեր ժամանակակից չափորոշիչներ, ֆլան ու ֆստան ու ոչ թե կրթության ու գիտության նախարարության մի երկու ավագ «մասնագետ» մի երկու գիշեր չքնեին ու կազմեին ամբողջ երկրի կրթական պլանն ու շպրտեին կիրառելու, համարելով իրենց միսիան ավարտված։ Օրինակ ես պարտադիր առարկաների ցանկում կուզեի տեսնել հասարակագիտությունը (ներառյալ սահմանադրություն և իրավունք), ճանաչողական փիլիսոփայությունը, տիեզերաբանությունը (էլի ընդհանուր, առանց բանաձևերի)… Շատ կարևոր է հենց սկզբից մարդկանց աշխարհայացքը զարգացնելը, թեկուզ և մեծամասնությունը բան չհասկանա էլ, այս պարագայում կարևորը փոքրամասնությունն է, որը հետո կառաջնորդի բան չհասկացող մեծամասնությանը։

Հ.Գ.

Նույնիսկ կրկնակի սինուսի բանաձևը: Գիտեմ, որ նման բանաձև կա, ու վերջ:

Երևի ուզում էիր ասել կրկնակի անկյան սինուսի՝ sin2α = 2sinαcosα, թե ո՞նց էր տենց ստացվում, գրողը տանի…

[Rammstein]

Դպրոցների ներկայիս ուսումնական համակարգի մասին ես էլ լիքը վատ բաներ կարող եմ ասել: Դեռ հիմա (իմ սովորելու հետ համեմատ) բազմաթիվ փոփոխություններ են արվել, ու, չնայած ես չգիտեմ, թե էդ փոփոխություններով ուր են ձգնտում (Եւրոպա, Ամերիկա, թե Զիմբաբվե), բայց ոնց որ թե վիճակը ավելի է վատացել:

Ինչեւէ, դպրոցների մեջ շատ չեմ խորանում, այլ ուզում եմ մի քիչ բուհական կրթական համակարգից խոսեմ: Բացում եմ մեր համալսարանի կայքը, բացում եմ «Բոլոնյան գործընթած» հղումը ու կարդում եմ.

Հայաստանի Հանրապետությունը 2005 թվականի մայիսի 19-ին հաստատել է Բոլոնիայի հռչակագրին միանալու իր պատրաստակամությունը: Այսպիսով, սկսվեց ՀՀ բարձրագույն կրթական համակարգի, այդ թվում` մեր համալսարանի, Եվրոպական բարձրագույն կրթության ընդհանուր տարածքին միանալու գործընթացը:

Հիմա, եթե իրոք սա Եւրոպական կրթությունն է, ապա 1000 անգամ գերադասում եմ նաֆթալինոտ սովետական համակարգը: Ախր սա ընդհանրապես կրթության հետ կապ չունի: Սա ինձ հիշեցնում է Դոլորես Ամբրիջի նորամուծությունները (ով ծանոթ է «Harry Potter and the Order of the Phoenix»-ին, կհասկանա): Մասնավորապես իմ գլխում չեն տեղավորվում գրավոր քննությունները: Օրինակ` ո՞նց կարելի ա պատմության քննությունը դարձնել գրավոր: Վերջերս թատերականում սովորող ընկերս ինձ ասեց, թե ինչ են դարձրել իրենց պատմական առարկաների քննությունները ու ինչ ծավալով են պահանջում: Իմ համար մի անգամից պարզ դարձավ, որ նույնիսկ եթե մարդ անգիր իմանա գրելիք նյութը, միեւնույն ա, ուղղակի չի հասցնի տրված 2 դասաժամում էդքանը գրել: Ու թեկուզ եթե հասցներ էլ, մեկ ա, ո՞րն ա իմաստը դա գրավոր անելու: Պատմությունը մաթեմ չի, որ բառերով դժվար լինի բացատրելը:

Երկրորդ աբսուրդը դասերի ներկայությունից ստացվող բալերն են: Փաստորեն եթե մի ուսանող օրը 25 ժամ աշխատում ա, որ գոյատեւելու համար փող ունենա (զարմանալի ա, բայց 5000 դրամ կրթաթոշակը որոշ ուսանողների մի ամիս չի բավականացնում) ու դրա պատճառով հաճախ բացակայում ա, անգամ փայլուն գիտելիքների դեպքում չի կարա շատ բարձր ստանա, իսկ էն ուսանողը, որ բոլոր դասերին վերջում նստած հեռախոսով ինտերնետն ա փորփրում, պիտի ինչ-որ բալեր ստանա դրա համար: Այսինքն` գնահատականի ու գիտելիքի միջեւ կապը արհեստականորեն պակասեցվել է:

Ես համարում եմ` իմ բախտը բերել ա, որովհետեւ մեր կուրսը բուհի վերջին կուրսերից էր, որոնց վրա էս աբսուրդ համակարգը չէր ազդում: