Քրեական իրավունք և քրեական դատավարական իրավունք

[Vaio]

Շնորհակալություն սպառիչ պատասխանների համար, ամեն ինչ պարզ էր:

[Morg]

Ինձ պետքա իրավաբան հետագայում հնարավոր է նաև որպես դատապաշտպան հանդես գալու համար: Եթե Ակումբում կան նման մարդիք կամ եթե գիտեք տենց մարդկանց` խնդրում եմ գրեք PM-ով: Հիմա ինձ պետք է իրավաբանական խորհրդատվություն:

[Vaio]

Մի ինչ-որ գործի համար փաստաբան հրավիրելը, ներառելը գործին վճարովի է?

[_Հրաչ_]

Ինձ պետքա իրավաբան հետագայում հնարավոր է նաև որպես դատապաշտպան հանդես գալու համար: Եթե Ակումբում կան նման մարդիք կամ եթե գիտեք տենց մարդկանց` խնդրում եմ գրեք PM-ով: Հիմա ինձ պետք է իրավաբանական խորհրդատվություն:

Հարգելիս, այս թեման հայտարարությունների համար չի: Այստեղ կարող ես գրել քրեական իրավունքին կամ քրեական դատավարական իրավունքին առնչվող հարցդ: Կփորձեմ պատասխանել:

Մի ինչ-որ գործի համար փաստաբան հրավիրելը, ներառելը գործին վճարովի է?

Ուրեմն, ի գիտություն, անհրաժեշտ է տարբերել միմյանցից փաստաբան և պաշտպան հասկացությունը: Այսպես, պարզաբանենք, թե ով է փաստաբանը և ով պաշտպանը:

1. Փաստաբանի սահմանումը տրված է «Փաստաբանության մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածում՝

Հոդված 17.
Փաստաբանը

Փաստաբան է համարվում այն անձը, որը սույն օրենքով սահմանված կարգով ստացել է փաստաբանական գործունեություն իրականացնելու արտոնագիր, փաստաբանների պալատի անդամ է և տվել է երդում։ Փաստաբանը համարվում է իրավական հարցերով անկախ խորհրդատու։
Հոդվածի շարունակությունը՝

 •

• 

 Սեղմել՝ ցույց տալու համար

Փաստաբանն աջակցում է հասարակության մեջ իրավունքի գերակայության ամրապնդմանը, իրականացնում է օրինականության քարոզչություն՝ մարդու իրավունքներն ու ազատությունները հարգելու և միջազգային հանրաճանաչ նորմերը ամրապնդելու ուղղությամբ:
Իրավաբանական օգնություն ցույց տալու ժամանակ փաստաբանը`
1) խորհրդատվություն է տրամադրում իրավական հարցերով ինչպես բանավոր, այնպես էլ գրավոր.
2) կազմում է դիմումներ, բողոքներ, գանգատներ, միջնորդություններ և իրավական բնույթի այլ փաստաթղթեր, ինչպես նաև դրանց նախագծեր.
3) որպես վստահորդի ներկայացուցիչ մասնակցում է քաղաքացիական դատավարությանը, մասնակցում է գործի քննությանը Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական դատարանում.
4) որպես ներկայացուցիչ կամ պաշտպան մասնակցում է քրեական դատավարությանը և վարչական իրավախախտումների գործերով վարույթին.
5) որպես վստահորդի ներկայացուցիչ մասնակցում է գործերի քննությանը արբիտրաժային տրիբունալում կամ վեճեր լուծող այլ մարմիններում.
6) ներկայացնում է վստահորդի շահերը պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններում, հասարակական միավորումներում և այլ կազմակերպություններում, օտարերկրյա պետությունների պետական իշխանության մարմիններում, դատարաններում, հետաքննության կամ նախաքննության մարմիններում, միջազգային դատական մարմիններում, օտարերկրյա պետությունների ոչ կառավարական մարմիններում, եթե այլ բան նախատեսված չէ տվյալ երկրի օրենսդրությամբ, միջազգային դատական մարմինների և այլ միջազգային կազմակերպությունների կանոնադրային փաստաթղթերով կամ Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերով:
Փաստաբանն իրավունք ունի ցույց տալու օրենքով չարգելված իրավաբանական այլ օգնություն։ Քաղաքացիական և վարչական իրավախախտումների գործերով դատավարությունում, որպես պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ներկայացուցիչներ, կարող են հանդես գալ փաստաբանները, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ այդ գործառույթներն իրականացնում են պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների աշխատակազմում աշխատող անձինք, եթե այլ բան նախատեսված չէ օրենքով։
Փաստաբանն իրականացնում է իր փորձնակների ուսուցումը։
Փաստաբանը փաստաբանների պալատի սահմանած չափով և կարգով մուծում է անդամավճար` փաստաբանների պալատի ընդհանուր պահանջների և փաստաբանական գործունեության իրականացման հետ կապված այլ ծախսերի համար։
Օտարերկրացի փաստաբանը Հայաստանի Հանրապետությունում փաստաբանական գործունեություն իրականացնում է սույն օրենքով, փաստաբանների պալատի կանոնադրությամբ և փաստաբանի վարքագծի կանոնագրքով սահմանված կարգով, եթե Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերով այլ բան նախատեսված չէ։ Օտարերկրացի փաստաբանը Հայաստանի Հանրապետությունում գործում է իր պետության համապատասխան փաստաբանական կառույցի տված արտոնագրի հիման վրա և պետք է հավատարմագրվի փաստաբանների պալատում:
Օտարերկրացի փաստաբանը չի կարող իրավաբանական օգնություն ցույց տալ Հայաստանի Հանրապետության պետական կամ ծառայողական գաղտնիքի հետ կապված հարցերով։
Օտարերկրացի փաստաբանը չի կարող ընտրվել փաստաբանների պալատի մարմիններում։

Այսինքն՝ որպեսզի անձը համարվի փաստաբան, նա պետք է ունենա փաստաբանական գործունեություն իրականացնելու արտոնագիր, լինի փաստաբանների պալատի անդամ (ունենա փաստաբանի վկայական) և փաստաբանի երդում տված լինի (առաջին 2 պայմանների առկայության դեպքում 3-րդի բացակայությունը, կարծում եմ, անհնար է):

[_Հրաչ_]

Եթե փաստաբանի հասկացությունը կարգավորվում է «Փաստաբանության մասին» ՀՀ օրենքով, ապա պաշտպանի հասկացությունը տրվում է ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 68-րդ հոդվածում՝

Հոդված 68. Պաշտպանը

1. Պաշտպան է այն փաստաբանը, որը քրեական գործով վարույթի ընթացքում ներկայացնում է կասկածյալի կամ մեղադրյալի օրինական շահերը և նրանց ցույց է տալիս իրավաբանական օգնություն` օրենքով չարգելված բոլոր միջոցներով:
2. Անձը պաշտպանի իրավավիճակ ձեռք է բերում կասկածյալի կամ մեղադրյալի համաձայնությամբ` նրա պաշտպանությունն ստանձնելու պահից: Պաշտպանը պարտավոր է պաշտպանությունն ստանձնելուց հետո այդ մասին անմիջապես տեղյակ պահել քրեական վարույթն իրականացնող մարմնին:
3. Պաշտպանը դադարում է որպես այդպիսին մասնակցել քրեական գործով վարույթին, եթե`
1) կասկածյալը կամ մեղադրյալը լուծել են նրա հետ ունեցած համաձայնությունը.
2) նա լիազորված չէ մասնակցելու համապատասխան գործով հետագա վարույթին.
3) քրեական վարույթն իրականացնող մարմինը պաշտպանին ազատել է քրեական գործով վարույթին մասնակցելուց` հաշվի առնելով քրեական դատավարությանը նրա մասնակցությունը բացառող հանգամանքների հայտնաբերումը.
4) քրեական վարույթն իրականացնող մարմինը, սույն օրենսգրքով նախատեսված դեպքերում, ընդունել է կասկածյալի կամ մեղադրյալի հրաժարումը պաշտպանից:

Պաշտպանի սահմանումից հստակ երևում է, որ փաստաբանն ավելի լայն հասկացություն է, այսինքն բոլոր փաստաբանները չէ, որ պաշտպան են, սակայն պաշտպանը պետք է լինի փաստաբան, այսինքն՝ բավարարի փաստաբան լինելու համար պարտադիր բոլոր պահանջները:
Հատկանշական է, որ պաշտպանը հանդես է գալիս միայն քրեական գործերով: Քաղաքացիական գործերով պաշտպան չի ներգրավվում, այլ փաստաբանը կարող է մասնակցել ներկայացուցչի կարգավիճակով:
Քրեական գործերով պաշտպանը ներկայացնում է կասկածյալի կամ մեղադրյալի (որի հասկացության մեջ ներառվում են նաև ամբաստանյալը, դատապարտյալը և արդարացվածը) օրինական շահերը և նրանց ցույց է տալիս իրավաբանական օգնություն՝ օրենքով չարգելված բոլոր միջոցներով: Կարծում եմ՝ օրինական շահերի ու իրավաբանական օգնության մասով պարզաբանման կարիք չկա:

Քրեական դատավարությամբ նախատեսվում է պաշտպանության 2 տեսակ.
1. երբ կասկածյալը կամ մեղադրյալն անձամբ՝ իր միջոցներով, իր հաշվին վարձում է պաշտպան՝ ՀՀ փաստաբանների պալատի փաստաբաններից որևէ մեկի (իր ընտրությամբ) հետ կնքում է պայմանագիր, կատարում համապատասխան վճարումը, նրան ներկայացնում վարույթն իրականացնող մարմնին (քննիչ, դատարան), որի անունով դիմում է ներկայացնում՝ հայտնելով փաստաբանի հետ կնքած պայմանագրի մասին, խնդրում է փաստաբանին ներգրավել քրեական գործով վարույթին որպես իր իրավունքների և օրինական շահերի պաշտպան:

Փաստաբանի ներգրավումը քրեական գործին կատարվում է ՀՀ ՔԴՕ 71-րդ հոդվածով սահմանված կարգով՝

Հոդված 71. Պաշտպանի կողմից իր իրավավիճակի հաստատումը

Իր իրավավիճակը հաստատելու համար պաշտպանը քրեական վարույթն իրականացնող մարմնին ներկայացնում է անձը հաստատող փաստաթուղթ և փաստաբանների պալատի կողմից տրված` իր փաստաբան լինելու հանգամանքը հաստատող փաստաթուղթ, ինչպես նաև որպես պաշտպան հանդես գալու՝ կասկածյալի կամ մեղադրյալի ստորագրությամբ վավերացված փաստաթղթային հաստատումը կամ պաշտպան նշանակելու վերաբերյալ սույն օրենսգրքով իրավասու մարմնի որոշումը:

Որպեսզի գրառումս շատ երկար չստացվի, ում որ անհրաժեշտ է, առաջարկում եմ ընթերցել ՀՀ ՔԴՕ 68-73-րդ հոդվածները:

[_Հրաչ_]

2. Հանրային պաշտպանություն, երբ քրեական գործով նախաքննության ընթացքում պարզվում է, որ կասկածյալն անվճարունակ է, չի կարող իր միջոցներով վարձել պաշտպան: Նման իրավունքի մասին կասկածյալին կամ մեղադրյալին հայտնում է վարույթն իրականացնող մարմինը: Կասկածյալի կամ մեղադրյալի նման ցանկության դեպքում վարույթն իրականացնող մարմինը որոշում է կայացնում կասկածյալին (մեղադրյալին) իրավաբանական օգնության վճարից լրիվ (կամ մասնակի_Հ. Մ.) ազատելու և անվճար իրավաբանական օգնություն տրամադրելու մասին: Պրակտիկայում կասկածյալը կամ մեղադրյալն իրավաբանական օգնության վճարից վարույթն իրականացնող մարմնի որոշմամբ ազատվում է լրիվ: Կայացված որոշումն ուղարկվում է ՀՀ փաստաբանների պալատի Հանրային պաշտպանի գրասենյակ, որի ղեկավարը, համաձայն «Փաստաբանության մասին» ՀՀ օրենքի 43-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 5-դր կետի

քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի դիմումի (որոշման_Հ. Մ.) հիման վրա կամ սույն օրենքի 6-րդ հոդվածով նախատեսված դեպքերում քաղաքացու դիմումի հիման վրա որոշում է կայացնում հանրային պաշտպանություն իրականացնելու մասին դիմումը բավարարելու և գործը հանրային պաշտպանին հանձնելու մասին կամ հանրային պաշտպանություն իրականացնելու դիմումը մերժելու մասին, երբ այն նախատեսված չէ սույն օրենքի 6-րդ հոդվածով:

Փաստաբանը, վերը նշված որոշումն ստանալուց հետո 24 ժամվա ընթացքում պարտավոր է ներկայանալ վարույթն իրականացնող մարմնին, ներկայացնել իր փաստաբանական գործունեություն իրականացնելու արտոնագիրը, փաստաբանի վկայականը և հանրային պաշտպանի գրասենյակի ղեկավարի համապատասխան որոշումը: Հանրային պաշտպանը վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից ներկայացվում է կասկածյալին կամ մեղադրյալին, և եթե չկան վարույթին պաշտպանի մասնակցությանը խոչընդոտող հանգամանքներ (օրինակ, պաշտպանը նույն քրեական գործով մինչ այդ հանդես է եկել որպես քննիչ, դատախազ, վկա, մասնագետ և այլն (չնայած՝ նման պարագայում պաշտպանը կարող է մասնակցել վարույթին, եթե այդպիսի ցանկություն հայտնել է կասկածյալը կամ մեղադրյալը)), հանրային պաշտպանն ստանձնում է պաշտպանյալի իրավունքների ու օրինական շահերի պաշտպանության իր լիազորությունները: Հանրային պաշտպանը չի վարձատրվում պաշտպանյալի, նրա հարազատների, վարույթն իրականացնող մարմնի կամ որևէ այլ մեկի կողմից:

Վերջում նշեմ, որ բացի կասկածյալի կամ մեղադրյալի պաշտպանությունը, քրեական դատավարությամբ նախատեսվում է նաև վկայի իրավունքների և օրինական շահերի պաշտպանություն, ինչը նախատեսվում է ՀՀ ՔԴՕ 86-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 10-րդ կետով՝

Վկան իրավունք ունի քրեական վարույթն իրականացնող մարմին ներկայանալ փաստաբանի հետ:

Փաստաբանը կարող է ներկա գտնվել վկայի հետ կատարվող քննչական կամ դատավարական այլ գործողություններին, սակայն իրավունք չունի վկային տալ ուղղորդող հարցեր, խորհուրդներ, միջամտել կատարվող գործողությանը, սակայն կարող է անել հայտարարություններ, որոնք ներառվում են կազմվող համապատասխան արձանագրությունում:

Այսքանը, եթե կան հարցեր, խնդրեմ:

[Vaio]

Շնորհակալություն մանրամասն պարզաբանման համար:

Փաստորեն, քաղաքացիական, վարչական իրավախախտումների, քրեական գործերով դատավարություններում տվյալ անձը (մեղադրյալ, կասկածյալ, պատասխանող...) կարող են (իրավունք ունեն) ունենալ անվճար փաստաբան?

Մեկ էլ այսպիսի արտահայտություն եմ լսել փաստաբաններից՝ եթե դատը շահենք փաստաբանի վարձատրությունը (դատական ծախսերը) փակելու է դատարանում պարտվող կողմը: Այդպես է? և ինչքան ծախսի մասին է խոսքը (ով է որոշում այդ գումարի չափը) ?

[_Հրաչ_]

Շնորհակալություն մանրամասն պարզաբանման համար:

Փաստորեն, քաղաքացիական, վարչական իրավախախտումների, քրեական գործերով դատավարություններում տվյալ անձը (մեղադրյալ, կասկածյալ, պատասխանող...) կարող են (իրավունք ունեն) ունենալ անվճար փաստաբան?

Ոչ, պարզաբանմանս մեջ նշված է, որ միայն կասկածյալը կամ մեղադրյալը (ամբաստանյալը, դատապարտյալը, արդարացվածը) կարող են ունենալ «անվճար պաշտպան», և միայն այն դեպքում, երբ հիմնավորվի, որ նա անվճարունակ է: Սա կիրառվում է միայն քրեական դատավարությունում:

Իսկ քաղաքացիական ու վարչական դատավարությունների ժամանակ փաստաբանը կարող է հանդես գալ ոչ թե որպես պաշտպան, այլ ներկայացուցիչ:

Մեկ էլ այսպիսի արտահայտություն եմ լսել փաստաբաններից՝ եթե դատը շահենք փաստաբանի վարձատրությունը (դատական ծախսերը) փակելու է դատարանում պարտվող կողմը: Այդպես է? և ինչքան ծախսի մասին է խոսքը (ով է որոշում այդ գումարի չափը) ?

Քրեական դատավարությունում նախատեսվում է նաև քաղաքացիական դատավարության ընթացակարգ: Դատաքննության ժամանակ կողմերից յուրաքանչյուրը կարող է հայց հարուցել որոշակի գումարի չափով, պահանջել, որ դատական ծախսերը հոգա «պարտվող» կողմը, այսինքն՝ դատարանի կողմից ոչ ի օգուտ տվյալ կողմի որոշում կամ դատավճիռ կայացնելու դեպքում նշված հայցը ևս լուծվում է և «պարտվող» կողմը վճարում է դատական ծախսերը: Սակայն դատարանը կարող է բավարարել այդ հայցը լրիվ կամ մասնակի:
Փաստաբանի վարձատվությունը կախված չէ մյուս կողմի՝ դատավարության արդյունքում պարտվելու հետևանքով վճարվելիք գումարից: Անկախ նրանից, թե ինչպիսի որոշում (դատավճիռ) կկայացվի, վարձած անձը պարտավոր է փաստաբանին վճարել իրեն մատուցվող ծառայությունների դիմաց՝ պայմանագրով սահմանված չափով:

Այլ հարց է, երբ անձը և փաստաբանը պայմանագրով նախատեսում են, որ անձը «դատը շահելու» դեպքում փաստաբանին ավելի շատ գումար վճարի, քան պարտվելու դեպքում:

[Vaio]

Ողջույն:

Լսել եմ, որ շատ հաճախ դատապաշտպանը ձգձգում է քրեական գործը, այսինքն, օրինակ, միջնորդություն է ներկայացնում դատավորին՝ դատը 1 շաբաթով հետաձգելու խնդրանքով՝ կապված ... պատճառի հետ: Եվ դա անում է նրա համար, որպեսզի իր գումարը շատանա: Այսինքն ինչքան երկար տևի քր. գործի ընթացքը, այնքան լավ դատապաշտպանին:

Կա այդպիսի բան, լսել եք այդիպիսի բան?