Սպարտակի ապստամբությունը

[Malxas]

Խնդրում եմ կարծիքներ արտահայտել ստրուկների ապստամբության մասին, որը տեղի ունեցավ մթա 1 - ին դարում Սպարտակի գլպավորությամբ:
Ով էր նա և ինչով էին պայմանավորված նրա հաջողությունները:

[Leo Negri]

Հիմա ժամանակ չունեմ երկար գրելու, գրեմ միայն, որ Սպարտակի ապստամբությունը երևի թե ինձ ամենահետաքրքրող Հռոմի պատմության դրվագներիցա, հետևաբար ես այն բավականին խորն եմ ուսումնասիրել:
Գրեմ միայն, որ լուրջ հիմքեր ունեմ կասկածելու, որ Սպարտակը ամենևին ազգությամբ թրակիացի չէր, ինչպես սովորաբար ընդունվածա համարել:

[Malxas]

Հետաքրքիր կլիներ լսել քո մեկնաբանությունը: Սպարտակի անցյալին վերաբերող շատ փաստեր, ինչքան գիտեմ չկան: Գրված է որ եղել է զինվոր, դասալիք, գլադիատոր, իսկ հետո էլ ապստամբությունը...

[Leo Negri]

Սպարտակի անցյալին վերաբերող շատ փաստեր, ինչքան գիտեմ չկան:

Եթե ուշադիր կարդալ էդ ժամանակվա հռոմեացի պատմիչների գրածները, համեմատել իրար հետ, հաշվի առնել, որ գրում են ազգի թշնամու մասին, ու խորը մտածել կարդացածի վրա, հնարավորա որոշ բաներ պարզել:

Գրված է որ եղել է զինվոր, դասալիք, գլադիատոր, իսկ հետո էլ ապստամբությունը...

Սպարտակը շատ լավ էր ծանոթ հռոմեական բանակի կառուցվածքին ու մարտավարությանը, շատ լավ էր ծանոթ էդ վախտվա իտալական ճանապարհներին, խայտառակ լավ գիտեր Հռոմը: Թրակիացի զինվորի համար /ու իրա մոտիկ, ապստամբների բանակում բարձր դիրք զբաղացնող գլադիատորների համար/ նման գիտելիքները զարմանալի ու անհնարին մոտ են թվում:

Էս էրկու իրեք օրը շատ զբաղված եմ, երբ ազատվեմ, էս թեմայում քայլ առ քայլ կաշխատեմ վերլուծել ապստամբությունը՝ սկսած Կապույայի լուդուսում տուրուդմփոցից ավարտած ապստամբության վերջնական ճնշմամբ երկու տարի անց:

[Lion]

Վերջին ժամանակներս արտահայտվում են բավականին հիմնավորված կարծիքներ այն մասին, որ Սպարտակի ապստամբությունը եթե չի էլ դրդել, ապա համենայն դեպս ապստամբներին ակտիվ օգնություն է ցույց տվել Մեծ Հայքի թագավորությունը` ի դեմս Տիգրան II Մեծի: Մի կողմ թողնելով հասկանալի քաղաքական հիմնավորվածությունը նշենք, որ սկզբնաղբյուրները ևս պարունակում են որոշակի տվյալներ նման հետևության համար:

Այսպես, համաձայն Ապպիանի (“Քաղաքացիական պատերազմներ”, գիրք 1, մաս 119) Բրատիոսյան թերակղզում (“սապոգի թաթում”) շրջապատված Սպարտակը. “… սպասում էր հեծելազորի, որն ինչ-որ տեղից եկավ նրա մոտ”: Ընդ որում, հեծելազորի ժամանումից հետո ապստամբները միանգամից ակտիվանում են և կարողանում են ճեղքել պաշարման օղակը (“Քաղաքացիական պատերազմներ”, գիրք 1, մաս 120): Հետաքրքիր է, որ հեղինակը որևէ կերպ չի որոշակիացնում Սպարտակին օգնության եկած հեծելազորի պատկանելիությունը: Սակայն պետք է հաշվի առնել, որ մինչ այս իրադարձությունները ապստամբած ստրուկների առաջնորդը սերտ կապեր էր հաստատել Մեծ Հայքի թագավորության ուղղակի ազդեցության ոլորտում գտնվող կիլիկյան ծովահենների հետ:

Այս պայմաններում, հաշվի առնելով նաև այն հանգամանքը, որ հնարավոր չէ մատնանշել այլ պետություն կամ ուժ, որը շահագրգռված էր և կարող էր ծովով հեծելազոր ուղարկել Սպարտակին, կարելի է մեծ վստահությամբ պնդել, որ խոսքը հենց Մեծ Հայքի թագավորության հեծելազորի մասին է: Իսկ սա իր հերթին հիմք է տալիս ասելու, որ, ի դեմս Սպարտակի ապստամբության, ամեն ինչից զատ մենք գործ ունենք նաև Մեծ Հայքի թագավորության կողմից կազմակերպված արտաքին կարևորագույն ռազմա-քաղաքական օպերացիայի հետ:

[Leo Negri]

Այս պայմաններում, հաշվի առնելով նաև այն հանգամանքը, որ հնարավոր չէ մատնանշել այլ պետություն կամ ուժ, որը շահագրգռված էր և կարող էր ծովով հեծելազոր ուղարկել Սպարտակին, կարելի է մեծ վստահությամբ պնդել, որ խոսքը հենց Մեծ Հայքի թագավորության հեծելազորի մասին է:

Առնվազն երկու հատ՝ Միհրդատ, Սերտորիուս:

[Lion]

Բնականաբար, այս երկուսի մասին ես էլ եմ մտածել: Սակայն միայն առաջին հայացքից են սրանք թվում հիմնավոր թեկնածուներ:

1. Միհրդատ – մ.թ.ա. 71 թ-ի սկզբին Միհրդատը և Պոնտոսը գտնվում էին կործանման եզրին: Լուկոլլոսը սեղմել էր Միհրդատին ծայրահեղության աստիճանի և սրա ուժերը հազիվ էին հերիքում (կամ ավելի ճիշտ` չէին էլ հերիքում) Լուկոլլոսի դեմ պայքարելու համար: Լիակատար պարզության համար նշենք, որ մ.թ.ա. 71 թ-ի մարտին իր վերջին զինվորների հետ խիզախորեն մարտնչող Միհրդատը վերջնական պարտություն կրեց Կաբեյրայի ճակատամարտում և, կորցնելով Պոնտոսը, ապաստանեց Մեծ Հայքում: Ավելացնենք նաև, որ մ.թ.ա. 71 թ-ի սկզբի վիճակով Միհրդատը նաև նավատորմ չուներ, որ ուժեր հասցներ Իտալիա, իսկ Բոսֆորն ու Դարդանելն էլ հռոմեական ամուր տիրապետության տակ էին:
2. Սերտորիոս – Սա սպանվել է … մ.թ.ա. 72 թ-ին և հիշատակված դեպքերին ուղղակի ֆիզիկապես չէր կարող մասնակցություն ունենալ:

Իսկ այժմ դիտարկեք Տիգրանի թեկնածությունը – գտնվում է ռազմա-քաղաքական վերելքի գագաթնակետում, ունի նավատորմ, շահագրգռված է Հռոմի թուլացմամբ, հակված է “հեծելազորային գործողությունների”…

[Malxas]

Իսկ ինչ եք կարծում, Սպարտակի հաջողությունները հիմնականում այն բանով չէին պայմանավորված, որ Հռոմի հիմնական բանակները, Պոմպեոսի գլխավորությամբ Սերտորիոսի դեմ, և Լուկուլլոսի գլխավորությամբ Միհրդատի դեմ, դրսում էին գտնվում, իսկ Սպարտակի դեմ կռվում էին համեմատաբար անփորձ ուժեր, որոնք ի դժբախտություն իրենց, նաև արհամարաբար էին տրամադրված ստրուկներին:

[Lion]

Իհարկե, մատնանշված հանգամանքները իրենց դերն ունեցան: Իրենց դերը խաղացին նաև ապստամբության հանկարծակիությունը և Հռոմի ռազմա-քաղաքական բարդ դրությունը: Իսկ իրենք, գլադիատորներն էլ, ի դեպ, միջին մակարդակով ավելի ուժեղ էին, քան միջին լեգեոներները…

[Leo Negri]

1. Միհրդատ – մ.թ.ա. 71 թ-ի սկզբին Միհրդատը և Պոնտոսը գտնվում էին կործանման եզրին: Լուկոլլոսը սեղմել էր Միհրդատին ծայրահեղության աստիճանի և սրա ուժերը հազիվ էին հերիքում (կամ ավելի ճիշտ` չէին էլ հերիքում) Լուկոլլոսի դեմ պայքարելու համար: Լիակատար պարզության համար նշենք, որ մ.թ.ա. 71 թ-ի մարտին իր վերջին զինվորների հետ խիզախորեն մարտնչող Միհրդատը վերջնական պարտություն կրեց Կաբեյրայի ճակատամարտում և, կորցնելով Պոնտոսը, ապաստանեց Մեծ Հայքում:

Ուղիղ էն վախտ, երբ Սպարտակի բանակը զրկվեց դրսի օգնության վերջին նշույլներից:

2. Սերտորիոս – Սա սպանվել է … մ.թ.ա. 72 թ-ին և հիշատակված դեպքերին ուղղակի ֆիզիկապես չէր կարող մասնակցություն ունենալ:

73 թվին նա դեռ ողջ առողջ էր, իրա համար պայքարում էր Պոմպեյի դեմ, չդավաճանեին գլուխը պոկեին, դեռ երկար կպայքարեր: Լռիվ հերիքա ապստամբությունից առաջ ու ապստամբության վաղ շրջանում մատը խառնելու:
Մարիուսական եքս-գեներալ Սերտորիուս, որը Հռոմի դեմ ապստամբեց, երբ Մարիուսի հակառակորդ Սուլլան էկավ իշխանության ու սկսեց սրա նրա գլուխը թրցնել /ու ի դեպ, նաև հակառակորդներին որպես ազգի դավաճան ստրկության, այդ թվում գլադիատորական լուդուսներ ծախել/: Սպարտակ, որը հոյակապ գիտի ոչ միայն ոնցա հռոմեական բանակը կառուցված ու գործում, այլև կարողանումա այլ ապստամբների հետ միասին հռոմեական պաշտոններով հռոմեական տիպի բանակ կազմել, հռոմեական ճանապարհների ու տեղանքի պայմաններում չլել հռոմեական լեգիոնները, ու հռոմեավարի կռվելով` հռոմեացիներին վարի տալ, ու ծեծած լեգիոնների արծիվներից կոլլեկցիա կազմել:

Իսկ այժմ դիտարկեք Տիգրանի թեկնածությունը – գտնվում է ռազմա-քաղաքական վերելքի գագաթնակետում, ունի նավատորմ, շահագրգռված է Հռոմի թուլացմամբ, հակված է “հեծելազորային գործողությունների”…

Տիգրանը գոնե մի քանի հատ Սպարտակի կարգի ստրատեգոս ունենար` վաղուց արդեն Հռոմը տակնուվրա էր արել:
Ու զարմանալիա` օգնում օգնում էր, մեկ էլ փոշմանեց, հեծելազոր /եթե համարենք, որ հեծելազորը Ապպիանի հորինած վտանգներից/պատճառաբանումներից չէր, կամ, ինչ ավելի հավանականա, նույն Ապենինյան թերակղզու կոմերը Սպարտակի ռեզերվներից չէր/ չուղարկեց:
Կարանար հեծելազոր Հռոմի թիկունք ուղարկեր` շատ ավելի շուտ արած կլիներ: Իսկ թե ծովահենները` պետք չի մտածել, որ իրանք Տիգրան Մեծի ռազմական նավատորմն էին: Ծովահեն էին, ասելա թե փողին մուննաթ:

Ի դեպ, Սպարտակը էդ մարդու իսկական անունը չի էղել, գլադիատորական նիքնեյմա էղել:

[Leo Negri]

Իսկ ինչ եք կարծում, Սպարտակի հաջողությունները հիմնականում այն բանով չէին պայմանավորված, որ Հռոմի հիմնական բանակները, Պոմպեոսի գլխավորությամբ Սերտորիոսի դեմ, և Լուկուլլոսի գլխավորությամբ Միհրդատի դեմ, դրսում էին գտնվում, իսկ Սպարտակի դեմ կռվում էին համեմատաբար անփորձ ուժեր, որոնք ի դժբախտություն իրենց, նաև արհամարաբար էին տրամադրված ստրուկներին:

Էդ թվում: Հռոմի էդ վախտվա ամենաթունդ գելերը տանը չէին, զբաղված էին /թեկուզ ինձ թվումա Սպարտակն էլ իրանցից պակաս գել չեր/: Երկրորդ Լուկուլլոսն էլ Թրակիայում էր վառռռռում, Սպարտակի հիպոթեթիկ հայրենիքում: Ինձ թվումա հենց իրանց հեռու լինելը դարձավ ապստամբության դրդապատճառներից մեկը:

Իսկ դե Սպարտակի դեմ կռվողները հա, սկզբնական շրջանում, երբ Սպարտակը դեռ Հռոմի ահուսարսափը չէր, ու կարելի էր մի բան անել, նենց ֆեերիկ սխալներ են թույլ տվել, որ մարդու զարմանքա գալիս:

[Sagittarius]

Տենց էլ գիտեի, որ Սպարտակը հայ ա, մեր հարևանի տղու անունն էլ էր Սպարտակ

[Leo Negri]

Իսկ իրենք, գլադիատորներն էլ, ի դեպ, միջին մակարդակով ավելի ուժեղ էին, քան միջին լեգեոներները

Պատճառ չի, ի դեպ: 10 հատ վիրտուոզ ինդիվիդուալ մենամարտող 10 հատ շարայինով վրա տվող զինվորի կտա կփռի, 100 հատն էլ: Իսկ այ հետո դիսցիպլինան, շարքով վրա տալը, ընկերոջ մեջքը փակելը ու նման բաները շատ ավելի կարևոր են դառնում, քան թե ֆիզիկական ուժը ու զենքին տիրապետելը: Բոլոր էդ կարևոր կետերով Սպարտակի բանակը գերազանցում էր հռոմեացիներին, համենայն դեպս էրկու տարի շարունակ: Թե որտեղից գլադիատորները սովորեցին դիսցիպլինացված, շարքով, լեգիոնի նման կռվել, պարզ չէ: Նամանավանդ եթե համարենք, որ ապստամբները ընդամենը գլադիատորներ էին, որոնց լուդուսներում հաստատ շարային չեն սովորացրել:

[Gayl]

Բոլոր էդ կարևոր կետերով Սպարտակի բանակը գերազանցում էր հռոմեացիներին, համենայն դեպս էրկու տարի շարունակ: Թե որտեղից գլադիատորները սովորեցին դիսցիպլինացված, շարքով, լեգիոնի նման կռվել, պարզ չէ: Նամանավանդ եթե համարենք, որ ապստամբները ընդամենը գլադիատորներ էին, որոնց լուդուսներում հաստատ շարային չեն սովորացրել:

Ամեն ինչ կախված է հրամանատարից, պարզից էլ պարզ է, որ Սպարտակը հավայի թուր խաղացնող չի եղել:

[Lion]

Ուղիղ էն վախտ, երբ Սպարտակի բանակը զրկվեց դրսի օգնության վերջին նշույլներից:

Ըհը, հենց դա եմ ասում: Այդ պայմաններում Միհրդատը հաստատ չէր կարող օգնություն ուղարկել Սպարտակին, էլ չասած դեռ այն մասին, որ օգնությունն ինքը դժվար թե տեղ հասներ - Միհրդատը նավատորմ չուներ...

73 թվին նա դեռ ողջ առողջ էր, իրա համար պայքարում էր Պոմպեյի դեմ, չդավաճանեին գլուխը պոկեին, դեռ երկար կպայքարեր: Լռիվ հերիքա ապստամբությունից առաջ ու ապստամբության վաղ շրջանում մատը խառնելու:

Հնարավոր տարբերակ է: Եթե ուշադրություն դարձրեցիր, ապստամբության պլանավորման առումով ես միանշանակ չխոսեցի: Իսկ այն, որ մ.թ.ա. 71 թ-ին Սերտորիոսը չէր կարող օգնություն ուղարկել, փաստ է: Բացի այդ, Ապպիանը Սերտորիոսին շատ լավ գիտի և, վերլուծելով հոգեբանական տեսանկյունից Ապպիանի տեքստը, միանշանակ կարելի է ասել, որ լիներ դա Սերտորիոսի պլանը, թեկուզ և իր մահից հետո իրագործված, Ապպիանը այդ մասին հաստատ կգրեր: Իսկ այստեղ, Ապպիանը գրում է վերացական, անհայտ ծագումով մի հեծելազորի մասին:

Տիգրանը գոնե մի քանի հատ Սպարտակի կարգի ստրատեգոս ունենար` վաղուց արդեն Հռոմը տակնուվրա էր արել:

Ես Տիգրանին այդ աստիճան չէի թերագնահատի, բայց դա այլ թեմա է:

Ու զարմանալիա` օգնում օգնում էր, մեկ էլ փոշմանեց, հեծելազոր /եթե համարենք, որ հեծելազորը Ապպիանի հորինած վտանգներից/պատճառաբանումներից չէր, կամ, ինչ ավելի հավանականա, նույն Ապենինյան թերակղզու կոմերը Սպարտակի ռեզերվներից չէր/ չուղարկեց:

Տիգրանը հեծելազոր ուղարկել է և այստեղ "փոշմանելու մասին" խոսք չկա: Հավանական է, որ այդ հեծելազորը Սպարտակի հետ էլ կործանվել է կամ ցրվել: Իսկ այն, որ դա չէր կարող Սպարտակի հեծելազորը լինել, ակնհայտ է Ապպիանոսի գրածից:

Կարանար հեծելազոր Հռոմի թիկունք ուղարկեր` շատ ավելի շուտ արած կլիներ:

Իմաստը հեծելազորը Հռոմի թիկունք ուղարկելու մեջ չէ, մանավանդ որ այդ ժամանակ Հռոմի դեմ դեռևս պատերազմ չկար: Իմաստը Հռոմի դեմ գործող ուժին աջակցելն է: Իսկ ծովահենները, ի դեպ, որպես ոչ պաշտոնապես Տիգրանի ռազմիկներ, մեծ վնաս հասցրեցին Հռոմին: Ընդ որում սրանց "ոչ պաշտոնական" ստատուսը մեծապես ձեռնտու էր եենց Տիգրանին - առիթի դեպքում կարող էր ասել. "Ինչ անեմ... ախպերս, ծովահեններ են"

Իսկ թե ծովահենները` պետք չի մտածել, որ իրանք Տիգրան Մեծի ռազմական նավատորմն էին: Ծովահեն էին, ասելա թե փողին մուննաթ:

Էդքան էլ տենց չի: Նույն ծովահենները 16-րդ դարում լավ էլ ծառայում էին Անգլիային:

Պատճառ չի, ի դեպ:

Իսկ գուցե այնուհանդերձ ուշադիր կարդաս գրածս? Ես չասացի "գլադիատորների բանակը ուժեղ է Հռոմի բանակից", ես ասացի "գլադիատորներն էլ, ի դեպ, միջին մակարդակով ավելի ուժեղ էին, քան միջին լեգեոներները" - տարբերությունը զգացիր?