Գարուն էր։ Արդեն երկրորդ անգամ հիվանդության ճիրաններում էի: Զառանցելիս հայերեն եմ խոսել: Չուլերի մեջ կծկված պառկած էի քուրսու մոտ, հողի վրա… Որպես վերմակ ծառայող քուրջը վերև էի քաշում՝ ոտերս էին բացվում, ներքև էի քաշում՝ ուսերս էին բացվում։ Կուչ էի եկել առանց կենդանության նշաններ ցույց տալու։ Լսեցի կանանցից մեկի ձայնը. «քա մեղք է, գոնե մի խավիծ անենք տանք, որ աչքը կուշտ գնա, մեր ճամփին անեծք չմնա»։ Ինչպե՞ս եմ կազդուրվել՝ չեմ հիշում: Դարձյալ եզների հետ էի
Այստեղ աշուն, ձմեռ անվանումները պայմանական էին, որովհետև երկու դեպքում էլ ես անասուները դրսում էի արածացնում: Հանդերում ջուր չէր ճարվում, ձնհալի հավաքներն էինք օգտագործում: Բարձրանում էի մինչև գագաթների ձյունը, որոնցից հոսում էր ջինջ ու սառը հեղուկը։ Զեյնաբը՝ Իսմայիլ աղայի փոքր հարսը, կրքից այրվում էր՝ արու էր ուզում։ Մի օր ձեռքիցս բռնեց, սեղմեց… Վախենում էի… Մի օր էլ ինձ կանչեց ու թաքուն պատվիրեց.
-Հայդարը պետք է սարում լինի, քեզ պիտի տեսնի։ Կասես, որ իրեն կարոտով սպասում եմ, թող լուր ուղարկի, թե որտեղ հանդիպենք: Մարդու բան չսես հա՜»… Ու պինդ համբուրեց:
-Չեմ ասի -Ճիշտն ասած ես էլ էի ուզում Հայդարին տեսնել: Այդ պատվերն ինչպես եմ կատարել չեմ հիշում, ոչ էլ Հայդարին տեսնելն եմ հիշում, բայց այդպես էլ եղավ. որտեղից որտեղ հոտառությամբ իրար գտան…
Այդ կրտսեր թմբլիկը գիշեր ցերեկ վառվում էր Հայդարի համար: Բոլորն էլ զգում էին, որ մի բան կա…. իմ եզներն անգամ զգում էին… Մի օր հարևանների մեջ լուր տարածվեց, որ Մեմեդը գալիս է։ Կենդանի է, գտել է մեր հետքն ու գալիս է…
Մեմեդը Իսմայիլի փոքր տղան էր… Զինվոր էր գնացել ու անհետ կորել, երեք-չորս տարի էր լուր չկար: Ու հանկարծ Մեմեդը հայտնվել, ընտանիքի հետքը գտել, գալիս էր… Չէինք շարժվում, մինչև հարց ու փորձով գա հասնի: Երեկոյան եզները բերելիս տեսա, որ Մեմեդը եկել էր։ Հավաքվել էին շուրջը: Հաջորդ առավոտ Մեմեդը դուրս չեկավ։ Թմբլիկն էլ չկար: Նախքան իմ շարժվելը երևացին։ Թմբլիկի աչքերն արցունքոտ էին, Մեմեդը մռայլ էր։ Զիան ու Իսմայիլը լուռ էին։ Մեծ քույրը խոնջիկ մունջիկ էր գալիս, որ մի քիչ մռայլությունը ցրի։ Հարևանները ծիկրկում են… Պարզ է. Մեմեդն ամեն ինչ իմացել է… Թմբլիկը վախենում էր, որ Մեմեդը հաշվեհարդար կտեսնի:
Մեմեդը համաձայնվել էր գնալ «Կյուրինի սկիզիպի» կողմերը: Իսմայիլի դեմքին ժպիտ երևաց։ Մենք շարժվեցինք. երկար ճանապարհ պիտի կտրեինք։ Մեմեդն ինձ հետ շատ արագ կապվեց: Նա իմ մեջ տեսավ իր գալիք ժառանգին: Հավանաբար Չորումի մոտերքում մեզ միացան նաև մի քանի այլ «որոնողներ»։ Նրանք ովքեր վերջնականապես բնակվելու տեղ էին փնտրում: Շարժվեցինք։
Մթնշաղ էր: Մանրերը քնել են: Հանկարծ ձիերի դոփյուն լսվեց։ Սրարշավ վարգող ձիերի դոփյուն էր։ Երեք հեծյալներ եկան կանգնեցին քոչից քիչ հեռու, ճամփի եզրին։ Իսկույն իրարով անցան. «ովքե՞ր են…», «հարց ու փորձ արեք…», «զգույշ եղեք…», «զենք ունեցողը՝ վերցնի…»… Քոչից ձայն տվեցին.
- Հե՜յ, ովքե՞ր եք, ի՞նչ եք ուզում…
- Հանգի՛ստ,- լսվեց պատասխանը,- մենք «մութասարիֆի» զինյալներն ենք, Չորումում լուր է տարածվել, որ ձեզ մոտ դասալիքներ՝ հայրենիքի դավաճան ավազակներ կան։ Մենք հայրենիքի համար տուն տեղ թողել ենք, իսկ դուք դասալիքնե՞ր եք թաքցնում։ Սրիկա ղաչաղներ։ Հիմա ձեզ բոլորիդ կքշենք Չորում։
- Մենք նման մարդիկ չունենք մեր մեջ,- պատասխանեցին մերոնք։
- Հիմա կստուգենք, կիմանանք,- ասին ու երկուսը ձիերը քշին քոչերի մեջ, իսկ մեկը մնաց ճամփեզրին: Սկսեցին խուզարկել և արագությամբ հայտնվեցին ամենաբարեկեցիկ «քուղեկի» առաջ, որտեղ հրաշալի գորգեր կային փռված։ Բացի փռվածները գտան նաև մի այլ՝ գլանաձև փաթաթված գորգ: Կարգադրեցին պառկածները վեր կենան, որ իրենք ստուգեն։ Հանկարծ հրացանների կրակոցներ լսվեցին, խառնաշփոթ առաջացավ, տագնապ, ու մինչ մարդիկ կհասկանաին, թե ինչն ինչոց է, նրանք գորգերը վերցրած թռան ձիերի վրա ու սլացան դեպի երրորդ ձիավորը։ Այդ ամբողջ ներկայացումը ես իմ աչքով եմ տեսել։
- Խաբեցին, տղերք կրակե՛ք, նստեք ձիերը, հասե՛ք…
Բայց արդեն ուշ էր. նրանք արդեն կորչում էին ձորաբերնի անտառի մթության մեջ: Էլ ո՞վ կհանդգներ ընկնել այդպիսի վտանգի մեջ: Բոլորին զգուշացրին, որ ետ կանգնեն հետապնդելու մտքից։ Ոչինչ անել հնարավոր չէր, իզուր զոհեր կտաին: Քիչ հետո քոչը հանգիստ խռմփում էր:
Մեմեդն ամենից հոգատարն էր իմ հանդեպ: Նա սկսեց լվանալ իմ քրջերը, կարկատել։ Առավոտներն ինձնից շուտ էր վեր կենում ու կարագ, կաթի սեր, ինչ էլ որ լիներ, առաջին հերթին իմ բաժինն էր պատրաստում, կապում դնում էր «տավարջուրչիս» մեջ։ Ցույց էր տալիս, թե ո՞ւր տանեմ անասուններին, բացատրոմ էր ինչ անեմ: Այդ չխոսկան մարդը, որ ոչ մեկի հետ գրեթե խոսք չէր փոխանակում, ինձ հետ քաղցր զրույց էր անում: Խտրականությունը հասավ այն աստիճանի, որ կանայք սկսեցին բացահայտ մրթմրթալ. «մեզ թողած՝ գյավուրի լակոտին է կերցնում: Մեկ է նա մեզ տղա չի լինելու: Իզուր է հույսեր փայփայում»: Այդ փնթփնթոցներին նա ուշադրություն չէր դարձնում:
Մի օր էլ ինձ հայտնեցին, թե՝ ձեր Ղազարը (թուրքերի դրած անունը չեմ հիշում) ամեն հաց ուտելիս լաց է լինում, արի հանդիպի, գուցե քե՞զ ասի, թե ինչո՞ւ է լացում: Հանդիպեցի: Նայեց, մոտեցավ ձեռքս բռնեց, փաթաթվեց… Աչքերն արցունքի աղբյուր էին… Իմ հասակակիցն էր՝ Աշոտ հորեղբորս տղան Աբոլո պապիկենց ճյուղով: Ես իր գլխի վրա էի արցունք թափում, նա՝ իմ թևերին… Սկզբում լուռ էինք, չէինք կարողանում խոսել։ Հետո ես հարցրի.
- Երբ հաց կուտան ուտելու՝ ինչո՞ւ կուլաս… Միշտ կերակուրի վրա կուլաս, ինչո՞ւ… Գալուստը որտե՞ղ է, գիտե՞ս…
- Չգիտեմ Ջիվան, հոգիս, ես մեն մենակ եմ…
- Հըպը ինչո՞ւ հացի վրա կուլաս…
- Չգիտեմ… Որ ճաշ կուտան՝ մեր տունը կհիշեմ…. լացս կուգա, չեմ կրնա զսպել: Ուշացանք, վազենք,- և վազեց, որ հասնի անասուններին:
- Հայերեն խոսելը չմոռնաս, դու քեզ հետ հայերեն զրուցե,- կանչեցի ետևից…
Ոտը քստացնելով այդ գնալն էր, որ գնաց…
Առ քեզ մեկ աս ալ երկու
Թուրքի թուրը լինի հատու
Օրենքն Է ալ բայրաղ օսման
Չունեք ալ դուք հող հայաստան
Մեջբերել
Էջանիշներ