Թե ինչպես արյուն հանձնեցի
Կարո՞ղ եք ասել` յոթ հազար դրամը երբևէ իրենից մի բան ներկայացրե՞լ է: Ո՛չ, հավանաբար կպատասխանեք, երբե՛ք: Նույնիսկ հեռավոր ոչ երանելի ժամանակներում, երբ լույս աշխարհ եկավ ու բացառիկ բարձր փոխարժեք ուներ մի քանի տասնյակ փոխանակման կետերում, յոթ հազար դրամն իրենից շատ մեծ բան չէր ներկայացնում: Ձեզ հաջողվե՞ց ունեցած դրամով արտարժույթ ձեռք բերել այն ժամանակ: Հիշում եք երևի սարսափելի հերթերը: Ավելորդ հարց. ինձ էլ չհաջողվեց: Սակայն չշեղվենք պատմությունից, որն անկեղծորեն ցանկանում եմ պատմել: Փոխանակման կետերի հետ այն որևէ առնչություն չունի, ասենք` գրպանիս փողն էլ ոչ թե յոթ հազար էր, այլ ընդամենը երեք: Արժեզրկման բազմաթիվ փորձությունների միջով անցած երեք հազար դրամ, մի քանի տարափայլի մետաղադրամ և արժանապատվությունը լիովին կորցրած, անասելի թեթև դյուրալյումինե լումաներ, որ հայտնի չէ` ինչու էի պահում: Իսկ թե ինչու յոթ հազարի անուն տվի ամենասկզբում, երբ լավագույն դեպքում դրա կեսն ունեի, հիմա կիմանաք: Ստուգապես` դա այն գումարն էր, որ անհրաժեշտ է վճարել, եթե չես ուզում արյուն տալ: Իսկ արյուն տալ պարտավոր ես, եթե ցանկանում ես տուն տանել նոր ծնված մանկիկին ու նրա մորը` քո կնոջը: Իսկ եթե չես ուզում ո՛չ արյուն տալ, ո՛չ էլ վճարել, պարտավոր ես խելքիդ զոռ տալ...
Պահանջվող գումարը վճարել չէի կարող, արյուն տալ չէի ցանկանում, այնպես որ, մնում էր միայն երրորդը` խելքին զոռ տալը: Ամեն մի հայ հաճույքով է խելքին զոռ տալիս և` ամեն պատեհ առիթով, ավելի հաճախ` անառիթ, այնպես որ, անսովոր իրավիճակում չէի, ինչ վիճակում կլիներ, ասենք, օտար մոլորակ ընկած մեկը: Բայց ինչպես գիտեք` գրպանի պարունակությունն ուղիղ համեմատական է տղամարդու ինքնավստահությանը, իսկ երբ նա բնականից անճարակ է, նախաձեռնությունից զուրկ ու մի քիչ էլ ամաչկոտ, պարզ է դառնում, որ տվյալ դեպքում գործ ունես հետաքրքիր, բայց դժվար գլուխ եկող խնդրի հետ:
Երկրորդ երեխաս էր, և ակամա հիշեցի, թե ինչպես եղավ առաջինի դեպքում: Այն ժամանակ օգնության հասավ ընկերս` հաստամարմին, բարի, ուժեղ, միամիտ, համարյա միշտ երջանիկ ժպիտը դեմքին, գլուխը զանազան հնարամիտ լուծումներով լիքը մի անձնավորություն, որն իր մասին այն հաստատուն կարծիքին էր, թե միշտ ավել արյուն ունի: Մի քանի տարի առաջ ավարտված պատերազմում թուրքերին չէր հաջողվել թափել նրա արյունը, ու հիմա բաժանում էր աջուձախ, դժվար նկարագրելի շռայլությամբ: Ինքնակամ էլ էր տալիս, երբ լավություն անելու առիթ չէր լինում: Մինչ բուժքույրը պրկում էր երակն ու սարսափելի մեծ ասեղը պատրաստում, ընկերս ուրախ կատակում էր և մտերմացավ բուժանձնակազմի գեղեցիկ կեսի հետ, երկուսին էլ, կարծեմ, ոչ այն է ժամադրեց, ոչ այն է` սիրային տեսակցություն նշանակեց: Բայց հիմա միանգամից բացառեցի նրան: Մի քանի ամիս առաջ սրտի անբավարարության պատճառով հիվանդանոց էր ընկել, ու ես էլ տեսակցության էի գնացել` ծիրանի հյութով երեքլիտրանոց բանկան թևիս տակ, որը պիտի բարերար ազդեցություն ունենար նրա ամենաբարի, բայց չբավարարված սրտի վրա: Անդադար մտածում էի: Խորամանկ ծրագրերը փոխարինում էին իրար, բայց ոչ մեկին կառչել չէր հաջողվում: Ու հապաղել էլ այլևս չէր կարելի, ուստի ուղևորվեցի հիվանդանոց, որտեղ պետք է քամեին իմ արյունը: Չգիտեմ ինչն էր պատճառը, բայց ինձ մի տեսակ վստահ էի զգում: Բայց նախ մոտենացա հիվանդանոցի հարևան կրպակին և ձեռքս գրպանս տանելով ու զգուշորեն շրջանցելով խնամքով ծալված երեք հազար դրամը` դուրս քաշեցի փայլփլուն մետաղադրամները: Գնածս ռուսական ծագումով շոկոլադե սալիկ էր, որն իրադարձությունների վատթար զրգացման դեպքում պիտի ինչ-որ կերպ նպաստեր արյանս վերականգմանը: Հետո համարձակ բախեցի բժշկասենյակի դուռն ու ներս մտա: Դիմավորեց շեկ մազերով, բարալիկ բեղերով ու կապույտ աչքերով մի բժիշկ: Արժանապատվորեն բարևեցի, իսկ նա ինձ հրավիրեց նստել: Իսկույն գլխի ընկա, որ հարևան սենյակում ինչ-որ մեկի արյունը «ծծում» են, և պետք է սպասել: Սկսեցինք զրուցել: Բժիշկն առանձնապես զբաղված չէր և մարդամոտ ու լավ մարդ էր երևում…
Բնավ չեմ ցանկանում վիճաբանել նրանց հետ, ովքեր բժիշկներին վատն են համարում ու ոչ մեկի համար բացառություն չեն անում: Հաճույքով համերաշխություն եմ հայտնում: Փորձեք որևէ բժշկի գանգատվել, որ ձեր կողը ցավում է: Իսկույն վիրահատություն կառաջարկի, այն էլ` անհապաղ: Փորձեք գանգատվել գլխապտույտից, և ձեզ ամենաքիչը կես տասնյակ հաբ կնշանակեն. օրական մեկից երեքը` քսան օրով, կամ էլ, ասենք, օրը հինգ հատ` երկու անգամ տասը օրով: Իսկ այն բժի՞շկը, որ հիվանդի հարազատներից սովորականից ավելի դրամ ստանալով` լյարդի փոխարեն սիրտն էր վիրահատել: Բա մյո՞ւսը, որ կեսարյան հատումից հետո մի քանի մկրատ էր մոռացել կնոջ որովայնում: Իսկ ի՞նչ ասեմ այն վերջինի մասին, ում վճարում էին սոսկ նրա համար, որ… հանկարծ վիրահատություն չանի: Համաձայն եմ. ինչպես տեսնում եք` ձեզնից լավ գիտեմ, բայց այս մեկն իսկապես լավն էր: Ի՛նձ թողեք նրան: Խնդրո՜ւմ եմ:
Ստուգապես չեմ կարող ասել, թե ինչի մասին էինք խոսում բժիշկի հետ, որը ցածրահասակ էր, շեկ մազեր ուներ, բարալիկ բեղեր ու կապույտ աչքեր: Միտքս ամբողջովին կենտրոնացել էր մի ծրագրի վրա, որն ինչ-որ հրաշքով հավանության էր արժանացել հարյուրավոր իր եղբայրացուների մեջ ու հստակ ուրվագծվել իմ մշուշված ուղեղում:
Շուտով հարևան սենյակից իր զոհի հետ դուրս եկավ բուժքույրը: Զոհը երեսունն անց թխահեր երիտասարդ էր և ամբողջ տեսքով ցույց էր տալիս, թե ի՜նչ անարդար բան է իրենից արյուն առնելը: Մեկ այլ դեպքում կարող էր ոչ պակաս արտահայտիչ ցույց տալ, թե ի՜նչ անարդար բան է արյուն տալուց փողով փրկագնվելը: Թխահեր երիտասարդը քիչ-քիչ գունատվում էր: Արնածոր թևը նա ծալած էր պահում, իսկ մյուս ձեռքի մատներով բամբակ էր սեղմել վերքին:
Բուժքույրը բնության իսկական գլուխգործոց էր: Մոտ քառասուն տարեկան, աներևակայելի մկանոտ, մգավուն խոշոր աչքերով ու սև մազերով, որ գլխից բացի առատորեն տեղակայված էին նաև թևերին ու դեմքին: Նա Ցերբերից ոչ պակաս հաջողությամբ կպաշտպաներ դժոխքը, իսկ եթե անձնական կյանքում բախտ ունենար ու կյանքի ընկեր գտներ, ապա առանց դժվարության ութից տասներկու իր պես եռանդաշատ բալիկներ կծներ, որոնց տեղը տեղին կկերակրեր ու կխնամեր ըստ իր պատկերի ու նմանության:
Փոխատեղություն եղավ: Ցածրահասակ, շեկ մազերով բժիշկը կողքին նստեցրեց թխահերին ու սկսեց լրջորեն հետաքրքրվել նրա ինքնազգացողությամբ, իսկ ես վեր կացա ու պատրաստակամ քայլեցի դեպի հարևան սենյակը: Բնության Գլուխգործոցն իր նոր զոհին նայեց: Զոհն արժանապատվորեն դիմացավ հայացքին ու մտավ ներս: Պառկելով արհեստական կաշվով պատած գորշ մահճակին` ես սկսեցի շաղակրատել ինչից պատահի, որ խաբեմ Գլուխգործոցի զգոնությունը, իսկ նա, որպես իր գործը կատարելապես իմացող և իր տիրապետության սահմաններում անսահմանափակ իշխող մի տիրակալ, սենյակի անկյունում ինչ-որ բան էր շխկշխկացնում ու լվանում: Քիչ անց մոտեցավ ու արմունկից վեր կապեց թևս: Սարսռացի: Մի՞թե հիմա կծակեն երակս ու կքաշեն իմ ալ կարմիր արյունը, որը, մեր մեջ ասած, ազնվական էի համարում: Որպեսզի սառնասրտությունս չկորցնեմ, համակերպվեցի նաև այդ մտքի հետ և, դեմքիս տալով մի հանդուգն արտահայտություն, ինչին միշտ էլ մեծ ճիգերի գնով եմ կարողանում հասնել, նայեցի բուժքրոջ կողմը: Ահա և մոտեցավ արյունռուշտ անձնավորությունը: Ձախ ձեռքը մարտականորեն վեր պարզած, աջի մեջ հաղթական բռնած մի սարսափելի ասեղ: Մոտեցավ ինձ իբրև բարբարոսներից բարբարոսագույնը և այդ պահին ավելի շատ կնմաներ Ցերբեր շանը, որին, ինչպես հայտնի է, հույների դիցաբանության մեջ հանձնարարված է Դժոխքը հսկել, քան հավանական բազմազավակ մոր, որը կարող է ութից տասը երեխա ծնել և ինչպես հարկն է կերակրել ու խնամել ըստ իր պատկերի ու նմանության: Երկու-երեք չնչին վայրկյաններ, որ ինձ հավերժություն թվացին, և նա արդեն տիրական փռված էր վրաս, ինչպես առյուծը` եղջերուի, երբ սա վիրավոր ու անօգնական կծկված է արյունից խոնավացած հողի: Ահա և ասեղը սկսեց մոտենալ երակիս, որից քիչ անց ծորալու էր իմ ազնիվ արյունը: Խոստովանում եմ` վախենում էի: Նույնիսկ ավելի, քան այն ժամանակ, երբ ավտոմատներով զինված ավազակները փորձում էին թալանել բանկը, որտեղ պատահմամբ հայտնվել էի: Բայց եթե ավազակային հարձակման դեպքում միանշանակ պասիվ էի ու այդպես էլ ոչ մի նախաձեռնող քայլ չկատարեցի, ապա այս վայրկյանին ամենահմուտ ռեժիսորի պես վերահսկում էի ներկայացումը, և եթե ինչ-որ հրաշքով սենյակում ոմն պոետ հայտնվեր, սառնասրտություն պետք է կոչեր իմ ամենաբնորոշիչ հատկությունը: Շարունակ հանդգնորեն նայելով բուժքրոջն ու թողնելով, որ ասեղը համարյա դիպցնի երակիս` անսպասելի ասացի.
- Մեկ վայրկյան, խնդրում եմ: Կարելի՞ է հարց տալ:
Զարմանք բառը շատ թույլ է բնորոշելու այն, ինչ այդ պահին գրվեց Բնության Գլուխգործոցի դեմքին: Ի՞նչ հարց կարող է տալ կրկնակի հայրացած տղամարդը, որ գամվել է այս կոշտ մահճակալին` հիվանդանոցին չորս հարյուր գրամ արյուն մատակարարելու եզակի նպատակով:
- Հարցրե՛ք,- բարյացակամ համաձայնեց զարմացած դեմքը:
Կարծում եմ այստեղ գերազանցեցի ինձ: Աշխատելով հանդուգն հայացքս փոխարինել լկտի մեկով` անսպասելի գրոհեցի.
- Հնարավո՞ր է արյուն տալու փոխարեն վճարել: Այսպես ասած` փրկագնվել:
Վստահ կարող եմ ասել, որ «փրկագնվել» բառը ում ժպիտն ասես կառաջացներ, բայց Գլուխգործոցը չափազանց գործնական էր, հոնքն էլ չշարժեց:
- Յոթ հազար դրամ,- արագ պատասխանեց նա` շարունակելով ձեռքին պահել սպառնալի ասեղը:
Աշխատեցի արհամարհալից ու անտարբեր դարձնել դիմակս:
- Փաստորեն, անհնար է երեք հազարով,- եզրակացրի ես և ուշադիր հետևեցի բուժքրոջ դեմքի փոփոխություններին: Դեմքն իսկապես փոխվեց, ու ձայնով, որ տեղով մեկ դրության մեջ մտնելու պատրաստակամություն էր, բայց և` չափի զգացումն ու խիղճը չկորցնելու պահանջ, նվնվաց.
- Գոնե չորս …
- Երե՛ք,- ամենասոսկալի վաշխառուի անգթությամբ գոչեցի ես և տեսնելով դեմքի տատանումները` պարզեցի ձեռքս ու խստաշունչ փիլիսոփայի իմաստուն անտարբերությամբ ազդարարեցի.
- Ծակե՛ք:
Արդեն անհնար էր դիմանալ, իսկ նա, չնայած ռազմաշունչ տեսքին, մի թույլ արարած էր, որին Աստված մեզ տալիս է ընդամենը օգնելու համար: Մի կողմ նետելով իմաստազրկված ասեղն ու ձեռքի անփույթ թափահարումով հայտարարելով համաձայնագրի կայացման մասին` երկու տասնյակ վայրկյան էլ աղմուկով այսուայն կողմ գնաց, ինչի ընթացքում արյան համար նախապատրաստված կոլբաներն իրենց նախկին տեղը գրավեցին, իսկ ես ազատություն ստացա:
Երբ դուրս եկանք, ցածրահասակ շիկահեր բժիշկը դեռ գունատ թխահերով էր զբաղված. արյունը ոչ մի կերպ չէր մակարդվում: Մեզ տեսնելով` անկեղծորեն զարմացավ.
- Այսքան շո՞ւտ:
Բնության Գլուխգործոցը ոչինչ չպատասխանեց, իսկ ես խորամանկ աչքով արի և ի սրտե գունատ թխահերին նվիրեցի ռուսական ծագումով շոկոլադե սալիկը...
Ի դեպ, տարիներ անց, երբ յոթ կամ երեք հազար դրամն ավելի էին արժեզրկվել տնտեսական վայրիվերումների խորխորատներում, ու բանը երրորդ անգամ արյուն տալուն հասավ, սակավադրամությունն այլևս չէր պատվազրկում իմ ամեն ինչ տեսած գրպանը: Հիշում եմ, թե ինչպես վճարեցի գումարն ազնվականի շարժուձևերով և եթե ոչ լուկուլլոսյան շռայլությամբ, ապա գոնե ամբողջովին ու առանց ավելորդ խորամանկությունների:
Արմեն ՄԱԼԽԱՍՅԱՆ
Մեջբերել
Malxas-ի խոսքերից
Էջանիշներ