«Տիգրան Մեծ», պատմավեպ

[Malxas]

5. Առնակ

Աստղագետի որդի Առնակն իր հոր պես փոքրամարմին ու տկար չէր: Տասնութ տարեկան գեղեցկադեմ ու ամրակազմ մի երիտասարդ էր և հակառակ իր հոր, որևէ գիտության հակում չուներ. մինչև ուղնուծուծը և հոգու ամենախորին ծալքերը զինվոր էր: Մարդկանց մեծապես զարմացնում էր հոր և որդու այդ հակադրությունը, սակայն նրանք, ովքեր ճանաչում էին Առնակի մորեղբայրներին, գիտեին, թե բանն ինչ է: Մորեղբայրները չորսն էին` Արամազդը, Վահագնը, Միհրը և Տիրը, չորս հսկաներ, չորս քայլող աստվածներ, որոնք լիովին արդարացնում էին իրենց անունները: Նրանք ամբողջ կյանքում զինվոր էին եղել: Դա, ասենք, արտառոց բան չէր այն ժամանակներում: Բոլորն էին զինվորական փառք երազում: Այլ հարց է, թե ով ինչպես էր անցնում փառքի ճանապարհը: Ոմանք, չնայած տարիների քրտնաջան զինավարժությանը, ընկնում էին առաջին իսկ ճակատամարտում ` խոցված թշնամու կույր նետից կամ թրի վարպետ հարվածից, ոմանք էլ, ինչպես օրինակ, աստվածանուն այս չորս եղբայրները, զինվորական վարժանքին վերաբերվում էին իբրև զվարճանքի, սակայն մարտի ժամանակ նույնիսկ մահն էր երկնչում նրանց ահարկու տեսքից:
Քանի որ Առնակի մայրը մահացել էր ծննդաբերության ժամանակ, մորեղբայրների մասնակցությունը նրա դաստիարակման գործում սովորականից մեծ եղավ: Երեխային շաբաթներով տանում էին հոր մոտից, անպատկառության աստիճանի երես տալիս և կատարում բոլոր քմահաճույքները: Առնակը վեց տարեկանից սկսեց որսի գնալ քեռիների հետ, ութ տարեկանում իր փոքրիկ ձին ուներ, որ խնամքով ընտրել ու բերել էին Արցախի ձիաբուծարաններից: Հենց այդ տարի էլ Առնակն առաջին անգամ արյուն արեց. քարով ջարդեց Բոգունի նախարարի թոռան` Գնելի գլուխը, որը պապի հետ ինչ-որ գործերով Առնակի հայրենի Վան քաղաքն էր եկել: Նախարարն իր կարգավիճակին համապատասխան կատաղեց և սպառնաց հաշվեհարդարով, սակայն Արամազդը, Վահագնը, Միհրը և Տիրը հարգալից ներկայացան պատկառելի պետական այրին, ափսոսանք հայտնեցին կատարվածի համար, բայց և ուշադրություն հրավիրեցին այն փաստի վրա, որ Առնակն ընդամենը ութ տարեկան է, այսինքն ճաճանչափայլ նախարարական թոռանից ամբողջ հինգ տարով փոքր, բացի այդ` առաջին քարը նախարարական թոռ Գնելն էր նետել, այլ բան, որ չէր հասել նպատակին: Հայտնի չէ ինչու` Բոգունի նախարարն անակնկալ խաղաղվեց: Արդյո±ք սարսռացել էր եղբայրների ահարկու տեսքից, կամ թե նրա մեջ արդարության զգացո±ւմն էր խոսել: Հետագայում ասում էին, թե ուղղակի խուսափել էր աղմուկ բարձրացնելուց` ամաչելով, որ իր համարյա տղամարդ թոռը պարտություն է կրել կաթնակեր երեխայից:
Նույն տարում Զարեհը փորձեց գիտությունների հետ ծանոթացնել որդուն, բայց` ոչ մի հաջողություն: Այն, որ Առնակը զլանում էր սովորել հայկական քսաներկու դժվարամարս, դեռևս Մեսրոպ Մաշտոցի կողմից չկատարելագործված և կիրառությունից դուրս մնացած տառերը, Զարեհը դեռ կարողանում էր հասկանալ, բայց հունարենի ու լատիներենի հանդեպ անտարբերությունը պարզապես հունից հանեց նրան: Թվաբանության ասպարեզում Առնակը տարրական գործողություններ կատարելուց հեռուն չգնաց, մի քիչ սովորեց մակերես հաշվել, բավական տանելի կարողանում էր տաղանդը բաժանել մինաների, իսկ մինաները` դրահմների: Ի վերջո, Առնակը տիրապետեց լատիներենին, հունարենին և պահլավերենին, ծանոթացավ Արիստոտելի ու Պլատոնի փիլիսոփայությանը, Պյութագորասի ուսմունքին: Տասներեք-տասնչորս տարեկանում իր ժամանակի համար բավական ուսյալ կարող էր համարվել, սակայն Զարեհն ի ցավ իրեն հասկացավ, որ դա առավելագույնն է, ինչ կարող է ստանալ որդուց, որ Առնակը երբեք չի շարունակի իր գործը և աստղագետ չի դառնա: Փոխարենը Առնակն աներևակայելի հաջողությունների հասավ զենքին տիրապետելու գործում: Չնայած նրան, որ քեռիների նման հսկայամարմին չէր, ուժի զորությամբ քիչ էր զիջում նրանց, իսկ ճարպկությամբ տասնապատիկ գերազանցում էր: Տասներկու տարեկանից Առնակը սկսեց մասնակցել Նավասարդյան խաղերին: Տասնչորս տարեկանում արդեն ամենաարագավազն էր իր քաղաքում, տասնհինգում լավագույնը եղավ բարձրացատկի մեջ, իսկ տասնվեցում գոտեմարտեց եզրափակիչ մրցույթում և պարտվեց ավելի արժանավոր մեկին: Թվում էր` եղբայրներն ավելի շատ Առնակով են հպարտանում, քան սեփական փառքով: Սակայն պետք է նշել, որ պատանու անսահմանափակ եռանդը հիմնականում անտեղի էր կորչում: Առնակը սիրում էր լեզվակռվի բռնվել, որը շատ արագ և բացառիկ հնարամտությամբ ծեծկռտուքի էր վերածում: Իսկ հակառակորդները հաճախ պատվարժան քաղաքացիների և նախարարների որդիներ էին: Շատերը, իրենց բարձր ծագումը պատճառաբանելով, խելամտորեն հրաժարվում էին գործ ունենալ վտանգավոր ախոյանիի հետ, բայց և կային այնպիսիք, որ ցանկանում էին անմիջապես իր տեղը ցույց տալ ստոր դուրսպրծուկին: Դրանց հետ հաշվեհարդարը սովորաբար կարճ էր տևում: Առնակը հեշտությամբ գլուխ էր հանում նաև միանգամից երկու հակառակորդներից, դժվարությամբ, բայց դիմակայում էր երեք մարդու, սակայն չորսի դեպքում հաստատ ծեծ էր ուտում: Տասնվեց տարեկանում Առնակը բավականանում էր շաբաթը մեկ կռվով: Պատճառը բնավ ցանկության բացակայությունը չէր: Կարող էր կռվել թեկուզ առավոտից մինչև երեկո, իսկ երազանքը որևէ պատերազմի մասնակցելն էր, որը տղամարդու միակ լուրջ զբաղմունքն էր համարում: Սակայն աստղագետ Զարեհը, աշխարհում միակ մարդը, որից Առնակը պատկառում էր ու դողում աշնան դեղնած տերևի պես, զսպում էր նրան: Ամեն կռվի հաջորդած երկու օրը պատանին մտածում էր, որ էլ երբեք ծեծկռտուքի չի բռնվի: Մյուս երկու օրերին նրա հոգին միջանկյալ դիրք էր գրավում. չէր կողմնորոշվում` ենթարկվել բնական մղմանն ու ջարդե±լ առաջին իսկ հանդուգն քիթուբերանը, թե± կատարել հայրական կամքը: Երկար խորհելով` հիշում էր իր անօգնական ու ողբալի կեցվածքը հոր առաջ ու որոշում, որ պետք է ձեռնպահ մնալ: Սակայն հերթական կռվից արդեն երկու-երեք օր առաջ Առնակը սկսում էր արդարացնել իր հետագա գործողությունները: Ինքը երբեք առաջինը չի սկսի կռիվը, բայց հո ձեռքերը ծալած չե±ս կանգնի, երբ ջարդում են մռութդ: Կռվի օրն Առնակն արդեն անկառավարելի ու հաճախ նախահարձակ էր լինում: Երբեմն գործը շատ հեռուն էր գնում: Վանեցիները քաղաքաբնակի հոգեբանություն ունեին, ուստի հակառակորդների մեծ մասը փորձում էր ինքնուրույն վրեժ լուծել ստոր ոսոխից, բայց և կային այնպիսիք, որ գանգատվում էին վսեմաշուք հայրիկներին, ու նրանք միջոցներ էին ձեռք առնում: Այնպես որ, Առնակը շատ շուտով ծանոթացավ նաև Վանի քաղաքային բանտին, իսկ հայրը խոշոր տուգանքներ մուծեց պետական գանձարան: Դժվար է ասել, թե ինչպես կշարունակվեր երիտասարդի կյանքը Վանում. հավանաբար մի օր փախչեր տնից ու վարձու զինվոր դառնար Միհրդատ Եվպատորի բանակում: Բայց երբ հայրն անակընկալ որոշեց Բաբելոն մեկնել ու տեղի գիտնականների միջավայրում թարմացնել աստղագիտական գիտելիքները, Առնակն առանց երկմտանքի միացավ նրան: Ճանապարհորդություն, արկածներ վտանգ... Այդ ամենը մեկ վայրկյանում անցավ մտքով, ու սիրտը թրթռաց: Սակայն ի հիասթափություն նրա Վանից մինչև Բաբելոն ոչ մի արժանահիշատակ բան չկատարվեց: Առնակը Բաբելոնում էլ շարունակեց մոտավորապես նույնպիսի կյանք վարել, ինչպիսին Վանում էր, սակայն շուտով զինվորական ծառայության անցավ Տիգրանի թիկնազորում:

[Lion]

Ինձ դուր է գալիս հեղինակի ոճը - թեթև ու հումորային, որը շատ հեշտ ու հաճելի է կարդացվում

[Malxas]

6.Դրամանենգություն

Պալատի թագավորական սրահն այնքան ընդարձակ էր, որ նույնիսկ հսկայական կահույքի և բազմաթիվ արձանների առկայությամբ կիսադատարկ էր թվում: Սրահի կենտրոնում կայծկլտուն ու կամարաձև ծիածան կապած` մեղմածայն երգում էր շատրվանը: Շուրջը մի ընդարձակ լողավազան էր, ջուրն այնքան վճիտ, որ պարզորոշ երևում էին պատերի ու հատակի որմնանկարները: Մթնոլորտն այստեղ աննկարագրելիորեն տարաշխարհիկ էր: Թվում էր` ոչինչ չի փոխվել Նաբուգոդոնոսոր արքայի ժամանակներից ի վեր, մինչդեռ ուշադիր նայելով շուրջբոլորը` կարելի էր իսկույն գլխի ընկնել, որ բոլորովին էլ այդպես չէ: Պալատն այլևս իրենց թարմ բույրով չէին պարուրում Բաբելոնի հանրահայտ կախովի այգիները, որոնցից որպես հիշողություն միայն պատի որմնաքանդակն էր մնացել, և որոնց արարումը չգիտես ինչու Շամիրամին են վերագրում: Դրա փոխարեն Բաաղի հսկա արձանն այլևս միանձնյա չէր իշխում: Նույն վիճակում էր նաև Նաբուգոդոնոսոր թագավորը` կախովի այգիների իսկական հեղինակը: Մակեդոնական և պարթևական իշխանությունները Բաբելոնի պալատում ավելացրել էին շանթարձակ Զևսին և ահարկու Ահրումազդին, որոնք այնքան հարմարավետ էին տեղավորվել Բաաղի կողքին, ասես հարազատ եղբայրները լինեին: Նաբուգոդոնոսորի կողքին տեղ էին գտել նաև Կամբիզ և Արշակ թագավորները, որոնք ՙՄեծ՚ մականունն էին կրել: Ալեքսանդր Մակեդոնացին այստեղ ներկայացված էր իր սիրելի ձիուն` Բուցեֆալին հեծնած, հպարտ հայացքն ուղղած վերոհիշյալ արքաներին: ՙԱյդքան հաղթանակներ չէիք տանի, եթե թագավորած լինեիք իմ ժամանակներում՚. այս էր ասում Ալեքսանդրի ողջ կեցվածքը: Այնտեղ, ուր հարթաքանդակին պատկերված Գիլգամեշն իր զորեղ բազուկների մեջ առյուծ էր խեղդում, նաև Հերակլեսի տասներկու սխրանքները պատկերող զարդաքանդակն էր: Մեկ այլ տեղ Պերսևսը գլխատում էր Գորգոնա Մեդուզային, իսկ Յասոնն ընկերների հետ մուտք էր գործում Կոլխիդա: Տրոյական պատերազմից այստեղ ներկա էին անպարտելի Աքիլեսն ու անվեհեր Հեկտորը, նենգամիտ Ագամեմնոն և իմաստուն Պրիամոս արքաները և, իհարկե, գեղեցկուհի Հեղինեն, ում համար, իբրև, սկսվեց տրոյական պատերազմը:
Սրահը կարող էր առնվազն հազար մարդ տեղավորել, բայց այնտեղ միայն երեքն էին: Մարմարյա սեղանի ետևում արժանապատիվ բազմած Բաբելոնի սատրապ Տիգրանն իր գահին թիկնած` մտազբաղ ունկնդրում էր աստղագետ Զարեհին և նրա տասնութամյա որդուն:
- Ամենակարող տե°ր,- ասաց Զարեհը,- նախ ցանկանում էի Արիստոբուլին դիմել, հետո` Բագարատին, բայց մի աներևույթ ուժ ստիպեց անձամբ գալ: Բանն այն է, որ հարցն ինքնին մանր է և ամենաշատը կարող է ոստիկանապետի ուշադրությանն արժանանալ:
- Ես սիրով կլսեմ քեզ,- ժպտալով պատասխանեց Տիգրանը, որի տրամադրությունն ակնհայտորեն բարձր էր այդ օրը: - Պարզաբանիր միայն, իմ գիտնական բարեկա°մ` այդ ամենը տեսել ես աստղազարդ երկնքո±ւմ, ուր սովորաբար բազմաթիվ զարմանահրաշ բաներ ես բացահայտում, թե± առօրյա կյանքում...
Գիտնականն ինքն էլ ժպտաց թագաժառանգի խոսքի վրա: Զարեհը աստղերին նայելով` բազմաթիվ երևույթներ էր բացահայտել, զարմանալի իրավացիությամբ կանխատեսում էր առաջիկա շաբաթվա եղանակը, սահմռկեցուցիչ ճշգրտությամբ գուշակել էր Արշակունի արքայազններից մեկի մահը: Իսկ ահա սովորական առօրյայում ցրված էր և անուշադիր ու դրանով ավելի մեծ ճանաչում էր ձեռք բերել, քան աստղագիտությամբ: Հաճախ աստղագետը ծիծաղի առարկա էր դառնում պալատում, իսկ նրա ՙգլուխգործոցից՚ դեռ երկու ամիս էլ չէր անցել:
...Զարեհը մի գիրք էր կորցրել` Բաբելոնի հանրահայտ գրադարանից վերցրած հազվագյուտ աստղագիտական աշխատություն, իր տեսակի մեջ եզակի մի նմուշ: Ենթադրաբար` գողերն էին թռցրել, ու քանի որ Զարեհը ոչ մի կերպ չէր սփոփվում, ստիպված էր միջամտել Բաբելոնի սատրապն ինքը:
Բանիմաց ու փորձառու խուզարկուները մի շաբաթ տակնուվրա արեցին մերձակա տները, հարցաքննեցին հարևաններին ու տանջաքննության ենթարկեցին բոլոր կասկածելի անցյալ ունեցած մարդկանց: Նրանք, ովքեր դժբախտություն էին ունեցել այդ օրը գիտնականի տան մոտ երևալ, առանձնակի տուժեցին: Ինչպես երևում էր` խուզարկուներն իրենց գործի իսկական վարպետներն էին: Յոթ օրվա մեջ տասնչորս մարդ խոստովանեց, որ այո°, հենց իրենք են գողացել գիրքը, սակայն հազվագյուտ բնօրինակը չկար ու չկար: Ձեռքի հետ բացահայտվեցին նաև մի քանի հանցագործություններ, որոնցով այդ պահին արդեն ոչ ոք չէր հետաքրքրվում: Չարաբաստիկ գիրքը փնտրելիս գարեջրավաճառի այգում հայտնաբերվեց նրա եղբոր դիակը, ում ինքն էր մի քանի ամիս առաջ սպանել, որ տիրանա նրա հարստությանը: Բռնվեցին երկու ամենաճարպիկ գողեր, որոնց հասարակությունը ճանաչում էր որպես ազնիվ, պարկեշտ և աստվածապաշտ մարդկանց: Ջրի երես ելավ խեցեղենի բավական խոշոր մի արհեստանոց, որի տերը չնայած ընդհանուր առմամբ անվնաս մարդ էր, բայց վերջ էր տվել պետությանը հարկեր վճարելու վնասաբեր սովորությանը: Դժվար է ասել, թե ինչպիսի շարունակություն կստանար գործը, և արդեն միայն աստվածներին էր հայտնի, թե էլի քանիսը կխոստովանեին, որ, այո°, իրենք են գողացել գիրքը և քանի մարդասպան ու գող կհայտնաբերվեր Բաբելոնում. էլի երեք-չորս գողացված գիրք` և հանցագործության արմատներն իսպառ կվերացվեին աշխարհի ամենահին քաղաքում: Սակայն գիրքը գտնվեց: Եթե չլիներ անսահման ուրախությունը, որ զգում էր գիտնական Զարեհը թանկագին իրը հայտնաբերելուց հետո, միգուցե նա խղճի խայթ զգար, որ իզուր տեղն այդքան մարդ է իրար խառնել: Ինչ չկարողացան հայտնաբերել սատրապության լավագույն խուզարկուները` համարյա ամբողջ Բաբելոնը տակնուվրա անելով, պատահականորեն գտավ աստղագետի որդին` Առնակ անունով տասնութ տարեկան գեղեցկադեմ ու լայնաթիկունք մի երիտասարդ, որն առանձնապես սեր էլ չուներ գրքերի կամ գիտության հանդեպ: Իսկ գիրքը նա վերցրել էր հոր աշխատասեղանից, որի առաջ աստղագետը օրը հազար անգամ նստում ու վեր էր կենում:
- Աստղերն այստեղ գործ չունեն,- պատասխանեց աստղագետը ու ձեռքը գրպանը տանելով` մի ոսկեդրամ հանեց: - Բաբելոնի դրամահատարանը մրցակից ունի,- շարունակեց նա,- արտաքնապես համարյա չի տարբերվում, բայց, այնուամենայնիվ, կեղծ է:
Տիգրանը վերցրեց ոսկեդրամը, ուշադիր զննեց և օդ նետելով ծանրութեթև արեց:
- Թերևս աննշան թեթև է: Որտեղի±ց ես գտել, բարեկա°մս:
- Որդիս` Առնակն է տվել:
Տիգրանը վեր կացավ:
- Առաջին անգամը չէ, որ ինձ կեղծ դրամներ են ներկայացնում,- ասաց նա,- բայց դրամահատարանի տիրոջը հայտնաբերել այդպես էլ չի հաջողվել:
- Ինչպես ասում են` փորձված աղվեսը երկու ոտքով է թակարդն ընկնում:
Տիգրանն իր սևեռուն արծվային հայացքով նայեց գիտնականին:
- Բարեկա°մս, - ասաց նա,- որտեղի±ց քեզ այդքան վստահություն, որ աղվեսն այս անգամ թակարդն է ընկել և այն էլ` երկու ոտքով:
Զարեհը պատասխանեց կմկմալով, ասես չիմանալով` որտեղից սկսել և ինչպես բացատրել: Գիտնականը դժվարանում էր նույնիսկ բառեր գտնել:
- Ես արդեն պատժել եմ այս անկարգ տղային,- վերջապես ասաց նա,- բայց ինչ արդեն արել է, այլևս հնարավոր չէ հետ բերել:
Տիգրանն ուշադիր նայեց Առնակին, որն ակնհայտորեն շփոթվեց այդ հայացքից:
- Այլ կերպ ասած` դու հայտնաբերել ես ընդհատակյա դրամահատարանը...
- Եթե միայն հայտնաբերած լիներ,- ձեռքերը վեր պարզելով` բարկացած բացականչեց Զարեհն ու ոչնչացնող հայացք գցեց որդու վրա,- դրամահատարանի մասին Առնակն իմացել է դեռ մի ամիս առաջ, իսկ հիմա այս հիմար տղան դրամանենգների ձեռնարկության լիիրավ անդամ է և միայն երեկ է բարեհաճել ամեն ինչի մասին պատմել ինձ:
- Հավանաբար այդքան ձգելու պատճառ է ունեցել,- պատասխանեց Տիգրանը ու սիրալիր նայեց Առնակին:- Պատմիր երիտասարդ:
Առնակը հարգալից գլուխ տվեց և ասաց.
- Մեկ ամիս առաջ ծանոթներիցս մեկը մի ոսկեդրամ տվեց: Ժամանակին պարտք էր վերցրել: Իսկ երբ երկու օր անց դրամափոխին տվի, ասաց, որ թեթև է, ու տասը տոկոսով պակաս է հաշվելու: Թեթև լինում են միայն հին դրամները, որոնց եզրերը մաշված են և այն էլ ոչ թե տասը, այլ ամենաշատը մեկ տոկոսով: Իսկ իմը նոր էր կտրած, ասես դրամահատարանից մեկ ժամ առաջ դուրս եկած լիներ: Սկզբում կարծեցի` ուզում են խաբել, բայց հետո հիշեցի կեղծ դրամների մասին խոսակցություններն ու որոշեցի ստուգել մի ծանոթ ոսկերչի մոտ: Տարիքն առած մարդ էր, արդեն հինգ տասնյակ տարիներ ոսկերչությամբ է զբաղվում ու մի քանի վայրկյան նայելով` ճշգրիտ որոշեց ոսկեդրամի քաշը...
- Կարճ կապիր,- որդուն ընդհատեց գիտնականը:- Նորին մեծությունը ժամանակ չունի լսելու աննշան մանրամասները...
- Թող պատմի ինչպես որ կա,- սիրալիր ասաց Տիգրանը ու քաջալերող նայեց Առնակին:
Հոր դիտողությունից շփոթված երիտասարդը շարունակեց:
- Կասկածներս փարատելու համար նա, այնուամենայնիվ, կշռեց դրամը: Ուղիղ տասը տոկոսով թեթև էր: Ցանկանում էի պատժել ինձ խաբած մարդուն, բայց մի փոքր ևս մտածելով, որոշեցի այլ կերպ գործել: Իբր պատահական հանդիպելով, մինչդեռ երեք ժամ փնտրել էի քաղաքի փողոցներում, նրան հրավիրեցի մոտակա գինետունն ու իր իսկ տված ոսկեդրամով մի լավ հարբեցրի: Գինետանը չնկատեցին դրամի կեղծ լինելը ու նույնիսկ անչափ ուրախ էին երևում, որ տեսքը թարմ է: Իսկ ահա ծանոթիս լեզուն բացվել էր: Արդեն այնքան խմած, երբ ծովը ծնկներից է թվում, սկսեց գլուխ գովել, որ սեփական դրամահատարան ունի և կարող է ավելի շատ դրամ հատել, քան Բաբելոնի սատրապը և նույնիսկ արքայից արքա Միհրդատ Արշակունին:

[Malxas]

Գիտնականը որդուն նայում էր լարվածությունից չռված աչքերով, իսկ ահա Տիգրանին զվարճացրին Առնակի խոսքերը:
- Մի տաղանդավոր պալատական ունեի,- ասաց նա,- կկարողանար մի ամբողջ գործակալություն ղեկավարել, սակայն հարբեցողության պատճառով կրտսեր ախոռապանի դիրքի էր իջել: Իսկ երբ առաջարկեցի գլխավոր ախոռապան լինել` պայմանով, որ թողնի խմելը, ինչ եք կարծում` ի±նչ պատասխանեց: Ինչի±ս է պետք գլխավոր ախոռապան լինել, ասաց, երբ մի սափոր գինի եմ խմում, նույնիսկ արքայից արքան է նսեմանում իմ առաջ... Սակայն շարունակիր, որդի°ս...
Առնակը հավաքեց մտքերն ու շարունակեց.
- Գինետանը բոլորը ծիծաղում էին նրա վրա, իսկ ես մտածեցի` գուցե ընկել եմ դրամահատարանը հայտնաբերելու հետքի վրա±, և, ինչպես ցույց տվեցին հետագա իրադարձությունները, չէի սխալվում: Աստիճանաբար վստահություն ձեռք բերեցի ծանոթիս մոտ, իսկ նա, չիմանալով, որ ծառայության մեջ եմ Բաբելոնի պալատում, ամեն ինչ պատմեց: Մոտ երեք շաբաթ նրանց ձեռնարկության անդամ եմ եղել ու զանազան մանր հանձնարարություններ կատարել: Միայն երեկ իմացա, որ կեղծ դրամները հատվում են ոմն Կիաքսարի ոսկերչական արհեստանոցում: Նաև տեղեկություններ եմ հավաքել. Կիաքսարը շատ մանր մարդ է այդպիսի գործ ձեռնարկելու համար, նրա ետևում ակնհայտորեն մեծ ուժ է կանգնած:
- Ահա, տեսնո±ւմ ես,- ոտքի կանգնելով` գոչեց Բաբելոնի սատրապ Տիգրանը,- տղան ամեն ինչ արել է իր տարիքին անսովոր իմաստությամբ ու սառնասրտությամբ, իսկ դու նախատում ես նրան: Եթե այս ամենը հաստատվի փաստերով, իսկ ես դրան չեմ կասկածում, Առնակը թիկնազորի հարյուրապետ կդառնա: Իսկ հիմա, իմ գիտնական բարեկա°մ, գնա հաշվիր, թե քանիսն են տասնութ տարեկանում տասնապետ դառնում և դրանից համապատասխան եզրահանգումներ արա:
Աստղագետը կեղծ դժգոհ հայացքով չափեց որդուն, կարծես ուզում էր ասել` մեկ է, սա մարդ չի դառնա, բայց մտքում շատ գոհ էր ու հպարտ:
- Դե ինչ,- ծիծաղելով ասաց Տիգրանը,- քանզի Առնակն է հայտնաբերել ընդհատակյա դրամահատարանը, ուրեմն այն գողացված գրքի պատմության հետ ոչ մի ընդհանուր բան չի ունենա:
- Հավատացնում եմ... - ուզում էր արդարանալ գիտնականը, բայց Մեծ Հայքի թագաժառանգը ընդհատեց նրան:
- Մենք հենց հիմա միասին այնտեղ կուղևորվենք,- ուրախ-ուրախ շարունակեց Տիգրանը: - Ո±ր փողոցում է Կիաքսարի խանութը:
Առնակի աչքերը խանդավառությամբ պսպղացին:
- Զիկուրատի հարևանությամբ իրար զուգահեռ կավագործների երկու փողոց կա: Կիաքսարը դեպի երկու փողոցներն էլ մուտք ունի իր հաստատությունից: Մեկը խանութի մուտքն է, իսկ մյուսը` արհեստանոցինը: Արհեստանոցն ու խանութն էլ միացված են նեղ միջանցքով: Զգուշության համար ինքս չգնացի այնտեղ, բայց հավատացնում եմ, տեղեկությունները ստույգ են:
- Ինչ կա որ, այստեղից հեռու չէ: Պատգարակ կամ ձի չենք վերցնի հետներս ու կավագործների փողոց կմտնենք իբրև ամենահասարակ քաղաքացիներ: Առնա°կ, վերցրու սուրդ, կարող է պետք գալ:
- Միայն երեքո±վ ենք գնալու,- զարմացած բացականչեց գիտնականը:- Մեծ Հայքի թագաժառանգը չի կարող իրեն այդպիսի վտանգների ենթարկել: Կիաքսարը զինված մարդիկ ունի: Ես հասկանում եմ, որ ձերդ մեծությունն անվեհեր ու քաջ է Արտաշես արքայի նման և կարող է Կիաքսարի ու նրա մարդկանց հետ հաշվեհարդար տեսնել, բայց... Գոնե Բագարատին վերցնեինք...
Տիգրանն առանց պատասխանելու թիկնոցը գցեց վրան ու հնչեցրեց զանգը: Մի քանի վայրկյանից դռների մեջ երևաց Արիստոբուլի վտիտ կառուցվածքը: Զարեհը տարակուսած նայեց Տիգրանին: Մի±թե սրան էլ է ուզում տանել իր հետ: Ի¯նչ օգուտ այս չորացած ծերունուց, որն ամենավճռական պահին ընդունակ է հերոսի տեսքով մեռնել միայն: Իր մասին ևս աստղագետը մեծ կարծիք չուներ: Նույնիսկ երիտասարդ տարիներին, երբ բոլոր ընկերների ուշքն ու միտքը զենքն էր, նա առավոտից իրիկուն ուսանում էր քրմերի մոտ: Ճիշտ է, թագաժառանգը գերմարդկային ուժի տեր անձնավորություն է: Զարեհն անցյալ ձմեռ անձամբ ականատես էր եղել, թե ինչպես սովորական պարանի պես քարկապ գցեց երկաթյա կրակխառնիչը: Կար նաև Առնակը` Բաբելոն քաղաքի ամենամեծ կռվարարը, բայց գիտնականը նրան, սովորության համաձայն, անտեսեց:
- Արիստոբո±ւլն է գալու մեզ հե±տ,- իր իսկ մտքերն ընդհատելով` հարցրեց աստղագետը:
- Իհարկե ոչ, բարեկա°մս,- նայելով գիտնականի զարմանքից չռված աչքերին` պատասխանեց Տիգրանը, ապա շարունակեց:- Բեն Հյուռկան, Զարեհի և Առնակի հետ երկու ժամով բացակայելու եմ: Հետևիր, որ մեր բացակայությունն աննկատ մնա պալատում:
Հրեա հոգևորականը գլուխ տվեց:
Մի քանի վայրկյան անց, չգիտես ինչ կախարդությամբ, դիմացի պատին մի դուռ բացվեց: Դա իսկական հրաշքի էր նման: Երբեք չէր կարելի ենթադրել, որ այդ ողորկ պատը գաղտնադուռ է:
- Մի անհանգստացիր, բարեկա°մս,- դիմելով գիտնականին` ասաց Տիգրանը,- մի±թե կարծում ես, թե պատրաստվում եմ ձեռնամարտի մտնել ինչ որ չնչին խարդախի հետ:
Գաղտնադռից այն կողմ թեք ու անհարմարավետ աստիճաններ էին, ամեն չորս-հինգ քայլը մեկ` ջահեր պատերին, որոնցից մի քանիսը թանձր ծուխ էին արձակում, սակայն գետնուղիում հեղձուկ չէր: Հավանաբար անտեսանելի օդանցքները մաքրում էին օդը: Տիգրանը քայլում էր առջևից: Զարեհն ու Առնակը հետևում էր նրան: Քիչ անց աստիճանները վերջացան: Շուրջբոլորը թրծված աղյուսով շարված ամուր ու ողորկ պատեր էին: Շարքը եզրափակող Առնակը ծպտուն չէր հանում, իսկ ահա Զարեհը մի անգամ էլ տարակուսած նայեց Տիգրանին, որը խորամանկ աչքով արեց նրան: Մի քանի վայրկյան անց դիմացի պատը խուլ աղմուկով տեղի տվեց, ու հայտնվեց ևս մեկ գաղտնադուռ: Մի քանի միջանցք անցնելուց հետո նրանք դուրս եկան պալատից: Մուտքերի մոտ մինչև ատամները զինված պահակներ կային, բայց ի զարմանս գիտնականի` նրանք կատարյալ անտարբերություն ցուցաբերեցին անցնողների նկատմամբ:
Աշնանային չոր եղանակ էր Բաբելոնում: Փողոցներն ինչպես միշտ աղմկոտ էին ու մարդաշատ: Մի տեղ աչք ծակող ճոխություն էր, մեկ այլ տեղ` ծայրաստիճան չքավորություն: Պատգարակով շրջող մեծահարուստի շուրջը վխտում էին ցնցոտիներով մի կերպ ծածկված մորացկաններ ու սիրտ չէին անում նույնիսկ մոտենալ: Ամենուր բազմահարկ առանձնատներ ու հանրային շինություններ էին, իսկ հեռվում արևի ճառագայթների տակ շողշողում էր Բաբելոնի հանրահայտ Զիկուրատը: Աղյուսաշեն տների մի քանի շարք անցնելով` Տիգրանն ու Զարեհը մտան մի փողոց, ուր միայն արհեստանոցներ ու խանութներ էին, առավելապես` խեցեղենի վաճառանոցներ: Կավը Բաբելոնում ամենուր էր, բավական էր միայն քանդել գետինը, ուստի շատերն էին խեցեղեն պատրաստում, որը լավագույնն էր աշխարհում: Ամենուր դարակների վրա ամաններ, բաժակներ ու զանազան անոթներ էին դրված, որոնք վերջնական տեսք ստանալուց հետո նաև նկարչի ձեռքի տակով էին անցել: Նրանք կավե անոթների արտաքին մասին էին հանձնել Բաբելոնի հազարամյա զարդանախշերը, իսկ առավել խոշորների վրա կարելի էր տեսնել Բել Մարդուկի, Գիլգամեշի և նրա անբաժան ընկեր Էնկիդուի զարմանահրաշ պատկերները: Հերիք է աչք գցեիր անոթներից մեկի վրա, անմիջապես հայտնվում էր վաճառողը և սիրալիր ու պնդերես առաջարկում գնել իր ապրանքը, որը, անկասկած, լավագույնն էր Բաբելոնում:
Արդեն տեղ էին հասել, բայց ոսկերչական արհեստանոցը չկար ու չկար: Զարեհն ու Առնակը մի քանի հոգու հարցրին, թե ինչպես կարելի է գտնել, բայց խանութպաններն ասում էին, որ Կիաքսար անունով մարդու այստեղ չեն ճանաչում և այդ փողոցում ոսկերչական խանութ կամ արհեստանոց չկա, իսկ այ ահա եթե հաճեին իրենց խանութը մտնել, նրանց առջև կբացվեին Բաբելոնի բոլոր հրաշքները: Աստղագետը շատ բարկացավ և մի երկու անգամ կոպտեց առավել պնդերես խանութպաններին, իսկ ահա Տիգրանը սիրալիր էր բոլորի հետ և ասես բնավ չէր անհանգստանում, որ ոսկերչանոցը չեն կարողանում գտնել: Տեղի տալով հերթական խանութպանի թախանձագին խնդրանքներին` թագաժառանգը, բարեհոգի ժպիտը դեմքին, մտավ խանութ և մի քանի գեղեցկագույն անոթ գնեց: Դատելով նրանից, թե ինչպես էին փայլում խանութպանի աչքերը, կարելի էր եզրակացնել, որ Տիգրանն իրական գնից շատ ավելին էր վճարել: Տեսնելով ճարպիկ գործարարի լկտի շորթումը, որ այդպես թեթև ու մասնագիտական բանիմացությամբ օրը ցերեկով կատարեց պարզամիտ գնորդի նկատմամբ, Զարեհը հունից դուրս եկավ: Նա, իհարկե, չէր վարանի ասել այն ամենն, ինչ մտածում էր խեցեղենի խարդախ վաճառականի մասին, սակայն տեսնելով Տիգրանի դեմքի տարօրինակ արտահայտությունը` հապաղեց: Զարեհը երբեք չէր տեսել, որ Տիգրանը ձայնը բարձրացնի ստորադասի վրա, բայց փաստ էր նաև, որ ծառայող մարդիկ մի անբացատրելի ահ ու պատկառանք էին զգում նրա նկատմամբ: Մի անգամ խոհարարը փորձել էր ինքնասպան լինել լոկ այն պատճառով, որ ճաշատեսակներից մեկը փոքր-ինչ տաք էր մատուցել: Հազիվ փրկեցին խեղճին: Մեկ ուրիշ դեպքում Զարեհը տեսել էր, թե ինչպես է սփռոցի վրա անզգուշորեն գինի կաթեցրած ծառան վախից դողում: Չլիներ վախը, թերևս նա նույնպես ցանկանար վերջ տալ կյանքին: Մինչդեռ Տիգրանը բարեհոգի ու սիրալիր էր բոլորի հանդեպ և հակառակ իր կնոջ` Զարուհու, երբեք չէր բարկանում ծառաների թերացումների վրա, այլ ծիծաղում էր միայն: Իսկ ահա այստեղ ինչ-որ ամենասովորական խանութպան արդեն իսկ իշխանություն էր ձեռք բերել նրա վրա և վայրկյան առ վայրկյան ավելի էր լկտիանում: Վաճառականը, որ Պրեկսասպ հինավուրց անունն էր կրում, քառապատիկ գնով մի անոթ էլ ծախեց անփորձ հյուրին ու հավանաբար պատրաստվում էր նորանոր կասկածելի գործարքների մեջ քաշել նրան, երբ թագաժառանգն անսպասելիորեն ոսկյա զարդեղեն գնելու անմեղ ցանկություն հայտնեց: Խանութպանն ավելի պայծառացավ: Ոսկյա իրերի վաճառքով ցավոք ինքը չի զբաղվում, բայց, փառք Մարդուկին, ընդամենը մի քանի քայլի վրա ոսկերչանոց կա: Հենց արժանապատիվ հյուրը գնի թարեքին դրված ահա այն զարմանահրաշ անոթները, որոնք այնքան էժան էին, որ զուտ կավի ու ներկի գինն արժեն, ինքը կուղեկցի նրանց ոսկերչի մոտ ու նույնիսկ վարձ չի պահանջի դրա համար: Տիգրանը խանդավառ ոգևորությամբ գնեց անոթները, ապա` ևս երեքը, ու միայն դրանից հետո բարի խանութպանը պատրաստակամություն հայտնեց ուղեկցել հյուրերին, իհարկե, եթե այլևս չեն ցանկանում նոր անոթներ ձեռքբերել: Հյուրերը նոր անոթներ գնել չէին ցանկանում և բացի այդ, մի փոքրիկ ծառայության մասին էլ էին խնդրում. կարելի± է, արդյոք, որ գնված անոթներն առայժմ խանութում թողնեն, կվերցնեն վերադարձին, իսկ եթե մեկ կամ երկու ժամ անց չգան, թող խանութպանն իր ուզած ձևով տնօրինի դրանք: Մեկ վայրկյանից պակաս ժամանակում Պրեկսասպը հազար աղոթք հղեց աստվածների աստված Բել Մարդուկին ու մի չնչին բան խնդրեց` որ այս մարդիկ գոնե կես ժամ չվերադառնան: Նույնիսկ այդքանը բավարար կլիներ, որպեսզի վաճառականը գնորդների հայտնվելուն պես երկու տասնյակից ոչ պակաս ապացույցներ բերի, որ երկու ժամը վաղուց անցել է, ինքն էլ անոթներն արդեն ուրիշին է վաճառել, մի±թե այդպես չէին պայմանավորվել: Ինչպես երևում է` Բել Մարդուկը լսեց խանութպանի աղոթքները, ու նա ստիպված չեղավ բանացնել իր դիվային հնարամտությունները: Պարզամիտ հաճախորդները ոչ այդ օրը, ոչ էլ մեկ այլ օր ու երբևէ չերևացին խանութում: Իսկ առայժմ նա ուղեկցեց հյուրերին դեպի ոսկերչական իրերի խանութ:

[Malxas]

.....

[Lion]

Միշտ անհամբեր սպասում եմ վեպի նոր հատվածներին: Երբ վեպը նման կերպ մասերով են մատուցում, զարմանալի ձևով միշտ էլ ժամանակ եմ ունենում կարդալ...

Դրա փոխարեն Բաաղի հսկա արձանն

Երևի թե ավելի ճիշտ է ամեն դեպքում... Բելի հսկա արձանը Այո, մի զարմացեք, սա հենց այն Բելն է:

Ինչու հենց... Կամբիզը? Բայց նկարագրությունը դուրս եկավ - կարծես ֆիլմ նայեյի

[Malxas]

Միշտ անհամբեր սպասում եմ վեպի նոր հատվածներին: Երբ վեպը նման կերպ մասերով են մատուցում, զարմանալի ձևով միշտ էլ ժամանակ եմ ունենում կարդալ...



Երևի թե ավելի ճիշտ է ամեն դեպքում... Բելի հսկա արձանը Այո, մի զարմացեք, սա հենց այն Բելն է:

Ինչու հենց... Կամբիզը? Բայց նկարագրությունը դուրս եկավ - կարծես ֆիլմ նայեյի

Համաձայն եմ, որ դա նույն Բելն է, սակայն քանի որ իրադարձությունները Բաբելոնում են կատարվում, Բաաղ ձևն եմ ընտրել:
Չեմ կարողանում հիշել, թե ինչու եմ Կամբիզին Մեծերի մեջ նշել: Գուցե շփոթած լինեմ նրա հաջորդի հետ, որը ճնշել է Գաումատայի ապստամբությունը:

[Lion]

Համաձայն եմ, որ դա նույն Բելն է, սակայն քանի որ իրադարձությունները Բաբելոնում են կատարվում, Բաաղ ձևն եմ ընտրել:
Չեմ կարողանում հիշել, թե ինչու եմ Կամբիզին Մեծերի մեջ նշել: Գուցե շփոթած լինեմ նրա հաջորդի հետ, որը ճնշել է Գաումատայի ապստամբությունը:

Դարեհ I - իրոք մեծ է եղել, թեև մեր ազգի թշնամին էր: Մեծ էր նաև Կամբիզի նախորդը` Կյուրոս I-ը: Ես ուշադրությամբ հետևում եմ զարգացումներին...

[Malxas]

7.Տիխե աստվածուհու անակընկալը

Խանութը, ուր հյուրերին ուղեկցեց խեցեղենի վաճառական Պրեկսասպը, մի ընդարձակ հաստատություն էր, որտեղ երիտասարդ ու եռանդուն գործակատարները զանազան շղթաներ, ապարանջաններ, վզնոցներ ու մատանիներ էին ցուցադրում, գովաբանում ու վաճառում: Հազիվ զգացվող կծծահոտը վկայում էր, որ արհեստանոցը հեռու չէ, և ամենևին կարիք չկա աշխարհի ծայրը հասնել, որպեսզի խանութը անհրաժեշտ քանակի զարդեղենով ապահովվի: Խելամիտ լինելու դեպքում կարելի էր մեկ րոպեից էլ պակաս ժամանակում գլխի ընկնել, որ այստեղ միմիայն տեղական ոսկեղեն է վաճառվում, բայց երբ ականջ էիր դնում գործակատարների ու գնորդների խոսակցություններին, ի հակադրություն խելամիտների` տեղեկանում էիր, որ ապրանքի մի ստվար մասը հունական, հայկական, չինական ու հնդկական ծագում ունի:

Վաճառանոցի տերը հիսունն անց ծանրաքաշ մի մարդ էր, որը սրահի հեռավոր անկյունում նստած` ուշի ուշով ինչ-որ զարդ էր ուսումնասիրում և բոլորովին էլ խորամանկ կամ նենգ տեսք չուներ, ինչը պարտադիր էր յուրաքանչյուր քիչ թե շատ հաջողված դրամանենգի համար: Ընդհանրապես դժվար էր որոշել, թե նա ինչպիսի մարդ է: Մարդկանց մի տեսակ կա, որոնք ո°չ չար են, ո°չ բարի, ո°չ խելացի, ո°չ հիմար, ո°չ գեղեցիկ, ո°չ տգեղ: Ահա ճիշտ այդպիսի տեսք ուներ խանութպանը: Մի բան էր միայն ակնհայտ` ոսկյա իրերի առևտրականը խեցեղենի առևտրական Պրեկսասպին այնքան էլ չի սիրում: Իսկ եթե մեկնումեկը ուզում է հակառակը պնդել, թող բարի լինի բացատրել, թե ինչու հայացքն իսկույն իր զարդին վերադարձրեց, երբ դռների մեջ տեսավ Պրեկսասպի արևահարված ու պնդերես դեմքը: Իսկ ահա Պրեկսասպն այնքան էլ վհատված չէր երևում հարևանի պահվածքից: Խեցեղենի առևտրականն առանց պատասխան ակնկալելու ողջույն հղեց վաճառանոցի տիրոջը, մի քանի ցածրաճաշակ կատակներ փոխանակեց խանութը պահպանող զինվորների հետ, ապա հայտարարեց, որ ժամանակը սուղ է, և ինքը պահանջում է անմիջապես սպասարկել իր բարեկամներին: Ոսկերչական խանութի գործակատարները երիտասարդ էին, եռանդուն, աչալուրջ և աշխույժ, ուստի դժվար էր ասել` արդյո±ք որևէ ազդեցություն ունեցավ խեցեղենի առևտրականի միջնորդությունը, որ նրանցից մեկը հապճեպ մոտեցավ հյուրերին:

Համենայդեպս, Պրեկսասպը դա բացառապես իրեն վերագրեց և սկսեց այնպիսի մեծալուրջ ու գործունյա տեսքով հետ ու առաջ անել սրահում, ասես խանութի տեր ինքը լիներ: Իսկ ահա խանութի իսկական տերը բացարձակ անտարբերություն ցուցաբերելով` շարունակում էր զննել ձեռքի զարդը և այսպես ասած` փակել էր աչքերը բոլորի առաջ: Սակայն ականջները փակելու միտք ամենևին չուներ, ուստի և լսեց հետևյալ խոսակցությունը:

- Ի±նչ կկամենայիք, արժանապատիվ տիա°րք: Մեզ մոտ են արևելքի բոլոր հրաշքները: Մարգարտե ապարանջան, ոսկե վզնոցներ ու կրծքազարդեր, արծաթե եզակի մատանիներ...

- Իսկ ահա այն ոսկե գավաթնե±րը,- լսվեց պատասխան հարցը, որից հետո մի քանի վայրկյան լռություն տիրեց: Գործակատարը հավանաբար չգիտեր, ինչ պատասխանի:

- Դրանք... - կմկմաց նա, բայց չկարողացավ ավարտել միտքը: Այցելուն ընդհատեց.

- Հավանաբար ուզում էիր ասել, որ դրանք շատ թանկ են:

Խանութի տերն անգամ բարձրացրեց գլուխը: Պրեկսասպից բացի, նա տեսավ վաթսունամյա լրջախոհ մի ծերունու և տասնութամյա մի պատանու: Նրանց հետ էր նաև քառասունն անց բարձրահասակ ու լայնաթիկունք մի մարդ: Հենց նա էր զրույցի բռնվել գործակատարի հետ և չնայած արտաքուստ շատ սիրալիր էր, ոսկեղենի վաճառականը տեսավ, թե ինչպես է գործակատարը շփոթմունքի մեջ ընկել:

Ոսկե գավաթները տասն էին, դրված հատուկ պատվանդանների վրա, կողային պատի բարձր ու դժվարամատչելի մասում: Ամեն մեկը մի ամբողջ կարողություն արժեր, իսկ հարցնել, թե որն է բարեհաճում գնել զարմանալի պարոնը, գործակատարը չհամարձակվեց: Պահապան զինվորները դադարեցին հորանջել, խանութում եղած յոթ-ութ հաճախորդները մի կողմ դրեցին զարդերը, որ ուզում էին գնել, գործակատարները ձևացրին, թե իրենց գործով են զբաղված, սակայն ականջները սրեցին և աչքի տակով գաղտագողի հետևում էին իրադարձությունների հետագա զարգացմանը: Ոսկեղենի առևտրականն այլևս անտարբեր մնալ չէր կարող. պետք էր անձամբ սպասարկել մեկին, ով ցանկանում է այդպիսի գավաթ գնել: Դրանցից, չափազանց թանկության պատճառով, տարվա մեջ հինգ-վեց հատից ավելին չէր վաճառվում: Խանութատերը կատվի պես անձայն մոտեցավ անծանոթին և տարերայնորեն ձուլվեց խոսակցությանը:

- Իջեցրու բոլոր գավաթները, Պատիզի°ֆ,- սիրալիր ասաց նա,- արժանապատիվ պարոնը նրբաճաշակ և իմաստուն է Նաբու աստծո նման: Ահա, զմրուխտով ու մարգարիտներով շռայլորեն զարդարված այս մեկը բերված է Հնդկաստանից: Հապա սրա¯ն ինչ կասեք, Ֆիդիասի գործն է, չորս հարյուր տարվա հնություն ունեցող աշխատանք...

Մինչ այդ բանակցությունները Տիգրանն էր վարում, իսկ գավաթների մեջտեղ գալուց հետո նախաձեռնությունն իր ձեռքը վերցրեց Զարեհը:

- Դուք պնդում եք, որ սա Ֆիդիասի աշխատանքն է±,- զարմանքը հազիվ զսպելով` հարցրեց նա:

- Սա այն հանրահայտ գավաթն է, որն աթենացիներն էին ուղարկել Քսերքս թագավորին ընծա, երբ ցանկանում էր արշավել հունական քաղաքների վրա: Դրանից հետո շատ ձեռքերով է անցել մինչև իմ մոտ հայտնվելը ու շատ թանկ է ինձ համար: Հենց դա է պատճառը, որ երկու տաղանդից պակաս գումարով չեմ կարող բաժանվել սրանից... Չնայած բոլոր էլ արվեստի հրաշքներ են, ոսկերչական գլուխգործոցներ: Այսպիսի գավաթներ անհնար է գնել ինչպես Բաբելոնում, այնպես էլ ողջ արևելքում... Ամեն մեկն իր յուրօրինակ դեմքն ունի, չնայած բոլորն էլ նմանապես լավն են:

Ոսկերիչն, իր տարերքի մեջ, անցավ մյուս գավաթներին, իսկ Զարեհը մռայլ շշնջաց Տիգրանի ականջին:

- Գավաթը մեր Նիկոնիդեսն է պատրաստել, տասը մինայից ավելին չարժե...

Տիգրանը պարզամտորեն գլխով արեց և բոլորի համար անսպասելի ասաց:

- Ժամանակ չկորցնենք ընտրության վրա: Հիմա կվերցնենք բոլոր գավաթներն ու տանը հանգիստ կորոշենք նրանց նմանապես լավ լինելն ու յուրօրինակ դեմք ունենալը:

- Եթե ցանկանում եք գնել...,- արդեն ուզում էր սկսել խանութպանը, բայց գնորդն ընդհատեց:

- Այո, ցանկանում եմ: Ցանկանում եմ գնել բոլոր տասը գավաթները, ինչպես և ահա այն զարմանահրաշ մատանիներն ու կրծքազարդերը, շղթաներն ու աստվածների պատկերներով մեդալյոնները: Մի խոսքով, այն ամենը, ինչ ցուցադրվում ու վաճառվում է խանութում: Իհարկե, բացառությամբ զարդերի, որ կբարեհաճեն գնել այս հարգարժան պարոնները:

Յոթ-ութ հարգարժան պարոնները, որոնք հավանաբար արդեն մոռացել էին, թե ինչի համար են եկել, այլևս հետաքրքրություն չցուցաբերեցին զարդերի նկատմամբ և, չնայած նրանց ոչ ոք ոչինչ չէր ասել, համախումբ դուրս եկան խանութից: Պրեկսասպը ևս ուզում էր անձայն ծլկել, բայց Տիգրանը կանգնեցրեց նրան:

- Զինվորնե°ր, պարկերի մեջ լցրեք ոսկե զարդերը և Պրեկսասպի խանութ տարեք: Պրեկսա°սպ, եթե կես ժամվա ընթացքում չգամ, կարող ես դրանց հետ վարվել ինչպես ցանկանաս:

Մինչ խեցեղենի վաճառականի աչքերն ընչաքաղցորեն վառվում էին, իսկ ոսկու վաճառականը բերանը ջուր առած նայում էր, թե ինչպես են իր անձը պաշտպանելու համար վարձված զինվորները կատարում բացարձակ օտար և անծանոթ մարդու հրամանները, Տիգրանն անցավ գործակատարին.

- Ամեն օր ես աշխատո±ւմ, թե± հանգստի օրեր էլ ունես:

- Ամեն օր, տե°ր իմ: Ամսական վճարում են քսան դրահմ` գումարած իմ վաճառած ապրանքի կես տոկոսը...

- Տիխե աստվածուհին այսօր բարեհաճ է քո հանդեպ, բարեկա°մս,- ասաց Տիգրանն այնպես, ինչպես կասի բարեկամը բարեկամին` տեսնելով, որ նրա գործերն անսպասելիորեն դեպի լավն են գնում,- այսօր կստանաս մի քանի պարկ զարդեղենի կես տոկոսը ու նաև հանգստի օր կունենաս: Հուսով եմ` ընկերներիդ էլ բաժին կհանես:

Ինչպես արդեն ասացինք` Տիգրանը գործակատարի հետ վերին աստիճանի մտերմաբար էր խոսում, բայց հենց խոսքն ավարտեց խեղճ մարդն այնպիսի զգացողություն ունեցավ, ինչպիսին ունենում է ստորադասն իր պարոնի մոտ տեսակցության ավարտից հետո: Չիմանալով այլևս` ինչ պատասխանել և ինչպես վարվել, գործակատարը խեղճացած նայեց տիրոջն ու աջակցություն չգտնելով` միացավ պարկերը ոսկի լցնող զինվորներին: Մյուս գործակատարները ևս հետևեցին իրենց ընկերոջը, իսկ ահա Պրեկսասպը եռանդուն ղեկավարում էր ոսկու բեռնման աշխատանքը, դիտողություններ անում ու նախատում դանդալոշ ու բիրտ զինվորներին, որոնք կյանքում առաջին անգամն էին այդպիսի զարդեր տեսնում իրենց ձեռքին:

- Ոսկեղենը կպահես քեզ մոտ ու կվերադառնաս,- խեցեղենի առևտրականին պատվիրեց Տիգրանը:

Պրեկսասպը վստահեցնող հայացքով գլխով արեց և այնպես դուրս քշեց ոսկով բեռնված գործակատարներին ու զինվորներին, ինչպես հովիվն է ոչխարներին համախմբում ճիպոտի օգնությամբ:

Ոսկու ամայացած խանութում չորս մարդ էր մնացել: Ոսկեղենի առևտրականը զարմանալիորեն հանդարտ էր և միայն թեթև գունատությունն էր մատնում նրա փոքր-ինչ անհանգիստ վիճակը: Զարեհի սիրտը նույնիսկ կասկած ընկավ. գուցե ոչ մի ընդհատակյա դրամահատարան էլ չկա±: Իսկ ահա Տիգրանի դեմքը բացարձակապես ոչինչ չէր արտահայտում:

- Այստեղ այլևս ոչինչ չկա գնելու,- վերջապես ասաց Բաբելոնի սատրապը,- Եթե խանութի տերը դեմ չէ, անցնենք արհեստանոց:

Խանութի տերը դեմ չէր, բայց չգիտես ինչու այլայլվեց ու բռնվեց թեթև դողով:

- Արհեստանոցը միջանցքից այն կողմ է ու բացվում է մյուս փողոցի վրա, այնպես չէ±,- նորից ասաց Տիգրանը, և բոլորը տեսան, թե ինչպես խանութպանի սովորական գունատությունը փոխվեց երկու օրվա վաղեմության մեռելային գունատության: Մեխվել էր տեղում և իր մեջ շարժվելու ուժ չէր գտնում:

- Արհեստանոցում պատրաստի զարդեղեն չկա... ,- հազիվ բարբառեց նա և զգաց, որ իր ձայնը օտարոտի հնչեց նույնիսկ սեփական ականջին: Հետո փակեց աչքերն ու հայացքը մի վայրկյան դեպի երկինք հառելով` քայլեց արհեստանոցի ուղղությամբ:

- Ասես մահապատժի է գնում,- Տիգրանի ականջին շշնջաց Զարեհը: