Գերեզմանաքա՞ր, թե՞ գերեզմանաԾառ

[Արշակ]

առաջ գերեզմանների մեծամասնությունում ծառեր տնկվում էին: Հետո այն գերեզմանները, որոնք անմիջապես ավտոմեքենայի ճանապարհին են հարում և ջրելու հնարավորությունը պահպանվում է, դրանց ծառերը մնում են, իսկ մնացածները՝ չորանում: Ջրելու խնդիրը շատ լուրջ է:

Ջրելու խնդիրն իհարկե կա։ Բայց կարծում եմ էնքան անլուծելի չի ինչքան թվում է
Մի քանի տարբերակ նշեմ։
Նախ, եթե ծառ տնկելը մասսայական սովորույթ դառնա, պետության համար նենց մի լուրջ պրոբլեմ չի ոռոգման համակարգ անցկացնելը մեկ–երկու աշխատող պահելը որ, թեթև խնամեն։ Սենց թե նենց գերեզմանները քիչ թե շատ մաքուր պահելու, պահպանելու համար աշխատողներ պահում են։ Ու Քաղաքի այգիները ոռոգելու համար էլ։ Հետևաբար դա էլ կարող է դիտարկվել որպես հերթական քաղաքի կանաչ տարածք–այգի։

Նաև վերը նշված գերեզմանոցների խնամքով զբաղվող վճարովի կազմակերպությունները կարող են ջրելու հարցով էլ զբաղվել։

Ու ի վերջո պրոբլեմ չի, որ պարբերաբար մահացածի գերեզման այցելող հարազատ–բարեկամները ամեն մեկը հետը (թեկուզ մոտակա պուլպուլակից) մի շիշ ջուր բերի, ծառը չի չորանա։ Կարծում եմ բոլորն էլ հաճույքով իրենց հարազատի ծառը կջրեն։

Բացի դրանից, ինչքան մասսայական դառնա սովորույթը, էնքան ծառերը շատ կլինեն, խոնավությունն ավելի լավ կպահվի ու էդքան շատ մարդու անընդհատ խնամքի կարիք չի լինի։ Սա իհարկե կախված է տվյալ ռեգիոնում անձրևների հաճախությունից էլ, բայց անապատային չորությունը հիմնականում գալիս է հենց էդ բետոնապատումից ու բուսականության բացակայությունից։ Ու մասնավորապես օրինակ հենց Երևանին կպած Ջրվեժի անտառները ոչ մեկ չի ջրում չէ՞։ Բայց լավ էլ աճում են անձրևների հաշվին։

[Արշակ]

…ու դա միայն «վերացականորեն», քանի որ, համաձայնվեք, որ, օրինակ թաղման ընթացում, քահանայի՝ «հարության վերաբերյալ» ընթերցանությունը վշտաբեկ հարազատներին չի մխիթարում ու սրտապնդում - ոչ այդ պահին, և ոչ էլ ԸՆԴՀԱՆՐԱՊԵՍ:

Դե եթե չմխիթարեր ոչ մի կերպ, երևի չէին էլ կանչի քահանային։
Բայց եկեք երկու տարբերակ դիտարկենք.
1. Հանգուցիալի հարազատները ռացիոնալ մտածող մոլի աթեիստներ են, իրանց համար հարազատը մահացավ, ուրեմն վերջ, էլ չկա, ցանկություն էլ չկա նրան կենդանի հիշելու, էդ դեպքում առնվազն ռացիոնալ տեսանկյունից պիտի որ ծառ տնկելու գաղափարը ընդունելի լինի։
2. Հակառակ դեպքը, երբ մահացածի հարազատն ուզում է, որ գերեզմանը մահացածի հետ կենդանի շփման, ապրած կյանքի հիշողությունների տրամադրի։ Այս դեպքում նույնպես ծառով գերեզմանատունը պիտի որ նախընտրելի լինի

Ինչևէ, չմանրանանք։
Քավ լիցի, ես ոչ մեկին չեմ կարող չեմ էլ ուզում պարտադրել ծառ տնկել։ Ընդամենը հնարավոր տարբերակ ենք քննարկում։ Ինչքանով այն հարազատ կլինի մարդկանց սրտերին, ներքին մղումներին, էնքանով կտարածվի ու քիչ–քիչ սովորույթ կդառնա։

[Rammstein]

Ծառի միտքը լավն ա, բայց առանց քարի չի լինի, վերջ ի վերջո մարդ իրա հարազատների գերեզմանը պիտի՞ կարողանա գտնել, թե՞ չէ:

Հայաստանում գերեզմանների խնդիրը իրոք լուրջ ա, բայց էդ խնդիրը նախ եւ առաջ ոչ թե բետոնապատումն ա, այլ էն, որ մարդիկ 4 սենյականոց գերեզմաններ են սարքում, կարող ա շուտով ամեն մարդուն առանձնագերեզմանատուն սարքեն:
Պետք ա օրենքով սահմանվի քերեզմանի մակերեսը ու տապանաքարի ձեւը:

Օրինակ մի հատ սա նայեք.

Ինչ կոմպակտ գերեզմանոց ա: Ավելին ասեմ, էս միատիպությունը ոչ միայն չի խանգարում պետք եղած գերեզմանը արագ գտնելուն, այլեւ հեշտացնում ա` ընդամենը պետք ա հիշել մի երեք թիվ` թե որ շարքի որ կողմի որերորդն ա, այլ ոչ թե հայկականների նման լաբիրինթոս…


Հա, ու մոռացա ասեմ, դեռ պիտի հողատարածքն ու քարն էլ տրամադրի պետությունը, բացարձակ անվճար:

[Interdenominational]

Դե եթե չմխիթարեր ոչ մի կերպ, երևի չէին էլ կանչի քահանային։

Դա ես կասեի սովորության, ավանդության գործոնն է /քանի որ, օրինակ, ամեն մկրտվող մոլեռանդ հավատացյալ չէ՞ /

Ինչևէ, չմանրանանք։
Քավ լիցի, ես ոչ մեկին չեմ կարող չեմ էլ ուզում պարտադրել ծառ տնկել։ Ընդամենը հնարավոր տարբերակ ենք քննարկում։ Ինչքանով այն հարազատ կլինի մարդկանց սրտերին, ներքին մղումներին, էնքանով կտարածվի ու քիչ–քիչ սովորույթ կդառնա։

Ես ամենևին էլ դեմ չեմ մեր բզկտվող մոլորակի վրա բուսականության բազմապատկմանը… նաև՝ գերեզմանոցի տարածքում: Բայց ոչ գերեզմանաքարը ծառով փոխարինելուն…գիտեք, կարելի է ասելնաև, որ դա մի յուրօրինակ փաստաթուղթ է, ու պատմությունը ժողովրդի համար որոշիչ պահերին նաև գերեզմանափաստաթղթային իրականությամբ է «выручать» արել մասնավորապես՝ հայերիս /ներեցեք, հարմար բառը չգտա/: Արժե մտածել այդ մասին

[Արշակ]

Ես ամենևին էլ դեմ չեմ մեր բզկտվող մոլորակի վրա բուսականության բազմապատկմանը… նաև՝ գերեզմանոցի տարածքում: Բայց ոչ գերեզմանաքարը ծառով փոխարինելուն…գիտեք, կարելի է ասելնաև, որ դա մի յուրօրինակ փաստաթուղթ է, ու պատմությունը ժողովրդի համար որոշիչ պահերին նաև գերեզմանափաստաթղթային իրականությամբ է «выручать» արել մասնավորապես՝ հայերիս /ներեցեք, հարմար բառը չգտա/: Արժե մտածել այդ մասին

Interdenominational, գուցե թեմայի վերնագիրն է մի քիչ թյուրըմբռնում առաջացրել, բայց ես էլ դեմ չեմ հանգուցյալի մասին համապատասխան ինֆորմացիա պարունակող փոքր տապանաքարին, ընդամենը առաջարկում եմ այսօրվա համատարած բետոնաքարապատումը փոխարինել գերեզմանածառով, թող կողքը փոքր տապանաքարն էլ լինի։

[Նաիրուհի]

Ծառի միտքը լավն ա, բայց առանց քարի չի լինի, վերջ ի վերջո մարդ իրա հարազատների գերեզմանը պիտի՞ կարողանա գտնել, թե՞ չէ:

Հայաստանում գերեզմանների խնդիրը իրոք լուրջ ա, բայց էդ խնդիրը նախ եւ առաջ ոչ թե բետոնապատումն ա, այլ էն, որ մարդիկ 4 սենյականոց գերեզմաններ են սարքում, կարող ա շուտով ամեն մարդուն առանձնագերեզմանատուն սարքեն:
Պետք ա օրենքով սահմանվի քերեզմանի մակերեսը ու տապանաքարի ձեւը:

Օրինակ մի հատ սա նայեք.

Ինչ կոմպակտ գերեզմանոց ա: Ավելին ասեմ, էս միատիպությունը ոչ միայն չի խանգարում պետք եղած գերեզմանը արագ գտնելուն, այլեւ հեշտացնում ա` ընդամենը պետք ա հիշել մի երեք թիվ` թե որ շարքի որ կողմի որերորդն ա, այլ ոչ թե հայկականների նման լաբիրինթոս…

Չէ, ինձ հայկական լաբիրինթոսն է դուր գալիս
Մանավանդ էս վերջերս, երբ մի տեսակ «գերեզմանացավ» եմ կպել. գերեզմանոցներում թափառելու անհաղթահարելի ցանկություն եմ ունենում… Մի տեսակ ավելի հետաքրքիր է. տարբեր են, «ուսումնասիրելու» ահագին նյութ կա: Գերեզմանը կարծես մի տեսակ պատմում է իր տիրոջ կամ նրա հարազատների մասին. անհեթեթ կհնչի, բայց մեր գերեզմանոցներում ես կենդանություն եմ զգում, դրա համար էլ չեմ վախենում, իսկ էս նկարին նայեցի ու միանգամից մահվան սառնություն զգացի: Չեմ սիրում էս արտասահմանյան ձևերը. գերեզմաններն էլ են ռոբոտացնում
Հա, համ էլ չեմ հասկանում՝ վերջերս ի՞նչ նոր մոդա է սկսվել. բոլորը հանկարծ դիակիզման կողմնակից դարձան:
Ես չեմ ուզում, որ ինձ դիակիզեն, ավելին՝ ուզում եմ առանց դագաղի թաղեն, որ ավելի շուտ բնությանը միանամ: Թեկուզ շատ տարիներ հետո բնությունը կարող է բոլորիս մարմինների կարիքն էլ ունենա. իսկ մոխիրն ո՞ւմ է պետք... Միշտ ասել եմ՝ եթե ինձնից մի ծաղիկ էլ բուսնի, ես իմ գոյության արդարացումը գտած կլինեմ: Հա՛, ծառ էլ եմ ուզում...

[Gayl]

Խոսք գնաց դիզկիզման մասին։ Ինքս կողմ եմ դիակիզմանը ու իմ դեպքում կընտրեմ կամ դիակիզում կամ սեփական այգու մի անկյունում առանց ավելորդ հանդիսավորության ու ձևականությունների թաղեն, վրան էլ մի ծառ տնկեն։
Բայց մեր հայ ժողովրդի ճնշող մեծամասնությունը խիստ դեմ է դիակիզմանը, էդ մեկը չափից դուրս է շատերի համար։ Իսկ սեփական այգի էլ շատերը չունեն ու էլի շատ տարբեր է ընդունված տարբերակից։
Իսկ գերեզմանածառի տարբերակը համեմատաբար ավելի մոտ է ներկայիս ընդունվածին, բայց կարծում եմ շատ ավելի գեղեցիկ ու խելամիտ է, ու մարդկանցից էլ մեծ ճիգ չի պահանջվի նման սովորույթի անցնելու համար։ Համենայն դեպս մարդիկ չեն ասի. «էս ինչ խայտառակություն ա, գերեզմանում ծառ է տնկել»։

---------- Ավելացվել է՝ 17:11 ---------- Սկզբնական գրառումը՝ 17:07 ----------

Չեմ կարծում թե օրենքով պարտադրել պետք է, դա կարծում եմ հակառակ ազդեցությունը կունենա։
Բայց եթե պետական մակարդակով խրախուսվի, կարծում եմ շատերին կգրավի։ Հատկապես որ ինչպես նշվեց, ծառ տնկելը հաստատ ավելի էժան կլինի, քան գերեզմանաքարը։ Շատերը ցանկության դեպքում ինքնուրյուն էլ կարող են անել առանց ծախսերի։

Դե ինչ տարբերություն ծառ դրվի թե քար, եթե գերեզմանները վերացվեին ու տեղը ցորեն ցանեին դա այլ հարց կլիներ, բայց դու առաջարկում ես թաղենք ու ծառ տնկենք կամ էլ տապանաքարի կողքը ծառ տնկենք, իբր ի՞նչ,, օրինակ եղևնի ենք տնկում մեկ էլ մի երեք տարի հետո կարողա էտ եղևնին հարևանի տանը Նոր Տարվանը տեսնես:
Ես էլ առաջարկում եմ մի հատ ակվարիում դնեն մեջն էլ ձկնիկներ, այդպես ավելի սիրուն կստացվի և հետո կգան կցրվեն կգնան:

[Շինարար]

Մեր Ժամի դռանը խառնիխուռն գերեզմանոց էր՝ տարբեր ձևերի քարերով՝ տաշած ու անտաշ, տձև ու ձևավոր: Մի կարմիր քար կար, դրա վրա շատ հարմար էր նստելը: Հետո սաղ քանդեցին, մի տեղ կիտուկ արեցին, ոսկորներն էլ դես ու դեն շպրտեցին, տեղը գեղեցիկ այգի ստեղծեցին, քարե հուշաղբյուրով, խաչքարերով, նստարաններով ու խնամված ծաղկանոցով, Ռամշի ասած՝ կոմպակտ, ու Ռամշի դրած նկարի՝ եվրոյոտ ինչ-որ անկյուն ա ստեղծվել, ես մեր Ժամի դուռն էի սիրում, ինձ էն կարմիր քարին նստած, էն մյուս քարերի վրա քարից քար ցատկելիս հիշում եմ, էս սիրուն կոմպակտ այգում նստած չեմ հիշում, գուցե եղել եմ, բայց չի տպավորվել, իսկ էն տձև քարերը ավելի շուտ էր
Ինձ գերեզմանաքարերը երբեք չեն խանգարել, էնքան հետաքրքիր ա երբեմն կարդալ վրան գրվածները, էս մեկը հազար ութ հարյուր թվի ա, էս մեկի ազգանունը իմ տատիս ազգանունն ա, ինձ բարեկամ են, էս մեկը… էն մյուսը ու էդ բոլորը մեր պատմությունն են: Մեր պատմությունը քարերն են, իսկ մենք հետևողականորեն կտրում ենք մեզ ինքներս մեզնից: Մեր գերեզմաններում, էս մեկը ոչ Ժամի դռանը, շատ են յասամանի թփերը, առանց հատուկ կոնցեպցիայի, մտածված ու կազմակերպված ծրագրի մարդիկ տնկել են, եղևնիներ էլ կան, ու ամեն գերեզման մյուսից տարբեր ա, իրար ոչ նման: Ինձ համար էնքան տգեղ ա էս մեր բարձրահարկերի միանմանությունը ու էդ Ռամշի դրած նկարը ու Վահագնի թաղամասը ու էն, «որ հողը, խորքով ու լայնությամբ դարսվող այդ շռայլությունը բաժանում են վանդակիկների. այստեղ կոտեմ է, այստեղ սամիթ, դե՜նը պահիր դնչիկդ, մի քսվիր սամիթիկին, վարունգի՛կ»: Չեմ ուզում…
Հ. Գ. «Մարդ աստծո, սա երկի՞ր է, թե երկրի մակետ»©ՀՄ:

[Rammstein]

Չէ, ինձ հայկական լաբիրինթոսն է դուր գալիս
Մանավանդ էս վերջերս, երբ մի տեսակ «գերեզմանացավ» եմ կպել. գերեզմանոցներում թափառելու անհաղթահարելի ցանկություն եմ ունենում… Մի տեսակ ավելի հետաքրքիր է. տարբեր են, «ուսումնասիրելու» ահագին նյութ կա: Գերեզմանը կարծես մի տեսակ պատմում է իր տիրոջ կամ նրա հարազատների մասին. անհեթեթ կհնչի, բայց մեր գերեզմանոցներում ես կենդանություն եմ զգում, դրա համար էլ չեմ վախենում, իսկ էս նկարին նայեցի ու միանգամից մահվան սառնություն զգացի: Չեմ սիրում էս արտասահմանյան ձևերը. գերեզմաններն էլ են ռոբոտացնում
Հա, համ էլ չեմ հասկանում՝ վերջերս ի՞նչ նոր մոդա է սկսվել. բոլորը հանկարծ դիակիզման կողմնակից դարձան:
Ես չեմ ուզում, որ ինձ դիակիզեն, ավելին՝ ուզում եմ առանց դագաղի թաղեն, որ ավելի շուտ բնությանը միանամ: Թեկուզ շատ տարիներ հետո բնությունը կարող է բոլորիս մարմինների կարիքն էլ ունենա. իսկ մոխիրն ո՞ւմ է պետք... Միշտ ասել եմ՝ եթե ինձնից մի ծաղիկ էլ բուսնի, ես իմ գոյության արդարացումը գտած կլինեմ: Հա՛, ծառ էլ եմ ուզում...

Լավ քո խաթեր սենց.



Կամ սենց.



Կամ մեկ այլ ձեւի, բայց ոնց էլ լինի, էդ հայկական կես մետր հաստությամբ ցանկապատերից ու ընդհանրապես տարածքի ցանկացած ամենաչնչին շռայլումից հրաժարվելն անհրաժեշտություն ա:

[Նաիրուհի]

Լավ քո խաթեր սենց.



Կամ սենց.



Կամ մեկ այլ ձեւի, բայց ոնց էլ լինի, էդ հայկական կես մետր հաստությամբ ցանկապատերից ու ընդհանրապես տարածքի ցանկացած ամենաչնչին շռայլումից հրաժարվելն անհրաժեշտություն ա:

Չէէէէէ...
Ես էս ուղղահայաց քարերը չեմ սիրում, մարդավարի հորիզոնական տապանաքարերն եմ սիրում, Շինարարի նկարագրածի նման...

[Ռուֆուս]

Նախ սկսենք նրանից, որ Եվրոպայում միջնադարում զբոսայգու դեր են կատարել գերեզմանատները, որոնք հատուկ ծառապատվել են:

Ինքս կողմ եմ ծառ տնկելուն ու էլ ավելի կողմ եմ դիակիզմանը:

[Rammstein]

Չէէէէէ...
Ես էս ուղղահայաց քարերը չեմ սիրում, մարդավարի հորիզոնական տապանաքարերն եմ սիրում, Շինարարի նկարագրածի նման...

Հորիզոնականին կողմ կլինեմ, եթե ոչ մեկ պրոբլեմ չունի էն մտքի հետ, որ պետք ա մարդիկ իրա տապանաքարի վրայով քայլեն: Վրայով չքայլելու համար պետք ա մեծ տարածք վերցնել, ցանկապատել (թեկուզ ցածր ցանկապատ) որ մտնող չլինի, մի խոսքով ոնց որ մեր մոտ արվում ա: Իսկ դա սխալ ձեւ ա, որտեւ էս փոքր երկրագնդի վրայի Հայաստան կոչվող էս փոքր բոստանում առանց էդ էլ տեղը շատ քիչ ա: Եթե օրենք լինի, ու էլ Երեւանում մարդ չթաղեն, ապա գլուխը քարը, թող ամեն մեռելին մի հատ եկեղեցի սարքեն քաղաքից դուրս, բայց մեկ ա, մենք մեր տարածքը չենք խնայում:

[einnA]

Ես մի տեսակ վարանում եմ ասել, թե ինչպես եմ պատկերացնում, բայց կուզենայի, որ այնտեղ, որտեղ ես կձուլվեմ հողին,մարդաշատ լինի:
Մի վառ օրինակ մեր պապերի թողած ժառանգությունից էտ Նորատուսի խաչքարերն են, որ նույն գերեզմանաքարերն են:Ես հիացած էի, ու իսկապես այժմ այն դարձել է ազգային արժեք: Հետո գերեզմաններից շատ բան կարող ես իմանալ տվյալ ազգի մասին: Քարերի տեսքի, արժեքի, գրությունների մասին ամեն մեկն իր յուրահատուկ մոտեցումն ունի, չեմ կարծում` մենք մեր մեջ կռացած սովորույթները կկարողանանք փոխել արագ. տարիներ կամ նույնիսկ դարեր են պետք:

իսկ ես ինչ ուզում եք ասեք, սիրում եմ գերեզմանոցներում զբոսնել ու մանավանդ հին գերեզմանաքարերն ուսումնասիրել:

Մի քանի նկար հին գերեզմանաքարերի տեսակներից

[Chuk]

Բնապահպանական առումով՝ լավ բան է:
Էսթետիկական առումով՝ գեղեցիկ է:

Իրատեսական առումով՝ ուտոպիա է:



Հակազդեցության մեխանիզմներ՝ քարի գործ անողների գործին խփել:

Բայց սա ամենաանկարևոր մասերից է: Նման սովորություն մտցնելու համար առաջին անհրաժեշտությունը ուղղահայաց աճող արմատներով ծառն է: Որովհետև տարածվող արմատներովը կարճ ժամանակում անհնար են դարձնելու (կամ առնվազն խիստ դժվարացնելու) կողքը՝ որոշ ժամանակ անց նոր մարդ թաղելը: Ի՞նչ է, պետք է ծառի արմատները՝ ինչ-որ մեկի հուշ հանդիսացող ծառի արմատները կտրտենք: Որոշ ժամանակ անց իրար այդքան մոտ տնկված ծառերը դառնում են անտառ: Հե՞շտ է այդպիսի խիտ անտառում քո հարազատի ծառ գտնելը, նոր դիակին այդ անտառի միջով քո «հողատարածք» հասցնելը և այլն: Շատ թռուցիկ եմ գրում: Բայց սա բազում խնդիրներ է առաջացնում:


Այլընտրանք: Մարդկանց մեծ մասը ուզում են ինչ-որ հուշ ունենալ, ինչ-որ մի բան, որի մոտ կայցելեն: Ուրեմն տապանաքարերի պրակտիկան պահպանում ենք, բայց փորձում ենք ներազդել մոդայի վրա, աստիճանաբար մտցնել համեստ քարեր, փոքր քարեր, չճչացող քարեր դնելու պրակտիկան: Գերեզմանոցը պետական մակարդակով կամ հասարակական նախաձեռնությունների միջոցով ծառապատում ենք՝ ոչ թե ամեն գերեզմանի վրա, տապանաքարի փոխարեն, այլ ընդամենը գերեզմանոցն ենք բերում ավելի գեղեցիկ, էսթետիկորեն հաճելի, մարդկայնորեն բարոյական, բնապահպանորեն օգտակար վիճակի:



հ.գ. Շարունակում եմ մնալ դիակիզման կողմնակից:

[Ֆոտոն]

Արտակ, եթե ամեն մեկն իր հարազատի գերեզմանին ծառ չտնկի, այտ դարածքից դուրս հաստատ չի տնկի: Տարածքը պետք է անվճար տրվի էդ դեպքում ու բոլորին հավասար: Ծառերի ընտրությունն էլ թող համապատասխան մարդիկ անեն: