Օրինակ, վատ չէր լինի դպրոցում առանձին «արևմտահայերեն» առարկա անցնեն: Մեր դպրոցում ինչ-որ ծրագիր կար, մենք 1 տարի արևմտահայերեն ենք անցել, լավ էր շատ, չնայած 1 տարին քիչ էր, հիմա էլ մեծ մասը չեմ հիշում, բայց ասում էին, որ ուզում են առանձին առարկա մտցնեն ուսումնական պլան, որը այդպես էլ չեղավ:
Mephistopheles-ի խոսքերից
Արդէն բազմաթիւ բառեր փոխառնուած են Արեւելահայերի մէջ: Կան առանձին յօդուածներ, ուսումնասիրութիւներ. այս նիւթին շուրջ: Այդ բառերու մեկ մասը՝ արեւմտահայ գրագէտներու գրաբարէն վերցուցածն է, մեկ այլ մասն ալ նոյն մտաւորականներու ստեղծած նորակերտ բառեր են: Հիմա նոյնիսկ չեն նկատուիր անոնք:
Յիշողութեամբ թուեմ քանի մը հատ. լոլիկ, սուրճ, նախագահ, ճարտարագէտ: Կան նաեւ անձնանուններ, որոնք նոր ստեղծուած են, ինչպէս կաթոլիկ հայերու կողմէ ստեղծուած վիգէն անունը, իբրեւ victor, կամ vicenzo :
StrangeLittleGirl (13.09.2010)
Իսկ ես ալ արեւելահայերէնը կարդալով ու կարդալով, արդէն կամաց-կամաց արեւմտահայերէնի մէջն ալ սկսած եմ կրկնակի ժխտել:
Խօսքին բացը ՝ ես ալ կանոն չեմ գիտեր: Մեր հայերէնի կրթութիւնը սիրողական մակարդակի վրայ է: Ուսուցումը երկրի լեզուով է, իսկ հայերէնը՝ Շաբաթը չորս կամ հինգ պահ, կարծեմ:
Հայերէնի դասապահն ալ աւելի շատ կը խճողենք բանաստեղծի անուն-մականուն ու ծննդեան թուական սորվելով: «Սեռական-տրական» հոլովները եւ քերականութիւնը անշուշտ դասաւանդած են. նախակրթարանը: Հիմա չեմ գիտեր՝ եթէ երբէք փոխուած են դասանիւթերը:
Ես կը կարծէի դուն պիտի գիտնաս, քանի որքան կը յիշեմ, տեղ մը գրած ես՝ արեւմտահայ յայտնի հրապարակախօսի մը շառաւիղն ես. արեւմտահայ գրասէր ընտանիքի զաւակ ես: Եւ գուշակեմ՝ ֆրանսահայ ներգաղթող ընտանիքի մէջ ծնած ես, տատիկդ հայագէտ է եւ ուսուցչուհի: Դեհ ուրեմն ինծմէ լաւ պէտք է գիտնաս, բժշկուհի: (կը ներես շատախօսութիւնը)
Ձգել բայի կապակցութեամբ
Բազմիմաստ է, եւ արմատը նոյնը: «Արմատականը» կ’ըսէ՝ Ձիգ–պիրկ, որպէս առաջին իմաստ: Կայ այս դարձուածքը՝ ձիգ դնել– նետաձիգ լինել: Ձգել–տարածել, քաշել, երկարել, պարզել, նետել եւայլն:
Ունինք նաեւ ձգտել:
Երբ աղեղը կը ձգես «կը պրկես, կը քաշես», հետեւանքը կ’ըլլայ նետարձակումը: Արեւմտահայութեան մօտ զարգացած է հետեւանքէն բխող իմաստը՝ արձակումը: Արեւմտահայ արտասանութեամբ (գրեթէ) եւ նշանակութեամբ ձգելը (tskel) առկայ է արեւելահայերէնի մէջն ալ՝ գցել. տառափոխանակութեամբ:
Գցել բառ չկայ գրաբարին մէջ, ուստի ամենայն հաւանակութեամբ ձգել «պրկել» բայի միւս իմաստը՝ նետել-ը, գցել ձեւով շարունակուած է արեւելահայ շրջապատին մէջ:
Արդէն բազմաթիւ բառեր փոխառնուած են Արեւելահայերէնի մէջ
Թէ՞՝ Եղիայեանը հրաւիրենք:
Ո՞ր մեկն է ճիշտը, Եղիայեան:
Ի՜նչ լաւ գրեր ես Ֆոտոն, միայն թէ անգամ մը եւս յիշենք, որ արեւմտահայերէնը եւ արեւելահայերէնը առանձին լեզուներ չեն, ազգակցական կապ ալ չունին, Նոյնն են: Պարզապէս տարբերակային տարբերութիւն կայ:Շատ ուրախալի է, որ արևմտահայերենը կա, ու քննարկում է բացվել:
Կարծում եմ, լեզուների ո՛չ անհետացման, ձուլման, ո՛չ էլ միացնելու միտում կա: Դեռ ավելի լավ, որ երկուսն էլ առանձին մնան: Ինչպես Գյումրվա ու լիքը այլ բարբառներ ունենք ու դրանք չեն ձուլվում, այնպես էլ արևմտահայերենը մնա: Ես հասկանում եմ, բայց իսկապես դպրոցներում այս լեզվին ուշադրություն չեն դարձնում ու հատուկ ուշադրության չեն արժանացնում, ինչն էլ շատերի համար խոչընդոտ է արևմտահայերի հետ շփման մեջ:
Լավ կլինի, որ ակտիվ օգտագործողները արևմտա և արևելահայերենում հանդիպող և տարբեր կերպ գործածվող բառերի ցանկ ու բացատրություններ այստեղ մեջբերեն, որ կամաց-կամաց սովորենք:
Վերջին խմբագրող՝ Պանդուխտ: 11.09.2010, 19:34:
StrangeLittleGirl (13.09.2010)
Ես կը կարծեմ, որ մեր երկու բարբառները (այս բառին լայն առումով) փոխադարձաբար սորվիլն ու սորվեցնելը օգտակար ու տրամաբանական աշխատանք մը չէ այն պատճառով, որ անոնք այնքան ալ տարբեր չեն իրարմէ: Վերջին հաշուով իրապէ՞ս անանցանելի պատնէշներ կան արևելահային առջև, որ Վարուժան կը կարդայ, և արևմտահայուն առջև, որ Տէրեան կը կարդայ: Անշուշտ ուրիշ բան է ուղղագրութիւնը, ուր տարբերութիւնները բաւական զգալի են, թէև՝ նաև մեքենական: Փոխադարձ ըմբռնումը զօրացնելու լաւագոյն միջոցն է կենդանի շփումը. և այս պարագային ես չեմ հանդիպած որևէ պարագայի, ուր արևելահայ մը և արևմտահայ մը չհասկնան զիրար ու չկարենան ազատ զրուցել: Յաջորդ միջոցառումը արևելայ դպրոցական դասագիրքերու մէջ քիչ մը աւելի արևմտահայերէն հատուածներու մուծումն է( ինչպէս և որքան մեր ծրագրերուն մէջ մենք կը մուծենք արևելահայերէն հատուածներ), որպէսզի արևմտահայերէնի զանազան (ու աննշան) առանձնայատկութիւնները տեղւոյն վրայ ու կենդանի օրինակներու ընդմէջէն տեսնուին ու իւրացուին. բնական է այս ճիգին պիտի հետևի նաև արևմտահայ հեղինակներու գործերուն ընթերցումը ևս: Եւ օր մըն ալ պիտի նկատենք, որ եմթադրեալ խորթութիւնները յօդս պիտի ցնդին, պարզապէս պիտի անհետանան:
Կը մնայ նպատակի ճշդում մը, որ շատ կարևոր է. իրար բարբառներու սերտողութեան մէջ մինչև ո՞ւր կ'ուզենք հասնիլ: Ես կը կարծեմ, որ բոլորովին անիմաստ ճիգ (ու փառասիրութիւն) մըն է մեզմէ իւրաքանչիւրին համար միւսի բարբառին բանաւոր տիրապետումը դպրոցական կամ ակադեմական միջոցներով. արևելահայ մը ինչ ալ ընէ՝ Հայաստանի հողին վրայ ու դպրոցական միջոցներով, պիտի չյաջողի արևմտահայերէն խօսիլ ու մանաւանդ...արտասանել, թող որ անհեթեթ ալ պիտի ըլլար, որ ան փորձէր իւրացնել մեր աղաւաղուած հնչիւնաբանութիւնը: Ճիշդ է ասոր հակառակն ալ, այսինքն՝ արևմտահայ մը սփիւռքի մէջ ինչ ալ ընէ, պիտի չյաջողի տիրապետել արևելահայերէնի նրբութիւններուն ու մանաւանդ, մանաւանդ՝ արտասանութեան. մենք միշտ ալ Գագիկ-ը պիտի արտասանենք K՛ak՛ig, ձեր Gagik-ին դիմաց. այսքան մեծ տարբերութիւն սորվիլ և իւրացնել երկուստեք անկարելի ու անօգուտ ալ է: Այս դժուարութիւնները կը յաղթահարուին միմիայն այն ատեն, երբ գոյակցութիւն տեղի կ'ունենայ. արևելահայը կ'ապրի արևմտահայ միջավայրի մէջ, կամ արևմտահայը կ'ապրի արևելահայ միջավայրի մէջ: Առանց նման գոյակցութեան՝ լեզուական իւրացում տեղի չ'ունենար:
Ձեզի և մեզի համար անհամեմատօրէն աւելի դիւրին է բոլորովին նոր լեզու մը սորվիլ, թէկուզ դպրոցական միջավայրի մէջ, քան թէ մէկուս համար միւսին բարբառը սորվիլ. այլ խօսքով՝ լեզուական տարբերակ մը իւրացնելը անհամեմատ աւելի դժուար է, պիտի ըսեմ՝ անկարելի, քան թէ օտար լեզու մը սորվիլը: Դուք իմացա՞ծ էք երբևէ, որ Հրաչեայ Աճառեանը, ամբողջ կէս դար Կովկաս ու Պարսկաստան ապրելով հանդերձ, չէր յաջողած իւրացնել արևելահայերէնի եռաշարք բաղաձայնները. այս վկայութիւնը տուաւ Արարատ Ղարիբեանը Աճառեանի մահուան 10-րդ տարելիցին առթիւ գրուած յօդուածի մը մէջ: Իսկ Աստուած գիտէ, թէ Աճառեան տեսականօրէն որքան լաւ կը տիրապետէր այդ շարքերու բոլոր նրբութիւններուն. կը բաւէ կարդալ անոր «Հայոց գրերը» և «Լիակատար քերականութեան» 6-րդ հատորը, որ նուիրուած է հայերէնի հնչիւնաբանութեան:
Պանդուխտ (11.09.2010)
Սիրելի Դոկտոր,
Ես ալ յաճախ կը գրեմ «հային», փոխանակ գրելու «հայուն»: Արեւմտահայերէն ձեւը ո՞ր մեկն է:
Վերջին խմբագրող՝ Պանդուխտ: 11.09.2010, 20:24:
Շատ սիրելի Պանդուխտ,
Կարծեմ ջաղացքը գացեր է, իսկ դուն չախչախը կը փնտռես: Սիրեմ քու նախանձախնդրութիւնդ: Ինչ որ «հայ» է ու հայ-ով կը բարդուի կամ կ'ածանցուի, այո, աւանդականօրէն պէտք է ըլլայ «հայու»: Սակայն հոլովական այս գրաբարեան կամ անկանոն ձևերը շատ ալ դրոշմուած չեն մեր՝ արևմտահայերուս գիտակցութեան մէջ: Այս պատճառով ալ մենք հակում ունինք միշտ հետևելու աշխարհաբարեան միասնական «ի» հոլովումին. այդ պատճառով ալ յառաջացած է վերոնշեալ երկուութիւնը՝ հայու ու հայի, որ մեծ մեղանչում մը չէ: Մեր , սփիւռքահայերուս, օր ըստ օրէ քիչ մը աւելի քանդուող լեզուազգացողութիւնը քու ակնկալած միօրինակութիւնդ չի յաջողիր պարտադրել մեզի: Ցաւալի է, բայց այսպէս է: Միւս կողմէ՝ պէտք է նաև հարց տալ, թէ արդեօք մէկ ու միասնական ՝ աշխարհաբարեան հոլովումի անցնելու թաքուն ճիգ մը չէ՞ այս, որ կը գործէ արևմտահայ լեզուամտածողութեան մէջ: Մտածենք այս մասին:
Պանդուխտ (12.09.2010)
ոչ, Գ-ն կարդացվում է Ք, Կ-ն կարդացվում Գ, իսկ Կ հնչյունը բացակայում է. Ք-ն մնում է Ք… 2 Ք և 1 Գ… նույնը մնացած քո նշած դեպքերում Ճ, Պ, Տ, հնչյունները բացակայում են… փոխարենը 2 Ջ, 2 Բ, 2 Դ
Շատ սիրելի Պամդուխտ,
«Չ'լիներ» գրելաձևը սխալ է. արևմտահաերէնի ծուղակներէն մէկը: Պէտք է ըլլայ:՝ ՉԼԻՆԷՐ:
Ոչ, շատ սխալ գիտեսԳ-ն կարդացվում է Կ, Կ-ն կարդացվում է Գ: Իսկ Ք-ն կարդացվում է Ք: Կա մի հատ Կ, մի հատ Գ, մի հատ էլ Ք:
I may be paranoid but no android!
Եթէ այս դատողութիւնը կը վերաբերի արևմտահայերէնին, ապա պիտի ըսեմ, որ սխալ է ան. արևմտահայը արտասանական զանազանութիւն չի դներ Ք-ին ու Գ-ին միջև. այլ խօսքով՝ ձայնեղը դարձած է խուլ-շնչեղ. իսկ Կ-ն կ'արտասանէ իբրև Գ կամ G, այսինքն՝ ձայնեղացած է այս մէկը: Արդիւնքում՝ հայերէնի եռաշարք բաղաձանները արևմտահայերէնի մէջ դարձած են երկշարք, ինչպէս ֆրանսերէնի ու թրքերէնի մէջ են: Սակայն պէտք չէ կարծել թէ այս երկու լեզուներու ազդեցութեամբ. կը թուի թէ այս կացութիւնը շատ վաղուց գոյութիւն ունէր, ընդհուպ՝ Մաշտոցի օրերէն:Ոչ, շատ սխալ գիտես
StrangeLittleGirl (13.09.2010)
Հարգելի պրն Եղիայան, ի՞նչն է ստիպում այսպես մտածել: Շատ հարցեր են ծագում ձեր գրառումից. ե՞րբ է համակարգը եռաշարքից անցել երկշարքի (և ինչու/ինչպես), ինչու՞ եք կարծում, թե դեռ Մաշտոցից առաջ է այդ կատարվել, և ուրեմն Մաշտոցը, գրերը ստեղծելիս, հիմնվել է արևելյա՞ն բարբառների ձայնային համակարգի վրա:
Արևմտահայ արմատներ ունեմ, բայց մեծացել եմ արևելահայ միջավայրում: Ֆրանսահայ ազգականներ ունենք Ֆրանսիայում: Տատիկս հայոց լեզվի մասնագետ է, երկար տարիներ դասավանդել է: Ուղղակի փոքրուց արևմտահայերենը շատ եմ լսել մեր ազգականներից: Տատիկս էլ ասում է, որ իր մոր հետ արևմտահայերեն է խոսել: Ամեն դեպքում, թե´ արմատներիս, թե´ արևմտահայերի հետ շատ շփվելու շնորհիվ ես արևմտահայերենը որպես օտար լեզու չեմ ընկալում, ինչպես շատ-շատերը:
---------- Ավելացվել է՝ 22:26 ---------- Սկզբնական գրառումը՝ 22:23 ----------
Շատ հետաքրքրական է Ձեր գրածը, որովհետև վերջին ժամանակներս ինձ էլ է այդ հարցը հուզել: Վերջնական եզրակացությունս այն եղավ, որ թուրքերենի ազդեցությունն է, որովհետև մորս տատը, որը Ցեղասպանությունից փրկվել է ու այն ժամանակ միայն թուրքերեն է խոսել, Հայաստան գալով սովորել է արևելահայերեն, բայց արտասանությունը հիշեցրել է արևմտահայերենը:
Պանդուխտ (14.09.2010)
մի հատ Կ հնչյունով բառ ասաՈչ, շատ սխալ գիտես
Յարգելի՛ Կռունկ,
Ճշգրիտ թուականի մասին խօսիլ դժուար է, բայց ան պէտք է գոյութիւն ունեցած ըլլայ շատ վաղուց: Առ այս կը բերեմ Աճառեանի հետևեալ վկայութիւնը. « Հայերէնի տարբեր արտասանութեան հետքեր, թրթռունի (իմա՝ խուլի-Ա.Ե.) փոխարէն շնչեղ խուլ՝ ճիշդ այսօրուան Պոլսի գրականին պէս, երևան են հանուած մեր մի աշխատութեան մէջ՝ '' Հայերէն նոր բառեր հին մատենագրութեան մէջ", Վենետիկ, 1913, էջ 158» ( Հայոց գրերը, 1984, էջ 599): Աճառեանի յիշեալ գործը այս պահուս ձեռքի տակ չունիմ, սակայն օրին կարդացած եմ զայն և անկէ տպաւորուած եմ Հայաստանի տարածքին տիրող արտասանական տարբերութեանց մասին: Դա՛րձեալ Աճառեանը կը մէջբերէ 6-րդ դարու մատենագրական վկայութիւն մը, ըստ որուն «բազուկ» բառը ոմանք կ'արտասանէին «պազուկ», իսկ ուրիշներ՝ «փազուկ» ( «Հայոց լեզուի պատմութիւն», Բ., 135):
Արտասանական տարբերութեան շատ աւելի շեշտակի ակնարկած է նաև զուիցերիացի հայագէտ Ֆրեդերիկ Ֆեյդին: Այս հայատէտը ընդմիշտ կը մերժէ այն միամիտ վարկածը, թէ ի սկզբանէ գոյութիւն ունեցած է միասնական արտասանութիւն մը և Մեսրոպ այդ արտասանութեան հիմամբ ալ հնարած է իր այբուբենն ու ուղղագրութիւնը: Հայաստանի պէս ընդարձակ երկրի մը մէջ, որուն նահանգները այնքան բաժանուած ու կտրուած էին իրարմէ լեռներով ու սաստիկ ձմեռով, չէր կրնար արտասանական միասնութիւն գոյութիւն ունենալ,- կը մտածէ ան: Ու կը կարծէ, որ այս խորապատկերին վրայ ալ Մեսրոպ հնարեց մեր տառերը քաջ գիտնալով որ , ըսենք, Գ տառը ոմանք պիտի արտասանէին Գ՝ ձայնեղ, ուրիշներ Գ՛ ՝ ձայնեղ-շնչեղ , երրորդ խումբ մը Կ՝ խուլ, չորրորդ խումբ մը Ք՝ խուլ-շնչեղ ( տե՛ս «Հանդէս ամսօրեայ», 1963, 45): Արտասանական այս տարբերութիւնը կը դարմանուէր ուղղագրական միութեամբ, ճիշդ ինչպէս այսօր է պարագան, ուր մենք ունինք երկու արտասանութիւն, երբեմն՝ բոլորովին հակոտնեայ, սակայն այդ տարբերութիւնը կը չքանայ ուղղագրական նոյնութեան շնորհիւ: Օրինակ՝ «Բադը պատին վրայ է» նախադասութիւնը արտասանելիս՝ արևելահայն ու արևմտահայը բոլորովին տարբեր բաներ Կ'ԸՍԷ. սակայն անոնք նոյն բանը ԿԸ ԳՐԵՆ, և այդ գրութիւնն ալ հզօրագոյն գրաւականն է մեր միասնութեան (անդ):
Փաստօրէն, այո, Մեսրոպ հիմնուեցաւ Արարատեան բառբառի կամ արտասանութեան վրայ և անոր տուաւ իր նախընտրութիւնը, այն պատճառով որ սա ոստանիկ խօսուածքն ու արտասանութիւնն էր, այստեղ հաստատուած էին արքունիքն ու կաթողիկոսարանը, այլ խօսքով՝ Վաղարշապատը, որ սիրտն էր Արարատեան նահանգին, քաղաքական ու հոգևոր կեդրոնն էր Հայաստանի, այստեղ ալ պիտի բացուէին առաջին դպրոցները, այստեղէն պիտի մեկնէին առաջին ուսուցիչները, այստեղ իրարու պիտի հանդիպէին Հայաստանի ղեկավար խաւը՝ նախարարները, իշխանները, հոգևորականները, զինուորականները և այլն: Ուրեմն, բոլոր տուեալները կը մղէին Մեսրոպը, որ իր այբուբենի և ուղղագրութեան հիմքը նկատէր Արարատեան բարբառը՝ առանց վնասելու երկրի ու լեզուի միութեան: Ընդհակառակն՝ այս ընտրութիւնը ինչ որ միացուցիչ բնոյթ ունէր:
Եթէ Մեսրոպ իր օրուան բոլոր արտասանութիւններուն հաւասարապէս գոհացում տուող այբուբեն և ուղղագրութիւն փորձէր հիմնել, ապա ան պիտի կործանէր մեր ժողովուրդը, որ փշուր-փշուր պիտի դառնար և ունենար բազմաթիւ այբուբեններ, ու վերածուէր բազմաթիւ կոտորակներու, ճիշդ ինչպէս պատահեցաւ, ձևով մը, ասորիներուն, որոնք ...4 այբուբենով ապրեցան իրենց ազգային կեանքը և...անհետացան պատմութեան բեմէն:
krunk Hayastani (18.09.2010)
,,,Լեզուաբանները կազմեր են Հնդեւրոպական Նախալեզուի բառապաշարի բառարանը (որ հարկաւ թերի կրնայ ըլլալ) ՝ ուսումնասիրելով եւ համեմատելով բոլոր հին (մեռած) եւ նոր (կենդանի) հնդեւրոպական լեզուները:
,,,Այդ բառարանի հիման վրայ շարադրուած են Հայերէնի, Անգլերէնի, Գերմաներէնի, Ռուսերէնի եւ միւս հնդեւրոպական լեզուներու պատմութիւնը. Մայր Լեզուէն անջատումն ու առանձին զարգացումը:
,,,Հայերէնի մէջ գոյութիւն ունեցող շարք մը հայկական հնդեւրոպական բառեր (ոչ թէ իրանական լեզուներէն փոխառեալ հնդեւրոպական բառեր), որոշ բաղաձայններով եւ արեւմտահայ հնչողութեամբ, աւելի մօտ են Հնդեւրոպական Նախալեզուին: Պիտի արձանագրեմ քանի մը հատը:
Մէջբերումը՝ «Հայոց լեզուի Պատմութիւն – նախագրային ժամանակաշրջան, Գէորգ Ջահուկեան»: Ահաւասիկ.
*ued – գետ
*bud – պուտ
*bendh – պինդ
*dā-mo- – տամուկ
*dāuēr – տայգր
*dei – տէ, տի (տէր, տիկին)
*diu – տիւ
*de՛km – տասն
*dom – տուն
*del – տեղ(-ամ)
*garg – կարծր
*geid – կէտ
*gol – բ. կոլ-որ
*gel-d – կեղտ
*guenā – կին
,,,Եւ նման շատ բառեր: Ուստի` Մաշտոցի ժամանակէն շատ աւելի հին է հայերէն բառերու հնչիւնային տարբերութիւնները՝ հայ բարբառներուն մէջ:
ՅԳ. Խեթերէն kina – գնայ:
Այս պահին թեմայում են 1 հոգի. (0 անդամ և 1 հյուր)
Ձեր իրավունքները բաժնում
Մեջբերել
Էջանիշներ