Ստրադիվարիուսի գործը

[Chuk]

Կարծում եմ, որ մինչ այս պահս կարդացածի մասին կարծիքս հասկանալի կլինի, եթե ասեմ, որ անհամբեր սպասում եմ շարունակությանը

[Գալաթեա]

Առնո Բաբաջանյանի անվան ֆիլհարմոնիկի փոքր դահլիճի տնօրեն Վիգեն Այվազյանը նյարդային այսուայն կողմ էր քայլում:
- Հովսեփին մանկուց գիտեմ: Տաղանդավոր ու աշխատասեր երեխա էր: Անչափ տաղանդավոր: Իր մասնակցությամբ ոչ մի համերգ բաց չէի թողնում:
- Ի՞նչ տպավորություն էր գործել Խաչատրյանին Ստրադիվարիուս հանձնելու փաստը ձեր շրջապատում, - մայորը նոթատետրն ու գրիչը ձեռքին նստած էր ֆիլհարմոնիկի տնօրենի լուսավոր գրասենյակում:
- Նայած մարդ: Եղան անկեղծ ուրախացողներ, զուսպ վերաբերվողներ: Մի կերպ նախանձը զսպողներ..դե այդ տարիքում, Ստրադիվարիուս, կատակ բան չէ:
- Անձամբ ձեր վերաբերմունքն ինչպիսի՞ն էր:
- Ես ջութակահար չեմ, ոչ էլ երաժիշտ: Խանդի պահ մոտս չի եղել: Միայն ցավ, որ մենք չկարողացանք այդ պայծառ երիտասարդին մեզ մոտ պահել ժամանակին:
- Մինչև Խաչատրյանի այստեղ գալը շա՞տ մարդ գիտեր, որ նա համերգ է այստեղ տալու:
- Չեմ կարծում, դա առանձնապես չէր հրապարակվել նախօրոք: Ես Դիլանյան Սուրենից եմ իմացել:
Տեսնելով մայոր Կարապետյանի հարցական հայացքը՝ Այվազյանն ասաց:
- Իմ ճանաչած ամենամեծ ստրադիվարիուսագետն է: Ու ոչ միայն: Հին ջութակների, հատկապես իտալացի վերպետների ստեղծած գործիքների երկրպագու է: Նախկին ջութակահար: Մի անգամ Իտալիայում իրեն բախտ է վիճակվել Գվարների նվագել: Դրանից հետո կյանքով մեկ նվիրել է իրեն գործիքների ուսումնասիրությանը: Հետաքրքիրիր հավաքածու ունի: Քսան տարի է՝ հավաքում է:
Աշխարհով մեկ էր եղել, երբ Ստրադիվարիուսը հանձնեցին Հովսեփին:
Մայորը մոտը նշեց կոլեկցիոների անունը՝ որոշելով, որ անպայման պետք է հանդիպի նրա հետ:

- Ես ու Լուսինեն Հովսեփին հրավիրեցինք Սևան, - խորը, հանգիստ աչքերը Մինասյանի դեմքին հառած ասաց Արամ Գյուրջինյանը,- ասաց, որ վաղուց էր ուզում, մենք էլ առաջարկեցինք:
- Ե՞րբ հանդիպեցիք Խաչատրյանին:
- Իր համերգին էինք գնացել: Լուսինեն խելագարվում է Հովսեփի արվեստի համար: Համերգից հետո բանկետ էր: Զրուցեցինք, դպրոցական օրերը հիշեցինք:
- Սևան գնալու համար Խաչատրյանն ասաց, թե՞ դուք առաջարկեցիք:
- Հովսեփը հանգստանալու համար ասաց, իսկ ես ու Լուսինեն արդեն որոշել էինք Սևանի համար: Ասացինք, ինքն էլ համաձայնեց միանալ:
- Ո՞րտեղ էիք կոնկրետ:
- Աղթամար հյուրանոցում: Ծանոթ ունեմ այնտեղ: Ինքը կազմակերպեց:
- Այդ ընթացքում Խաչատրյանին որևէ զանգ կամ հաղորդագրություն եկե՞լ է:
- Որքանով ես եմ տեղյակ՝ ոչ: Անջատած էր իր հեռախոսը հիմնականում: Մի պահ էր միացրել, հենց այդ ժամանակ էլ ձերոնք զանգեցին:
- Լավ, շնորհակալ եմ, կարող են էլի հարցեր ծագել հետագայում: Ձեզ պետք է խնդրեմ, որ ինձ հանձնեք ձեր և Խաչատրյանի ընդհանուր ծանոթների ցուցակը,- Մինասյանը ոտքի կանգնեց:
- Խնդիր չկա, - Գյուրջինյանը նույնպես կանգնեց, - կօգնեմ ինչով կարող եմ... հատկապես, որ ես ինձ մեղավոր եմ զգում կատարվածի համար:
Առաջին անգամ խոսակցության Գյուրջինյանը ժամանակ հուզումի նշաններ ցույց տվեց:
- Ամեն ինչով կաջակցեմ...միայն թե Հովսեփի դեմքի այդ մոլորված արտահայտությունը չտեսնեմ... անտանելի է:

Մայոր Կարապետյանի գրասենյակում նստած ի մի էին բերում մինչ այժմ ստացած տեղեկությունները, երբ հեռախոսը զնգաց:
Մինասյանը վերցրեց լսափողը:
- Այո, մայորն այստեղ է, կարող եք ինձ զեկուցել: Այո...լավ, շնորհակալ եմ:
Նա անաղմուկ դրեց լսափողը:
- Խաչատրյանի մայրը տվել է կորած իրերի ցուցակը:
- Զբաղվիր, լա՞վ, Արմեն: Ես պետք է Դիլանյան Սուրենի հետ հանդիպեմ: Խնդրեց, որ իր մոտ գնամ, ինքը շատ զբաղված է գալու համար:
- Ինչո՞վ: Հին գործիքների փոշին է՞ սրբում:
- Կգնամ, կերևա, - կարճ պատասխանեց մայորը:

շարունակելի

[Ջուզեպե Բալզամո]

Գալ ջան, էս ջութակն ի՞նչ եղավ: Սպասում ենք է …

[Գալաթեա]

Խաչատրյանի մայրը ոչնչացման վտանգավոր եզրին գտնվող տիպիկ հայկական ինտելիգենցիայի վառ ներկայացուցիչ էր:
- Խնդրում եմ, երբ հասկանաք ինչու, ինձ անպայման տեղեկացրեք, լա՞վ:
Մինասյանը հարցական նայեց:
- Ինչո՞ւ հենց մենք: Ինչո՞ւ տղաս: Ի՞նչ է արել նման պատժի արժանանալու համար:
- Տիկին Սեդա, նման դեպքերում ամենասխալը այդպիսի հարցերով տանջվելն է: Գողի դրդապատճառներն ու հոգեբանությունը միևնույն ժամանակ և հեշտ է հասկանալ և անհնարին է, քանի որ դրդապատճառը փողն է, իսկ հոգեբանություն չկա որպես այդպիսին: Կա բնազդ:
- Ի՞նչ բնազդ, երիտասարդ:
- Ոչնչացնելու, տիկին:
- Ուրիշի ստեղծա՞ծը:
- Հենց ուրիշի ստեղծածը: Հատկապես ուրիշինը:

Տիկին Սեդան գլխահակ լռեց որոշ ժամանակ, հետո խոսեց կոտրված ձայնով:
- Ջութակը... երեխայիս ջութակն են գողացել:
- Ցավում եմ, տիկին, բայց պետք է խնդրեմ ձեզ, որ հայտնեք նաև մնացած գողացված իրերի մասին: Ստրադիվարիուսի ջութակը ոչ ոք շուկա չի տանի, իսկ այ ձեր ոսկեղենը կամ այլ իրեր կարող են հայտնվել տարբեր վայրերում:
- Ապարանջանս են տարել... ամուսնուս նվերը մեր ամուսնության քսանամյակին, - կարծես թե անտարբեր ասաց տիկին Սեդան, - երկու թե երեք ոսկուց մատանի, այլ թանկագին իրեր... ավելի կոնկրետ գրավոր նկարագրել հանձնել եմ ձեր աշխատակցին:
- Լավ տիկին Սեդա, շնորհակալ եմ:
- Նրանք հենց ջութակի համար էին եկել... պատահական չէին տանի, այնպես չէ՞ երիտասարդ:
- Ամենայն հավանականությամբ, տիկին: Չէ՞ որ ձեր տանը երկու ուրիշ ջութակներ կան , որոնց մատով անգամ չեն դիպչել:
- Այո... դրանցից մեկը Սուրեն Կառլովիչն էր մեզ նվիրել, իր հավաքածուից, իր ասելով՝ իտալացի անհայտ վարպետի գործ է: Անանուն, թեև հիանալի հնչողություն ունի:
Տիկին Սեդան վեր կացավ սեղանի մոտից, մոտեցավ պատի միջի պահարանին և հանեց այնտեղից մուգ կարմիր լաքով պատած, մաշված տեսքով մի ջութակ:
Մինասյանը նայեց և ամաչելով ինքն իրեն խոստովանեց, որ կինը նույն հաջողությամբ կարող էր Ստրադիվարիուսի ամենաթանկ ջութակը հանել: Ինքը, միևնույն է, չէր տարբերի:
- Իտալացի վարպետները շատ հետաքրքիր մարդիկ էին, - ջութակին նայելով ասաց տիկին Սեդան, - նրանք իրենց սիրտն ու հոգին էին դնում յուրաքանչյուր գործիքի մեջ: Իմ խորին համոզվածությունն է, որ դրանց անկրկնելի հնչողությունը հենց այն վարպետների անձնազոհ նվիրման արգասիքն է:
Մինասյանը եռանդուն գլխով արեց՝ անկեղծ փորձելով հասկանալ, թե ինչին է համաձայնում և որոշեց, որ այդ գիշեր ինտերնետում տեղեկություններ է փնտրելու ու կարդա Ստրաիվարիուսի, Գվարներիի և մնացած իտալացի վարպետների մասին:

Մայոր Կարապետյանին ներս հրավիրեց սուր դիմագծերով, նիհար ու չորուկ, տարեց մի մարդ:
- Շնորհակալ եմ, որ ժամանակ հատկացրիք, Սուրեն Կառլովիչ,- առաջարկված աթոռին նստելով ասաց մայորը:
Սուրեն Դիլանյանի աշխատասենյակը ֆիլմից կտրած, ֆիլմի համար հատուկ նկարած դեկորներով տեսարան էր հիշեցնում:
Երկու պատն ամբողջովին ծածկված էին երաժշտական գործիքներով: Կիթառ, քամանչա, ուդ, ալտ էլ կար, կարծես թե, թեև մայորը համոզված չէր, որ ճիշտ ճանաչեց: Կային նույնիսկ այնպիսիք, որոնք ընդհանրապես անծանոթ էին: Բայց ամենաշատը ջութակներն էին:
- Լսում եմ ձեզ, մայոր Կարապետյան,- ինքնաբուխ էքսկուրսիան ընդհատեց Դիլանյանի փոքր-ինչ խռպոտ, կրծքային ձայնը:
- Պատմեք ինձ Ձեր և ջութակահար Խաչատրյանի հարաբերությունների մասին:
- Իդեալ բառի իմաստին ծանո՞թ եք կարծում եմ, - Դիլանյանի կասկածանքը մի երեք վայկյան տևեց, - նա իմ իդեալն է մի քանի հարթություններում:
Տղամարդը լուռ նայեց իր երաժշտական պատերից մեկին ու շարունակեց.
- Նախ, որպես աշակերտ, մարդ, որը սովորում է: Բառի բուն, իսկական իմաստով: Երբ ուզում ես քամել քեզ մատուցածից հնարավոր ամեն ինչը, մինչև վերջին կաթիլը: Երբ ագահի պես քեզնով ես անում, այն ամենն ինչ տալիս են գրքերն ու ուսուցիչը: Երկրորդը... կայացած հանճարի իդեալը, երբ դու ծառայում ես քո հանճարին, և ոչ թե հանճարդ ես քեզ ծառայեցնում... երբ քո ձիրքը նաև քո պատիժն է, քաղցր պատիժը, որի համար ամեն օր պատասխան ես տալիս տաժանակիր աշխատանքով... հասկանո՞ւմ եք,- հանկարծ ինքն իրեն ընդհատեց:
- Կարծում եմ, - գլխով արեց մայորը, - նկատի ունեք, որ Խաչատրյանը չի մեծամտացել և շարունակել է զարգացնել իր մեջ ջութակահարին:
- Նման մի բան, - ներողամիտ ժպտաց Դիլանյանը և շարունակեց,- և ամենակարևորը, մարդու իդեալը: Հովսեփը մարդ է: Ու դրանով ամեն ինչ ասված է:
- Դուք տեսե՞լ եք Խաչատրյանի Ստրադիվարիուսը, մոտիկից, նկատի ունեմ, ասենք իրենց տանը:
- Այո, տեսել եմ, - անտարբեր պատասխանեց Դիլանյանը:
- Ե՞րբ:
- Գողանալուց երկու թե երեք օր առաջ:
- Իսկ Դուք որտեղի՞ց գիտեք գողանալու մասին:
- Մայոր, սիրելիս, ես Ձեր երկու տարիքին եմ և արդեն խաղացել եմ բոլոր հնարավոր խաղերը՝ սարի սմբուլը ներառյալ: Քաղաքում երկու նոտա իմացող ամեն մի շունը գիտի արդեն այդ մասին:
Մայորը լռեց:
- Ձեզ կոնկրետ ի՞նչն է հետաքրքրում, գողացել եմ ես Ստրադիվարիուսը, թե ո՞չ:
- Նաև դա,- մայոր Կարապետյանը շփոթված էր թվում:
- Ոչ սիրելիս, չեմ գողացել: Ես գող չեմ: Ես սիրողական մակարդակի կոլեկցիոներ եմ:
"Բոլորդ էլ այդ եք ասում" - մտածեց մայորն ու վեր կացավ:
- Որտե՞ղ էիք գողության գիշերը:
- Կոնկրետ օրը կհիշեցնե՞ք:
- Հուլիսի քսանի, լույս քսանմեկի գիշերը:
- Տանը, քնած էի, մայոր:
- Որևէ մեկը կարո՞ղ է դա հաստատել:
Դիլանյանը կիսաժպիտ նայեց մայորին:
- Չգիտեմ, Ձեզ հետ կոնտակտի մեջ կմտնի թե կամաչի, բայց ջութակներիցս մեկը խոսող է, կարող եք իրեն հարցնել:
Մայորի մոտ ծիծաղելու ցանկություն առաջացավ, որը նա զսպեց և պաշտոնական տոնով ասաց.
- Խնդրում եմ չբացակայել քաղաքից, Սուրեն Կառլովիչ: Դուք կարող եք անհրաժեշտ լինել հետագա հարցաքննությունների համար:


- Արմեն, խնդրում եմ, Սերգեյ Գրիգորիչից կվերցնես Դիլանյանի տանը տեղազննում կատարելու ստորագրած թույլտվությունը, - իր թղթերի նշումներն աչքի անցկացնելով ասաց մայոր Կարապետյանը, - կարծում եմ, որ դա անհրաժեշտ է այդ հետքը մինչև վերջ տանելու ու ավարտելու համար:
- Լավ, - հոգնած համաձայնեց Մինասյանը:
Օրն արդեն վերջանում էր:
- Քաղաքի բոլոր խանութներն ու շուկաները, որ զբաղվում են ոսկու վաճառքով, արդեն տեղյակ են գողացված ապրանքի նկարագրությանը, - տեղեկացրեց մայորին Մինասյանը, - մնում է տեսնենք՝ ինչ դուրս կգա դրանից:
- Լավ:
- Ի դեպ, Խաչատրյանի տանից գողացել են նաև մի շատ հին ու հազվագյուտ գիրք, որը համարվում է Նիկոլո Ամատիի աշակերտներից մեկի օրագիրը: Այն հիմնականում հենց Ամատիի մոտ սովորելու տարիների մասին է: Մի հարյուր տարվա հրատարակություն է:
Մայորը հետաքրքրված նայեց:
- Տիկին Սեդան ասաց, որ շատ քիչ մարդ գիտեր այդ գրքի մասին... թեև երևացող տեղ է դրված եղել, գուցե պարզապես ձեռքի հետ վերցրել են, տեսել են թանկարժեք բան է:
- Համենայն դեպս դրա մի տեղից դուրս գալն ավելի հավանական է քան ոսկեղենինը,- ասաց մայորը և տուփից հանելով սիգարետը ժպտաց պատրաստակամ իրեն մոտեցող Մինասյանին:

շարունակելի

[Շինարար]

Գալաթեա, չպարզվե՞ց՝ ում մոտ ա ջութակը վախում եմ՝ բոլոր երկարաձգված գործերի պես փակվի ու արխիվ գցվի

[Գալաթեա]

Շուտով կշարունակեմ:
Քիչ մը խառն էի

[Ingrid]

Առնո Բաբաջանյանի անվան ֆիլհարմոնիկի փոքր դահլիճի տնօրեն Վիգեն Այվազյանը նյարդային այսուայն կողմ էր քայլում:
- Հովսեփին մանկուց գիտեմ: Տաղանդավոր ու աշխատասեր երեխա էր: Անչափ տաղանդավոր: Իր մասնակցությամբ ոչ մի համերգ բաց չէի թողնում:
- Ի՞նչ տպավորություն էր գործել Խաչատրյանին Ստրադիվարիուս հանձնելու փաստը ձեր շրջապատում, - մայորը նոթատետրն ու գրիչը ձեռքին նստած էր ֆիլհարմոնիկի տնօրենի լուսավոր գրասենյակում:
- Նայած մարդ: Եղան անկեղծ ուրախացողներ, զուսպ վերաբերվողներ: Մի կերպ նախանձը զսպողներ..դե այդ տարիքում, Ստրադիվարիուս, կատակ բան չէ:
- Անձամբ ձեր վերաբերմունքն ինչպիսի՞ն էր:
- Ես ջութակահար չեմ, ոչ էլ երաժիշտ: Խանդի պահ մոտս չի եղել: Միայն ցավ, որ մենք չկարողացանք այդ պայծառ երիտասարդին մեզ մոտ պահել ժամանակին:
- Մինչև Խաչատրյանի այստեղ գալը շա՞տ մարդ գիտեր, որ նա համերգ է այստեղ տալու:
- Չեմ կարծում, դա առանձնապես չէր հրապարակվել նախօրոք: Ես Դիլանյան Սուրենից եմ իմացել:
Տեսնելով մայոր Կարապետյանի հարցական հայացքը՝ Այվազյանն ասաց:
- Իմ ճանաչած ամենամեծ ստրադիվարիուսագետն է: Ու ոչ միայն: Հին ջութակների, հատկապես իտալացի վերպետների ստեղծած գործիքների երկրպագու է: Նախկին ջութակահար: Մի անգամ Իտալիայում իրեն բախտ է վիճակվել Գվարների նվագել: Դրանից հետո կյանքով մեկ նվիրել է իրեն գործիքների ուսումնասիրությանը: Հետաքրքիրիր հավաքածու ունի: Քսան տարի է՝ հավաքում է:
Աշխարհով մեկ էր եղել, երբ Ստրադիվարիուսը հանձնեցին Հովսեփին:
Մայորը մոտը նշեց կոլեկցիոների անունը՝ որոշելով, որ անպայման պետք է հանդիպի նրա հետ:

- Ես ու Լուսինեն Հովսեփին հրավիրեցինք Սևան, - խորը, հանգիստ աչքերը Մինասյանի դեմքին հառած ասաց Արամ Գյուրջինյանը,- ասաց, որ վաղուց էր ուզում, մենք էլ առաջարկեցինք:
- Ե՞րբ հանդիպեցիք Խաչատրյանին:
- Իր համերգին էինք գնացել: Լուսինեն խելագարվում է Հովսեփի արվեստի համար: Համերգից հետո բանկետ էր: Զրուցեցինք, դպրոցական օրերը հիշեցինք:
- Սևան գնալու համար Խաչատրյանն ասաց, թե՞ դուք առաջարկեցիք:
- Հովսեփը հանգստանալու համար ասաց, իսկ ես ու Լուսինեն արդեն որոշել էինք Սևանի համար: Ասացինք, ինքն էլ համաձայնեց միանալ:
- Ո՞րտեղ էիք կոնկրետ:
- Աղթամար հյուրանոցում: Ծանոթ ունեմ այնտեղ: Ինքը կազմակերպեց:
- Այդ ընթացքում Խաչատրյանին որևէ զանգ կամ հաղորդագրություն եկե՞լ է:
- Որքանով ես եմ տեղյակ՝ ոչ: Անջատած էր իր հեռախոսը հիմնականում: Մի պահ էր միացրել, հենց այդ ժամանակ էլ ձերոնք զանգեցին:
- Լավ, շնորհակալ եմ, կարող են էլի հարցեր ծագել հետագայում: Ձեզ պետք է խնդրեմ, որ ինձ հանձնեք ձեր և Խաչատրյանի ընդհանուր ծանոթների ցուցակը,- Մինասյանը ոտքի կանգնեց:
- Խնդիր չկա, - Գյուրջինյանը նույնպես կանգնեց, - կօգնեմ ինչով կարող եմ... հատկապես, որ ես ինձ մեղավոր եմ զգում կատարվածի համար:
Առաջին անգամ խոսակցության Գյուրջինյանը ժամանակ հուզումի նշաններ ցույց տվեց:
- Ամեն ինչով կաջակցեմ...միայն թե Հովսեփի դեմքի այդ մոլորված արտահայտությունը չտեսնեմ... անտանելի է:

Մայոր Կարապետյանի գրասենյակում նստած ի մի էին բերում մինչ այժմ ստացած տեղեկությունները, երբ հեռախոսը զնգաց:
Մինասյանը վերցրեց լսափողը:
- Այո, մայորն այստեղ է, կարող եք ինձ զեկուցել: Այո...լավ, շնորհակալ եմ:
Նա անաղմուկ դրեց լսափողը:
- Խաչատրյանի մայրը տվել է կորած իրերի ցուցակը:
- Զբաղվիր, լա՞վ, Արմեն: Ես պետք է Դիլանյան Սուրենի հետ հանդիպեմ: Խնդրեց, որ իր մոտ գնամ, ինքը շատ զբաղված է գալու համար:
- Ինչո՞վ: Հին գործիքների փոշին է՞ սրբում:
- Կգնամ, կերևա, - կարճ պատասխանեց մայորը:

շարունակելի

Առաջին նախադասության մեջ՝ Խաչատրյանի մայրը ոչնչացման վտանգավոր եզրին գտնվող տիպիկ հայկական ինտելիգենցիայի վառ ներկայացուցիչ էր:-որոշիչների կուտակում կա, որը դժվարեցնում է սահուն ընթերցումը:

[Ingrid]

Կարծում եմ, որ մինչ այս պահս կարդացածի մասին կարծիքս հասկանալի կլինի, եթե ասեմ, որ անհամբեր սպասում եմ շարունակությանը

Մինչ այս կարդացածը բնավ որևէ հետաքրքրություն չառաջացրեց… Սովորական պատմություն հազվագյուտ իրերի գողության մասին.
Հուսամ, որ հետո ավելի հետաքրքիր խայծեր կան.
Գովելի են հմտորեն արված նկարագրությունները .

[Chuk]

Մինչ այս կարդացածը բնավ որևէ հետաքրքրություն չառաջացրեց…

Դե ոչինչ, խնդիր չկա, որ հետաքրքրություն չառաջացրեց: Ի վերջո պարտադիր չի, որ բոլորին նույն բանը հետաքրքրի: Ասենք ինձ հետաքրքրել էր պատմությունը, քեզ ավելի շատ հետաքրքրել է այդ պատմություն կարծիք հայտնողների կարծիքները: Նորմալ է: Լինում է այդպես