Խաչելությունը Հանրային Դպրոցներում

[Չամիչ]

Շնորհակալություն հարցիս Չպատասխանելու համար

Կարծես թե պատասխանեցի երբ ինչ որ մեկը այդ հարցը կբարձրացնի, նոր կպատասխանենք: Առայժմ ոչ մի այլ կրոն դավանող չի պահանջել, որ հայկական դպրոցում Մուհամեդի կամ Բուդդայի արձանիկը դրվի: Եվ չեմ էլ կարծում, որ իրենց կողմից բողոքի ալիք բարձրանա եթե այնպես պատահի, որ հայկական դպրոցներում խաչի սիմվոլը տեղադրվի:
Ինչպես Քրիստոսին այնպես էլ Բուդդային համարում եմ մարդկույան հոգեւոր ուսուցիչներ եւ չեմ կարծում, որ Բուդդան նեղանա եթե խաչի սիմվոլի առաջ աղոթեմ, այլ ոչ թե Բուդդայի արձանի Եվ եթե գնամ Հնդկաստան չեմ փորձի քրիստոնեական եկեղեցի փնտրել, կգնամ Բուդդայական տաճար եւ հենց Բուդդայի արձանի առաջ կաղոթեմ, չեմ կարծում, որ Քրիստոսը կնեղանա

[Chuk]

Կարծես թե պատասխանեցի երբ ինչ որ մեկը այդ հարցը կբարձրացնի, նոր կպատասխանենք:

Այս տիպի պատասխանը տարբեր միջավայրերում ունի տարբեր անվանումներ.
- Դիվանագիտական պատասխան
- Կրուտիտ
- Պատասխանից խուսափել
- Ընկնել սար ու ձոր
- և այլն:


Շատ լավ: Մեր գյուղի դպրոցում սովորում են արևապաշտներ, համաձա՞յն ես, որ արևապաշտական սիմվոլ լինի կախված այդ դպրոցում:
Իմ երեխան բուդդայական է լինելու, համաձա՞յն ես, որ դպրոցի մուտքի մոտ Բուդդայի արձանիկը դրվի:

[Չամիչ]

Այս տիպի պատասխանը տարբեր միջավայրերում ունի տարբեր անվանումներ.
- Դիվանագիտական պատասխան
- Կրուտիտ
- Պատասխանից խուսափել
- Ընկնել սար ու ձոր
- և այլն:


Շատ լավ: Մեր գյուղի դպրոցում սովորում են արևապաշտներ, համաձա՞յն ես, որ արևապաշտական սիմվոլ լինի կախված այդ դպրոցում:
Իմ երեխան բուդդայական է լինելու, համաձա՞յն ես, որ դպրոցի մուտքի մոտ Բուդդայի արձանիկը դրվի:

Լավ ասիր բայց, ոչ ոք չի պատրաստվում դպրոցի մուտքի մոտ խաչքար կառուցել, որ դու Բուդդայի արձանիկն ես առաջարկում տեղադրել

[Chuk]

Լավ ասիր բայց, ոչ ոք չի պատրաստվում դպրոցի մուտքի մոտ խաչքար կառուցել, որ դու Բուդդայի արձանիկն ես առաջարկում տեղադրել

Նորից շնորհակալություն հարցերիս Չպատասխանելու համար:

[Չամիչ]

Նորից շնորհակալություն հարցերիս Չպատասխանելու համար:

Չուկ ջան, բայց ո՞վ ա պատրաստվում դպրոցի բակում Քրիոստոսի արձանը տեղադրել, որ դու Բուդդայի արձանի մասին հարց ես տալի՞ս: Իսկ քննարկման նյութը իսկապես շատ նուրբ հարց ա, որի հետ կապված հնարավոր չի, միանշանակ ու կոնկրետ պատասխան տալ: Համոզված եմ, որ հիմա էլ կան դպրոցներ, որտեղ պատերին դպրոցի աշակերտների ձեռքերով պատրաստված կամ նկարած խաչեր են տեղադրված: Որովհետեւ դա մերն է, հայերը արդեն երկու հազարամյակ է խաչքարեր են կառուցում եւ ոչ մի զարմանալու բան չկա եթե անգամ, պաշտոնական որոշման բացակայթան դեպքում դպրոցի պատերին խաչեր երեւան:
Կարծում եմ, որ նման որոշում երբեք չի լինի, ոչ խաչքարերի ոչ էլ եկեղեցիների պակաս չունենք, կարոտ չենք, որ մի բան էլ դպրոցներում տեղադրենք:

[Chuk]

Չուկ ջան, բայց ո՞վ ա պատրաստվում դպրոցի բակում Քրիոստոսի արձանը տեղադրել, որ դու Բուդդայի արձանի մասին հարց ես տալի՞ս: Իսկ քննարկման նյութը իսկապես շատ նուրբ հարց ա, որի հետ կապված հնարավոր չի, միանշանակ ու կոնկրետ պատասխան տալ: Համոզված եմ, որ հիմա էլ կան դպրոցներ, որտեղ պատերին դպրոցի աշակերտների ձեռքերով պատրաստված կամ նկարած խաչեր են տեղադրված: Որովհետեւ դա մերն է, հայերը արդեն երկու հազարամյակ է խաչքարեր են կառուցում եւ ոչ մի զարմանալու բան չկա եթե անգամ, պաշտոնական որոշման բացակայթան դեպքում դպրոցի պատերին խաչեր երեւան:
Կարծում եմ, որ նման որոշում երբեք չի լինի, ոչ խաչքարերի ոչ էլ եկեղեցիների պակաս չունենք, կարոտ չենք, որ մի բան էլ դպրոցներում տեղադրենք:

Լավ Չամիչ ջան, քանի որ շեղում ես, չպատասխանելու պատրվակ ստեղծելու համար, անցնեմ ճնշումներին: Քո ասածի տրամաբանությամբ, որը հիմք ընդունեցիր Բուդդայի արձանիկը տեղադրել-չտեղադրելու հարցիս չպատասխանելու համար (անտեսելով մեր գյուղի իրական՝ գոյություն ունեցող արևապաշտների համար նրանց սիմվոլիկան դպրոցում տեղադրել-չտեղադրելու հարցը), այսպիսով ըստ այդ տրամաբանության դու դեմ ես դպրոցի բակում խաչքար կանգնեցնելու, ես ճի՞շտ հասկացա:

Խաչքար, որը մեր մշակույթի մի մասն է: Ահա այդ խաչքարը կանգնեցնելուն դպրոցի բակում դու դեմ ես: Ճի՞շտ եմ:
Իսկ եթե դեմ չես, ապա խնդրում եմ ասա, կո՞ղմ ես, որ զավակներիս դպրոցի բակում Բուդդայի արձանիկը կանգնեցվի, որը նույնքան է բուդդայականության խորհրդանիշ, որքան խաչքարը առաքելական եկեղեցու:

[Չամիչ]

Լավ Չամիչ ջան, քանի որ շեղում ես, չպատասխանելու պատրվակ ստեղծելու համար, անցնեմ ճնշումներին: Քո ասածի տրամաբանությամբ, որը հիմք ընդունեցիր Բուդդայի արձանիկը տեղադրել-չտեղադրելու հարցիս չպատասխանելու համար (անտեսելով մեր գյուղի իրական՝ գոյություն ունեցող արևապաշտների համար նրանց սիմվոլիկան դպրոցում տեղադրել-չտեղադրելու հարցը), այսպիսով ըստ այդ տրամաբանության դու դեմ ես դպրոցի բակում խաչքար կանգնեցնելու, ես ճի՞շտ հասկացա:

Խաչքար, որը մեր մշակույթի մի մասն է: Ահա այդ խաչքարը կանգնեցնելուն դպրոցի բակում դու դեմ ես: Ճի՞շտ եմ:
Իսկ եթե դեմ չես, ապա խնդրում եմ ասա, կո՞ղմ ես, որ զավակներիս դպրոցի բակում Բուդդայի արձանիկը կանգնեցվի, որը նույնքան է բուդդայականության խորհրդանիշ, որքան խաչքարը առաքելական եկեղեցու:

Եթե այս տեմպերով շարունակենք, շուտով կկանգնենք հետեւյալ հարցի առաջ՝ կարելի՞ է Հայաստանում բուդդայական տաճարներ կառուցել թե՞ ոչ:
Գիտե՞ս ինչ, հարցերդ մտածելու տեղիք են տալիս, ասեմ, ինչու: Չնայած, որ ամեն քայլափոխի եկեղեցիենր ու խաչքարեր ենք կառուցում, բայց հոգեւոր կուլտուրայից բավական հեռու ենք: Իսկ հոգեւոր կուլտուրան առաջին հերթին ծառայում է՝ ինքնավերհսկմանը, ինքնաճանաչմանը եւ ինքնակարգավորմանը: Իսկ մեզ մոտ, ցավոք սրտի գլխավոր շեշտը ներքին բովանկադության վրա չէ, որ դրվում է: Այո ես դեմ եմ, որ դպրոցի բակում լքված պաչքար տեղադրվի, որովհետեւ ցավոք, դա ոչ մի դեր չի խաղալու հանրության հոգեւոր կուլտուրան բարձրացնելու գործում: Նորից եմ շեշտում իմ համոզվածությունը, որ՝ դպրոցներում խաչի սիմվոլիկա տեղադրելու ոչ մի որոշում էլ չի կայացվելու:

[Rammstein]

Էս ի՞նչ ծայրահեղությունների ա վերածվել էս թեման: Թեման բացվել ա խաչելությունն արգելելու մասին, բայց շատերը քննարկում են այն պարտադրելու մասին:

Ժող, ինչքան քիչ օրենք լինի սահմանված նման դեպքերում, էնքան լավ: Որ ամեն ինչում օրենքներ սահմանենք, կարող ա նույնիսկ արգելվի վզին խաչ կախած փողոցով քայլել… կամ, ասենք, օրենք լինի, որ եթե մարդ խաչ կախած քայլում ա, պետք ա էդ խաչը մարմնից ավելի մեծ հեռավորության վրա չգտնվի, քան 8 մմ-ը, հակառակ դեպքում կհամարվի քարոզչություն, եւ այլն… Օրենքի սահմանումը ցանկացած հարցում ծայրահեղ մեթոդ ա: Ու բացի էդ, համարում եմ, որ աշխարհիկ պետությունը գործ չունի կրոնական որեւէ բանի հետ (մենակ թող միմյանց խղճի վրա չբռնանալու օրենք լինի ու վերջ): Մարդ եթե ապրում ա աշխարհիկ պետության մեջ, թող անտեսի ցանկացած կրոնական սիմվոլ, որը իրեն դուր չի գալիս:

[Chuk]

Այո ես դեմ եմ, որ դպրոցի բակում լքված պաչքար տեղադրվի, որովհետեւ ցավոք, դա ոչ մի դեր չի խաղալու հանրության հոգեւոր կուլտուրան բարձրացնելու գործում:

Ես իմ հարցերի պատասխանն այդպես էլ չեմ ստանում, պտույտ-պտույտ-շրջապտույտ-պտույտ, բայց ուղիղ դրված հարցերին այդպես էլ պատասխան չկա: Լավ, ոչինչ: Ըմբռնում եմ, հարցերիս ուղիղ պատասխանը բերելու է մինչ այժմ բերված հիմնավորումների հետ կտրուկ հակասության ու պետք է չպատասխանել: Շատ լավ:

Հիմա այս մեջբերածս մտքի մասին: Նախ հիշեցնեմ, որ մենք խոսում ենք ինչ-ինչ նկատառումներով կրոնական սիմվոլիկան դպրոցում արգելելու մասին, դու սիմվոլիկան չարգելելու կողմ ես արտահայտվում: Հետաքրքիր է ինչու՞: Եթե անգամ խաչքարը (մշակութային արժեքը) քո կարծիքով, ինչպես գրել ես, հանրության հոգևոր կուլտուրան չի բարձրացնելու, ի՞նչ է, դպրոցի պատից կախված ոսկեջրած էժանագին գիպսե խա՞չն է բարձրացնելու: Եթե ոչ, ապա այդ կեղծ սիմվոլիկայի տեղադրումը (կեղծ, որովհետև ինքը անկեղծությանը չի նպաստելու, քո իսկ կարծիքով) ի՞նչ օգուտ է տալու, որ ուզում ես, որ չարգելվի: Միթե՞ միայն ձևի համար, կեղծիքի համար, ձևացնելու համար, որ տեսեք-տեսեք մենք ի՜նչ բարեպաշտ ենք, որ մենք 1700 տարի ա Քրիստոսին ենք հավատում ու հոգ չէ, որ իրականում չենք հավատում, կարևորը որ քրիստոնեական սկզբունքներից մեկը՝ «մի՛ ստիր»-ը խախտենք ու ի լուր ամբողջ աշխարհի հանրային դպրոցի պատին էժանագին գիպսե ոսկեջրած խաչը՝ վրան չարչարված դեմքով Քրիստոսը, գլխից արյուն հոսելով, կողքը բարդիներ, ֆոնին Արարատը, ահա այդ սիմվոլիկան փակցնելով ի լուր աշխարհի ստենք ու ասենք, որ իբր բոլորս հավատացյալ ու բարեպաշտ ենք, այնքան բարեպաշտ, որ այդպես անկեղծորեն ստում ենք, չենք գործում քրիստոնեաբար, ու նաև 10 պատվիրաններից մեկն ենք խախտում, որտև դա նույնն է, որ Աստծու անունը անտեղի տանք:

[Էլիզե]

Բարի օր ժողովուրդ ջան... փոքր ինչ շեղվեմ թեմայից.... մի բան եմ նկատել /եթե մինչ ինձ դեռ չեն նկատել /՝ ըստ իս թեմայի վերագիրը այնքան էլ ճիշտ չէ, ոնց հասկացա՝ այստեղ քննարկվում է խաչակնքվելու գաղափարը... քննարկում ենք խաչակնքվելը հանրային դպրոցներում... չէ՞...

[Skeptic]

Բարի օր ժողովուրդ ջան... փոքր ինչ շեղվեմ թեմայից.... մի բան եմ նկատել /եթե մինչ ինձ դեռ չեն նկատել /՝ ըստ իս թեմայի վերագիրը այնքան էլ ճիշտ չէ, ոնց հասկացա՝ այստեղ քննարկվում է խաչակնքվելու գաղափարը... քննարկում ենք խաչակնքվելը հանրային դպրոցներում... չէ՞...

Չէ, Էլիզ ջան, Մեֆը թեման բացելուց ի նկատի ա ունեցել հենց խաչելությունը - Քրիստոսի խաչելությունը պատկերող արձանիկները:

[Էլիզե]

Չէ, Էլիզ ջան, Մեֆը թեման բացելուց ի նկատի ա ունեցել հենց խաչելությունը - Քրիստոսի խաչելությունը պատկերող արձանիկները:

հաա՜... դե էտ դեպքում ինձ կներեք, թեման լավ չէի հասկացել...

[Չամիչ]

Հիմա այս մեջբերածս մտքի մասին: Նախ հիշեցնեմ, որ մենք խոսում ենք ինչ-ինչ նկատառումներով կրոնական սիմվոլիկան դպրոցում արգելելու մասին, դու սիմվոլիկան չարգելելու կողմ ես արտահայտվում: Հետաքրքիր է ինչու՞:

Եթե ինձ մնա, ես ինքս երբեք նման առաջարկ չեմ անի, արդեն նշեցի, ոչ եկեղեցիերի ոչ էլ խաչքարերի պակաս չունենք: Այ կրոնական լուրջ փիլիսոփայության պակաս ունենք, եւ հազիվ թե պատերին խաչ կախելով էտ բացը գոնե կարկատանի տեսքով լրացվի: Բայց եթե նման որոշում կայացվի, դեմ չեմ լինի: Ինձ մի բան է հետաքրքիր, եթե դասարանի երեխեքով որոշեն իրենց դասասենյակի պատին խաչ կախել, ինչ որ մեկը պիտի արգելի՞: Չուկ ջան հասկացի, ես ոչ թե կողմ եմ, այլ դեմ չեմ:

Բայց նաեւ շատ լավ գիտակցում եմ, որ պարտադրաբար դպրոցի պատերին խաչեր կախելը կրոնական հողի վրա անհանդուրժողական խռովությունների պատճառ կհանդիսանա: Էնպես որ չեմ կարծում, որ նման բան պարտադրվի, որ բոլոր դպրոցների նախամուտքի պատերին պարտադիր պիտի խաչ կախվի: Դրա կարիքը չկա, որովհետեւ համոզված եմ, որ ով ուզում կախում ա, ով չի ուզում չի կախում: Եթե մեկը դասարանի պատին խաչ կախի, ինչ որ մեկը պիտի գա ասի հանի՞

[Chuk]

Չամիչ, խոսքը չի գնում աշակերտների ուզածի մասին, թեև վստահ եմ, որ հայ հասարակությունում վայնասուն կլիներ, եթե աշակերտները որոշեին մուսուլմանության սիմվոլիկա կախել, ու դու ինքդ էլ ահավոր դեմ կարտահայտվեիր: Այսինքն իրականում խոսքը չի գնում ազատ ընտրության մասին, խոսքը գնում է որ կա մարդկանց մի շերտ (այդ թվում իմ կարծիքով դու), ովքեր աշակերտների այդ ազատությունը կթույլատրեն, եթե իրենց (հենց իրենց, ոչ թե ընդհանուրի) արժեքային համակարգին չի հակասում:

Բայց նորից ասեմ, խոսքը չի գնում աշակերտների՝ իրենց դասարանը ձևավորելու մասին: Խոսքը գնում է «պետական» քաղաքականության մասին, երբ դպրոցի տնօրինությունը (կամ էլ ավելի վերից՝ պետությունը) կարող է որոշել իրենց արժեքային համակարգը, տվյալ դեպքում կրոնական սիմվոլիկայով արտահայտված փակցնել պետական հանրակրթական դպրոցի ճակատին՝ դրանով ինչ-որ չափով հոգեբանական ճնշման ենթարկելով այն աշակերտներին, ովքեր այդ արժեքային համակարգի կրողը չեն:

Որպեսզի պատկերացնես քո վերաբերմունքը դրա նկատմամբ, մի պահ պատկերացրու, որ փակցվում է մի պատկեր (սիմվոլիկա), որը դեմ է քո արժեքային համակարգին, քո համոզմունքներին, կարող եմ բերել օրինակներ՝ նախատեսված հենց քո համար, որոնք դեմ են հենց քո արժեքային համակարգին: Այսպիսով, պատկերացրու, որ հանրակրթական դպրոցի ճակատին փակցվել է հետևյալներից մեկը.
1. Մուսուլմանությունը խորհրդանշող որևէ պատկեր, սիմվոլիկա,
2. Թուրքիայի դրոշը,
3. Հայ ազգային կոնգրեսի լոգոն:

Կարծում ես, որ սրանցից որևէ մեկը տարբերվու՞մ է խաչից: Բնավ: Ըստ մեր սահմանադրության դրանք համարժեք են, որովհետև դրանցիցոչ մեկը, այդ թվում խաչը, Հայաստանի պետական խորհրդանիշներից չեն: Դպրոցի ղեկավարությունը որքան իրավունք ունի լինել քրիստոնյա, այնքան էլ իրավունք ունի լինել մուսուլման, լինի թրքամետ, կամ լինի հայ ազգային կոնգրեսի համակիր: Ու միևնույն է սրանցից յուրաքանչյուրի քարոզը կամ պարտադրանքը (հոգեբանական ճնշումը) աշակերտներին արգելվում է:

[Չամիչ]

Չուկ ջան, սենց ասեմ, ես դեմ չեմ, որ դպրոցի պատերին խաչ կախվի, բայց դեմ եմ, որ դա պարտադրաբար արվի:

Ազգային կոնգրեսի լոգոյի օրինակը վերջն էր: