5000 տարվա հնության ոտնաման Հայաստանում

[Հայկօ]

Հայկ, լավ էլի, ես չեմ կարող պատկերացնել, որ դու էդքան թքածական ես վերաբերվում հնագիտությանն ու պատմաբանությանը: Նախնադարյան մարդու կյանքից հիմա մենք ոչ մի բան չգիտենք, եղածն էլ լրիվ բաղկացած են սենց մանր մունր գտածոների վրա ստեղծված ենթադրություններից ու եզրակացություններից: Դրա համար էլ հիմա գիտության համար նույնիսկ քարի դարից եկած մեզ հասած հասարակ քարե գործիքը (որն իրենից ընդամենը ծայրը սրած սովորական քար է ներկայացնում) շատ մեծ արժեք է ներկայացնում: Քեզ իրո՞ք չի հետաքրքրում, թե նախամարդիկ ինչ կենցաղ են ունեցել, ո՞նց են ապրել, ի՞նչ տեխնոլոգիաների են տիրապետել:

Գիտնականները Օտցիին հետազոտելիս պարզել են, որ այդ թվերին մարդիկ որպես «նասկի» հարդ են օգտագործել, այսինքն կոշիկի մեջ լիքը հարդ են լցրել, որպեսզի ոտքերը ցրտից չսառչի: Ինչքան ես գիտեմ, Արենի-1 ոտնամանի (այսպես է կոչվում մեր ոտնամանը) մեջ նույնպես հարդի մնացորդներ են գտել:

Հա, բնականաբար էդ կոշիկի շնորհիվ ոչ ստամոքսդ քյաբաբ-խորովածով կլցվի, ոչ սեռական կյանքումդ մեծ ձեռքբերումներ կունենաս, ոչ էլ Պամելա Անդերսոնի կրծքերով կին կունենաս, բայց չի կարելի նման ցինիզմով խոսել գիտության համար մեծ նշանակություն ունեցող գտածոյի մասին: Եթե էդ հին գանձերն իրոք էդ աստիճանի անպետք են, եկեք գնանք հայկական բոլոր կիսավեր եկեղեցիները հողին հավասարեցնենք, քարերից հյուրանոց սաունա կառուցենք, Էրեբունիի ու պատմության թանգարանները հրդեհենք, Զվարթնոցի կամարների վրա էլ մեծ տրամպլին կապենք, տուրիստներին բերենք երկինք թռցնենք (ու արդեն իսկականից կդառնա բառիս բուն իմաստով Զվարթնոց)...

Էս ամեն ինչի մեջ ոչ մի հատիկ պրակտիկ օգուտ չգտա: Էս՝ կոշիկը, էս էլ՝ ես, ախպեր ջան. հիմա ինձ բացատրի, թե ինչու ա էդքան հրաշալի, որ տվյալ արտեֆակտը գտել են ոչ թե Զիմբաբվեում, այլ հենց Հայաստանում: Ուրիշ բան, եթե իմ պարտեզը փորելիս գտած լինեի, գուցե կկարողանայի լավ գնով ինչ-որ մեկին վաճառել, բայց հիմա ոնց քցում-բռնում եմ, ոչ մի օգուտ չեմ տեսնում: Րկա, էլի, հո զոռով չի : Գոնե ասա «Բազմահազար զբոսաշրջիկներ կգան Կոշիկը տեսնելու, քաղցր սուջուխ կառնեն ու կհարստացնեն Վարդուշ տատիին», կամ ասա «Հայկական հնէաբանությանը ՅՈՒՆԵՍԿՈՆ կհատկացնի ութսուն միլիարդ դոլար՝ կոշիկի մյուս զույգն էլ գտնելու համար», կամ նման մի բան, բայց ոչ վերացական «արժեքներ ու նշանակություններ»: Հա, փաստորեն՝ թքած ունեմ՝ կրոմանյոնցիներն ու ավստրալոպիթեկները ինչ կենցաղ են ունեցել: Շատ հետաքրքիր ա, բայց ոչ երբեք՝ օգտակար:

[Ռուֆուս]

Էս ամեն ինչի մեջ ոչ մի հատիկ պրակտիկ օգուտ չգտա: Էս՝ կոշիկը, էս էլ՝ ես, ախպեր ջան. հիմա ինձ բացատրի, թե ինչու ա էդքան հրաշալի, որ տվյալ արտեֆակտը գտել են ոչ թե Զիմբաբվեում, այլ հենց Հայաստանում: Ուրիշ բան, եթե իմ պարտեզը փորելիս գտած լինեի, գուցե կկարողանայի լավ գնով ինչ-որ մեկին վաճառել, բայց հիմա ոնց քցում-բռնում եմ, ոչ մի օգուտ չեմ տեսնում: Րկա, էլի, հո զոռով չի : Գոնե ասա «Բազմահազար զբոսաշրջիկներ կգան Կոշիկը տեսնելու, քաղցր սուջուխ կառնեն ու կհարստացնեն Վարդուշ տատիին», կամ ասա «Հայկական հնէաբանությանը ՅՈՒՆԵՍԿՈՆ կհատկացնի ութսուն միլիարդ դոլար՝ կոշիկի մյուս զույգն էլ գտնելու համար», կամ նման մի բան, բայց ոչ վերացական «արժեքներ ու նշանակություններ»: Հա, փաստորեն՝ թքած ունեմ՝ կրոմանյոնցիներն ու ավստրալոպիթեկները ինչ կենցաղ են ունեցել: Շատ հետաքրքիր ա, բայց ոչ երբեք՝ օգտակար:

Հայկ, դու երաժշտության մեջ որևէ պրակտիկ օգուտ տեսնու՞մ ես: Կարո՞ղ ա լավ երաժշտություն լսելուց հետո գիշերները սկսում ես Բեթհովեն խռռացնել: Նույնն էլ սա է, ամեն ինչ չի որ պարտադիր պետք ա պրակտիկ օգտակարություն ունենա, կամ էլ հնարավոր ա, որ օգուտ ունի, բայց հետո դրա մասին կիմանանք:

Իսկ ինչ վերաբերվում ա գտնվելու վայրին, պրոստո կարելի ա հպարտանալ, որ հենց Հայաստանում ա գտնվել, քիչ բա՞ն ա: Ինչի՞ պետք ա ավստրիացիները հպարտանան իրենց Օտցիով, իսկ մենք Արենի-1-ը ծաղրուծանակի ենթարկենք:

[Չամիչ]

Այս կոշիկի հայտնագործությունը իրականում կոնկրետ հայերի հետ ոչ մի կապ չունի, նրա պատրաստման ժամանակաշրջանում հայկական լեռնաշխարհում ոչ հայ ժողովուրդ է եղել, ոչ էլ հայոց լեզվով են խոսել: Սա ամբողջ մարդկության համար կարևոր հայտնագործություն է և մենք պետք է հպարտ լինենք, որ այս կոշիկը հայտնաբերվել է հենց մեր երկրում:

Ռուֆուս ջան, ասելիքիդ հետ լրիվ համաձայն եմ, բայց կարելի՞ է մի հարց տալ մեջբերածս տողերի վերաբերյալ:

Ասում ես, որ 5500 տարի առաջ հայկական լեռնաշխարհում ոչ հայերեն են ապրել, ոչ էլ հայոց լեզվով են խոսել: Եթե գիտես, որ հայեր չեն ապրել, ուրեմն պիտի նաեւ իմանաս թե ովքեր են ապրել: Ովքե՞ր են ապրել 5500 տարի առաջ այս հողերում:

[Շինարար]

Ռուֆուս ջան, ասելիքիդ հետ լրիվ համաձայն եմ, բայց կարելի՞ է մի հարց տալ մեջբերածս տողերի վերաբերյալ:

Ասում ես, որ 5500 տարի առաջ հայկական լեռնաշխարհում ոչ հայերեն են ապրել, ոչ էլ հայոց լեզվով են խոսել: Եթե գիտես, որ հայեր չեն ապրել, ուրեմն պիտի նաեւ իմանաս թե ովքեր են ապրել: Ովքե՞ր են ապրել 5500 տարի առաջ այս հողերում:

ԻՄՀԿ, մարդիկ, ովքեր չէին գիտակցում, թե ազգն ինչ ա

[Ռուֆուս]

Ռուֆուս ջան, ասելիքիդ հետ լրիվ համաձայն եմ, բայց կարելի՞ է մի հարց տալ մեջբերածս տողերի վերաբերյալ:

Ասում ես, որ 5500 տարի առաջ հայկական լեռնաշխարհում ոչ հայերեն են ապրել, ոչ էլ հայոց լեզվով են խոսել: Եթե գիտես, որ հայեր չեն ապրել, ուրեմն պիտի նաեւ իմանաս թե ովքեր են ապրել: Ովքե՞ր են ապրել 5500 տարի առաջ այս հողերում:

Չամիչ ջան, ճիշտն ասած էդքան էլ չեմ ուզում պատասխանել հարցիդ, որովհետև թեման կվերածվի «Մեր արմատները 2»-ի: Պատասխանեմ սենց, այդ ընթացքում հայկական լեռնաշխարհում կարող էին ապրել և ապրել են.
1. կովկասյան զանազան ցեղեր ու ժողովուրդներ
2. հնդեվրոպական զանազան ցեղեր ու ժողովուրդներ (որոնց չի կարելի նույնացնել հայերի հետ, որովհետև էդ թվերին հայ ժողովուրդը դեռ չէր ձևավորվել)
3. էլի ինչ-որ ցեղեր ու ժողովուրդներ, որոնք շատ վաղուց իսպառ ձուլվել կամ վերացել են, ուստի իրենց մասին հիմա ոչ մի տեղեկություններ չունենք:

Ինչևէ գիտնականներին հիմա հետաքրքիր չի էդ կոշիկը կրող մարդու ցեղը կամ լեզուն, որովհետև դա անհնար է որոշել ու ապացուցել: Գիտնականներին հետաքրքիր է էդ մարդու մշակույթը և ապրելաձևը (հողագործ է եղել, որսորդ, հավաքող և այլն)

[Չամիչ]

ԻՄՀԿ, մարդիկ, ովքեր չէին գիտակցում, թե ազգն ինչ ա

Ո՞վ եւ երբ է պարզել, թե այն ժամանակ մարդիկ ինչ էին գիտակցում եւ ինչ չէին գիտակցում: Եգիպտական բուրգերը կառուցողները չէի՞ն գիտակցում թե ազգն ինչ է:

[Շինարար]

Ո՞վ եւ երբ է պարզել, թե այն ժամանակ մարդիկ ինչ էին գիտակցում եւ ինչ չէին գիտակցում: Եգիպտական բուրգերը կառուցողները չէի՞ն գիտակցում թե ազգն ինչ է:

Չէ

[Չամիչ]

Չէ

Փաստորեն գիտակցում էին թե ինչպես կարելի է բուրգեր կառուցել, բայց թե իրենք ի՞նչ ազգի ներկայացուցիչ են չէին գիտակցում: Հետաքրքիր է:

Գոյություն չունի ոչ մի ծանրակշիռ փաստարկ, որը կարող է բացատրել թե ինչպես են ազգերը առաջացել: Ոչ ոք չի կարող ցույց տալ թե երբվանից է սկսվում հայ ազգի գոյության սկիզբը, հետեւաբար, ոչ ոք չի կարող պնդել, որ այս կոշիկը արմենոիդ գանգի կառուցված ունեցող մարդու չի պատկանել:

[Chuk]

Փաստորեն գիտակցում էին թե ինչպես կարելի է բուրգեր կառուցել, բայց թե իրենք ի՞նչ ազգի ներկայացուցիչ են չէին գիտակցում: Հետաքրքիր է:

Գոյություն չունի ոչ մի ծանրակշիռ փաստարկ, որը կարող է բացատրել թե ինչպես են ազգերը առաջացել: Ոչ ոք չի կարող ցույց տալ թե երբվանից է սկսվում հայ ազգի գոյության սկիզբը, հետեւաբար, ոչ ոք չի կարող պնդել, որ այս կոշիկը արմենոիդ գանգի կառուցված ունեցող մարդու չի պատկանել:

Իսկ որևէ մեկը կարո՞ղ է պնդել, որ արմենոիդ գանգի կառուցվածքով մարդու է պատկանել: Կամ գոնե շատ թեթև հիմնավորում բերել հոգուդ այդ տեսակետի:

[Շինարար]

Փաստորեն գիտակցում էին թե ինչպես կարելի է բուրգեր կառուցել, բայց թե իրենք ի՞նչ ազգի ներկայացուցիչ են չէին գիտակցում: Հետաքրքիր է:

Գոյություն չունի ոչ մի ծանրակշիռ փաստարկ, որը կարող է բացատրել թե ինչպես են ազգերը առաջացել: Ոչ ոք չի կարող ցույց տալ թե երբվանից է սկսվում հայ ազգի գոյության սկիզբը, հետեւաբար, ոչ ոք չի կարող պնդել, որ այս կոշիկը արմենոիդ գանգի կառուցված ունեցող մարդու չի պատկանել:

Չամիչ ջան, կան համապատասխան գիտություններ, որոնք զբաղվում են ազգ, ցեղ, էթնոս, ժողովուրդ և նման տարաբնույթ այլ հասկացությունների ուսւմնասիրությամբ, պատկերացրու, որ դրանք լրիվ տարբեր բաներ են, արմենոիդ գանգի կառուցվածքը չի նշանակում հայ ազգ, նույնիսկ հայ ժողովուրդը չի նշանակում հայ ազգ, ի միջի այլոց դպրոցում անցնում են Հայոց պատմություն, Հայ ժողովրդի պատմություն, բայց Հայ ազգի պատմություն չեն անցնում, տեսնես՝ ինչու՞ Իսկ տեսնես, 19-րդ դարի հայերը հայ ազգ եղե՞լ են, իսկ ի՞նչ է պետք ազգ կոչվելու համար, քրդերը ա՞զգ են: Ազգ և պետություն հասկացություններն ինչու՞ են այդքան հաճախ իրար հետ օգտագործվում, իսկ ժողովուրդ հասկացությունը ոչ, այդ դեպքում բուրգեր կառուցողները կարծես պետություն ունեին, տեսնես ինչու՞ ազգ չէին, հասրակակական հարաբերությունների կարգավորման ի՞նչ համակարգ է պետք ունենալ ազգ կոչվելու համար: Ի վերջո, էսօր մենք պետություն ունենք, ա՞զգ ենք, իմհկ՝ այո, բայց ուշադրություն դարձրե՞լ ես, հաճախ են ասում՝մենք ազգ չենք, ազգ չեն դառնա, բայց երբեք չեմ լսել ասեն, ժողովուրդ չենք, ժողովուրդ չենք դառնա, տեսնես՝ ինչու՞:

[Չամիչ]

Իսկ որևէ մեկը կարո՞ղ է պնդել, որ արմենոիդ գանգի կառուցվածքով մարդու է պատկանել: Կամ գոնե շատ թեթև հիմնավորում բերել հոգուդ այդ տեսակետի:

Չուկ ջան, փաստը մնում է փաստ, որ գտնվել է ոտնաման, որը ինչ որ մեկը կրել է, փաստը մնում է փաստ, որ այս տարածքում անհիշելի ժամանակներից ապրել եւ ապրում են հայեր, փաստը մնում է փաստ, որ ոչ ոք չի կարող կոնկրետ նշել թե արմենոիդ գանգատիպ ունեցող մարդկանց գոյության սկիզբը երբ է, այստեղից կարելի է հետեւություն անել, որ յուրաքանչյուր մարդ, այս հարցի շուրջ, այս կամ այն եզրահանգումը անելիս հենվում է ոչ թե ճշգրիտ փաստերի այլ սեփական հայեցողության վրա:

[Sagittarius]

Փաստորեն գիտակցում էին թե ինչպես կարելի է բուրգեր կառուցել, բայց թե իրենք ի՞նչ ազգի ներկայացուցիչ են չէին գիտակցում: Հետաքրքիր է:

Գոյություն չունի ոչ մի ծանրակշիռ փաստարկ, որը կարող է բացատրել թե ինչպես են ազգերը առաջացել: Ոչ ոք չի կարող ցույց տալ թե երբվանից է սկսվում հայ ազգի գոյության սկիզբը, հետեւաբար, ոչ ոք չի կարող պնդել, որ այս կոշիկը արմենոիդ գանգի կառուցված ունեցող մարդու չի պատկանել:

պարտադիր չի որ բուրգեր կառուցողները իրենց կոչեին այնպես ինչպես մենք ենք հիմա իրանց կոչում, կամ ունենային ազգերի մասին ներկայիս պատկերացումները, ազգ գաղափարը ստեղծվել և կատարելագործվել ա մարդու կողմից, դա ինչ որ բնական գենետիկ ի ծնե երևույթ չի, ինչպես օրինակ առյուծների և զեբրաների միջև գոյություն ունեցող տարբերությունը.

[Chuk]

Չուկ ջան, փաստը մնում է փաստ, որ գտնվել է ոտնաման, որը ինչ որ մեկը կրել է, փաստը մնում է փաստ, որ այս տարածքում անհիշելի ժամանակներից ապրել եւ ապրում են հայեր, փաստը մնում է փաստ, որ ոչ ոք չի կարող կոնկրետ նշել թե արմենոիդ գանգատիպ ունեցող մարդկանց գոյության սկիզբը երբ է, այստեղից կարելի է հետեւություն անել, որ յուրաքանչյուր մարդ, այս հարցի շուրջ, այս կամ այն եզրահանգումը անելիս հենվում է ոչ թե ճշգրիտ փաստերի այլ սեփական հայեցողության վրա:

Անհիշելի ժամանակը որքա՞նն է:
Եթե ասենք 5000 տարին, ես նման փաստ չգիտեմ: Եթե գիտես, խնդրեմ, հիմնավորված ներկայացրու:

[Չամիչ]

Անհիշելի ժամանակը որքա՞նն է:
Եթե ասենք 5000 տարին, ես նման փաստ չգիտեմ: Եթե գիտես, խնդրեմ, հիմնավորված ներկայացրու:

Հենց դրա համար էլ ասվում է անհիշելի ժամանակներից, քանի որ գոյություն չունի էնպիսի հավաստի տեղեկություն, որ կարող է հիշեցնել թե հայ ազգը պատմական որ ժամանակաշրջանից է ապրում այս տարածքում:

[Chuk]

Հենց դրա համար էլ ասվում է անհիշելի ժամանակներից, քանի որ գոյություն չունի էնպիսի հավաստի տեղեկություն, որ կարող է հիշեցնել թե հայ ազգը պատմական որ ժամանակաշրջանից է ապրում այս տարածքում:

Հետևաբար պարզապես չի կարելի պնդել, որ էդ ժամանակ ապրել են:
Ավելին, ենթադրելու դեպքում պետք է ինչ-որ կերպ հիմնավորել: Հուշեմ, որ «Անհիշելի ժամանակներից ապրել են»-ը հիմնավորում չէ, այլ հիմնավորման լիակատար բացակայություն: