Օրերս այս թեմայում (գրառումներ 6-8) շոշափվեց Ալեքսանդր Պուշկինի «Тазит» պոեմից մի հատված (տե՛ս թեմայի վերնագիրը), որի քննարկմանը կցանկանայի նվիրել տվյալ թեման:
Ուզում եմ թարգմանաբար տեղադրել որոշ նյութեր հետևյալ երկու աղբյուրներից (1, 2), որոնք գտա համացանցում, և որոնք , իմ կարծիքով, տրամաբանորեն հիմնավորված տեսակետներ են արտահայտում:
Համատեքստից կտրելով «Տազիտ» պոեմի (չեչենացի լեռնցու մասին) նշված տողերը՝ որոշ մարդիկ փորձում են պնդել այն կարծիքը, որ Ա. Պուշկինը հայերին համարում էր ստրուկ և վախկոտ: Համապատասխան մեջբերումը.
Ընդգծված մասում պետք է ուշադրություն դարձնել այն հանգամանքին, որ նախադասությունները միմյանցից բաժանված են ստորակետով, այսինքն նշված մասն իրենից ներկայացնում է թվարկում: Դա նշանակում է, որ առաջին երկու նախադասություններում նշված հատկանիշները՝ трус և раб, վերագրված չեն երրորդ նախադասության ենթակային՝ армянин: Եթե դա այդպես լիներ, նախադասությունը կունենար հետևյալ տեսքը. "Ты трус, ты раб, ты - армянин!" (գծիկով) Համեմատենք` "Ты не чеченец – ты старуха". այստեղ մարդն իր որդուն անվանում է պառավ (վերագրում է ծեր կնոջ հատկությունները նրան), ուստի գծիկ է դրված (дефис):Поди ты прочь — ты мне не сын,
Ты не чеченец — ты старуха,
Ты трус, ты раб, ты армянин!
Ինչո՞ւ է չեչենացի մարդն օգտագործում «հայ» բառը որպես վիրավորանք: Հարկ է նկատի առնել այն ժամանակաշրջանի պատմաքաղաքական մթնոլորտը, որի ընթացքում զարգանում է պոեմի գործողությունը: 1928-29թթ. տեղի էր ունեցել ռուս-թուրքական հերթական պատերազմը (պոեմը գրվել է 1829-30թթ.), որին ակտիվ մասնակցություն էին ցուցաբերել հայերը: Պատերազմի ընթացքում հայերն օգնում էին ռուսներին պատերազմել նաև սարեցի մահմեդականների դեմ (չեչեններ, չերքեզներ, և այլն), որոնք, համարելով հայերին ևս սարեցի ժողովուրդ, նրանց օգնությունը ռուսներին համարում էին դավաճանություն:
Դիտարկենք նշված նախադասությունն ավելի ծավալուն մեջբերման շրջանակում:
Որդու ազնիվ արարքը՝ անզեն մարդու վրա չհարձակվելը, չի գոհացնում հորը:Отец.
Где был ты, сын?
Сын.
В ущельи скал,
Где прорван каменистый берег,
И путь открыт на Дариял.
Отец.
Что делал там?
Сын.
Я слушал Терек.
Отец.
А не видал ли ты грузин
Иль русских?
Сын.
Видел я, с товаром
Тифлисской ехал армянин.
Отец.
Он был со стражей?
Сын.
Нет, один.
Отец.
Зачем нечаянным ударом
Не вздумал ты сразить его
И не прыгнул к нему с утеса? -
Потупил очи сын черкеса,
Не отвечая ничего.
Եվս մի գթասիրտ արարք, որն ընչաքաղց հոր աչքերում անմտությւոն է երևում, որը սովոր է թալանով ձեռք բերել իր հարստությունը (տե՛ս ընդգծված մասը).Тазит опять коня седлает,
Два дня, две ночи пропадает,
Потом является домой.
Отец.
Где был?
Сын.
За белою горой.
Отец.
Кого ты встретил?
Сын.
На кургане
От нас бежавшего раба.
Отец.
[О милосердая судьба!]
Где ж он? Ужели [на] аркане
Ты беглеца не притащил? -
- Тазит опять главу склонил.
Եվ վերջապես, եղբոր սպանողին չսպանելը, երբ նա արդեն վիրավոր, անզեն և միայնակ էր, հոր կողմից որակվում է «դավաճանություն», որի ընդունակ է հայը.Гасуб нахмурился в молчанье,
Но скрыл свое негодованье.
"Нет, мыслит он, не заменит
Он никогда другого брата.
Не научился мой Тазит,
Как шашкой добывают злато.
Ни стад моих, ни табунов
Не наделят его разъезды.
Он только знает без трудов
Внимать волнам, глядеть на звезды,
А не в набегах отбивать
Коней с ногайскими быками
И с боя взятыми рабами
Суда в Анапе нагружать".
Այսպիսով, Ա. Պուշկինն այստեղ ցույց է տվել չեչենացի հերոսի՝ ազնվության, մեծահոգության և գթության արժեքներից զուրկ լինելը: Տարօրինակ կլիներ ենթադրել, որ Պուշկինը նշված արժեքների առկայությունը կարող էր համարել «վախկոտություն» կամ «ստրկություն»:Тазит опять коня седлает.
Два дня, две ночи пропадает.
На третий, бледен, как мертвец,
Приходит он домой. Отец,
Его увидя, вопрошает:
"Где был ты?"
Сын.
Около станиц
Кубани, близ лесных границ
- - - - - - - - - - -
Отец.
Кого ты видел?
Сын.
Супостата.
Отец.
Кого? кого?
Сын.
Убийцу брата.
Отец.
Убийцу сына моего!...
Приди!... где голова его?
Тазит!... Мне череп этот нужен.
Дай нагляжусь!
Сын.
Убийца был
Один, изранен, безоружен...
Отец.
Ты долга [крови] не забыл!...
Врага ты навзничь опрокинул,
Не правда ли? ты шашку вынул,
Ты в горло сталь ему воткнул
И трижды тихо повернул,
Упился ты его стенаньем,
Его змеиным издыханьем...
[Где ж голова?... подай...] нет сил...
- Но сын молчит, потупя очи.
И стал Гасуб чернее ночи
И сыну грозно возопил:
"Поди ты прочь - ты мне не сын,
Ты не чеченец - ты старуха,
Ты трус, ты раб, ты армянин!
Будь проклят мной!
Գրառմանս սկզբում բերված հղումներից մեկում հեղինակը նշում է, որ պոեմի սկզբնական տարբերակը կոչվել է "Гасуб" և չի հրատարակվել հեղինակի կենդանության օրոք, այլ նրա մահից հետո՝ "Современник" ամսագրում՝ ենթարկվելով մի շարք փոփոխությունների ամսագրի խմբագիրներից մեկի կողմից: Ըստ որում՝ սկզբնական արտահայտությունը եղել է "Ты трус, ты раб, ты христианин!" Եթե այդպես է, հատկանշական է այն փաստը, որ խմբագիրը նույնացրել է «քրիստոնյա» և «հայ» հասկացությունները:
Մեջբերել
Էջանիշներ