Անուկապատում

[Ուլուանա]

Հայաստան այցելությանս սկզբներում, երբ արշավի գնացինք Լոռի, ճանապարհին մեքենայի պատուհանից նայելիս զգացի, թե հայացքս ինչքան կարոտ էր հորիզոններին ու լեռներին: Երբ նայում էի աչքերիս դիմացով սահող անվերջ հորիզոնին, աչքերս հաճելիորեն շոյվում էին էդ տեսարանից, կարծես ծարավս վերջապես հագենար:

Երբ նոր էի տեղափոխվել ԱՄՆ, հաճախ էի դիսկոմֆորտ զգում նրանից, որ ոչ մի տեղ հորիզոն չէր երևում: Մինչ այդ, ապրելով Հայաստանում, որտեղ որ կողմ նայես` հորիզոն է երևում, մտքովս անգամ չէր անցնում, որ հորիզոն տեսնելը կարող է էդքան կարևոր լինել ինձ համար: Դա ուղղակի բնական ու սովորական վիճակ էր, կարծես այլ կերպ լինել չէր էլ կարող: Ու միայն ԱՄՆում հորիզոնների իսպառ բացակայության պայմաններում զգացի, որ, փաստորեն, կարևոր է: Ճիշտ է, ընթացքում սովորեցի դրա բացակայությանը, ինչպես որ սովորել եմ լիքը ուրիշ բաների, բայց նորից տեսնելն ակամա հիշեցրեց դրա կարևորությունը: Ի դեպ, վերջերս նաև իմացա, որ հորիզոնին նայելն օգտակար է և՛ աչքերի, և՛ հոգեկանի համար: Էնպես որ զարմանալի չի, որ աչքերս հորիզոն են ուզում:

[Ուլուանա]

Արդեն մոտ մի տարի է` փորձությունների շղթա է սկսվել ու դեռ ոչ մի կերպ չի ավարտվում: Ամեն անգամ, երբ հաղթահարում եմ հերթականը ու մտածում, որ վերջ, բարեհաջող ավարտվեց, նորն է գալիս` նույն շարքից, ու թվում է` վերջ չկա: Չեմ էլ ուզում պատկերացնել, թե ինչ կլիներ հետս, ոնց տակից դուրս կգայի, եթե էս ամենն ինձ հետ տեղի ունենար, ասենք, մի 10 կամ թեկուզ 5 տարի առաջ. ուղղակի կճզմվեի տակը, կհամարեի, որ ահավոր անարդար է, որ ես ախր ոչ մի գրամ չեմ արժանացել սրան, կսթրեսվեի, կդեպրեսվեի, իմ վերաբերմունքով ամեն ինչ ավելի կվատացնեի, ու կյանքս լրիվ կփչանար` միաժամանակ փչացնելով նաև ընտանիքիս կյանքը: Կուզենայի` ընդհանրապես չլիներ, բայց էնքան շնորհակալ եմ, որ գոնե հիմա եմ անցնում սրա միջով, երբ դիմակայելու ներքին ռեսուրսներս բավարար են, ու չնայած ամեն ինչին` միևնույն է, կյանքը շարունակում է ինձ համար հրաշալի մնալ, ես էլ` կյանքից գոհ ու երջանիկ: Գիտեմ, որ երբ ինչ-որ վատ բան ինձ հետ տեղի է ունենում, ուրեմն կամ արժանացել եմ դրան (կամ էս, կամ նախորդ կյանքում), կամ կյանքիս էս փուլում ես հենց էսպիսի դասի կարիք ունեմ, հետևաբար պիտի առանց ներքին բողոքի ու տվայտանքների ընդունեմ հերթական մարտահրավերը ու ինձնից կախվածն անեմ հաղթահարելու համար: Մենք միշտ էլ ստանում ենք այն, ինչ մեզ իրականում պետք է, որը ոչ միշտ է համընկնում մեր էդ պահին ուզածի հետ: Էս կյանքում իմ ամենամեծ համոզմունքներից մեկը տիեզերական օրենքների անխափան աշխատանքն է. ես անվերապահորեն վստահում եմ Տիեզերքին ու գիտեմ, որ նրա աշխատանքում վրիպումներ, թերացումներ ու բացառություններ չկան ու չեն կարող լինել: Հիմա որ հետ եմ նայում, ինձ հետ պատահած տհաճ, ծանր, էն ժամանակ ահավոր անարդար ու դաժան թվացած ոչ մի բանի համար չեմ ափսոսում, ավելին` շնորհակալ եմ. միշտ ամեն ինչ ճիշտ է եղել, ես անցել եմ էն ամենի միջով, ինչն ինձ անհրաժեշտ է եղել իմ հոգևոր աճի ճանապարհին: Թեև էս ամենը տեսականորեն միշտ էլ իմացել եմ, բայց միայն վերջին տարիներին եմ սկսել իրապես գիտակցել ու գործնականում էլ ապրել էդ մտայնությամբ. ոչ մի դժվարությունից, խնդրից ու անհաջողությունից չտրտնջալ, ինձ զոհ չզգալ, չբողոքել, չմեղադրել, անարդարության զգացում չունենալ, փոխարենը ներքին լույսը միշտ վառ պահել` անկախ ամեն ինչից, ու աշխատել հաղթահարելու ուղղությամբ` միաժամանակ դասեր քաղելով, անվերջ ընդլայնելով ու ճկելով թաքնված հնարավորություններիս սահմանները, ու ամեն անգամ զարմանալ դրանց անսահմանությունից:

Բայց ի՜նչ հաճելի է ինքդ քեզ կողքից նայելով` գիտակցելը, թե ինչքան ես աճել, բազմաթիվ խնդիրների ու դժվարությունների բախվելիս հայտնաբերել, որ լրիվ այլ կերպ ես ընկալում ու արձագանքում դրանց, որ ոչ միայն առաջվա պես չես խուսափում ու խորշում մարտահրավերներից, այլև նույնիսկ սկսել ես «ինքդ քեզնից թաքուն» վայելել դրանք ու ամեն անգամ հետաքրքրված մտածել` տեսնես` ուրիշ ինչե՞ր կարող եմ հաջողությամբ հաղթահարել: Սեփական ուժերիս ու ապագայի նկատմամբ էս վստահությունը, որ հիմա ունեմ, ոչ մի ձեռքբերման հետ չէի փոխի:

Հ.Գ. Խնդրանք. չմեջբերել, չքննարկել, հարցեր չտալ:

[Ուլուանա]

Վերջին տարիների ամենաէական բացահայտումներիցս մեկը. ՇԱՐԺՈՒՄԸ ԿՅԱՆՔ Է: Ցավոք, էս կարևոր գիտակցմանը շատ ուշ եմ եկել, բայց, ինչպես ասում են, լավ է ուշ, քան երբեք:

Սրա հետ կապված հաճախ եմ տատիկիս հիշում: Ինքն իմ ճանաչած ամենաաշխատասեր ու ամենաանխոնջ մարդկանցից էր. ամբողջ օրն աշխատում էր` տանը, այգում, ու իրեն առույգ էր զգում, հոգնել չուներ, իսկ ցավեր ու անհանգստություններ ունենում էր միայն հանգստի պահերին: Մինչև բավական ծեր տարիքն էլ ոտքի վրա էր ու սովորության համաձայն` միշտ շարժման մեջ` գործ անելիս: Միշտ ասում էր` ինձ էս գործն ա պահում. որ գործ չանեմ, կկոնդանամ:

Մի անգամ Նոր տարուն զանգել էի տատիկիս` Նոր տարին շնորհավորելու, երբ հարցրի` ոնց է, ասեց` 12-ի մոտերն էնքան վատ էի, վեր կացա, պոլերը լվացի, դզվեցի: ) Դա մեր ուղեղում չտեղավորվող մի բան էր. ախր ո՞նց է հնարավոր, որ մարդ ֆիզիկապես վատ լինի, ու հերիք չի` կարողանա գործ անել էդ վիճակում, դեռ մի բան էլ դրանից հետո լավանա: Էս պատմությունը մեր ընտանիքում անեկդոտի պես բան էր դարձել. միշտ հիշում, ծիծաղում էինք, թե` տատիկը հենց վատ ա լինում, պոլերը լվանում ա ու միանգամից դզվում :

Էն ժամանակ էդքան ծիծաղել եմ, բայց հիմա նոր-նոր սկսել եմ տատիկիս հասկանալ. վերջերս ինչքան ինձ տկար եմ զգացել, ինձ ստիպել եմ ֆիզիկական գործ անել կամ մարզվել, երբ թվում էր` էդ պահին դրա ո՛չ էներգիան ունեմ, ո՛չ էլ վիճակը: Բայց արի ու տես, որ ամեն անգամ էլ ընթացքում լրիվ առույգացել եմ: Ու ընդհանրապես վերջին տարիներին նկատել եմ, որ ինչքան շատ եմ շարժվում, ֆիզիկապես ակտիվ լինում, էնքան ինձ ավելի լավ եմ զգում, ընդ որում` ոչ միայն ֆիզիկապես, այլև հոգեպես:

[Ուլուանա]

- Մամա, ինչի՞ են հայերենի դասագրքերում բոլոր նախադասությունները Արամով,- հարցնում է Արեգը հայոց լեզվի պարապմունքի տնայինն անելիս:
- Չգիտեմ, որ իմանաս, ինձ էլ կասես:

Հիշում եմ` երբ դեռ դպրոցական էի (մոտ 30 և ավել տարի առաջ), հայոց լեզվի դասագրքերում համարյա բոլոր օրինակների գլխավոր հերոսն Արամն էր. ինչ նախադասություն լիներ` Արամով էր, կարծես ուրիշ անուն չկար: Միշտ զարմանում էի. ախր ինչի՞ միշտ Արամ. կարելի էր, չէ՞, գոնե մեկումեջ Արմեն, Հայկ, Դավիթ կամ այլ տարածված հայկական անուններ գործածել, բայց չէ` միայն Արամ, հա՛ Արամ: Այլ անուններ հայտնվում էին հիմնականում միայն էն դեպքում, երբ Արամը մենակ չէր լինում նախադասության մեջ: )

Հիմա պարզվում է` չնայած ավելի քան 30 տարի է անցել, բայց հայոց լեզվի դասագրքերում Արամը շարունակում է մնալ քերականական օրինակների միակ և անփոխարինելի հերոսը: Չնայած էս տարիների ընթացքում դասագրքերի հեղինակները բազմիցս փոխվել են, բայց կարծես նրանցից ոչ մեկը ուրիշ հերոսի անուն չգիտի :

Էն օրն էլ Արեգը տնային անելիս նախադասություններ պիտի կազմեր` տրված բառերը որոշակի հոլովներով գործածելով:
- Մի նախադասությունը «ես»-ով գրեցի, մեկը` «նա»-ով, մեկը` «աղջիկ»-ով, մեկը` «տղա»-ով, հիմա հերթը հասավ «Արամին»:

[Ուլուանա]

Մեր երեխաներն իրականում մեզ շատ ավելի շատ բաներում են նման, քան գիտակցում ենք: Պատահում է` ջղայնանում, վրդովվում ես երեխայի ինչ-որ արարքից, սովորություններից, հակումներից, ու մեկ էլ հանկարծ գիտակցում ես, որ ախր դու էլ ես էդպիսին կամ առնվազն էդպիսին ես եղել իր տարիքում: Ես որ էդպիսի մի քանի «ցնցող» նմանություններ բացահայտել եմ երեխաներիս հետ կապված: Ահա դրանցից մի երկուսը:

Դպրոց գնալուց առաջ և հետո շորերը փոխելը Դավթի դեպքում միշտ երկար պատմություն է, սովորաբար մի 15-20 րոպե տևում է, էն էլ` կողքից անընդհատ բզելուց, շտապեցնելուց հետո: Ամեն անգամ ջղայնանում եմ. «Ախր ո՞նց ա հնարավոր էդքան երկար փոխվել, 10 րոպե առաջ տեսա` նույն ձևով կիսահանված նստած ես, ինչո՞վ էիր զբաղված էսքան ժամանակ, եթե դեռ չես էլ հանվել»: Էն որ ուղեղիդ մեջ չի տեղավորվում ոչ մի կերպ: Էսպիսի դեպքերից մեկի ժամանակ մեկ էլ պահի տակ պայծառացում է տեղի ունենում. աչքիս առաջ եմ գալիս ես` դպրոցից կամ պարից գալուց հետո ննջասենյակում շորերս փոխելիս: Կիսահանված կամ կիսահագնված, անջատված նստած եմ` կամ մտորումների մեջ խորասուզված, կամ երազանքների գիրկն ընկած: Մամաս պարբերաբար ներս է մտնում, վրաս ջղայնանում, ասում էն նույն բաները, ինչ ես եմ ասում Դավթին: Դեռ մի անգամ էլ, երբ հարևանուհին մեր տանն էր, ու ես արդեն կես ժամից ավել ննջասենյակում փոխվում էի, իսկ ավելի ճիշտ` սովորության համաձայն, անջատված նստած էի, մամաս, արդեն համբերությունը հատած, ջղայնացած ներս մտավ, թևիցս բռնեց ու ասեց. «Հիմա քեզ այ սենց կիսատկլոր տանելու եմ հյուրասենյակ, որ Ն-ը տեսնի»: Ես, իհարկե, անհանգստացած դիմադրեցի, մամաս էլ թողեց-գնաց, բայց լավ վախեցել էի: Բայց դա ինձ, իհարկե, դաս չեղավ. ոնց դինջ ու անջատված կայի, էդպես էլ մնացի:

Երեխաներս շատ են դրսից գտած բաներ բերում տուն: Մի անգամ տունն եմ հավաքում, անընդհատ տան տարբեր ծակուծուկերից է՛լ անկապ քարեր, է՛լ ճյուղի կտորներ, ինչ ասես` գտնում եմ ու ահագին մեծ քանակությամբ: «Օֆ, էս էրեխեքն էլ դրսում ինչ զիբիլ գտնեն, հավաքում, տուն են բերում...»: Ու էլի ուղեղի փայլատակում. «Հըմ... Բայց ախր ես էլ եմ տենց անում. քարեր, խեցիներ, կաղինի գլխարկներ, ճյուղեր ու այլ բաներ հավաքում, հետս բերում եմ տուն, որ օգտագործեմ արվեստի ու ձեռքի աշխատանքներիս մեջ: Ուղղակի, ի տարբերություն իրենց, ես ավելի լավ եմ ընտրում ու հիմնականում պահում եմ իրենց համար նախատեսված տեղերում (հանուն արդարության խոստովանենք, որ, ցավոք, ոչ միշտ )))):

Էլի օրինակներ կարող եմ բերել, բայց սահմանափակվենք էսքանով: Համենայնդեպս, վերջերս սկսել եմ ավելի մեղմ ու զգույշ խոսել երեխաներիս թերացումների մասին. ի՞նչ իմանամ` դրանց հետ կապված ինչ վախենալու ինքնաբացահայտումներ կլինեն հետո: )))

[Ուլուանա]

Համապատասխան թեմա չգտա, էստեղ գրեմ:

Հուլիսի 20-ին, ժամը 19.00 իմ անհատական ցուցահանդեսի բացումն է լինելու: Շատ ուրախ կլինեմ ակումբցիներին տեսնել «Արվեստի դեսպանատանը»: Ցուցահանդեսը բաց կլինի մինչև հուլիսի 30-ը, բայց եթե ուզում եք նաև ինձ հանդիպել, առաջարկում եմ գալ հենց բացմանը:
Հասցեն` Սայաթ Նովա 28:



Ավելի մանրամասն կարող եք կարդալ միջոցառման էջում (Ֆեյսբուքում).

https://www.facebook.com/events/3911.../?ref=newsfeed

[Ուլուանա]

Հայաստան այցելելուց հետո ԱՄՆ վերադառնալն ինձ համար միշտ կարծես նոր կյանքի սկիզբ լինի. ամեն անգամ վերադառնում եմ հետաքրքիր տպավորություններով, նոր փորձառություններով, դրական լիցքերով ու նոր մտահղացումներով բերնեբերան լցված, ոգեշնչված, պատրաստ նոր մտահղացումներս իրագործելու, կյանքումս լիքը բարեփոխումներ անելու: