Անուկապատում

[Ուլուանա]

Այս թեմայով վաղուց էի ուզում գրել։ Կարծում եմ՝ կգտնվեն մարդիկ, որոնց համար հետաքրքիր կլինի այս թեման։

Ինչպես երևի շատերը գիտեն, ԱՄՆ–ում ապրելն ինձ շատ առումներով դուր չի գալիս, բայց կրթական համակարգն այն քիչ բաներից է, որ հիմնականում շատ եմ հավանում ու շատ կուզենայի, որ Հայաստանում էլ այն գոնե մի քիչ նման լիներ ԱՄՆ–ինին։ Իհարկե, բացասական կամ առնվազն ինձ դուր չեկող երևույթներ էլ կան, բայց դրանք ընդհանուր դրական տպավորության վրա ազդեցություն չունեն։ Հնարավոր է՝ շատ բաներով եվրոպականին է նման, չգիտեմ, քանի որ ծանոթ չեմ վերջինիս։

Նաև ասեմ, որ բերածս փաստերն ու դիտարկումները հիմնված են լինելու ԱՄՆ–ի կոնկրետ համայնական (կամ համայնքային, չգիտեմ՝ ինչպես է ընդունված պաշտոնապես թարգմանել) քոլեջների (community college) կրթական համակարգի վրա, քանի որ ինքս դրանցից մեկում եմ սովորում։ Բայց որքան գիտեմ, մյուս քոլեջների ու համալսարանների համակարգն էլ մոտավորապես նույնն է։

Դասերին գրանցվելու մասին

Սկսեմ, իմ կարծիքով,ամենակարևոր գործոններից մեկից։ Այստեղ համակարգն այնքան ճկուն է, որ ցանկացած ուսանող կարող է ընտրել, թե իր մասնագիտության համար պարտադիր առարկաներից որոնք, ինչ հերթականությամբ, որ օրերին ու ժամերին և սեմեստրի ընթացքում քանիսը անցնի։ Ճիշտ է, կան առարկաներ, որոնք պարտավոր ես վերցնել այս կամ այն առարկայից առաջ կամ միաժամանակ, քանի որ վերջինիս համար նախագիտելիք են հանդիսանում, բայց այդպիսիք հիմնականում մեծ տոկոս չեն կազմում, ու ցանկացած դեպքում ընտրության մեծ ազատություն է լինում։ Նման ճկուն գրաֆիկը հնարավորություն է տալիս շատերին ուսումը համատեղել գործունեության բազմաթիվ այլ ձևերի, այդ թվում և մայրության հետ, ինչպես, օրինակ, իմ դեպքում։ Եթե այդ ազատությունը չլիներ, ես ոչ մի կերպ չէի կարողանա ուսանող լինել, քանի որ փոքր երեխա ունեմ։

Սրա հետևանքով, փաստորեն, շատերը երկու տարվա (լրիվ դրույքով) ուսումը կարող են ավարտել, ասենք, չորս, հինգ, վեց և ավելի տարիների ընթացքում՝ կախված իրենց ընտրած ծանրաբեռնվածությունից։ Բայց եթե այդ հնարավորությունը չլիներ, շատերն ընդհանրապես ոչ կընդունվեին, ոչ էլ կավարտեին։

Սրա բացասական կողմն այն է, որ հիմնական կուրս (ուսանողական կոլեկտիվ)՝ որպես այդպիսին, չի ձևավորվում, քանի որ յուրաքանչյուր առարկան վերցնելիս առանձին խումբ է ձևավորվում, ու դրանցում «կրկնվող» ուսանողներ՝ նախորդ սեմեստր վերցրածդ առարկաների կամ նույն սեմեստրում տարբեր առարկաների խմբերից, հազվադեպ են հանդիպում։ Մի կողմից՝ որքան երկար ժամանակ ես սովորում, այնքան ավելի հավանական է խմբում ծանոթ դեմքերի հանդիպելը, բայց մյուս կողմից էլ՝ աճում է նաև քեզ ծանոթ ուսանողների՝ այդ ընթացքում արդեն քոլեջն ավարտած լինելու հավանականությունը՝ հաշվի առնելով, որ տարբեր մարդիկ տարբեր ինտենսիվությամբ են կուրսեր վերցնում։ Այնուամենայնիվ, դրականը, կարծում եմ, զգալիորեն գերակշռում է։

Ուսման վարձը կազմված է առարկաներից յուրաքանչյուրի համար առանձին սահմանված վարձից (որը, կախված կրեդիտների քանակից, տարբեր է), գումարած՝ սեմեստրի համար սահմանված վարձը, ինչպես նաև որոշ առարկաների դեպքում սարքավորումների և այլ պարագաների համար նախատեսված փոքրիկ գումարը։

Ուսանողները, բացի իրենց ընտրած մասնագիտության համար պարտադիր առարկաներից, ցանկության դեպքում կարող են վերցնել նաև այլ՝ իրենց հետաքրքրող ցանկացած առարկա, ցանկացած քանակով՝ դրանց համար էլ առանձին վճարելով, այսինքն՝ նույն ձևով, ինչ որ պարտադիր առարկաների դեպքում։

Համակարգի ճկունությունը թույլ է տալիս նաև սովորելու ընթացքում ցանկացած ժամանակ փոխել մասնագիտությունը՝ մինչև անգամ ընտրելով առաջինի հետ ոչ մի կապ չունեցող մասնագիտություն։ Շատերն, օրինակ, սկզբում լավ չեն կողմնորոշվում, ու որոշակի մասնագիտությամբ սովորելու դեպքում զգում են, որ դա իրենցը չէ, ուրիշ ոլորտ են ուզում։ Որոշ ուսանողներ էլ ի սկզբանե դեռևս չիմանալով, թե ինչ ընտրել, պարզապես ձևի համար մի բան ընտրում են՝ քիչ թե շատ ընդհանուր առարկաներով, ու տարբեր բազմազան առարկաներ վերցնում, որ ընթացքում զգան, թե դրանցից որոնք են ավելի շատ ձգում իրենց, որպեսզի այնուհետև գնան այդ ուղղությամբ։

Այն ուսանողները, որոնք դեռ 25 կրեդիտից պակաս ունեն, հաջորդ սեմեստրի համար առարկաներ վերցնելուց առաջ պարտավոր են ակադեմիական խորհրդատվություն անցնել, որի համար պետք է զանգելով կամ քոլեջի համապատասխան սենյակ գնալով՝ նախապես պայմանավորվեն։ Սա, որքան գիտեմ, արվում է նրա համար, որ քիչ թե շատ սկսնակ ուսանողները սխալ առարկաներ չվերցնեն, որևէ առարկա վերցնելուց առաջ հաշվի առնվի իրենց ընդհանուր կարգավիճակը և ուսման հետ կապված այլ հանգամանքներ։

Սրա բացասական կողմն այն է, որ որոշ կողմնորոշվել չկարողացող ուսանողների պատճառով լրիվ նորմալ կողմնորոշվող ուսանողները չեն կարողանում ժամանակին գրանցվել, ու մինչև գրանցվելու իրավունք են ստանում, շատ տեղեր արդեն զբաղված են լինում, ընտրության հնարավորությունը փոքրանում է։ Առանց ակադեմիական խորհրդատվության գրանցվելու համար 25 կրեդիտ ունենալուց բացի, պահանջվում է նաև, որ ուսանողի միջին գնահատականը որոշակի թվից ցածր չլինի։

Գրանցումը, բնականաբար, արվում է օնլայն՝ քոլեջի պաշտոնական կայքում, որտեղ կուրսերն ընտրելիս ուսանողը կարող է տեսնել նաև տվյալ կուրսը դասավանդող դասախոսի անուն–ազգանունը ու նաև ըստ այդ կողմնորոշվել։ Հնարավորություն կա նաև համապատասխան կայքում դասախոսների մասին ուսանողների կարծիքներ կարդալու, որոնք, սակայն, երբեմն կարող են բավական ապակողմնորոշիչ լինել։ Թեև հիմնականում իրականությանը քիչ թե շատ մոտ, բայց երբեմն խիստ սուբյեկտիվ ու, կոպիտ ասած, «աբիժնիկ» կարծիքների կարելի է հանդիպել, որոնց այդպիսին լինելը, բարեբախտաբար, մեծ մասամբ զգացվում է գրառման տոնից ու ձևակերպումից։ Բացի դրանից, շատ դասախոսներ մեկից ավելի առարկաներ են դասավանդում, ու մեկ անգամ նրանց ուսանողը լինելուց հետո արդեն կարելի է կողմնորոշվել՝ նորից ընտրել նրանց որպես դասախոս, թե ոչ։

Շարունակելի

[Ուլուանա]

Հիշում եմ՝ ժամանակին տանել չէի կարողանում լռությունը։ Այն ինձ միշտ չարագուշակ էր թվում. հենց մի տեղ լռություն էր տիրում, ինձ թվում էր՝ հիմա մի սարսափելի բան կկատարվի։ Լռության մեջից ինձ վրա կարող էին հարձակվել, լռության մեջ ես մենակ էի մնում իմ բոլոր վախերի հետ։ Լռությունն ինձ հավերժական էր թվում, ու նրա մեջ հայտնվելիս ես կարծես խորտակվում–կորչում էի նրա անհատակ ջրապտույտում։ Դպրոցական տարիքում, հատկապես երեկոյան ժամերին երբ տանը մենակ էի լինում, պարտադիր հեռուստացույց պիտի միացնեի, որպեսզի վերջինիս ձայնը խլացնի իր «տակ» եղած ճնշող լռությունը։

Չգիտեմ՝ երբ սկսեցի լռությունը լրիվ այլ կերպ ընկալել, բայց արդեն մի քանի տարի է, ինչ գիտակցում եմ, որ լռությունն ինձ համար դարձել է ոչ միայն ցանկալի, այլև միանգամայն անհրաժեշտ ձայնավիճակ։ Այն հիմա բոլորովին էլ ձայների բացակայությունը չի, այլ լրիվ առանձին «ձայն»/մեղեդի։ Ու գուցեև իմ ամենասիրած ձայնը, որովհետև իր մեջ ամփոփում է իմ սիրած բոլոր ձայները։

Էսօր կեսօրից առաջ տղայիս հետ զբոսնում էի մեր թաղամասում, հիանալի եղանակ էր՝ պայծառ ու խաղաղ։ Մի պահ, երբ մոտակայքում մեքենա չկար, գրեթե կատարյալ լռություն որսացի, որը շուտով ընդհատվեց միջատների ձայներով, իսկ հետո արդեն մեքենաներն աղտոտեցին այն։ Մամաս երևի իզուր չի մեր քաղաքը մեռյալ անվանում։ Էստեղ օրվա մեծ մասը հարաբերական լռություն է տիրում, իսկ երբեմն նույնիսկ կատարյալ լռություն կարելի է «լսել»։

[Ուլուանա]

Սկիզբը՝ այստեղ։

Բուհից–բուհ տեղափոխման, գնահատականների փոխանցումների և պարտադիր առարկաների բնույթի մասին

Մեր քոլեջը Նյու Յորքի Քաղաքային Համալսարանի (City University of New York) մաս է կազմում, ու այն ավարտելուց հետո, ինչպես նաև ցանկության դեպքում դեռևս սովորելու ընթացքում ուսանողները կարող են տեղափոխվել այս համալսարանի ցանկացած այլ հաստատություն՝ ուսումը շարունակելու։ ՆՅՔՀ–ը համարվում է ԱՄՆ–ի ամենամեծ քաղաքային համալսարանը և կազմված է քսանչորս ուսումնական հաստատություններից՝ համանքային ու ավագ քոլեջներից և ավարտական պրոֆեսիոնալ դպրոցներից։ Քանի որ համայնքային քոլեջներն ընդամենը երկու տարվա կրթություն են առաջարկում՝ համապատասխան՝ associate–ի (հայերեն համարժեքի մասին գաղափար չունեմ) աստիճանով, շատերն այն ավարտելուց հետո տեղափոխվում են ՆՅՔՀ–ի ավագ քոլեջներ և այլն՝ բակալավրի ու մագիստրոսի կոչման համար։ Որոշ դեպքերում տեղափոխվելու համար անհրաժեշտ է լինում որոշ տարբերություններ հանձնել, որոշ դեպքերում՝ ոչ։ Նույն կերպ, եթե նախքան այստեղ ընդունվելը որևէ այլ բուհում ես սովորել, կարող ես կոնկրետ առարկաների գնահատականներ այնտեղից ուղղակի փոխանցել տվյալ բուհ ու այլևս չանցնել այդ առարկաները։ Ու սա գործում է նաև այլ երկրների բուհերի դեպքում, պարզապես եթե այն ԱՄՆ–ից դուրս է, ապա առարկայի գնահատականը փոխանցելուց առաջ պետք է համապատասխան ծառայությունների միջոցով փոխարկես՝ համապատասխանեցնելով ԱՄՆ–ի գնահատականների ստանդարտին։ Իհարկե, տվյալ դեպքում կարևոր է նաև անցածդ առարկայի ժամաքանակը, որը կարող է և չբարարարել ներկայիս ուսմանդ պահանջներին։ Որքան գիտեմ, գնահատականն էլ պետք է որոշակի մակարդակից ցածր չլինի։

Այստեղ ցանկացած ֆակուլտետում պարտադիր առարկաների մեջ են մտնում նաև որոշ ճշգրիտ գիտություններ, բայց որքան նկատել եմ՝ ինչ–որ չափով տվյալ մասնագիտությանը համապատասխանեցված։ Օրինակ, մեր ֆակուլտետում՝ Թվային արվեստ և դիզայն (Digital Art and Design), պարտադիր առարկաներից են մաթեմատիկան և քիմիան, բայց դրանցից ոչ մեկն էլ ստանդարտ չեն. մեկը կոչվում է «Մաթեմատիկան ժամանակակից հասարակության մեջ», մյուսը՝ «Քիմիան և արվեստները», ընդ որում այս առարկան անցել ենք առանձին լեկցիոն և լաբորատոր կուրսերով։ Ինձ որ հարցնեք, դրանում քիմիան շատ ավելի շատ էր, քան արվեստները, բայց երևի դա էլ էր պետք։ Իսկ «Մաթեմատիկան ժամանակակից հասարակության մեջ» առարկան իրականում քիչ կապ ուներ բուն մաթեմատիկայի հետ և իրենից ներկայացնում էր հիմնականում վիճակագրություն, հավանականություններ, ինչպես նաև մաթեմատիկայի՝ բնության և երաժշտության հետ ունեցած կապի մասին որոշ հետաքրքիր օրինաչափություններ ու դիտարկումներ։

Պարտադիր հանրակրթական առարկաները հիմնականում ընտրովի են, այսինքն՝ կոնկրետ իմ մասնագիտության համար պահանջվում է, որ ուսանողը հետևյալ ոլորտներից յուրաքանչյուրից մեկական կուրս վերցրած լինի՝ իր իսկ ընտրությամբ. հումանիտար գիտություններ, սոցիալական գիտություններ, պատմություն, օտար լեզուներ։ Նմանատիպ առարկաներն, ըստ էության, նախկինում սովորած բուհից տեղափոխելու, թերևս, լավագույն տարբերակներն են։

ԱՄՆ–ում ուսանողներին անընդհատ տարբեր կրթաթոշակների բազմաթիվ հնարավորություններ են առաջարկվում, սակայն վատն այն է, որ դրանց դիմելու իրավունք ունենալու համար հիմնականում պահանջվում է լրիվ դրույքով ուսանող լինել և/կամ գոնե քոլեջի շրջանակներում որոշակի հասարակական գործունեություն ծավալել, ինչը կոնկրետ իմ դեպքում անհնար է, ու չնայած գերազանց առաջադիմությանս, չեմ կարող դիմել։


Շարունակելի

[Ուլուանա]

– Ի՞նչ է սկլերոզը։
– Դա այն է, երբ զարմանքով ինչ–որ հին թեմա ես բացահայտում Ակումբում, որը, չգիտես ինչու, նախկինում չէիր տեսել, սկսում ես հետաքրքրությամբ կարդալ և հանկարծ այնտեղ հայտնաբերում ես... քո իսկ դրած շնորհակալությունները, երբեմն՝ նույնիսկ գրառումները...

[Ուլուանա]

Ամենատհաճ զգացումներից մեկը տվյալ պահին կոնկրետ պատճառով ինքդ քեզնից դժգոհ լինելն է։ Առաջին հայացքից ի՞նչ մի մեծ բան է որ։ Բայց որոշ օբյեկտիվ գործոններ կան, որ նպաստում են այդ զգացման զզվելիացմանը։ Մարդ, իհարկե, շատ բաներից և մարդկանցից կարող է դժգոհ լինել ու միաժամանակ ունենալ միանգամայն բնական, ադեկվատ դիսկոմֆորտի զգացում, բայց սեփական անձից դժգոհ լինելու դեպքում խնդիրը բարդանում է նրանով, որ ավտոմատ միանում է ինքնապաշտպանական բնազդը, և մարդ սկսում է իրենից վանել, արտամղել դժգոհության իրական պատճառը, ինչի հետևանքով հայտնվում է ինչ–որ տառապալից անորոշության մեջ բանտարկված վիճակում, երբ տառապանքի պատճառը հայտնի չէ, ու այդ անորոշությունը նենգորեն սնուցում է առաջացած տառապանքը։ Երբեմն ինքնապեղումների շնորհիվ ի վերջո հաջողվում է հասնել տառապանքի ակունքներին և ազատագրվել այդ արատավոր օղակից, բայց, ցավոք, մեծ մասամբ շատ խորն ես թաղած լինում «շան գլուխը»։ Ամեն դեպքում պատճառը վերագտնելուց հետո հաստատ գոնե մի քիչ թեթևանում ես, որովհետև հաճախ դու շատ ավելի սարսափելի պատճառներ էիր կասկածում։

[Ուլուանա]

Երեկ մեր տանն իսկական խաղալիքային պատուհասների օր էր։

Մի քանի օր առաջ տղայիս համար garage sale–ից մի խաղալիք ձի էինք առել։ Տանը երկու խաղալիք ձի ունեինք, բայց էս մեկն առանձնանում էր նրանով, որ մեջքի վրա մի փոքրիկ կոճակ ուներ, որը սեղմելու դեպքում սկսում էր «տգդիմ–դգդիմ» ձայներ հանել։ Ահագին ուրախացել էի, որ էդպիսի հետաքրքիր խաղալիք էր ձեռքներս ընկել, ու որ տղաս էլ շատ կուրախանա, հատկապես որ մինչ այդ տգդիմ–տգդիմը ձեռքով էր իրականացնում։ Ձիուկն էնպես էր պատրաստված, որ մի կես րոպե դգդիմ–տգդիմ անելուց հետո ձայնը կտրում էր, ու նորից լսելու համար պետք էր կոճակը նորից սեղմել։

Ցերեկը, երբ ամուսինս աշխատանքի էր, տղաս՝ քնած, որոշեցի ազատ ժամանակն օգտագործել ու ձիուկին մի լավ լողացնել, ինչպես անում եմ բոլոր օգտագործված խաղալիքների հետ։ Բայց մեր ձիուկին այդ լոգանքը հեչ դուր չեկավ... Ու նա որոշեց վրեժ լուծել...

Տգդիմ–տգդիմն անմիջապես գլուխը գցեց ու... ոչ մի կերպ չի կտրում։ Հիմա վերցրել եմ, կոճակը սեղմրտում եմ, է՛լ գլխին եմ տալիս, է՛լ մելջքին, է՛լ հատակին եմ խփում. ոչ մի բան չի օգնում։ Տգդիմ–տգդիմ, հա՛ տգդիմ–տգդիմ։ Արդեն զգացի, որ էդ տգդիմները սկսում են մի այլ կարգի ներվերս սղոցել։ Սկզբում հաճելի ու հետաքրքիր թվացող էդ ունակությունն այժմ իսկական պատիժ էր դառել գլխիս։ Խփելն էդպես էլ օգուտ չտվեց, ստիպված մի կերպ դիմացա, մինչև որ դրա մոնոտոնությունն էնքան բթացրեց ընկալունակությունս, որ արդեն չէի լսում, չնայած դեռ հնչում էր։ Երբ տղաս արթնացավ, մեր ձիուկը դեռ տգդիմների մեջ էր, բայց պարզվեց՝ տղայիս հեչ էլ դուր չեն գալիս նրա տգդիմները։ Վախեցած մի կողմ քաշվեց ու ձիուկին ընդհանրապես չմոտեցավ։ Ինչքան փորձեցի տգդիմները գրավիչ տեսակետից ներկայացնել, էդպես էլ չհաջողվեց։ Որոշ ժամանակ անց ձիուկը վերջապես սսկվեց, ու տղայիս մի կերպ ընտելացրի նրան։

Հաջորդ պատուհասը տեղի ունեցավ ձիուկի սթրվելուց կարճ ժամանակ անց։ Տղաս խաղում էր իր ինքնագնա մեքենայով։ Մեքենան լարած էր, ինքն էլ կանգնած վիճակում պահել էր ձեռքում։ Չգիտեմ ինչու ես էլ էդ պահին կողքը կանգնած մի պահ գլուխս մի քիչ կախեցի, ու մեքենայի անիվներից երկուսը հաջողացրին ակնթարթորեն իրենց վրա մի քանի տակ փաթաթել երկար մազերիս երկու մեծ փունջ։ Մեքենան մազերիցս կախված մի քանի րոպե մազերս ազատելու ապարդյուն փորձեր անելուց հետո ամուսնուս օգնության կանչեցի։ Մի տասնհինգ րոպե մազերս քաշքշելուց ու ցավեցնելուց բացի, ոչնչի չհասնելով՝ արդեն մտածում էի՝ բառիս բուն և փոխաբերական իմաստով գլուխս ազատելու համար ուղղակի բռնել ու կտրել՝ մեքենայի վրա թողնելով մազերիս երկարության մոտավորապես 70 տոկոսը, բայց դրանից հետո սպասվող տեսքիս հեռանկարը հեչ գրավիչ չէր թվում։ Ի վերջո րոշվեց մեքենան քանդել, քանի որ, ինչպես պարզվեց, այլ կերպ անիվները հանել անհնար էր։ Պարզվեց՝ քանդելն էլ հեշտ բան չէր։ Քանի որ մեքենան շատ անհարմար ձևով մխրճված էր մազերիս մեջ, պարզապես քանդել չհաջողվեց, ստիպված եղանք զոհաբերել նրա շարժունակությունը՝ մեզ մխիթարելով նրանով, որ էդ մեքենայից էլի ունենք պահած։ Ի վերջո, ահագին ժամանակ կորցրի խճճված մազերս սանրելու համար, որի հետևանքով էլ սանրելիս ահագին մազ կորցրի։

Իսկ ուշ երեկոյան, երբ տղայիս քնելուց հետո խաղալիքներն էի հավաքում, մեր ձայնավոր ձիուկը տևական հանգստից հետո հանկարծ իրեն շատ առույգ զգաց և որոշեց կրկին տգդիմահար անել մեզ...

[Ուլուանա]

Տպավորություններն ի վերջո խամրելու հատկություն ունեն, բայց մեկ–մեկ լինում են տպավորություններ, որ ժամանակի ընթացքում ոչ խամրում են, ոչ էլ հնանում...

Տվյալ դեպքում խոսքը մի հին, բազմիցս ծեծված հանրահայտ պատմության մասին է, որ հաճախ եմ հանդիպում ինտերնետում, հիմնականում՝ բլոգներում, ու չնայած նրան, որ դեռ մանկուց լսել եմ, իսկ հասուն տարիքում տարբեր հոդվածներից արդեն համարյա անգիր գիտեմ էդ պատմությունը, բայց ամեն անգամ հանդիպելիս էլի կարդալու մեծ ցանկություն է առաջանում, ու ամեն անգամ կարդալիս տպավորվում ու հուզվում եմ նույնքան, որքան առաջին անգամ՝ միաժամանակ համոզված լինելով, որ հաջորդ անգամ էլի եմ կարդալու։ Ուղղակի քիչ առաջ էլի ԿՄ–ի ընկերներիցս մեկի բլոգում պատահաբար հանդիպեցի, կարդացի ու էլի վերապրեցի նույն զգացողությունները, որոնք նկարագրելը երևի անիմաստ է։

Մի տեսակ վերացական գրեցի, բայց պատմության հերոսն արժանի է, որ գոնե մի անգամ իր անունն էլ գրեմ։ Եթե հղումն, այնուամենայնիվ, չեք բացել, ասեմ, որ խոսքը Շավարշ Կարապետյանի սխրանքի մասին է։ Վերամբարձ խոսքեր ասել մի տեսակ չի ստացվում, թող դրանք էլ ներսումս մնան։

[Ուլուանա]

Առաջին երկու մասերը՝ համապատասխանաբար #120 և #122 գրառումներում։

Դասախոս–ուսանող հարաբերությունների մասին

Դասախոս–ուսանող հարաբերություններում այստեղ շատ հստակ անձնական հեռավորություն կա, որը ոչ մի դեպքում չի խախտվում։ Նախ դասախոսն իր տրամադրությունը, բնավորությունն ու հայացքները երբեք որևէ կերպ չի փաթաթում ուսանողի վզին։ Ընդհանրապես դասախոսներն այստեղ ծայրաստիճան հավասարակշռված են, համբերատար, հանդուրժող ու չեզոք։ Իմ կարծիքով, մեկ–մեկ՝ նույնիսկ չափից դուրս ու անտեղի։ Դեռ չեմ հիշում, որ որևէ դասախոս երբևէ բարկացած լինի որևէ ուսանողի վրա։ Նույնիսկ եթե ուսանողն ամեն ինչ անում է բարկացնելու համար, ինչն, իհարկե, հազվադեպ է պատահում, դասախոսը, միևնույն է, շարունակում է պահպանել իր հանգիստ վիճակը։ Ըստ իս, չափից դուրս հանդուրժողականություն է, օրինակ, այն, որ եթե ուսանողն ինչ–որ բան սխալ է անում կամ չի անում, մի խոսքով՝ իրեն ակնհայտորեն սխալ է պահում, ու դասախոսը դրա հետ կապված ինչ–որ բան է ասում, սովորաբար ավելացնում է, որ ինքը չի բարկանում, ինքը չի քննադատում, պարզապես... Այսինքն՝ եթե հանկարծ դասախոսն զգում է, որ իր ասածը կարող է որպես խիստ քննադատության կամ վրդովվածություն հնչել, ապա հարկ է համարում արդարանալ ու բացատրել, որ այդպես չէ։ Բացի դրանից, դասախոսը երբեք իրեն թույլ չի տա ուսանողին այնպիսի հարց տալ, թեկուզ իմիջիայլոց, որն անձնական որևէ բան կարող է ենթադրել։ Եթե նույնիսկ հարցը հնչի այնպես, որ նման թեկուզ չնչին կասկածի տեղիք տա, ապա անմիջապես նա ինքն իրեն կուղղի՝ հարցն ավելի ընդհանրացնելով կամ վերացական դարձնելով՝ այդպիսով ցույց տալով, որ ինքն իրականում չի փորձում ներխուժել այդ մարդու անձնականը։ Իհարկե, կախված կոնկրետ դասախոսից՝ էս ամենը մի քիչ ավել, մի քիչ պակաս, բայց ընդհանուր պատկերը մոտավորապես էսպիսին է։

Հետաքրքիր է, որ այս անձնական հեռավորությամբ հանդերձ՝ այստեղ առկա է դասախոսներին դիմելու ձևի զարմանալի ազատություն։ Դասախոսները, որպես կանոն, ներկայացնում են իրենց անուն–ազգանունը ու միաժամանակ ասում, որ ցանկության դեպքում ազատ կարող ենք իրենց դիմել նաև անունով, այսինքն՝ դիմացից դնելով կամ չդնելով տիկին կամ պրոֆեսոր բառերը, ընդ որում՝ սա արվում է անկախ տարիքից։ Ինձ մինչև հիմա դասավանդել են երեսունից մինչև յոթանասունն անց մարդիկ, ու բոլորն էլ, բացառությամբ մեկի, դիմելաձևի նման ազատություն են տվել, նույնիսկ յոթանասունամյա դասախոսը։

Միակ բացառությունը ութսունին մոտ քիմիայի դասախոսն էր, որը, երևում էր, իր բնույթով, այսպես ասած, հին մարդ էր՝ սեփական արժանապատվության շատ բարձր գիտակցմամբ, ու իր անունը գրատախտակին գրելիս նույնիսկ հարկ համարեց «դոկտոր» բառն էլ ներառել։ Ենթադրում եմ, որ նրան հեչ դուր չէր գա, եթե իրեն անունով դիմեին։ Իսկ դասախոսներիցս մեկը նույնիսկ հատուկ նշեց, որ ինքը նախընտրում է, որ իրեն հենց անունով դիմենք, թեև ազգանունով էլ կարող ենք, իսկ երբ մեզ այլևս դասավանդելիս չլինի, ու փողոցում հանկարծ հանդիպենք, ապա ոչ մի դեպքում անունից բացի, այլ դիմելաձև չի ուզում լսել։

Այնուամենայնիվ, մինչև հիմա դեռ չեմ տեսել որևէ ուսանողի, որը դասախոսին պարզապես անունով դիմած լինի։ Ավելին՝ ուսանողները հիմնականում բոլորին դիմում են պարզապես «պրոֆեսոր»՝ առանց անվան կամ ազգանման։ Հիշում եմ՝ երբ դեռ նոր էի էստեղ ուսանող, դեռ տեղյակ չէի, որ տարածված դիմելաձևն, այնուամենայնիվ, «պրոֆեսորն» է, ու եռաչափ դիզայնի դասախոսիս (որն, իհարկե, նախօրոք ասել էր, որ իրեն կարող ենք մեր նախընտրած ձևով դիմել) դիմում էի Ms. Mack, ու զգում էի, որ իր համար ամեն անգամ անսպասելի էր լինում դա լսելը։ Հետո նկատեցի, որ միայն ես եմ էդպես դիմում. մնացած բոլորը պրոֆեսոր են ասում։

Իսկ ընդհանրապես դասախոս–ուսանող հարաբերություններում պաշտոնականություն ու լարվածություն ընդհանրապես չկա, ու դա առաջին հերթին գալիս է դասախոսների անմիջական, ընկերական մոտեցումից։ Իհարկե, մի մասն ավելի շատ, մյուս մասն՝ ավելի քիչ, բայց ընդհանուր առմամբ մթնոլորտը տրամադրում է ազատ ու անկաշկանդ լինելուն։

Դասապրոցեսի, քննությունների ու գնահատականների մասին՝ հաջորդիվ։

[Ուլուանա]

Ֆեյսբուքը միշտ էլ իմը չի եղել իր ամբոխայնության պատճառով. ես ամբոխներում երբեք ինձ հարմարավետ չեմ զգում, թեկուզ վիրտուալ։
Նոր էլ ֆեյսբուքի լրահոսն էի աչքի անցկացնում, մեկ էլ պահի տակ մի պատկեր եկավ աչքիս առաջ. ֆեյսբուքը մի մեծ տակառի տեսքով, որում ով ինչքան ուժ ունի գոռում է, ու բոլոր ձայները քիչ–քիչ մարում–խեղդվում են ներքաշող ջրապտույտի հատակում... Մի տեսակ անդուր էր ու... ունայն... Ցանկություն առաջացավ վերցնել կափարիչն ու կործել տակառի գլխին...

[Ուլուանա]

Էս աշունն էնքան լավն է, որ քիչ է մնում դավաճանեմ իմ սիրելի ամառվան և աշունը հռչակեմ որպես իմ ամենասիրած եղանակ։ )

Արդեն ասել եմ, որ վերջին տարիներին սկսել եմ տարվա բոլոր եղանակներն էլ սիրել՝ ամեն մեկը հենց էնպիսին, ինչպիսին կա։ Բայց աշնան նկատմամբ վերաբերմունքս մի տեսակ առանձնահատուկ է հիմա։ Այն ներքին ներդաշնակությունը, որ ապրում եմ աշնանը հաղորդակից լինելուց, երևի ուրիշ ոչ մի եղանակի չեմ ապրում։

Վերջերս միշտ ամուսինս էր տղայիս տանում խաղահրապարակ, ու էսօր առաջին անգամ աշնանային եղանակին ես տարա։ Ավանդական դարձած ճոճանակասղարանային ժամանցից հետո տղայիս հետ մի լավ զվարճացանք սղարանային համալիրի մոտ կուտակված խաշամի մեջ։ Վաղուց էդ քանակությամբ չորացած տերևներ չէի տեսել։ Խշխշացնելով վազվզում էինք, թռվռում ու տերևները ցփնում շուրջներս։ Խաշամային զվարճանքը տղայիս ահագին դուր էր եկել. հրճվանքի մեջ էր։ Ես էլ՝ իրենից ոչ պակաս։



Գրեթե համոզված եմ, որ հաջորդ անգամ խաշամն արդեն էնտեղ չի լինի։ Էս ամերիկացիները վատ սովորություն ունեն թափված տերևները պարտաճանաչ կերպով անմիջապես հավաքել–մաքրելու։ Չեն թողնում՝ մարդ լիարժեք աշուն վայելի։ Հենց մի քիչ տերևաթափ է լինում, միանգամից պիտի վերացնեն ու շուրջբոլորը տաղտկացնեն։

[Ուլուանա]

Երևի մարդկանց մեծ մասի համար արևային ակնոցն, իր հիմնական ֆունկցիայից զատ, ասոցիացվում է ավելի ոճային, ավելի տպավորիչ ու գրավիչ տեսքի հետ, դրա համար էլ շատերն այն կրում են ոչ միայն աչքերն արևից պաշտպանելու, այլև պարզապես յուրահատուկ տեսքի համար։ Մի ժամանակ ինձ համար էլ էր էդպես։ Հիմա վերաբերմունքս լրիվ այլ է։ Չեմ սիրում, երբ մարդու աչքերը չեն երևում, ու հատկապես տհաճ է, երբ հանդիպում եմ մարդուն, ու նա չի բարեհաճում ակնոցը հանել։ Չգիտեմ՝ դրա հետ կապված քաղաքավարության ընդունված կանոն կա, թե ոչ, ենթադրում եմ, որ պիտի լինի։ Համենայնդեպս, ինձ համար դա մոտավորապես նույնն է, ինչ մարդու հետ խոսելիս մարդը քեզ մեջքով շրջված լինի։ Երկու դեպքում էլ չես տեսնում մարդու աչքերը, հետևաբար՝ հայացքը, դեմքի արտահայտությունը, ինչը չի կարող չազդել շփման անմիջականության վրա։ Այսինքն՝ հավասար պայմաններում չեք. ինքը քո նկատմամբ առավելություն ունի. դու բաց տարածքում ես, ինքը՝ ինչ–որ փակ տեղից, ինչ–որ «ծակից» հետևում է քեզ։ Գուցե ասածս չափազանցություն թվա, բայց կարծում եմ՝ սկզբունքորեն կա էդպիսի երևույթ։

Հասկանում եմ, որ որոշ մարդիկ զգայուն աչքերի պատճառով ստիպված են դրսում անընդհատ ակնոցով լինել, բայց նման դեպքերում, կարծում եմ, կարելի է գոնե հանդիպելու առաջին պահին մի քանի վայրկյանով հանել ակնոցը, հետո նորից դնել՝ բացատրելով իրավիճակը։ Ամեն դեպքում չեմ կարծում, թե էդ խնդիրն ունեցող մարդիկ շատ լինեն, մինչդեռ ակնոցը դեմքներին սոսնձած ման եկողների ինչքան ասես կհանդիպես։

Տրամաբանական է, որ արևային ակնոց կրելը, գիտակցված կամ չգիտակցված, նաև ինչ–որ առումով ուրիշների աչքերից, այսպես ասած, պաշտպանված լինելու, ավելի ապահով զգալու նպատակ ունի, որոշ դեպքերում մինչև անգամ անճանաչելի լինելու միտումով։ Ու զարմանալի չէ, որ որոշ ակնոցավորներ երբեմն ծանոթի հանդիպելիս կարող են չբարևել՝ երևի մտածելով, որ էնքան քողարկված են, որ դիմացինն իրենց չի ճանաչի։ Իհարկե, որոշ դեպքերում կարող է և էդպես լինել, բայց կարծում եմ՝ մեծ մասամբ լավ էլ ճանաչելի են լինում, ու իրենց չբարևելն ընդամենը մեկնաբանվում է որպես դիմացինից խուսափելու ցանկություն։

Ինչ վերաբերում է ակնոցի պարգևած ենթադրյալ գրավիչ ու հետաքրքիր տեսքին, ապա, իմ համեստ կարծիքով, ակնոցը մի տեսակ համահարթեցնում, ստանդարտացնում է մարդու դեմքը՝ բոլորին իրար նման դարձնելով, քանի որ թաքցնում է մարդու անհատականությունը ցույց տվող ամենակարևոր դիմագծերը՝ աչքերը։ Ուրիշների համար չգիտեմ` ոնց է, բայց ինձ համար արևային ակնոց դրած մարդիկ իրար շատ նման տեսք ունեն, ու էդ տեսքը հեչ էլ ավելի գրավիչ ու ավելի հետաքրքիր չի, քան առանց ակնոցի։

Սա մասամբ նաև պատասխան էր այն հնարավոր հարցին, թե ինչու ես գրեթե երբեք (չնչին բացառություններով, երբ դրա համար ուրիշ պատճառ կա) լայք կամ շնորհակալություն չեմ տալիս մարդկանց ակնոցով լուսանկարներին։

[Ուլուանա]

Իսկ մեզ մոտ արդեն ձմեռ է։ Նա ժամանեց երեկ...
Իմացել էինք, որ էլի փոթորիկ է լինելու, Սենդիից կիսով չափ թույլ, որն էլի ահագին ուժեղ է։ Տանը նստած՝ առանձնապես փոթորիկ չզգացինք, կարծես սովորականից մի քիչ ուժեղ քամի լիներ։ Բայց հենց առավոտից սկսել էր ձյուն մաղել, ցերեկվա վերջում արդեն նստել էր, իսկ երեկոյան արդեն ամեն ինչ ձյան հաստ վերմակի տակ էր։ Պատուհանից դուրս նայելիս մի տեսակ ամանորյա խորհրդավորություն էի զգում.





Առավոտից շատ պայծառ ու ջինջ եղանակ էր, էնպիսին, որ ստիպում է դուրս գալ տնից։ Ես էլ որոշեցի Արեգի հետ գնումների գնալ։ Էդպես պայծառ ակնկալիքներով դուրս եկա, ու պայծառությունիցս գրեթե հետք չմնաց... Նախ դրսում զարմանալիորեն հեչ էլ պայծառ չէր, նույնիսկ մի քիչ մռայլ էր։ Մի քիչ գնալուց հետո հենց մեր տան մոտերքում տեսանք արմատախիլ եղած–ընկած երեք մեծ ծառեր, որոնցից մեկն ընկել էր մի մեքենայի վրա՝ ջարդուխուրդ անելով վերջինիս հետևամասի ապակիները, մի հատ մեծ տապալված եղևնի ու մի ծառ, որի հսկայական ճյուղը կոտրված–կախված էր։





Վախենալու է, երբ ներսում նստած հեչ չես զգում, որ դրսում ուժեղ քամի է, մինչդեռ իրականում՝ այ էսպիսի ավերիչ փոթորիկ...

Էլ չեմ ասում, որ ճանապարհները, չնայած ինչ–որ չափով մաքրել–բացել էին, էլի տեղ–տեղ բավական դժվարանցանելի էին։ Որոշ մասերում մի կերպ էի տղայիս սայլակը հրելով առաջ տանում ձյան ու ձնացեխի հաստ շերտի վրայով։



Մինչդեռ աշունը անկոչ ձյուն–ձմեռվան զուգահեռ համեստորեն շարունակում է իր սիրուն գոյությունը.



Էս մեքենան էլ փոթորկի հետևանքով կամ շնորհիվ աշնանային ճյուղիկով է զարդարվել. )



Իսկ ես առաջին անգամ եմ նոյեմբերի սկզբին ձյուն տեսնում։

[Ուլուանա]

Վահեն (PoeT) իմ ճանաչած ամենալուսավոր ու դրական մարդկանցից է։ Իմ գնահատմամբ՝ պարզապես ճիշտ մարդ։

Ճիշտն ասած՝ Վահեի մասին գրելու ցանկություն վաղուց ունեի՝ տարիներ առաջվանից, երբ դեռ հետը մոտիկից շփված չկայի, բայց ինչ–որ կերպ հաջողացրել էի կողքից ուսումնասիրելով, ընթացքում էլ իր տեսակի հանդեպ հետաքրքրություն ձեռք բերելով՝ իմ կարծիքով, բավական ճիշտ որսալ իր բնույթը, կարելի է ասել՝ հենց սկզբից, երբ իրեն ճանաչեցի օղորմածիկ Surprise ֆորումից։ Լավ ժամանակներ էին. էն ժամանակներից, երբ խոտն ավելի կանաչ է, երկինքն՝ ավելի կապույտ, արևն՝ ավելի պայծառ, օդն էլ՝ ավելի մաքուր։ Ընդհանրապես դա իմ կյանքում լավ ու հետաքրքիր մարդկանց հանդիպելու ու ճանաչելու լավագույն շրջաններից մեկն էր։ Իհարկե, ոչ բոլորի մասին առաջին տպավորություններս են ճշգրտորեն պահպանվել տարիներ հետո, բայց հետաքրքիր է, որ Վահեի դեպքում էդ առումով որևէ փոփոխություն չի գրանցվել։ Էն ժամանակ Վահեն տասնվեցամյա խոստումնալից պատանյակ էր՝ ջինջ հայացքով, պայծառ մտքով, գիտելիքների անհագ ծարավով, աշխարհի առաջ բաց՝ պատրաստ շրջապատող աշխարհն առավելագույնս ընկալելու ու ճանաչելու։ Ու ամենակարևորը՝ էդ ամենի համար ինքը ներքին ճիշտ ուղենիշ ուներ։ Երևում էր, որ ինտենսիվ ձևավորման փուլում է, ու նաև՝ որ էդ ձևավորման արդյունքն ի վերջո լավն է լինելու ։

Վերջին երկու շաբաթը Վահեն Նյու Յորքում էր ու էդ ամբողջ ընթացքում մեր առաջարկով հյուրընկալվել էր մեր տանը։ Միասին է՛լ Սենդի փոթորիկ դիմավորեցինք, է՛լ ձյուն–ձմեռ։ Տղայիս հետ էլ հենց սկզբից շատ լավ ընկերացավ (ճիշտ է, էս ամռանը միասին Դիլիջանում մի երկու օր հանգստացել էինք, բայց դե էս տարիքում երեխաներն առանձնապես չեն հիշում մարդկանց), էն աստիճանի, որ Արեգն իրենից պոկ չէր գալիս. առավոտյան Վահեին տեսնելիս միանգամից պայծառանում էր, անընդհատ գնում, քաշքշում էր, որ հետը խաղար, ձեռքը Վահեի կողմը պարզած՝ հետևից լացում էր։ Մի անգամ նույնիսկ էնպես ստացվեց, որ ցերեկվա քնից հետո չէր ուզում, որ շորերը հագցնեի, ու միայն հագնվելուց հետո Վահեի մոտ գնալու խոստումը ստիպեց, որ անմիջապես խելոք–խելոք թողնի իրեն հագցնեմ։ Վահեն էլ միշտ հավեսով զբաղվում էր հետը։ Էդ առումով մեզ ահագին օգնեց։ Ոնց որ ինքնակամ իրեն Արեգի համար դայակ կարգած լիներ։ Ամենազվարճալին էն էր, որ մեկ–մեկ ինձ ասում էր. «Ան, մի հատ Արեգին կնայե՞ս, ես հեսա կգամ»։ Դե, ես էլ մեծահոգաբար նայում էի էդ մի քանի րոպեն, ի՞նչ արած ։

Ընդհանրապես Վահեն ոտքից գլուխ պոզիտիվիզմ է, լավատեսություն ու թեթևություն ճառագող։ Հուսով եմ՝ ինքն էլ մեր տանն իրեն վատ չէր զգում, որովհետև իր ներկայությամբ ինքը մեզ բոլորովին նեղություն չէր տալիս, եթե չասեմ, որ նույնիսկ օգնում էր, ավելին՝ հետը շփվելը շատ հեշտ էր ու հավես։

Հետաքրքիր է, որ լուրջ ու խոր մարդ լինելով հանդերձ՝ Վահեն մի տեսակ արտաքին «ջրիկ» շերտ ունի, որի պատճառով երբեմն կարող է առաջին հայացքից անլուրջ տպավորություն թողնել, բայց կարծում եմ՝ մի քիչ շփումն էլ հերիք է էդ խաբուսիկ տպավորությունը ցրելու համար։ Վահեի հավես գծերից մեկը, որ վաղուց եմ նկատել, անցյալի «նստվածքներից» ազատ լինելն է, մի բան, որ շատ քչերին է բնորոշ։ Դրանով ու էլի որոշ գծերով ինքն ինձ եղբորս է հիշեցնում, ու գուցե մասամբ նաև էդ պատճառով է մի տեսակ հարազատ։ Հետո ինքը բացառիկ կերպով բաց է նոր մտքերի ու գաղափարների առաջ՝ դոգմաներից ու կաղապարներից զերծ, ու հետը կարելի է ցանկացած թեմա քննարկել՝ առանց երբևէ «պատերի» ու «կոշտուկների» դեմ առնելու։

Ուրախ եմ, որ Հայաստանում Վահեի պես դրական ու լուսավոր ձգտումներով մարդիկ կան։ Մնում է՝ ԱՄՆ չփախնի ։

Հա, մեկ էլ՝ եթե արտասահմանում եք ապրում, ու Վահեն հանկարծ ձեր կողմերում հայտնվի, անպայման հյուրընկալեք, չեք փոշմանի, երաշխավորում եմ։

Հ.Գ. Ընդհանրապես որոշել եմ պարբերաբար գրել ինձ հանդիպած, իմ կարծիքով, դրական ու լուսավոր մարդկանց մասին։ Առանձին մարդկանց մասին ոնց որ թե քիչ եմ գրում...

[Ուլուանա]

Առավոտյան վաղ չարթնանալու դեպքում ոնց որ մի կարևոր բան բաց թողած լինեմ, ու վերջին ժամանակները՝ մոտ մի տարի կամ ավել, փաստորեն, միշտ բաց եմ թողել... Վաղ արթնանալ ասելով՝ ես նկատի ունեմ ամենաուշը վեցի կողմերը, թե չէ յոթին միշտ էլ արթնանում ու հիմնականում վեր եմ կենում, բայց յոթին թե ութին՝ առանձնապես տարբերություն չկա, քանի որ լույսն արդեն բացված է լինում առանց քեզ։ Լուսաբացի էֆեկտի մասին մի քանի անգամ գրել եմ ժամանակին։ Բացի էն աննկարագրելի կախարդական զգացողությունից, նաև օրդ է ուրիշ կերպ սկսվում, ու մի տեսակ դու ինքդ հնարավորություն ես ունենում որոշելու, թե օրդ ոնց սկսվի, քանի որ դու ու օրը միասին եք արթնանում։ Իսկ ուշ արթնանալու դեպքում դու միջամտելու հնարավորություն չես ունենում կարծես, արթնանում ես, իսկ նա արդեն սկսվել է առանց քեզ...

Վաղուց լուսաբացի հետ արթնացած չլինելուց հետո էսօր առաջին անգամ արթնացա ժամը վեցին։ Վաղորդյան հանդարտության ներքո յոգայի վարժություններ, մտորումներ, տնային գործեր։ Ու էդ ամենի շնորհիվ վաղը նորից շուտ քնելու ու շուտ արթնանալու մղում։

Հ.Գ. Կյանքում ամենակարևոր բաներից մեկը պիտանիության գիտակցումն է։ Էսօր, երբ վերջերս գնալով սակավացող (նաև իմ մեղքով) շփումներիս պատճառով ինձ հանկարծ ահավոր անպիտան զգացի, երկու՝ իրարից անկախ, բայց միաժամանակ վարած զրույց կտրուկ վերականգնեցին պիտանիության զգացողությունս, որոնցից մեկի դեպքում՝ խոսակցիս մեջ համանման գիտակցում առաջացնելու շնորհիվ։ ) Ու խոսակցիներիցս ոչ մեկը նույնիսկ չիմացավ, թե էդ պահին ինձ ինչքան պետք էին էդ խոսակցությունները։
Հետաքրքիր բան է կյանքը։

[Ուլուանա]

Էս տղայիս հաջող անելը լրիվ տրամադրությունից է կախված։ Օրինակ, եթե չի ուզում, որ տվյալ մարդը գնա, սպանես՝ հաջող չի անի։ Իսկ մեկ–մեկ, երբ տվյալ մարդու հավեսը չի ունենում, անկախ վերջինիս գնալու մտադրությունից՝ ինքը հաջող է անում, որ գնա ։ «Հաջող»–ին էլ «հաջի» է ասում։ Էսօր մանկաբույժի մոտ էինք։ Ինչպես միշտ, հենց սկզբից ղժժոցը դրեց՝ հերթական պատվաստումն ակնկալելով, չնայած ընդամենը թեթև ստուգման էինք գնացել, բայց դե ինքն ի՞նչ իմանար։ Բժիշկը կարճ ժամանակում նայեց–վերջացրեց, որից հետո մի հինգ րոպե ամուսինս տղայիս գրկած խոսում էր բժշկի հետ։ Էդ ամբողջ ընթացքում Արեգն էդ մարդուն «հաջիախեղդ» էր անում՝ հաջող անող ձեռքը համարյա դեմքին հասցնելով ։ Ամերիկացիներն էլ իր «հաջին», որպես կանոն, "hi" են ընկալում ու ուրախանում ։