Ամեն օր տնից դուրս գալիս երևի բոլորս էլ տեսնում ենք մարդկանց, որոնց տարիներ շարունակ հանդիպում ենք նույն տեղերում, բայց անձամբ չենք ճանաչում ու շատ դեպքերում նրանց մասին ընդհանրապես ոչինչ չգիտենք ու էդպես էլ չենք իմանում։
Մեր քաղաքում էլ քիչ չեն մարդիկ, որոնց եթե ոչ ամեն օր, ապա գոնե հաճախակի հանդիպում եմ իմ հիմնական, ամենօրյա երթուղու ընթացքում, որը հիմնականում մեր տնից մինչև տղայիս դպրոց ընկած ճանապարհն է, ավելի ճիշտ՝ երկու ճանապարհ կա էնտեղ տանող, որոնք հենց մեր տան դիմացից բաժանվում են՝ աջ ու ձախ։ Դրանցից մեկը հենց գլխավոր փողոցով է՝ ավելի աշխույժ ու մարդաշատ, մյուսը՝ բնակելի շենքերի ու տների մոտով, ավելի շատ ծառերով, խոտածածկ տարածքներով ու ավելի քիչ մարդկանցով։ Ես երկրորդն ավելի շատ եմ սիրում, բայց որոշ հանգամանքների բերումով հաճախ ընտրում եմ առաջինը։ Ու քանի որ առաջինն ավելի մարդաշատ է, սկզբում կգնանք առաջինով։
Այս ճանապարհի վրա առաջինը Պիտերն է՝ մեր հարևանը, ով ապրում է մեզնից ընդամենը երկու տուն այն կողմ, բայցևայնպես, հաշվի առնելով, որ նրա մասին գրեթե ոչինչ չգիտենք, շփում էլ չունենք, թերևս կարելի է նրան հանգիստ խղճով անծանոթ համարել։ Պիտերը երևի քառասունն անց, «յոժիկ» մազերով, «տակառիկ» կազմվածքով տարօրինակ, բայց լիովին անշառ մի մարդ է։ Առանձնապես գեր չէ, բայց ցմփորիկ է, ոտքերը համեմատաբար բարակ, միշտ շորտերով ու նկատելիորեն երկար սպիտակ գուլպաներով։ Մշտապես կողքից պարանով ման ածվող շնիկն էլ վրադիր՝ լրիվ մուլտիկային կերպար է։ Պիտերն, ըստ երևույթին, ինչ–որ հոգեկան շեղում ունի, որն ամենաշատը զգացվում է նրա դեմքի արտահայտությունից. թեև ընդհանուր առմամբ հանգիստ ու անհաղորդ դեմք ունի, բայց հաճախ մի տեսակ թարս–թարս է նայում մարդկանց, կարծես խռոված կամ նեղացած մանչուկ լինի, ոչ թե բարկացած, կատաղած կամ չարացած, այլ հենց խռոված ու նեղացած։ Ահագին ժամանակ ես նրան բարևում էի՝ պատասխան չստանալով, փոխարենը ամեն անգամ էնպիսի թարս ու նեղացած հայացքով էր ինձ նայում, կարծես ինչ–որ բանով վիրավորել կամ վատություն եմ արել իրեն։ Էդպես էնքան թարս–թարս նայեց ու բարևիս չպատասխանեց, որ որոշեցի այլևս իզուր չբարևել։ Բայց նա, միևնույն է, ամեն տեսնելիս շարունակում է ինձ նույն թարս հայացքով ուշադիր նայել, կարծես հիմա էլ նեղանում է նրանից, որ չեմ բարևում։ Պիտերը չի աշխատում, բայց հաճախ հարևանները նրան վճարում են տան դիմաց կամ այգում ինչ–որ աշխատանքներ անելու դիմաց։
Մեր տնից որոշ հեռավորության վրա հաճախ հանդիպում եմ մոտ երեսունն անց, բարձրահասակ ու հաղթանդամ մի արաբ կամ հնդիկ տղայի։ Նա էլ կարծես ինչ–որ շեղում ունի։ Երբ տեսնես, ձեռքին միշտ Starbucks–ի սուրճ է, հաճախ ինքն իրեն խոսում ու ծիծաղում է, բայց ամենատիպիկ գործողությունը, որով կարելի է նրան հեռվից հեռու անսխալ ճանաչել, հետևյալն է. քայլում է իր համար, մեկ էլ հանկարծ կտրուկ կանգ առնում ու որոշ ժամանակ էդպես կանգնած մնում։ Նրան հենց դրանով ենք ֆիքսել։
Ճանապարհը շարունակելով՝ հասնում ենք Starbucks–ին (այո, հենց այն Starbucks–ին, որտեղից մեր հնդիկ ծանոթն առնում է իր սուրճը), որի բացօթյա հատվածում դրված սեղանիկներից մեկի շուրջ մշտապես մի քանի տղամարդ նստած սիգար ծխելով սուրճ են խմում։ Նրանք միշտ նույն սեղանիկի շուրջ են նստում։ Այդ մասով անցնելիս ինձ միշտ Հայաստանում եմ զգում, քանի որ վերջիններս, ինձ տեսնելով, ձայնները ցածրացնում են, աչքները չորս անում ու տնտղում։ Ամեն անգամ դիսկոմֆորտ եմ զգում, երբ անցնում եմ էդտեղով, ու իրենք էդտեղ նստած են լինում։ Մի օր էլ մտքովս անցավ, որ անցնող–դարձողին էսպես տնտղել կարող էին միայն հայերը։ Նայեցի դեմքներին ու զգացի, որ նրանց՝ հայ լինելը շատ հավանական է, բայց ոչ մի կերպ չէր հաջողվում խոսակցությունն էլ լսել, որ վերջնականապես համոզվեի, մինչև որ մի օր մեր քաղաքի հայկական խանութի ու ռեստորանի տերը, որ հայաստանցի հայ է, մի առիթով ասաց, որ էդ մարդիկ իր ընկերներն են ու նույնպես հայաստանցի հայեր են։ Ամեն ինչ իր տեղն ընկավ։
Երբ հասնում եմ երկու բուլվարների խաչմերուկին, պարբերաբար տեսնում եմ քաչալ, միջահասակ մի տղամարդու, որն, ինչպես մի օր պարզվեց, հայ է։ Բավական հետաքրքիր իրավիճակում պարզեցինք նրա հայ լինելը։ Արեգին մանկապարտեզից տուն էի բերում, չեմ հիշում՝ ինչ էր եղել, միայն հիշում եմ, որ Արեգը դժգոհ էր ու վրդովված, ինչ–որ բան էր ուզում երևի, թույլ չէի տալիս, թե ինչ, ինքն էլ ձայնը գլուխն էր գցել, թե՝ չէ՜, դու շատ սխալ բանե՛ր ես ասում։ Մեկ էլ հենց էդ պահին էս մարդը կողքներովս անցավ ու Արեգին նայելով, մի փոքր սաստող տոնով ու մատը թափ տալով՝ ասեց. «Մաման ճի՛շտ ա ասում, մամային լսի՛»։ Երկուսս էլ, անակնկալի եկած, մեր վեճը մոռացած՝ նայեցինք էդ մարդուն, ես էլ ծիծաղեցի, էդ մարդն էլ , իսկ Արեգը, որ հաստատ չէր սպասում, թե իր հայերեն ասածն էստեղ կողքից որևէ մեկը կարող է հասկանալ, ամոթխած նայեց մարդուն, անմիջապես հայացքն իջեցրեց, հետո սուսուփուս շարունակեց ճանապարհը։ Դրանից հետո ամեն անգամ, երբ էդ մարդուն հանդիպում ենք (ընդ որում՝ միշտ նույն տեղում), բարևելուց հետո ամեն անգամ ծիծաղելով դիմում է Արեգին. «Հը՞, խելո՞ք ես մնում»։ Արեգն էլ լրջացած գլուխն է տմբտմբացնում, իբր՝ հա։
Երբ թեքվում եմ դեպի այն փողոցը, որից մի երկու բլոկ վերև Արեգի դպրոցն է, պարբերաբար ճիշտ և ճիշտ նույն տեղում տեսնում եմ հեծանիվ քշող միջին տարիքի մի կնոջ։ Նախ ասեմ, որ մեզ մոտ հեծանվորդների ընդհանրապես հազվադեպ կարելի է տեսնել, իսկ հեծանիվը որպես փոխադրամիջոց գործածող մարդկանց՝ էլ ավելի հազվադեպ։ Էս կինն իր հեծանվով բավական արտառոց տեսարան է ու ոչ միայն այն պատճառով, որ հեծանվով է, այլև նրանով, որ մշտապես պճնված տեսք ունի՝ բավական ցայտուն դիմահարդարանքով ու գլամուր հագուկապով։ Մի խոսքով՝ հեծանվի հետ առնվազն առաջին հայացքից բավական անհամատեղելի հանդերձանք ունի ու, բնականաբար, անցնելիս բոլորի ուշադրությունն իր վրա է գրավում։ Դեմքից դատելով՝ ինքն էլ շատ լավ գիտի իր առաջացրած ռեակցիան և լիովին վայելում է այն`միշտ խունջիկ–մունջիկ ժպտալով ։
Արեգին դպրոցից բերելիս հենց դպրոցի մոտ արդեն քանի տարի է (մանկապարտեզն էլ է նույն դպրոցի շենքում եղել) ամեն անգամ հանդիպում եմ մի ընտանիքի՝ մայրը, որ գալիս է երեխաներին վերցնելու, իր երկու աղջիկներն ու տղան։ Մեծ տղան ու աղջիկը տարիքով ավելի մոտ են, 12-14 տարեկան կլինեն, փոքր աղջիկը՝ երևի մի քանի տարով փոքր։ Էս ընտանիքին տեսնելիս ամեն անգամ ցնցվում եմ էն համընդհանուր նմանությունից, որ հատուկ է նրանց բոլորին։ Էս երեք երեխաները ոնց որ լրիվ մեկը մյուսի ճշգրիտ պատճենը լինեն ու մորն էլ են շատ նման։ Մայրը գոնե մի քիչ տարբերվում է երեխաներից, իսկ իրենք երեքով լրիվ նույն դեմքն ունեն։ Ու ամեն անգամ նրանց տեսնելիս մտածում եմ՝ լավ, ո՞նց են մարդիկ հաջողացրել էսպես բոլորը մի դեմքով ստացվել։ Մի օր էլ իրենց պապային տեսա. երեխաները զարմանալիորեն նրան էլ նմանություն ունեին (ինձ թվում էր՝ մորն էդ աստիճանի նման լինելը պիտի որ այլևս տեղ թողած չլիներ հոր համար, բայց, փաստորեն, սխալվել էի), թեև այդ նմանությունն, իհարկե, չէր կարող համեմատվել մոր հետ ունեցած նմանության հետ։
Իմ սիրած ճանապարհով էլ հաճախ վերադառնում ենք դպրոցից։ Մեր տուն չհասած՝ երկու բլոկ ներքև, մի տուն կա, որն առանձնանում է շրջապատի տներից մի քանի բանով։ Էստեղ հաճախ կարելի է տեսնել առանձնատներ՝ սիրուն ու հարմարավետ վերանդաներով, որոնցում կարծես բոլոր պայմանները ստեղծված են, որ բնակիչները երեկոյան նստեն էնտեղ, ասենք, թեյի շուրջ զրուցեն և այլն։ Բայց իրականում հազվադեպ կարելի է տեսնել էդ վերանդաներում նստած մարդկանց (ես ասում եմ՝ հազվադեպ, դուք հասկացեք՝ գրեթե երբեք)։ Թե ում համար են էդպես հարմարավետ ու մանրակրկիտ սարքում, կահավորում, ձևավորում՝ չես հասկանում, եթե գործնականում ընդհանրապես չեն օգտվում դրանցից։ Իսկ էս նշածս տան մոտով ինչքան անցնենք, համարյա միշտ պատշգամբում մարդիկ են նստած, զրուցում ու թեյ են խմում։ Հիմնականում 2-3 տղամարդ են լինում, մեկ–մեկ՝ նաև մի կին։ Պատշգամբի տանիքն էլ ամբողջությամբ խաղողի վազերով է պատված, ինչպիսիք Հայաստանում կարելի է հաճախ տեսնել։ Էստեղ անձամբ ես չեմ հիշում, որ որևէ մեկի այգու որևէ մասում խաղողի վազ տեսած լինեմ։ Ու ընդհանրապես էստեղ ընդունված չէ տնամերձ հողատարածքում պտղատու ծառեր ունենալը։ Ովքեր էլ որ ունեն, զուտ որպես դեկորատիվ ծառեր են պահում դրանք։ Պտուղները հասնում են, թափվում, փչանում, էդպես էլ քաղող չի լինում։ Իսկ էս այգում, բացի խաղողի վազից, նաև սալորի ծառ կա, ընդ որում՝ էնպիսի սորտ, որից ես էստեղ ընդհանրապես չեմ տեսել վաճառքում։ Երևի անսպասելի չի լինի, եթե ասեմ, որ վաղուց կասկածներ ունեի, որ էս մարդիկ հայ են, բայց մոտներով անցնելիս ինչքան փորձում էինք նրանց խոսակցության մեջից ծանոթ բառեր որսալ կամ գոնե ընդհանուր ինտոնացիան լսել, ոչ մի կերպ չէր հաջողվում։ Բայց հետո մի օր ամուսինս ասաց, որ լսել է, կարծես հայերեն չէին խոսում, թեև վստահ չէր։ Բայց, մեկ է, մի տեսակ հավատս չի գալիս, որ հայ չեն, հատկապես որ դրանից հետո մի օր նկատեցինք, որ նրանց տան դիմացի մայթին՝ հենց դարպասի ուղղությամբ, փորագրված է՝ PANOS։ Դե արի ու բան հասկացի. հիմա սրանք մեր հայրենակից Փանոսե՞նք են, թե՞ էդ ամենը պարզապես հետաքրքիր զուգադիպություն է, ու գուցե, ասենք, հույներ են։
Էլի մարդիկ կան, որոնց մասին կարելի էր գրել, բայց որոշեցի սահմանափակվել զուտ ամենաշատ հանդիպողներով։ Գուցե հետո էլի գրեմ, եթե մուսաս գա։
Էջանիշներ