Խոստացել էի, որ հաջորդ մասում կգրեմ դիմանկարների/ծաղրանկարների ու քանդակագործության մասին, բայց առաջինի մասին գրածս էնքան երկար ստացվեց, որ քանդակագործությունը մնաց հաջորդ գրառմանը։
Դիմանկարներ ու ծաղրանկարներ
Նկարել միշտ էլ սիրել եմ, բայց դիմանկարի առաջին փորձս եղել է տասնչորս տարեկանում, երբ տարված էի «Սանտա Բարբարա» սերիալով ու հատկապես շատ էի սիրում Իդենին ու Կրուզին։ Ինչ–որ տեղից գնել էինք նրանց երկուսի նկարներով փոքրիկ օրացույցներ, ու ես երկուսին էլ հաճույքով անմահացրել էի, դե, հնարավորություններիս սահմաններում։ Կրուզի նկարը, ցավոք, չի պահպանվել, բայց Իդենինը կա.
•
•
Սեղմել՝ ցույց տալու համար
Նմանության հետ կապված տարբեր կարծիքներ կային ժամանակին։ Ես նմանություն տեսնում էի, թեև, ինչ խոսք, ինքս էլ գիտեմ, որ ընդհանուր առմամբ ավելի կոպիտ ու ահագին թերի է ստացվել։ Բայց դե, ինչ մեղքս թաքցնեմ, էն ժամանակ ես ինձնով հպարտ էի սա նկարելու համար։ 
Իսկ ընդհանուր առմամբ էն ժամանակ դիմանկարներ նկարելն ինձ դեռ առանձնապես չէր հետաքրքրում, ու մոտակա երկու տարում նոր փորձեր չգրանցվեցին։
Հաջորդ փորձս եղավ շատ անսպասելի, կարելի է ասել՝ լրիվ պահի տակ։ Տասնվեց տարեկան էի, տատիկենցս տան հյուրասենյակում նստած պարապում էի։ Պապիկս էլ նստած էր իմ դիմաց, կիսադեմով դեպի ինձ, ու հեռուստացույց էր նայում։ Հանկարծ չգիտեմ ինչ խելքիս փչեց, որոշեցի, որ ուզում եմ պապիկիս նկարել։ Անմիջապես վերցրի թուղթն ու մատիտը և տեղում շատ արագ նկարեցի պապիկիս կիսադեմը։ Էնքան արագ տեղի ունեցավ էդ պրոցեսը, որ շատ մտքեր ու զգացողություններ չհասցրի ունենալ, պարզապես արագ–արագ նկարում էի էն, ինչ տեսնում էի։ Ու նաև հետաքրքիր էր էն գիտակցումը, որ պապիկս տեղյակ չէր, որ իրեն նկարում էի։ Հիշում եմ, որ պապիկս էլ, տատիկս էլ շատ տպավորված էին։ Տեխնիկական առումով, իհարկե, բավական թերի էր, բայց նմանությունն ակնհայտ էր։ Համենայնդեպս, էս անգամ բոլոր տեսնողները հաստատում էին, որ նման է պապիկիս։ Ընդամենը մի քանի անգամ է եղել, երբ նկարել եմ ինչ–որ մեկին, ու ինքն էդ ամբողջ ընթացքում չի իմացել դրա մասին։ Շատ հետաքրքիր զգացողություն է։ Հիմա փորձում եմ նկարագրել էդ զգացողությունը, բայց զգում եմ, որ ոնց էլ նկարագրեմ, էն չի։ Պարզապես ասեմ, որ ինչ–որ թաքուն հրճվանք ես ապրում էդ պահերին։
Մի անգամ էլ եղբորս եմ էդպես նկարել, երբ տասնութ տարեկան էի։ Էդ ժամանակ արդեն հասցրել էի բազմիցս նկարել ընտանիքիս անդամներին, ընկեր, հարևան, դասարանցի, կուրսեցի, դասախոս՝ ով պատահեր ու որտեղ պատահեր։ Ես արդեն ուսանող էի, իսկ եղբայրս դեռ աշակերտ էր, ես էլ, իբր, հետը անգլերեն էի պարապում, որը, սակայն փոխադարձ տառապալից մի գործընթաց էր, ու մի գեղեցիկ օր, երբ հերթական անգամ տառապելով լսում էի, թե ինչպես է եղբայրս տառապելով կարդում իր անգլերենի դասը, հանկարծ որոշեցի անմահացնել նրա տառապալից դեմքը։ Էլի շատ արագ եղավ ու ծաղրանկարանման մի բան ստացվեց, բայց շատ տիպիկ, տառապանքի ու տաղտուկի խառնուրդ արտահայտությունն էլ ճիշտ էնպես, ինչպես որ կար իրականում։ Հիշում եմ, որ նկարն ավարտելուց հետո երբ ցույց տվեցի մերոնց, բոլորն էլ մի բոլ ծիծաղեցին նմանության ու հատկապես էդ տառապանքի ու տաղտուկի արտահայտությունը դիպուկ որսացած լինելուս վրա։
•
•
Սեղմել՝ ցույց տալու համար
Ինքնադիմանկարներ էլ եմ արել մի քանի անգամ։ Առաջինի ժամանակ էլի 18 տարեկան էի (հիմա որ մտածում եմ, երևի դիմանկարներ նկարելուս մի քանի բուռն շրջաններից մեկն է եղել էդ տարիքս)։ Հիշում եմ՝ ուշ ժամ էր, ես էլ արդեն պառկում էի քնելու ու մի տեսակ անկապ տրամադրություն ունեի ու երևի նույնպիսի տեսք, ու չգիտեմ՝ ինչ փչեց խելքիս, հանկարծ որոշեցի ինքս ինձ նկարել։ Հայելին վերցրի, սեղանն էլ հենց դիմացս էր, թուղթ ու մատիտն առա ու սկսեցի նկարել։ Տեսքս հեչ դուրս չէր գալիս, ինձ բավական տգեղ էի զգում էդ պահին ու նկարում էի հենց էնպիսին, ինչպիսին տեսնում էի։ Մի տեսակ թաքուն ինքնագոհությամբ էի լցված էն գիտակցումից, որ չեմ կեղծում, չեմ փորձում ինձ ավելի սիրուն ներկայացնել, որ ազնվորեն նկարում եմ իրականությունը։ Միաժամանակ գիտակցում էի, որ էդ պահին նկարածս չի կարելի իմ լիարժեք տեսքը համարել, բայց նաև գիտեի, որ դա ամեն դեպքում ես եմ, այսինքն՝ ես նաև էդպիսին եմ, առնվազն էդ պահին ու առնվազն իմ աչքում։ Էդպես նկարեցի, վերջացրի ու քնեցի ինձնից գոհ, որ էդպիսի ազնիվ նկար եմ նկարել, ու միաժամանակ դժգոհ, որ էդքան վատ տեսք ունեմ։ Առավոտյան, երբ նկարածս ինձնից գոհ ցույց տվեցի մերոնց, բոլորն ասեցին, որ բացարձակապես նման չի ինձ, որ շատ տգեղ է, ու նույնիսկ ապշել էին, թե ոնց կարող եմ ես ինձ էդպիսին տեսնել։ Հիշում եմ, որ էդ օրերին մեր տուն եկած մի քանի ծանոթների էլ ցույց տվեցի նկարը, բոլորն էլ նույն բանն ասեցին, որ ինձ հեչ նման չի, ու որ տգեղ է։ Ես, իհարկե, մի կողմից շատ ուրախ էի, որ ոչ ոք ինձ էդպիսին չի տեսնում ու էդ տգեղ նկարն ինձ չի նմանեցնում, բայց մյուս կողմից էլ մի տեսակ անարդարության զգացում ունեի, նաև իրականություն պատկերելու իմ՝ իմ կարծիքով հաջողված ջանքերը թերագնահատված էի համարում։ Էդ զգացողությունս մի քիչ նման էր էն «Հայելի» մուլտֆիլմի մեջի մարդու զգացածին, ով հայելու մեջ ինքն իրեն տեսնելով՝ կարծում է՝ իր մահացած հայրն է, ու հայելին ոգևորված տանում, ցույց է տալիս իր տնեցիներին՝ որպես իր օղորմածիկ հոր պատկեր, իսկ վերջիններս, ամեն մեկն իրեն տեսնելով, համապատասխան ռեակցիաներ են տալիս, էս խեղճ մարդուն էլ մեղադրում են ինչում ասես ու տնից դուրս վռնդում, ինքն էլ խիստ վիրավորված՝ վերջում ասում է. «Ամո՛թ ձեզ, ամո՛թ, որ օղորմածիկ հորս պատկերը տուն չթողեցիք»։ Վերջը մերոնք էնքան ասեցին, որ անհաջող նկար է, որ պատռեմ–գցեմ, որ մինչև մի քանի տարի առաջ ինձ թվում էր, թե հենց էդպես էլ արել եմ, բայց տարիներ հետո մի օր հայտնաբերեցի նկարը մերոնց տանը ու լուսանկարեցի։ Հիմա էլ որ նայում եմ, նմանության առումով կարծիքս առանձնապես չի փոխվել, միայն թե հիմա նկարածիս զուտ տեխնիկական թերություններն ավելի լավ եմ տեսնում, թեև հենց նկարելու ժամանակ էլ նկարածս էդ տեսակետից առանձնապես հաջողված չէի համարում։
•
•
Սեղմել՝ ցույց տալու համար
Երկրորդ անգամ ինձ նկարել եմ դրանից մոտ 4 տարի հետո՝ 22 տարեկանում։ Էդ անգամ ավելի հանգիստ պայմաններում եմ նկարել, ավելի նորմալ հոգեվիճակում ու, ըստ իս, ավելի նորմալ տեսքով։ Էդ ժամանակ ես տնից դուրս գալիս պարտադիր դիմահարդարվում էի, բայց որոշեցի, որ էդ նկարն անելիս պիտի առանց դիմահարդարանքի լինեմ, որ տեսքս լրիվ բնական լինի։ Կարծում եմ՝ էդ նկարս հաջողությամբ արտացոլում է իմ էդ շրջանի կերպարը՝ թե՛ արտաքինի, թե՛ ներքինի առումով։ Համենայնդեպս, և՛ իմ, և՛ էդ ժամանակ նկարը տեսած բոլոր մարդկանց կարծիքով, ինձ շատ նման էր, ու որպես նկար՝ հաջողված։ Ճիշտ է, տարիներ հետո ես էդ նկարում էլ սկսեցի տեսնել որոշակի տեխնիկական թերություններ, բայց դրանով հանդերձ՝ շատ եմ սիրում էդ ինքնադիմանկարս՝ անկախ նրանից, որ հիմիկվա ծանոթներիս մեծ մասը, ովքեր ինձ էդ ժամանակ չեն ճանաչել, էդ նկարը տեսնելով՝ ասում են, որ նման չի։
•
•
Սեղմել՝ ցույց տալու համար
Դիմանկարներ նկարելուս հաջորդ ակտիվ շրջանը եղավ ԱՄՆ–ում, երբ սկսեցի հերթով լիքը ակումբցիների նկարել՝ ոմանց դիմանկարները, ոմանց ծաղրանկարները, որոշներն էլ դիմանկարի ու ծաղրանկարի խառնուրդ, երբ սկսում էի որպես դիմանկար, բայց ընթացքում զգում էի, որ ավելի շատ ծաղրանկար է ստացվում, կամ էլ պարզապես նկարում էի ինչ որ ստացվեր։ Ծաղրանկարներ, փաստորեն, առաջին անգամ էդ շրջանում սկսեցի անել։
Ընդհանրապես ծաղրանկարներն ինձ միշտ էլ շատ են հետաքրքրել։ Մարդու ամենատիպիկ ու ակնառու գծերը որսալն ու դրանք չափազանցնելով առավել ակնառու դարձնելն, իմ կարծիքով, շատ հետաքրքիր ու բազմաշերտ պրոցես է։ Իսկ անձամբ ինձ համար էդ գործում ամենամեծ մարտահրավերը հնարավորինս քիչ շտրիխներով մարդու դեմքը ակնթարթորեն ճանաչելի պատկերելն է։ Միշտ հիացմունքով ու նախանձով եմ նայել էն մինիմալիստական ծաղրանկարներին, որոնցում ընդամենը մի քանի գծով, ընդ որում՝ երբեմն հիմնական դիմագծերից մեկը կամ մեկից ավելին էլ չպատկերելով, նկարչին հաջողվել է ստանալ էնպիսի նմանություն ու ճանաչելիություն, որ սխալվել ուղղակի անհնար է։ Ես աշխատում եմ էդ ուղղությամբ, բայց դեռ ահագին հեռու եմ դրան հասնելուց։ Բայց նկարելիս դրան ձգտելն իրականում բավական հետաքրքիր ու բացահայտումներով լի պրոցես է. ահագին բաներ ես պարզում մարդու դիմագծերի, դրանց դասավորության, իրար նկատմամբ ունեցած «հարաբերությունների» մասին, որ մինչ այդ մտքովդ էլ չէր անցնի։
•
•
Սեղմել՝ ցույց տալու համար
Դիմանկարներ ու ծաղրանկարներ նկարելու պրոցեսն ընդհանուր առմամբ ինձ համար անսահման ուսումնասիրությունների ու լուրջ բացահայտումների դաշտ է՝ մի շարք առումներով։ Օրինակ, շատ հետաքրքիր է տեսնել, թե ինչպես են նույն նկարն ընկալում տարբեր մարդիկ։ Նախ հետաքրքիր է, որ բնորդն ինքն իրեն, որպես կանոն, այլ կերպ է տեսնում ու ընկալում, քան մնացած բոլոր մարդիկ։ Բացի դրանից, նաև հետաքրքիր է, որ նույն նկարը որոշ մարդիկ կարող են նմանեցնել բնորդին, որոշ մարդիկ միայն մասամբ նմանեցնել, ոմանք էլ բոլորովին չնմանեցնել։ Սա պարզ ցույց է տալիս, որ բոլորս շատ տարբեր կերպ ենք ընկալում նույնիսկ ֆիզիկապես տեսանելի իրականությունը։ Հատկապես ծաղրանկարների դեպքում մարդկանց ու հատկապես ծաղրանկարվողների ռեակցիաներն իրականում ահագին խոսուն են ու կարող են նոր բաներ բացահայտել մարդու մասին։ Համենայնդեպս, բազմաթիվ մարդկանց ծաղրանկարներ անելով՝ ես մի բանում համոզվել եմ. չարժե ծաղրանկարել ու հատկապես հրապարակել ծաղրանկարը առանց տվյալ մարդու հետ նախօրոք համաձայնեցնելու։ Ճիշտ է, տասնյակներով արածս դիմանկարներից ու ծաղրանկարներից մեծ մասամբ գոհ են եղել և՛ նկարվողները, և՛ մյուս տեսնողները, ու ընդամենը մի քանի դեպք եմ հիշում, երբ ծաղրանկարվողին բոլորովին դուր չի եկել նկարածս, համարել է, որ հեչ նման չի, որ իր աչքերն էդպիսին չեն, բերանն էդպիսին չի, քիթն էդպիսին չի, կամ՝ որ ինքն էդքան տգեղ չի և այլն (ի դեպ, էդ տգեղ լինելն էլ է խիստ հարաբերական. եղել է դեպք, երբ մարդն իրեն էդ նկարածումս տգեղ է համարել, բայց իմ աչքում բոլորովին էլ տգեղ չի եղել), բայց էդ մի քանի դեպքն էլ բավական է, որ ծաղրանկարներ անելուց ընդհանուր առմամբ արդեն մի տեսակ հուշտ լինեմ ու խիստ զգուշությամբ ընտրեմ օբյեկտներիս։ Օրինակ, մարդիկ կան, որոնց նույնիսկ հարցնելու կարիք չկա, պարզապես իրենց իմանալով՝ կարելի է վստահ լինել, որ իրենք ի սկզբանե չեն էլ ուզենա իրենց ծաղրանկարը տեսնել որևէ կերպ, ու որ ինչպես էլ նկարես, իրենց դուր չի գալու, էլ չեմ ասում, որ մի քիչ էլ անհաջող ստացվի կամ ինչ–որ բան ոչ էնքան նման։ Կան մարդիկ, որոնց նույնիսկ դիմանկարը, կարծում եմ, չարժե նկարել, որովհետև չի բացառվում, որ նկարիչը խիստ տարբեր կերպ է նրանց տեսնում, ու իր տեսածը կարող է նրանց հեչ էլ դուր չգալ, իսկ իրենք դա ծանր կտանեն։ Իհարկե, կարող է լինել և էնպես, որ ոչ թե նկարողն է մարդուն տեսնում էնպիսին, ինչպիսին որ նկարել է, այլ պարզապես չի կարողացել տեսածը ճիշտ վերարտադրել։ Նման դեպքերում կարելի է փոփոխություններ անել կամ գոնե ընդունել, որ անհաջող ես նկարել, բայց երբ ինքդ գոհ ես լինում նկարածիցդ, համարում ես, որ նման է ստացվել, իսկ նկարվողը լրիվ այլ կարծիքի է էդ առումով, ապա անցանկալի իրավիճակ է ստեղծվում, որովհետև մի կողմից չես ուզում, որ նկարածս դիմացինի համար վիրավորանքի կամ կամ տհաճ զգացողությունների պատճառ դառնա, մյուս կողմից՝ չես ուզում հրաժարվել քո ընկալումից, որքան էլ որ այն սուբյեկտիվ լինի, հանուն դիմացինի սուբյեկտիվ ընկալումների, որովհետև նկարողն ամեն դեպքում դու ես։
Դիմանկարներ/ծաղրանկարներ անելն ինձ համար նաև յուրօրինակ ճանաչողական ու հաղորդակցական պրոցես է։ Ինչ–որ մեկին նկարելիս մի տեսակ կապ եմ զգում իմ ու տվյալ մարդու միջև. կարծես լուռ հաղորդակցվում եմ հետը, թափանցում նրա էության խորքերը։ Նկարելու ամբողջ ընթացքում տվյալ մարդու բնավորության գծերի, պահվածքի, դեմքի արտահայտության, շարժումների, մի խոսքով՝ էդ մարդու հետ կապված ամեն ինչի մասին մտածելն ակամա էնպիսի զգացողություն է առաջացնում, կարծես հետը սերտորեն շփվում ես, ուսումնասիրում, սկսում ես ավելի մոտիկից ճանաչել մարդուն։ Ինձ նույնիսկ բնական է թվում, որ երբ մատիտով շոշափում ես մարդու դեմքի ամեն մասնիկը. մարդն ինքնըստինքյան սկսում է մի տեսակ հարազատանալ։ Էդ զգացողությունը կարող է հետո անցնել, կարող է և չանցնել՝ կախված տվյալ մարդու հետ հետագա շփումից ու հարաբերություններից, բայց նկարելու ընթացքում էս ամենը միշտ տեղի է ունենում՝ անկախ նրանից, թե ինչ հարաբերությունների մեջ եմ տվյալ մարդու հետ, ինչքանով եմ ճանաչում, ինչքանով կապ ունեմ հետը ու ինչպես եմ նրան վերաբերվում։ Բայց, ինչ խոսք, սիրելի մարդկանց նկարելն ավելի հաճելի է, ու լավ չստացվելու դեպքում էլ ավելի շատ եմ տխրում, քան էն մարդկանց դեպքում, որոնց նկատմամբ նույնպիսի վերաբերմունք չունեմ։
), նաև ասեց, որ Հայաստանում եթե տնից դուրս ես եկել ու մոռացել ես հետդ ջուր վերցնել, լիքը պուլպուլակներ կան, կարող ես դրանցից ջուր խմել, իսկ ԱՄՆ–ում պուլպուլակներ չկան։ Հետո ասեց, որ էստեղ՝ Հայաստանում, ի տարբերություն ԱՄՆ–ի, փողոցներն ու մայթերն իրարից չեն տարբերվում, ու երբ, չհասկանալով՝ ինչ նկատի ունի, հարցրի, թե ինչ առումով, ասաց՝ որովհետև նույն գույնի են։ Էս մեկը երբեք մտքովս չէր անցնի։
Մեջբերել
[/img]
։ 
Պատահում է նաև, որ, չգիտես ինչու, ենթադրելով, որ պետք է դանդաղ քայլել, քայլում եմ ինձ համար տառապալից մի դանդաղությամբ, որ հանկարծ ուղեկցիս նեղություն չտամ, բայց մեկ էլ պարզվում է՝ երկուսս էլ արագ քայլող ենք ու անիմաստ տեղը մեզ տառապանքի ենք ենթարկում՝ իբր փորձելով մյուսին նեղություն չտալ։ 
։
Էջանիշներ