Անուկապատում

[Ուլուանա]

Դեռ ամիսներ առաջ որոշել էի մազերս կտրել։ Ժամանակ առ ժամանակ, իսկ ավելի կոնկրետ՝ երկու–երեք տարին մեկ, ես հոգնում եմ իմ սիրելի երկար մազերից ու շատ երկար մազերս կտրել տալիս շատ կարճ։ Հավես թարմություն է բերում ամեն անգամ էդպիսի լուրջ փոփոխությունը։ Սկզբում կտրելուց հետո, հատկապես սկզբնական շրջանում շատ էի կարոտում երկար մազերս, միայն վերջին անգամ, երբ հղիությանս վերջին ամիսներին կտրեցի, էդ զգացողությունը չեղավ։

Բայց էս անգամ իրավիճակը մի քիչ ուրիշ էր։ Բանն այն է, որ տղաս առանձնահատուկ վերաբերմունք ունի իմ երկար մազերի նկատմամբ։ Շատ է սիրում մազերովս խաղալ, շոյել, մռութիկը մխրճել մեջը։ Ամեն անգամ մազերս հորիզոնական դիրքում տեսնելիս վազելով գալիս էր ու մռութն ի վար պառկում մազերիս վրա։ Մի ժամանակ նույնիսկ մազերս օգտագործում էի հատուկ որպես մխիթարիչ գործիք։ Հենց լացում էր, մազերովս մի քիչ շոյում–մոյում, խոտուտ–մուտուտ էի տալիս, միանգամից պայծառանում էր ու լացը մոռանում։ Հետո բոլոր երկար մազերով աղջիկներն իրեն մամային էին հիշեցնում։ Հատկապես քրոջս նկարը կամ Սքայփով վիդեոն տեսնելիս մատը տնկում էր վրան ու «մամա» ասում։ Ես էլ արդեն սկսել էի վախենալ. կարո՞ղ է՝ մազերս կտրեմ, տղաս ինձ էլ «պրիզնատ» չգա... Հատկապես որ մի քանի հոգուց լսել էի դեպքեր, երբ մոտավորապես էս տարիքի երեխան մորը չի ճանաչել, չի ցանկացել մոտ թողնել, որովհետև վերջինս սանրվածքը փոխել էր, ու երեխան չէր ճանաչել։

Մազերս կտրելը հա հետաձգում էի, թեև արդեն հաստատ որոշել էի։ Համ կարճ մազ էի ուզում, համ էլ մի տեսակ ոնց որ դեռ չուզենայի բաժանվել երկար մազերիցս։ Մի քանի օր առաջ հանկարծ զգացի, որ վերջ, արդեն հաստատ կտրում եմ, երկար մազերս մի տեսակ միանգամից սկսեցին ինձ խանգարել, ինչ–որ ավելորդ, օտար մարմնի պես, որից ուզում ես հնարավորինս շուտ ազատվել։ Դրա հետ կապված հիշեցի ծննդաբերությանս պրոցեսը, երբ արդեն ժամերով պառկած էի կծկումներով, ցավերն արդեն կարծես գագաթնակետին էին հասել, բայց համ էլ չէի կողմնորոշվում՝ ուժ տալու ժամանակն է, թե չէ։ Բուժքրոջը հարցրի՝ բա ո՞նց իմանամ՝ որ արդեն ժամանակն է։ Ասեց՝ որ ժամանակը գա, հարցնելու կարիք չի լինի, չես կասկածի. էդ պահին միակ բանը, որ մտքիդ կլինի, հնարավորինս շուտ ամեն գնով էդ երեխային մեջիցդ դուրս գցելն է։ Ու իսկապես էդպես էլ եղավ։ Հիմա մազերս կտրելն էր. ժամանակը որ եկավ, էլ կամուկացի հարց չեղավ։

Հաջորդ օրն ընտանյոք գնացինք մազերս կտրելու։ Ուզում էի, որ կերպարանափոխումս տղայիս աչքի առաջ տեղի ունենար, որ ինձ չճանաչելու ձև չունենար ։ Նախօրոք ինտերնետում որոնումներ էի արել, իմ ուզած սանրվածքը գտել, տպել ու հետս վերցրել, որ վարսավիրին ներկայացնեմ որպես ուղեցույց։ Երկու հոգով մոտեցան, նկարը ցույց տվեցի, երկուսն էլ միաձայն բացականչեցին՝ օоо՜։ Իսկ ես դեռ շարունակում եմ զարմանալ, որ վարսավիրներն էլ են զարմանում երկար մազերը շատ կարճ կտրելու դեպքերի հանդիպելիս, մարդիկ, որ կյանքում էդքան մազեր են կտրել։ Իսկ եթե նույնիսկ նրանք են զարմանում, ուրեմն երևի իսկապես քիչ են պատահում նման դեպքեր։ Այսինքն՝ ինչի՞ եմ զարմանում, ես ինքս, բացի ինձնից, մեկ էլ մի հոգու գիտեմ, էդ էլ հարազատ մայրս է ։ Ընդ որում՝ երկուսիս դեպքում էլ դա ոչ թե մի անգամ պատահած դեպք է, այլ ապրելակերպ ։ Մարդիկ սովորաբար հարցնում են՝ ո՞նց չափսոսեցիր, էդքան երկար մազերդ կտրեցիր։ Ախր ափսոսելը ո՞րն է։ Ինչպես ասել է մի իմաստուն տատիկ. մազ ա, էլի, կերկարի, հո տենց չի մնա. որ մի երևելի բան լիներ, ամեն տեղ չէր աճի ։ Համ էլ ես էն կարծիքին եմ, որ կտրելիս պիտի էնպես կտրես, որ լավ նկատելի լինի, տեսքդ փոխվի, մի տեսակ իմաստ չեմ տեսնում ուղղակի մի քանի սանտիմետրով կարճացնելու մեջ։

Սկզբում մի քիչ վախ ունեի, որ Արեգը կարող է մազերիս կտրելը տեսնելով՝ ձայնը գլուխը գցի, լացի, բայց ոչ մի նման բան չեղավ, բարեբախտաբար։ Հակառակը՝ հետաքրքրությամբ, ժպտալով նայում էր ամբողջ ընթացքում։ Վերջում էլ, որ մոտեցա, հիացած ինձ էր նայում, պնդուկացած գլուխս շոշափում ։ Լրիվ նոր գլուխ էր իր համար բացահայտել, անընդհատ ուսումնասիրում էր տարբեր դիրքերից, և այդ ամենը՝ դեմքի հիացական արտահայտությամբ։ Մի խոսքով՝ ավելի լավ պրծանք, քան կարելի էր սպասել ։

[Ուլուանա]

Էն օրը սոցիոլոգիայի դասախոսս իր ինը տարեկան տղային հետը բերել էր ու մեզ հետ դասի նստեցրել։ Դե, մենք էլ էդ դասի ժամանակ համակարգիչների դիմաց նստած ենք լինում, տղան էլ մեզ նման նստեց համակարգիչներից մեկի դիմաց։ Երկար մազերով, պայծառ ու մռութ երեխա էր։ Մի տեսակ ոնց որ նոր աշխարհ հայտնաբերած լիներ իր համար։ Պարբերաբար դասախոսությունն ընդհատում, մի միամիտ երեխայական բան էր հարցնում մորը, նա էլ ամեն անգամ փորձում էր հնարավորինս զուսպ հասկացնել, որ սուս մնա, դասը չխանգարի։ Բայց դե մարդը երևի չէր կարողանում էդքան երկար հանգիստ, լուռումունջ նստել։ Դասախոսն էլ գնալով դժվարությամբ էր իրեն զսպում։ Երևի արդեն կարգին փոշմանել էր տղային հետը բերելու համար, բայց էլ ոչինչ չէր կարող անել։ Մի պահ էլ էս տղան վեր կացավ, գնաց գրատախտակի մոտ, կավիճը վերցրեց ու գրատախտակի ներքևի աջ անկյունում գրեց. "Չգիտեմինչ rocks" . ըստ երևույթին, ինչ–որ երաժշտական խմբի անուն էր, որի մասին լսած չկայի, անունը հիմա մտքիցս թռել է։ Ու էդտեղ ես հիշեցի ինձ՝ քսանվեց տարի առաջ...

Առաջին դասարանում էի։ Մամաս էլ մեր դպրոցում ուսուցչուհի էր, ու քանի որ ես դասերս շուտ էի վերջացնում, դասից հետո գնում էի մամայի դասարան, իր վերջին դասին նստում, որ հետո միասին տուն գնայինք։ Էդ օրն առաջին անգամ պիտի նստեի մամայի դասին։ Ինձ ուղարկեց շարքի վերջին ազատ նստարանին նստելու։ Գնացի, խելոք նստեցի։ Դե, ես էլ աշխարհի ամաչկոտը, խելոք, սուսիկ–փուսիկ նստել եմ ինձ համար ու ուշադիր լսում եմ բոլորի ասածները, բոլորին զննում։ Լավ էր՝ վերջին նստարանին էի նստած, ինձ զննելն էնքան էլ հեշտ չէր։ Բայց միառժամանակ հետո արդեն սկսեցի ձանձրանալ։ Ու քանի որ ես շատ ստեղծագործ մանկիկ էի, մտածեցի՝ ի՞նչ կա որ, մամայիս դասարանն է, մամայիս դասը, այ, հիմա վեր կկենամ ու կգնամ գրատախտակին նկարելու։ Ինքս ինձ քաջալերելով՝ վեր կացա ու խրոխտ քայլերով ուղղվեցի դեպի գրատախատակը. կավիճը վերցրի ու սկսեցի ամբողջ գրատախտակով մեկ մի հատ գոնչո չեբուրաշկա նկարել ։ Մեկ էլ ամբողջ դասարանը հո ծիծաղից չփռթկաց... Ամոթից գետինը մտա։ Ահագին ժամանակ ուժեղ ծիծաղում էին։ Բայց, ճիշտն ասած, ամաչելուց ավելի շատ զարմացել էի։ Ինձ թվացել էր՝ սովորական բան եմ անում, ու դժվար թե դա որևէ մեկի ուշադրությունը գրավի։ Դու մի ասա՝ շատ արտառոց երևույթ էր հարազատ մամայիս դասին գրատախտակին չեբուրաշկա նկարելը։ Մի խոսքով՝ լրիվ մանթրաժ վիճակ էր։ Դրանից հետո ահավոր ամաչելով էի էդ դասին նստում։ Ինձ թվում էր՝ բոլորն ինձ տեսնելով՝ էդ դեպքն են հիշում ու մտքներում ծիծաղում, ու երևի էդպես էլ կար։ Հիմա որ հիշում եմ, իմ ծիծաղն էլ է գալիս արածիս վրա։ Բայց որ հիմա լիներ, երևի էլի նույնությամբ ամոթից գետինը կմտնեի։

[Ուլուանա]

Վերջերս տղայիս մազերն առաջին անգամ կտրեցինք։
Ինչ–որ պահից սովորություն էր դարձրել մատով մազերը պտտել։ Հատկապես ուտելիս ու կաթ խմելիս (դե, քնելու մասին էլ չեմ ասում) մի ձեռքը միշտ մազերի մեջ էր։ Ու էդ պտույտիկների հետևանքով բավական խիտ ու պինդ խճճվածքներ էին առաջանում, որոնք սանրելով ուղղել, քանդել հնարավոր չէր։ Ամեն անգամ ստիպված էդ խճճված մասը հենց էդպես գնդով կտրում–գցում էինք։ Էդպես գնալով հաճախակիանում էին խճճուկները։ Մենք էլ ափսոսում էինք հավես խուճուճիկները կտրել, բայց երբ նկատեցինք, որ մազերն արդեն ավելի շատ խճճուկ են, քան խուճուճիկ, հասկացանք, որ վարսավիրի մոտ տանելու ժամանակն է։

Հիշու՞մ եք "Love is..." ծամոնի մեջի աղջկա մազերը հետևից .



Տղայիս մազերն էլ էին հաճախ հետևից էդպիսի տեսք ունենում .

[Ուլուանա]

Ակումբում մի հետաքրքիր օրինաչափություն եմ նկատել. նոր գրանցված ժամանակ համարյա բոլորի տարիքը գրված է լինում ավատարի տակ, բայց որոշ ժամանակ անց (ու էդ ժամանակը գնալով կարճանում է) անհետանում է ։ Իսկ ժամանակին նորման կարծես երևալն էր։
Իսկ ես, մեկ ա, բոլորիդ տարիքներն էլ հիշում եմ, այ տենց ։

[Ուլուանա]

Փոքր երեխաներ ունեցող ուրիշ մայրերի ասածները, գրածներն ու տեղադրած նկարները որ տեսնում եմ, համարյա միշտ թվում է, որ, ի տարբերություն ինձ, իրենց մոտ ամեն ինչ էնքան հեշտ, ճիշտ, կարգավորված, հարթ ու սիրուն է ընթանում։ Ու մտածում եմ՝ տեսնես՝ ե՞ս էլ եմ կողքից, ավելի ճիշտ՝ հեռվից, էդպիսի տպավորություն թողնում, թե՞ զգացվում է, որ հեչ էլ հարթ ու հեշտ չի։

Էնպիսի տպավորություն է, որ բոլորը, բացի ինձնից, օրինակելի բալիկների օրինակելի մամաներ են, որոնք իրենց բալիկներին տալիս են էն ամենը, ինչ կարող են ու երբեք չեն ունենում էն զգացողությունը, որ ինչ–որ բան թերի են արել կամ անում, մինչդեռ ինձ էդ զգացողությունը համարյա երբեք չի լքում...

[Ուլուանա]

Մտածում եմ՝ բայց հիմիկվա ջահելները սիրահարվելու դեպքում ինչ լայն հնարավորություններ ունեն իրենց սիրելիի մասին տեղեկություններ հավաքելու, տարբեր կողմերից ուսումնասիրելու, հետը կապ հաստատելու ու էդ ամենի շնորհիվ՝ նաև գրավելու համար։ Էլ չեմ ասում՝ սիրելիի լուսանկարներն ունենալու հեշտության մասին։ Բա չէ՝ մեր ժամանակների պես. սիրածս մարդու նկարն ունենալու համար ստիպված ինքս էի նկարել. ուրիշ ձև չկար ։

Հ.Գ Բայց ինչ տատիկային գրառում ստացվեց ։

[Ուլուանա]

Որոշեցի օրագրումս մաս–մաս տեղադրել ԱՄՆ գալուցս կարճ ժամանակ անց գրած դիտարկումներս, որ գրի եմ առել մոտ հինգուկես տարի առաջ, երբ Ակումբում դեռ օրագրեր չկային, բլոգ էլ չունեի ու տեղադրել էի ԴՆ ֆորումում։ Կարելի է ասել՝ թարմ–թարմ, յուղը վրան տպավորություններ են։


Ամերիկայում հայտնվելու և ապրելու հեքիաթային երազանքով երբեք չեմ տառապել և ընդհանրապես Հայաստանից դուրս ապրելու ցանկություն չեմ ունեցել, բայց, դժբախտաբար թե բարեբախտաբար, հանգամանքները ոչ միշտ են դասավորվում մեր ուզածով ու նախատեսածով՝ երբեմն հիմնովին ավերելով մեր նախնական մտադրություններն ու երազանքները...
Ճակատագրի նմանատիպ մի քմահաճույքով էլ ես հայտնվեցի ԱՄՆ–ում, ու թեև բոլորը կողքից համոզված պնդում են, որ այս երկրից հետդարձի ճանապարհ չկա, ես, այնուամենայնիվ, հավատում եմ, որ գոնե մի քանի տարի հետո կկարողանանք հեռանալ այստեղից՝ հիմնավորապես հաստատվելով մեր հայրենիքում։

Բայց... Սկսեմ սկզբից։
Հիշում եմ ԱՄՆ մեկնելուց առաջ մեր վերջին օրը Հայաստանում։ Մի կողմից գիտակցում էի, որ շատ եմ կարոտելու հարազատներիս, ընկերներիս ու ընդհանրապես Հայաստանը, մյուս կողմից էլ ինձ գրավում էր ամեն ինչ զրոյից սկսելու աննախադեպ հեռանկարը. նոր երկիր՝ իմից արմատապես տարբեր ու ինձ՝ ամբողջ կյանքս Հայաստանում ապրած մարդուս համար աներևակայելիորեն հեռու, նոր մշակույթ, նոր մարդիկ, նոր տուն և, վերջապես, նոր ընտանեկան կարգավիճակ՝ ամուսնական կյանք։ Այս ամենը, ինչ խոսք, անչափ գրավիչ էր, բայց միաժամանակ վախեցնող, քանի որ գնում եմ մի երկիր, որտեղ ամուսնուցս բացի, ուրիշ ոչ մի հարազատ... ի՞նչ հարազատ, նույնիսկ ծանոթ մարդ չունեմ։

Բայց, որքան էլ տարօրինակ է, նույնիսկ մեկնելուս օրը կարոտիս վախը դեռևս զուտ գիտակցական մակարդակի վրա էր. ինչպես ասում են, դեռ «տաք էի», ու եթե ինչ–որ հուզմունք ու անհանգստություն էլ ունեի, ապա զուտ գիտակցական։ Մինչև անգամ օդանավակայանում, որտեղ մեզ ճանապարհելու էին եկել իմ ու ամուսնուս ընտանիքները, սկզբում էլի դեռ «տաք էի» ու անհամբեր սպասում էի մոտալուտ թռիչքին։ Միայն վերջում, երբ հրաժեշտի պահը եկավ, հանկարծ մի տեսակ խուճապային հուզմունք առաջացավ։ Երբեք չեմ մոռանա այդ սարսափելի զգացողությունը... Մի կերպ պոկվելով հարազատներիս գրկից ու արդեն միանգամայն հուզական մակարդակով գիտակցելով կատարվելիքի լրջությունը՝ արցունքն աչքերիս հեռացա ինձ ձեռքով անող հարազատներից... Հիշում եմ՝ ոնց էի վախեցած ու անօգնական սեղմվել ամուսնուս՝ միակ մարդուն, ով ինձ համար պատասխանատու է լինելու այսուհետև։ Սարսափելի խուճապի մեջ էի ընկել։ Հեռանում էի... Եվ սա արդեն ոչ թե մտադրություն էր կամ ծրագիր, որի մասին ընդամենը մի քանի օր առաջ անհոգ զրուցում էի ընտանիքիս ու ընկերներիս հետ, այլ արդեն կատարված իրողություն։ Մի կողմից լացում էի, մյուս կողմից փորձում ժպտալ ու ուրախանալ՝ գիտակցելով մեկնելուս դրական կողմերը։ Ամուսինս էլ ջանք չէր խնայում ինձ մխիթարելու համար. անընդհատ փորձում էր իրավիճակը թեթև ու լավատեսական կողմից ներկայացնել ինձ։

Ասում են՝ օտար երկիր մեկնելու դեպքում մարդը մշակութային շոկ է ապրում (culture shock), որը սովորաբար սկսվում է տվյալ երկիր ոտք դնելուց մի քանի օր հետո, երբ մարդ սկսում է գիտակցել իր հայրենի երկրի ու օտար երկրի կենցաղի, մշակույթի ու ընդհանրապես բոլոր տեսակի տարբերությունները և դրանց հարմարվելու իր անպատրաստությունը։ Իսկ սկզբնական օրերին դեռ համակված է լինում, այսպես ասած, էյֆորիայով, քանի որ դեռ լրջորեն բախված չի լինում խնդրիների հետ, այլ միայն հիանում է նոր երկրի արտաքին առավելություններով կամ թեկուզ հենց նորությամբ։

Իմ մշակութային շոկը սկսվեց ինքնաթիռ ոտք դնելու պահից...
Երևանից Վիեննա պետք է թռչեինք, այնտեղից էլ Նյու Յորք։ Առանց այդ էլ նյարդային ու գրգռված վիճակս է՛լ ավելի խորացավ, երբ ինքնաթիռում սկսեց ականջս սղոցել ու նյարդայնացնել ուղևորների ու ավիաուղեկցորդուհիների համատարած գերմաներենը։ Լեզու, որին որոշ չափով տիրապետում եմ ու չնայած շատերի՝ այդ լեզվի նկատմամբ ունեցած հակակրանքին, միշտ սիրել եմ։ Բայց այժմ այդ լեզուն ինձ ուղղակի կատաղեցնում էր. հայերեն էի ուզում լսել, բայց կարծես այս ինքնաթիռում հայեր գրեթե չկային։ Եվ սա դեռ Երևանից մեկնող ինքնաթիռն էր, իսկ ի՞նչ էր լինելու Վիեննա–Նյու Յորք թռիչքի ժամանակ։ Առաջին թռիչքը 6 ժամանոց էր։ Ընթացքում քնում–արթնանում էինք (նախորդ գիշեր չէի քնել ընդհանրապես), ժամանակի զգացողությունը լրիվ կորցրել էի. ասենք, ինքնաթիռի մեջ ի՞նչ ժամանակի մասին կարող է խոսք լինել։

Հաջորդ թռիչքի համար պետք է 5 ժամ սպասեինք Վիեննայի օդանավակայանում. Ավստրիայի վիզա չունեինք, հետևաբար օդանավակայանից դուրս գալ չէինք կարող։ Այնտեղ էլ էինք անընդհատ քնում–զարթնում՝ ամեն անգամ նայելով ժամացույցին, որպեսզի տեսնենք, թե քնելով քանի ժամ ենք արդեն սպանել, ու քանի տանջալից ու հավերժական ժամ է դեռ մնացել։ Գուցե ճանապարհորդությունների սովոր մարդու համար այս ամենը միանգամայն բնական ու սովորական է, բայց ինձ նման մեկի համար չափից դուրս սթրեսային էր. չգիտեմ, շատ հնարավոր է, որ անհամեմատ ավելի թեթև տանեի նման բաները, եթե զուտ ճամփորդելու համար մեկնելիս լինեի, ոչ թե երկար ու անհայտ ժամանակով։ Վիեննա–Նյու Յորք թռիչքը շատ ավելի տանջալից էր, քանի որ այս մեկն 9 ժամանոց էր։ Նորից քուն, արթնություն, քնի ու արթնության միջև ընկած մղձավանջային վիճակներ, մատուցվող տարօրինակ ու երբեմն ինձ համար անուտելի ուտելիքից սրտխառնոց... Իրար հաջորդող ցերեկներ ու գիշերներ... Եվ, իհարկե, այս ամենի տրամաբանական հետևանքը՝ ժամանակի զգացողության արդեն կատարյալ բացակայություն. ինձ մերթընդմերթ նույնիսկ թվում էր, թե արդեն շաբաթներով այս ինքնաթիռի մեջ եմ բնակվում։

Շուրջս ամեն ինչ նյարդայնացնում ու կատաղեցնում էր։ Օտար դեմքեր, օտար հայացքներ, օտար լեզու... Մտածում էի՝ տեսնես միայն ե՞ս եմ ինձ այսպես զգում, թե՞ էլի մարդիկ կան։ Ժամանակ առ ժամանակ հայացքս սահեցնում էի քիչ թե շատ հասանելի ուղևորների վրայով, բայց ոչ մեկի դեմքին չէի կարդում այն, ինչ ես էի ապրում։ Բայց մի՞թե իմ դեմքին կարելի էր կարդալ իմ զգացողությունները։ Խիստ կասկածում եմ, հետևաբար չեմ կարող դատել նաև մյուսների մասին։ Վերջում, երբ ինքնաթիռն արդեն վայրէջք էր կատարում, հանկարծ սիրտս սկսեց թեթևակի խառնել, արդեն վեր էինք կացել տեղներիցս, մեկ էլ մի փոքրահասակ տղայի խելքին փչեց ինչ–որ տարօրինակ տեսակի հաց ուտել, որի զզվելի հոտից սրտխառնոցս կտրուկ ուժեղացավ... Հոտը շատ արագ տարածվեց ամբողջ ինքնաթիռով մեկ։ Զգում էի, որ եթե մի քիչ էլ դանդաղի մեր դուրս գալը, արդեն փսխելու եմ ինչ–որ մեկի վրա. բոլորը կանգնած սպասում էին, նեղվածք էր, այնպես որ նույնիսկ զուգարանին չէի կարող հասնել։ Ուժերիս գերլարումով մի կերպ դիմացա, իսկ դուրս գալուն պես սրտխառնոցս բարեբախտաբար անցավ։

Ամերիկա։ Մենք արդեն Ամերիկայում ենք։

Շարունակելի

[Ուլուանա]

Սկիզբը՝ նախորդ գրառման մեջ

Դեռ շատ ունեինք մինչև վերջնակետին հասնելը։ Նյու Յորքից պետք է գնացքով մեկնեինք Նյու Բրանսվիկ, որտեղից էլ ավտոբուսով հասնեինք Փիսքեթըվեյ համալսարանական քաղաքը, որտեղ ապրում էր ամուսինս և որտեղ այսուհետև ապրելու էի նաև ես։

Օդանավակայանում արդեն գլուխս սկսեց պտտվել մարդկանց գույների, լեզուների, հագուկապի ու էլի մի շարք երևույթների բազմազանությունից ու անսովորությունից... Արտառոց ու ցնցող շատ բաներ տեսա, բայց մի սևամորթ կնոջ հագուկապը առանձնապես ցնցող էր. սեպտեմբեր ամիսն էր, ու եղանակը դեռ ամառային էր. կինը հագել էր բաց ամառային չստեր՝ ամառային գուլպաներով և... ձմեռային տաք մուշտակ... Այդ ժամանակ դեռ չգիտեի, որ նմանատիպ տեսարանները շուտով սովորական երևույթ են դառնալու։ Բայց դրա մասին՝ իր ժամանակին։

Այնուամենայնիվ, գրգռված վիճակս իր գագաթնակետին հասավ Նյու Յորքի օդանավակայանից դուրս գալու ընթացքում, երբ մեր ճամպրուկները ստանալով՝ ամեն մեկս մի մեծ ու ծանր ուսապարկ ուսներիս և երկուական լեփ–լեցուն ճամպրուկ քարշ տալով՝ առաջ էինք գնում. վերելակ, աստիճաններ, շարժասանդուղքներ, օդային գնացք... Մեզ հետ վերցրած և՛ ճամպրուկները, և՛ ուսապարկերը թույլատրված առավելագույն չափով լցրել էինք անհրաժեշտ ու ոչ այնքան իրերով։

Երկար ժամանակ այս ու այն կողմ էինք գնում՝ բեռները քարշ տալով։ Հոգնածությունից հազիվ էի շարժվում։ Ի վերջո, զգացի, որ այն աստիճանի ուժասպառ եմ, որ այլևս ի վիճակի չեմ շարունակելու։ Լացակումած մի կողմ շպրտեցի ճամպրուկներն ու ուսապարկս և հենվելով մոտակա բազրիքին՝ սկսեցի լաց լինել։ Ամուսինս անմիջապես նետվեց թողածս բեռներին տիրություն անելու և ասաց, որ ԱՄՆ–ում սեփական պայուսակներից հեռանալ չի կարելի, քանի որ կկարծեն, թե ահաբեկիչ ես, պայուսակիդ մեջ ռումբ կա, դու էլ դրել ու փախչում ես։ Բայց ես այնպիսի վիճակում էի, որ խորապես թքած ունեի, թե ինչ կմտածեն այս տխմար ամերիկացիները... Թող գրողի ծոցը գնան իրենց տխմար օրենքներով, ահաբեկիչներով ու ահաբեկչաֆոբիայով։ Մեռնում էի հոգնածությունից ու կատաղությունից։ Բայց այդտեղից ինչ–որ կերպ պետք էր դուրս գալ, և ամուսինս արդեն ստիպված սկսեց իմ բեռներն էլ ինքը տեղափոխել։ Պարզ է, որ միանգամից 4 ճամպրուկ տանել ուղղակի հնարավոր չէր, դրա համար մի փոքր տարածություն գնալուց հետո հետ էր դառնում՝ իմ ճամպրուկները տանելու։ Երբ ասաց, որ այստեղից էլ պիտի գնացք նստենք, իսկ հետո՝ ավտոբուս, արդեն չդիմացա։ Հայտարարեցի, որ այս բեռներով գնացք նստելու ի վիճակի չեմ այլևս, ու որ եթե հենց հիմա տաքսի չնստենք, որը մեզ կտանի ուղիղ դեպի տուն, ապա կպառկեմ հենց այստեղ՝ գետնին, ու կլացեմ... Հա, երեխայի պես էի պահում ինձ։ Բայց վիճակս իրոք անտանելի էր։ Այսինքն՝ արդեն լացում էի՝ շարունակ հայտարարելով, որ զզվում եմ այս անիծյալ Ամերիկայից... Ի վերջո, որոշվեց, որ այս պահին իսկապես խնայողության մասին մտածելու ժամանակը չէ, պետք է տաքսի նստել։ Իսկ այստեղ ինձ սպասում էր ևս մի տհաճ անակնկալ։

Դուք երբևէ տաքսու հերթ տեսած կա՞ք։ Երևի ոչ։ Հայաստանում ավելի շուտ կարելի է ուղևորների համար հերթ կանգնած տաքսիների տեսնել, քան տաքսիների համար հերթ կանգնած ուղևորների։ Եվ այսպես, հարկավոր էր հերթ կանգնել։ Հերթը բավական մեծ էր։ Ճիշտ է, մեր իմացած հայկական հերթերից չէր, որտեղ բոլորն իրար գլխի են հավաքվում, շունը տիրոջը չի ճանաչում, ու հաճախ երկար–բարակ «բազարներ» են գնում այն մասին, թե ով ումից հետո էր և այլն։ Սա բավական կանոնավոր, սյունակների միջոցով ոլորապտույտ ընթացող հանգիստ հերթ էր, ու կանոնավոր կերպով առաջ էր գնում, ուղղակի շատ էր երկար... Տաքսիները հերթով գալիս էին, ինչ–որ աշխատող, ըստ երևույթին, հատուկ այդ գործն անելու համար կանգնած էր մայթեզրին ու անձամբ կանգնեցնում էր տաքսիները, որից հետո կանչում հերթում կանգնածներին։ Մոտ մի ժամ հերթ կանգնեցինք։ Այդ ընթացքում հասցրեցի ատել Նյու Յորքը։ Ինքնագոհ դեպի վեր ձգվող երկնաքերները, հեղձուցիչ մարդաշատությունը, մեքենաների, գույների գլխապտույտ առատությունն ու բազմազանությունը և, վերջապես, այդ ամենին ուղեկցող անտանելի աղմուկը սարսափելիորեն ճնշում էին, ու ես հենց տեղում վճռեցի, որ ոչ մի դեպքում չէի ցանկանա ապրել աշխարհի կենտրոն համարվող այս խելագար քաղաքում, և որ հաստատ մշտական բնակություն չեմ հաստատի ԱՄՆ–ում։ Շունչս կտրվում էր շենքերի խտությունից. ոչ մի հորիզոն չէր երևում։ Բնություն կոչվածն այս քաղաքում կարծես իսպառ բացակայում էր։ Զգում էի, որ այստեղ երկար գտնվելու դեպքում իսկապես կարող եմ խելագարվել... Աննկարագրելի ագրեսիվությամբ էի լցվել. անզուսպ բղավելու և շուրջս գտնվող բոլորին ծեծելու անհագ ցանկություն ունեի... Այո, մեծ հաճույքով կծեծեի այս հեղձուցիչ ամբոխի ամեն մի մասնիկին, կարծես նրանք մեղավոր լինեին իմ այդ վիճակի համար։ Աշխարհի կենտրոնում գտնվելով՝ ինձ այնպես էի զգում, կարծես աշխարհից կտրված ինչ–որ հեռավոր վայրում լինեի. իսկ աշխարհի կենտրոնն ինձ համար Հայաստանն էր, Երևանը։ Ու երբ գիտակցում էի, թե ինձ Երևանից ի՜նչ հսկայական տարածություն է բաժանում, քիչ էր մնում հուսահատությունից խելագարվեի։

Այստեղ էլ արդեն ամենուրեք հնչող անգլերենը, որ մասնագիտությունս էր, հասցրեց զզվեցնել ու ատելի դառնալ... Ի՜նչ ցավալի էր, որ այսքան մարդկանց մեջ ոչ մեկը հայերեն չէր խոսում։ Հիշում եմ՝ անընդհատ հայկական դիմագծեր էր փնտրում՝ հուսալով, որ գոնե մեկի բերանից մի հայերեն բառ կլսեմ, բայց իզուր։ Էլ չեմ ասում, որ գրեթե ոչ մեկի ասածից բան չէի հասկանում. կարծես իմ իմացած անգլերենը ոչ մի ընդհանուր բան չունենար այս մարդկանց արտաբերած անհոդաբաշխ խոսքի հետ... Մի՞թե սրա մասին են երազում Ամերիկան որպես երազանք փայփայող հայաստանաբնակները։ Ինչպիսի՜ մոլորություն։ Ես դեռ նրանց պես սպասելիքներ չունեի, որ այսպիսի հիասթափություն էի ապրում, բա նրա՛նք ի՞նչ կլինեին, եթե իմ վիճակում հայտնվեին։

Շարունակելի

[Ուլուանա]

Էլի եկել եկել եմ ամերիկացիներից բամբասելու ։

Սոցիոլոգիայից ռասայական ու սեռային խտրականության թեմաներն էինք անցնում, դրա հետ կապված էստեղ՝ ԱՄՆ–ում պատահած երկու դեպք հիշեցի, որ ցույց են տալիս, թե ամերիկացիներն ինչ աստիճանի շեղված են էդ խտրականությունների թեմայի վրա։

Մի երկու տարի առաջ քոլեջը, որում ամուսինս ֆիզիկա է դասավանդում, իրեն ուղարկել էր Վաշինգտոն՝ ինչ–որ կոնֆերանսի մասնակցելու, բայց իրականում դրա նպատակն այլ էր. կոնֆերանսն ընդամենը պատրվակ էր։ Բանն այն է, որ քոլեջն այդ պահին ֆիզիկայի դասախոսի թափուր տեղ ուներ, իսկ ֆիզիկայի ֆակուլտետի դասախոսական կազմում, ինչպիսի՜ խայտառակություն, ոչ մի սևամորթ դասախոս չկար։ Վերևներից էլ ասել էին, որ խիստ ցանկալի է դասախոսական կազմում գունային բազմազանություն ապահովել։ Այդ նույն ժամանակ նույն հյուրանոցում, որտեղ կոնֆերանսը պիտի լիներ, նախատեսվում էր նաև Սևամորթ Ֆիզիկոսների Ասոցիացիայի տարեկան հանդիպումը։ Հա, պարզվում է՝ էդպիսի կազմակերպություն էլ կա։ Ու ամուսնուս առաքելությունը տվյալ դեպքում կոնֆերանսի մասնակիցներին իրենց քոլեջի թափուր տեղի մասին հայտարարություններ բաժանելն էր, ու հիմնական թիրախը, բնականաբար, սևամորթ ֆիզիկոսներն էին։ Կոպիտ ասած՝ սևամորթ նմուշ էր պետք ֆակուլտետի դասախոսական հավաքածուում։ Բայց սևամորթները, ցավոք, առանձնապես չէին հետաքրքրվել առաջարկով, ու ֆակուլտետը մինչև վերջերս էլ դեռ գունային միապաղաղության մեջ էր։

Մոտ մի տարի առաջ նորից թափուր տեղ կար քոլեջում, ու բազմաթիվ դիմումների հիման վրա պիտի մեկին ընտրեին։ Ընտրությունը երկու փուլով էր։ Առաջին փուլում ընտրում էին զուտ դիմումների, ռեզյումեների հիման վրա՝ նախօրոք սահմանված կոնկրետ չափանիշներով գնահատելով բոլոր դիմումները, որոնց տերերը որոշակի միավորներից ցածր հավաքելու դեպքում երկրորդ փուլ չէին անցնում։ Երկրորդ փուլն էլ արդեն հարցազրույցն էր հանձնաժողովի հետ, որի անդամ էր նաև ամուսինս։ Հանձնաժողովի անդամներից էր նաև վերևներից մի կին, որը միակն էր, որ ֆակուլտետից չէր, ու նա հայտնի էր իր ֆեմինիստական մոտեցումներով։ Ասում էին, որ եթե հանկարծ նախնական փուլն անցածների մեջ կին չլինի, էդ կնոջն էդ հանգամանքը հեչ դուր չի գա, հետևաբար դիմողներին գնահատելիս անհրաժեշտության դեպքում պետք է նշաձողն իջեցնել էնքան, որ անպայման առնվազն մի կին ներառվի երկրորդ փուլ անցածների ցուցակում։ Դասախոսներին էլ էդ միտքը դուր չէր եկել, քանի որ ամենաբարձր միավորներ հավաքած կինը մի քանի միավորով ցածր էր իրենց սահմանած անցողիկ–մինիմումից, ու, փաստորեն, ստիպված պիտի մինիմումը սահմանեին էդ կնոջ հավաքած միավորների հիման վրա, ինչի հետևանքով էլ ստիպված լրացուցիչ լիքը մարդկանց հետ հարցազրույց անցկացնել, այսինքն՝ ակնհայտ ժամանակի կորուստ, քանի որ հավանական թեկնածուներն ի սկզբանե պարզ էին։ Շատ դժգոհ էին էդ մոտեցումից, բայց էդպես էլ արեցին՝ նախօրոք իմանալով, որ մեկ է, էդ կինը դժվար թե երկրորդ փուլն անցնի։ Ու իսկապես չանցավ։ Լավ է գոնե՝ չէին պահանջել, որ անպայման կին պիտի ընդունեն։

Էսպիսի կտտցրած բաներ։

[Ուլուանա]

Մի երազ ունեմ, որ պարբերաբար տեսնում եմ։ Իբր ինստիտուտը դեռ չեմ ավարտել։ Արդեն պետականներն են, մեկ էլ հանկարծ պարզվում է, որ վերջին պահին բարձրագույն մաթեմատիկայի պետական քննություն են մտցրել, ու բոլորս, բնականաբար, խուճապի մեջ ենք։ Ո՞վ էր լսել Բրյուսովում մաթեմատիկա, էն էլ պետական, էդ էլ հերիք չի՝ դրա մասին մեզ տեղյակ են պահում քննությունից ընդամենը մի քանի օր առաջ... Ճիշտ է, մաթեմատիկայից դպրոցում վատ չեմ եղել, թեև չեմ էլ փայլել, բայց տասներորդ դասարանում, երբ բոլոր ուժերս կենտրոնացրել էի անգլերենի ու հայերենի վրա ու պարապում էի ընդունելության քննությունների համար, հատկապես երկրորդ կիսամյակում մաթեմատիկան լրիվ աչքաթող էի արել ու շատ բան բաց թողել։

Համանման երազ մայրս էլ էր տասնյակ տարիներ շարունակ պարբերաբար տեսնում (ինքն էլ է Բրյուսովն ավարտել)։ Մի քանի տարի առաջ հանգամանքների բերումով ստիպված եղավ նոր մանկավարժական մասնագիտություն ստանալ, սկսեց բարձրագույն մաթեմատիկա անցնել ու... մաթեմատիկայից պետական քննություն հանձնեց։ Հանձնելուց հետո չարաբաստիկ երազն այլևս չի տեսնում։

Էս սեմեստր, քանի որ նորածին երեխա ունեմ, որոշեցի քոլեջում միայն մի առարկա վերցնել։ Էնպես ստացվեց, որ օրերի, ժամերի ու էլի որոշ այլ առումներով ամենահարմարը տվյալ պահին մաթեմատիկան էր։ Թեև էս մասնագիտությանս հետ էլ մաթեմատիկան կարծես առանձնապես կապ չունի, բայց էստեղ այն բոլոր մասնագիտությունների դեպքում էլ պարտադիր առարկա է, ու վաղ թե ուշ պիտի վերցնեի։ Փաստորեն, իմ մղձավանջ–երազն էլ հիմա իր բարեհաջող ավարտը գտնելու հնարավորություն ունի։ Մի երկու օրից դասի եմ։ Հուսով եմ՝ քննությունը հանձնելուց հետո իմ երազացանկն էլ հաճելիորեն կթեթևանա։

Ասեմ, որ էս մաթեմատիկան բարեհաջող հանձնելուց հետո վերոհիշյալ երազն այլևս չեմ տեսնում (ավելի քան երկու տարի է անցել). թու՛–թու՛–թու՛։

Բայց, ցավոք, մի հատ էլ ունեմ էդ տիպի երազ...

Ուրեմն երազումս անընդհատ տանջվում եմ էն մտքից, որ, իբր, դեռ չեմ ավարտել երաժշտական դպրոցը, որում սովորում էի (որն իրականում 18 տարի առաջ եմ բարով–խերով ավարտել), ու, իբր, ավարտական տարում որոշ քննություններ կամ հանձնարարություններ չեմ հանձնել, պարտք եմ մնացել, ու մինչև չստանամ, ավարտական վկայականս չեն տա...
Բայց, իբր, իմ ավարտելու տարուց մի քանի տարի արդեն անցել է, ու ես էդ ընթացքում մատս մատիս չեմ տվել, լրիվ մտքիցս թռել էր, որ պարապելու բան ունեմ, համ էլ պիտի սոլֆեջիոյի դասերի գնայի էդ ամբողջ ընթացքում, բայց դրա մասին էլ չեմ հիշել ընդհանրապես... Ու հիմա հանկարծ հիշել եմ, բայց արդեն չգիտեմ էլ՝ ինձ թույլ կտան էդքան ուշացումով հանձնել պարտքս, թե չէ։ Բա չե՞ն ասի՝ էս ու՞ր էիր էսքան տարի, չէիր երևում, այ թամբալ։ Մյուս կողմից էլ զգում եմ, թե ինչքան բաներ եմ արդեն մոռացել, ու որ վերհիշելով պարապելն անհամեմատ ավելի ջանջալ ու աշխատատար գործ պիտի լինի, նույնիսկ եթե թույլ տան հանձնել չհանձնածս... Ու երազի ամբողջ ընթացքում տառապում եմ էդ մտքից, բայց միաժամանակ ոչինչ չեմ ձեռնարկում։ Ամբողջ երազը ներծծված է անտանելի սուր խղճի խայթով ու տագնապով։ Ու էդ երազը ժամանակ առ ժամանակ տեսնում եմ՝ չնչին փոփոխություններով։ Երաժշտականում սովորելու տարիներին չափից դուրս շատ եմ գլուխ պահել, միայն վերջին տարում եմ խելքի եկել, նորմալ պարապել ու լավ գնահատականներով ավարտել, չնայած գնահատականներս երբեք էլ վատը չեն եղել՝ վերջին պահերին ճկռելու շնորհիվ։

Էսօր էլ էի տեսել։ Էս անգամ սովորականից մի քիչ ուրիշ էր, բայց ընդհանուր առմամբ էլի նույն գորշ զանգվածի մեջ էի ։ Լավ էր՝ ամենասարսափելի պահին արթնացա։ Էս անգամ երազումս Ռուֆուսն էլ կար։ Արդեն չեմ հիշում, թե ինչ կապ ուներ ինքը իմ երաժշտական խնդիրների հետ, բաց հաստատ նույն երազն էր։ Միայն հիշում եմ, որ ինձ պիտի տաներ ինչ–որ խանութ, որի տեղը մենակ ինքը գիտեր, որտեղից ես ինչ–որ կարևոր բան պիտի առնեի, բայց թե ինչ՝ չեմ հիշում ։ էն էլ երազս պրծավ, էդպես էլ չհասցրինք գնալ էդ խանութը։ Ոչինչ, մի ուրիշ անգամ ։

Հիմա մտածում եմ՝ էս մի երազիցս ազատվելու համար էլ բռնեմ երաժշտությա՞ն դաս վերցնեմ, ի՞նչ է ։

[Ուլուանա]

«Անկապ օրագրում» ձանձրույթի մասին գրառում կարդացի, ցանկություն առաջացավ գրելու, թե հիմա ոնց եմ ես ձանձրույթն ընկալում։
Մի ժամանակ մտածում էի, որ ձանձրույթն առաջանում է էն ժամանակ, երբ ոչ մի հետաքրքիր բան չկա անելու։ Հիմա մտածում եմ, որ ձանձրույթը ոչ թե արտաքին հանգամանքներով պայմանավորված ու դրանցից ծնված, այլ հիմնականում մարդու ներսից եկող հոգեվիճակ է։ Եթե ներսումդ ձանձրույթը բույն է դրել, էդ պահին դժվար թե հետաքրքիր զբաղմունքները կարողանան փարատել այն, լավագույն դեպքում փարատման կարճատև պատրանք կլինի։ Ձանձրույթն էնքան էլ հետաքրքրության բացակայությունը չի, իմ կարծիքով, ինչպես ընդունված է համարել։ Ավելի ճիշտ՝ հետաքրքրության պակասի հետ է կապված, բայց ոչ թե արտաքին աշխարհում, այլ սեփական անձի մեջ։ Նկատել եմ, որ էն մարդիկ, ովքեր իրենք իրենց համար հետաքրքիր են, հազվադեպ են ձանձրանում՝ անկախ նրանից, թե որտեղ են ու ինչ պայմաններում։ Ինձ թվում է՝ ես սա հասկացա էն ժամանակ, երբ ինքս ինձ համար հետաքրքիր դարձա ։

[Ուլուանա]

Չէ, ոնց գցում–բռնում եմ, ինձ հետ հաստատ մի բան էն չի ։
Բայց մյուս կողմից էլ՝ ո՞վ ասեց, թե «էն»–ը միշտ լավ ա։ Բոլորովին էլ ոչ ։

[Ուլուանա]

Էս թեմայով նախկինում էլի եմ գրել, բայց դե արտահայտվելս գալիս է, պիտի արտահայտվեմ։

Վերջերս նկատել եմ, որ գնալով ավելի ու ավելի անհանդուրժող եմ դառնում լատինատառ գրառումների նկատմամբ։ Սկզբում մտածում էի, որ Ակումբի հայատառությանը շատ եմ սովորել, դրանից է, բայց վերջերս համեմատաբար ավելի շատ եմ Ֆեյսբուք մտնում, քան նախկինում ու համապատասխանաբար ավելի շատ եմ ստիպված լինում լատինատառ գրառումներ կարդալ, ու հեչ չէի ասի, թե ինչքան շատ եմ կարդում, էնքան աչքս սովորում է, ու նորմալ եմ ընկալում։ Չէ, ճիշտ հակառակը. ինչքան շատ եմ կարդում, էնքան ավելի եմ զզվում։ Ու հատկապես տհաճ է տեսնել, որ, այսպես ասած, հայատառի մեջ դաստիարակված ակումբցիները, որոնց համար, թվում է, հայատառ գրելն ու կարդալը պիտի արդեն ներքին պահանջ լիներ, Ֆեյսբուքում լրիվ հանգիստ լատինատառ են գրում։ Ստացվում է, որ մարդիկ հայատառ գրում են ուղղակի էն պատճառով, որ լատինատառ չի կարելի, թե չէ՝ լատինատառ հայերենն իրենց համար նույնքան նորմալ է, որքան հայատառը։

Ու էն պատճառաբանությունը, որ հեռախոսով են, կամ էդ պահին հայերեն ստեղնաշար չունեն, հեչ էլ արդարացում չի։ Հեռախոսով ես՝ մի գրի, աշխարհը փուլ չի գա, եթե ֆեյսբուքահայությունը էդ պահին չիմանա, թե դու ինչ ես ուտում կամ որ կինոն ես նայում։ Էնքան քիչ են էն դեպքերը, երբ համ գրելն է հրատապ, համ էլ իսկապես հայատառ գրելու հնարավորություն չկա։ Էլ չեմ ասում, որ երբ մարդը կանոնավոր կերպով լատինատառ է գրում, հնարավորություն չունենալու մասին արդեն խոսք լինել չի կարող. եթե իսկապես ուզենար հայատառ գրել, եթե իր համար դա իսկապես կարևոր լիներ, մի բան կնախաձեռներ հայատառ գրելու համար։ Ինձ համար էդ նույնն է, ոնց որ մի բան ուտես, մնացորդը գցես գետնին, որովհետև ուտելդ ավարտելու պահին դիմացդ աղբաման չկար, ու դու չես ուզում քեզ նեղություն տալ, մի քանի քայլ էլ անել, մինչև աղբաման տեսնես, գցես մեջը։ Ի դեպ, տեսողական առումով էլ լատինատառ հայերենը նենց տեղը–տեղին աղբի տեսք ունի։ Ուղղակի երբ մարդիկ աղբանոցում շատ են լինում, աղբը դադարում են ընկալել որպես այդպիսին։
Սա գրելիս որևէ կոնկրետ մարդու նկատի չունեի, բայց ովքեր մեջն իրենց տեսան, ճիշտ արեցին։

[Ուլուանա]

Շներից վախենալու մասին թեման որ բացվեց, հիշեցի մի քանի տարի առաջ բլոգումս արած էս գրառումս, մտածեցի՝ էստեղ էլ դնեմ։


Կենդանիներ միշտ էլ սիրել եմ, բայց... հեռվից։ Համ սիրել եմ, համ էլ միշտ վախեցել, իսկ տարիների ընթացքում վախս ընդամենը մի քիչ պակասել է, բայց ընդհանուր առմամբ նկատելի տարբերություն, ցավոք, չկա... Ընդհանրապես մարդուց բացի, ցանկացած շարժվող բան տեսնելիս վեր եմ թռնում, սարսռում եմ, հատկապես եթե շարժումն անսպասելի է... Չգիտեմ՝ ինչից է, երբ է սկսվել, կամ արդյոք ինչ–որ պահից է սկսվել, թե չէ, բայց ինչ ինձ հիշում եմ (էլ չասեմ՝ երբվանից)՝ միշտ էլ էդպիսին եմ եղել՝ «հուշտ եղած»։ նույնիսկ պատահել է, մի քանի հոգով ինչ–որ կենդանու շոյել ենք, բայց պարտադիր հետս պիտի մարդ լինի, որ շոյվողին էդ պահին բռնի, թե չէ՝ ես ոչ մի դեպքում չեմ համարձակվի ձեռք տալ կենդանուն. բա որ հանկարծ էդ պահին կտրուկ շարժումով վեր թռնի... Տեղնուտեղը լեղաճաք կլինեմ ու էնպես կգոռամ, որ ավելի լավ է չպատկերացնել...

Քանի որ շներն առօրյայում ամենահաճախ հանդիպող կենդանիներն են, վախերիս հիմնական մասը բաժին է ընկնում էդ խեղճերին... Ախր շունն իմ ամենասիրած կենդանիներից մեկն է, բայց դա ինձ չի խանգարում միաժամանակ վախենալ շներից ու խուսափել։ Հիմա դեռ ոչինչ, շների հետ ինձ էլի մի քիչ պահել գիտեմ, բայց փոքր ժամանակ... Խայտառակ բաներ էի անում։ Հենց հեռվից շուն էի տեսնում, անմիջապես կտրուկ փախուստի էի դիմում, դե, շունն էլ, բնականաբար, հետևիցս... Էդպես վազում էինք շնչակտուր, այդ ընթացքում էլ, եթե բախտս բերում էր, և շունը տիրոջ հետ էր լինում, տերն էլ էր շան հետևից էր վազում ու մի կողմից փորձում շանը հետ պահել, մյուս կողմից փորձում ինձ համոզել, որ կանգնեմ։ Բայց դե էլ ո՞նց կանգնեի. շունը հետևիցս էր ընկած։ Երբեմն բախտս բերում էր, ու նախքան շան՝ ինձ բռնելը հասնում էի ապահով տեղ ու թեթևացած շունչ քաշում։ Շնչակտուր կերպով շրխկացրած դռան հետևից ներս սողոսկել տենչող շան մռութը բավական սովոր տեսարան էր ինձ համար։ Բայց պատահում էր, որ ճանապարհին ոչ մի հասանելի ապահով տեղ չէր լինում, ու ստիպված, շան տիրոջ՝ ինձ կանգնեցնելու բազմաթիվ փորձերին տեղի տալով, այլ ելք չտեսնելով՝ կանգ էի առնում, ու զարմանում, որ շունն էլ կանգնեց։

Հիշում եմ՝ մի անգամ երաժշտական դպրոցից տուն պիտի գայի, մամաս էլ ինձ ընդառաջ էր գալիս, բայց նախքան մեր հանդիպելը մեր միջև հայտնվեց մի մեծ շուն, ու ես, նրան տեսնելով, ինքս էլ չնկատեցի, թե ինչպես հանկարծ սկսեցի հակառակ ուղղությամբ վազել... Դե, շունն էլ, իր տեսակի բնազդներին չդավաճանելով, նետվեց հետևիցս։ Մի որոշ ժամանակ շրջանաձև վազելուց հետո մամայիս ու շան տիրոջ հորդորները լսելով՝ մի կերպ ինձ ստիպեցի կանգնել, որից հետո շան տերը երկար–բարակ ինձ սկսեց բացատրել, որ երբ վազում ես, շունն էլ հետևիցդ է վազում, պիտի կանգնես, որ ինքն էլ կանգնի։ Ամեն անգամ հասկանում էի, բայց դե հաջորդ անգամ էլի նույնն էի անում, որովհետև շուն տեսնելուս ու փախուստի դիմելուս միջև կարծես ժամանակ չէր լինում, անկախ ինձնից վազում էի...

Հետո ինձ ասեցին, որ շներն զգում են, երբ իրենցից վախենում ես, ու հենց վախեցողների վրա են հարձակվում... Պահո՜... Այս նորությունն ինձ ոչ միայն չմխիթարեց ու խելքի չբերեց, այլև ավելի վախեցրեց... Փաստորեն, նույնիսկ եթե խելոք–խելոք ինձ համար քայլեմ շան կողքով ու ձևացնեմ, իբր, չեմ վախենում, միևնույն է, ինքը կհասկանա, որ իրականում վախենում եմ, ու կհարձակվի վրաս... Ուժըս... Էդ բացահայտումից հետո շներն ինձ համար ավելի սարսափազդու արարածներ դարձան։

Մեր շենքի երրորդ հարկում մի շատ կատաղած շուն էր բնակվում։ Չափսերով մեծ չէր, բայց շատ կծան էր ու լաչառ։ Մենք էլ հինգերորդ հարկում էինք ապրում, ու եթե հանկարծ իջնելուց առաջ ներքևներից շան ձայներ լսեի, ոչ մի դեպքում ոտքով չէի իջնում։ Բայց դե ինչքան էլ զգուշանայի, մեկ–մեկ, այնուամենայնիվ, անցանկալի դաժան հանդիպումը տեղի էր ունենում... Որ հիշում եմ, թե ինչքան եմ երրորդ հարկից մինչև հիգերորդ հարկ շնչակտուր փախել... Բայց դե էդ շան հետ էլ հաստատ մի բան էն չէր, որովհետև լսել էինք, որ իրենց տուն մտնող ցանկացած մարդու վրա հարձակվում ու կծում էր, էլ ուր մնաց իրենից նախապես վախեցողի վրա չհարձակվեր։ Մեր շենքում էլ, ի դժբախտություն ինձ, շներին Աստված տվել՝ չէր խնայել...

Հետո էնպես ստացվեց, որ տասներորդ դասարանում պիտի տատիկենցս տանն ապրեի՝ Եղվարդում, իսկ իրենք ապրում էին սեփական տանը՝ բավական խորն ընկած թաղերում, որտեղ կողք–կողքի շարված տներից համարյա բոլորում էլ շուն կար... Դե արի ու ամեն օր, դրանց մոտով անցնելով, դասի գնա... Պատկերացնու՞մ եք, եթե բոլոր հանդիպած շներից փախնեի... Երևի ավելի հեշտ կլիներ ընդհանրապես մոռանալ տնից դուրս գալու մասին։ Մի խոսքով՝ քանի որ ուրիշ ճար ուղղակի չունեի, ստիպված սկսեցի «չվախենալ», ինչը տվյալ դեպքում նշանակում էր ուղղակի նրանց հանդիպելիս չփախչել։ Էդպես, մի կողմից վախվխելով, մյուս կողմից՝ խելոք–խելոք օրական մոտ տասը շան մոտով անցնելով գնում–գալիս էի, ու ոչ մի շուն չէր հարձակվում վրաս։ Համ էլ արդեն ինձ քիչ–քիչ ընտելացան, ու տեսնելիս նույնիսկ չէին հաչում։ Փաստորեն, ինչ հեշտ էր ամեն ինչ։ Չէի ասի, թե վախս լրիվ անցել էր, բայց, համենայնդեպս, էդ շրջանում, զգալիորեն պակասել էր։

Բայց դե դրանից հետո էլ մի դեպք եղավ։ Երբ արդեն Եղվարդում չէի ապրում, մի անգամ էնտեղ գնացել էի դասատուիս տուն, ու երբ վերադառնում էի տատիկիս տուն, արդեն սկսել էր մթնել։ Դե, ես էլ ինձ համար արխային քայլում եմ տատիկենցս հարևանի տան կողքով, խաղաղ երեկո է, ոչ մի ձայն–ձուն չկա։ Մեկ էլ զգացի, որ հետևից մեկը սրունքս «բռնեց»... Միանգամից էդ ո՜նց գոռացի, էնքան ուժեղ, որ էս խեղճ շունը ինձնից բեթար սարսափահար ոտքս թողեց ու փախավ։ Փաստորեն, որոշ ժամանակ ինձ չտեսնելուց հետո արդեն հասցրել էր մոռանալ... Դա առաջին ու առայժմ միակ դեպքն էր, երբ ինձ շուն էր կծել, եթե, իհարկե, դա կարելի էր կծել համարել, որովհետև ցավոտ չէր, ուղղակի ատամներով էդպես անսպասելի բռնված լինելու զգացողությունն էր վախենալու։

[Ուլուանա]

Հասուն տարիքում քոլեջում ուսանող լինելու տխուր կողմերից մեկը գիտե՞ք որն է. էն, որ ամեն անգամ նոր առարկա վերցնելիս համակուրսեցիներիդ մեջ փնտրում ես նենց մեկին, որի հետ իսկապես կուզենայիր ընկերություն անել, բայց ի վերջո ամեն անգամ ստիպված ես լինում գիտակցել, որ տվյալ խմբում միակ մարդը, որի հետ հավեսով կընկերանայիր, դասախոսդ է։ Իսկ դասախոսների հետ ընկերություն անելն էթիկապես ընդունելի չի համարվում։

Մյուս կողմից՝ ես երևի երբեք էլ չեմ եղել էնպիսի տարիքում, որի ժամանակ ընկերություն կանեի էստեղ ինձ հանդիպած ուսանողների հետ։ Չէ, էնպես չի, որ մեջները լավ ու հետաքրքիր մարդիկ չեն լինում, ուղղակի իմ ու իրենց աշխարհների միջև հատման կետեր առայժմ չեն հայտնաբերվել։