Կազմակերպված մատերիա՝ գիտակցություն

[Elmo]

Թեման բացելուց իհարկե չեմ ակնկալել, որ կստանամ պատասխան իմ հարցերին, որովհետև դրանց պատասխանը գտնելուց նոբելյան մրցանակի կարժանանաք: Ուզում եմ պարզապես քննարկենք ու ամեն մեկս մեր հասկացածով կիսվենք:

Էս թեմայով ցանկացած մտորրում կամ ցանկացած հետևություն կարող է շատերի համար ծիծաղելի ու անհավանական թվա, բայց մի պատմական ճշմարտություն կա, որը պետք է որ բոլորին ստիպի լուրժ վերաբերվել հարցին:

Մարդը օժտված է գիտակցությամբ: Իր գիտակցությամբ մարդը կարողանում է ինչ-որ չափով հասկանալ տիեզերքի բնույթն ու իր իսկ սեփական ուղեղի աշխատանքը: Մարդը կարողանում է հասկանալ, որ ունի գիտակցություն: Շատ կենդանի օրգանիզմներ դա չեն գիտակցում: Եթե փորձենք միաբջիջ ամեոբային բացատրել նրա դերը սննդի շղթայում՝ ոչինչ չի ստացվի:

Բայց այստեղ գալիս է ամենամեծ բայցը: Մեր մոլորակը իր վրա բնակվող կյանքի բոլոր դրսևորումներով ու կատարյալ կազմակերպվածությամբ ինքնին բավականին զարմանալի տեղ է: Չվախենամ բնորոծումներից. մեր մոլորակը հրաշք տեղ է տիեզերքում: Ու այդ հրաշք տեղի ամենաինտելլեկտուալ կենդանին՝ մարդը երևի միակն է, որը հրաշքներին չի հավատում, բայց իր իսկ գոյությունն ու գիտակցությամբ օժտված լինեը ավելի քան հրաշք է: Դրա համար ամենաանհավանական տարբերակները նույնիսկ ըսկի էլ խելքից դուրս չեն ու ծիծաղելի չեն: Ծիծաղելի չէ, որ մի քանի միլիոն նյարդային բջջիջները կոնկրետ դասավորության դեպքում գիտակցություն են ձեռք բերում ու ծիծաղելի չի լինի, եթե մեզնից մեկը անում է ենթադրություն, որ մեր մոլորակը իր բոլոր կենսահամակարգով ձևավորում է ավելի կատարյալ գիտակցություն: Ու առավել ևս չեմ ծիծաղի, եթե մեկն ասի, որ տիեզերքը, իր բոլոր ատոմների կոնկրետ դասավորությամբ օժտվել է գիտակցությամբ՝ գերհզոր գիտակցությամբ:

[dvgray]

մի քանի միլիոն նյարդային բջջիջները կոնկրետ դասավորության դեպքում գիտակցություն են ձեռք բերում ու ծիծաղելի չի լինի, եթե մեզնից մեկը անում է ենթադրություն, որ մեր մոլորակը իր բոլոր կենսահամակարգով ձևավորում է ավելի կատարյալ գիտակցություն: Ու առավել ևս չեմ ծիծաղի, եթե մեկն ասի, որ տիեզերքը, իր բոլոր ատոմների կոնկրետ դասավորությամբ օժտվել է գիտակցությամբ՝ գերհզոր գիտակցությամբ:

առանց պլանավորման և հաշավրկի, ոչինչ է արդյունքը:
"պատահական գեներացիաներ" բնորոշումը՝ դա ընդամենը մոդելի անհասցկացության արդյունք է:
ամեն մի մատրեիա և ոչ միայն մատերիա, որ գոյություն ունի, խստիվ պլանավրոման արդյուն ՝: այդ պլանային կոդավերման ռելիզը՝ դա ուրիշ հարց է, և զուտ փիլիսոփայական կատեգորիա մարդու համար:

անգամ ամենպրիմիտիվ բյուրեղը, դա պլանավորման արդյունք է…

իմիջայլոց, մենք կենդանական և բուսական աշխարհի մասին ունենք ընդամենը մակերեսային պատկերացումներ:

[Դատարկություն]

Մարդը օժտված է գիտակցությամբ: Իր գիտակցությամբ մարդը կարողանում է ինչ-որ չափով հասկանալ տիեզերքի բնույթն ու իր իսկ սեփական ուղեղի աշխատանքը: Մարդը կարողանում է հասկանալ, որ ունի գիտակցություն: Շատ կենդանի օրգանիզմներ դա չեն գիտակցում: Եթե փորձենք միաբջիջ ամեոբային բացատրել նրա դերը սննդի շղթայում՝ ոչինչ չի ստացվի:

Մարդը օժտված է գիտակցությամբ, բայց դա միայն մարդու մտածողության արդյունքն է ինքն իր մասին: Հենց ամեոբայի օրինակով էլ. մարդը դատում է ամեոբայի «հասկանալ - չհասկանալու» մասին իր գիտակցությամբ, հնարավոր է, որ նա ունենա ինչ-որ «գիտակցություն», սակայն մարդու գիտակցությունն ինքն իրեն խաբում է: Մարդը փորձում է հասկանալ աշխարհը ու ինքն իրեն` օգտագործելով իր գիտակցությունը և հասնում է որոշակի արդյունքների: Մենք համարում ենք, որ մեր գիտակցությունը ճշմարիտ լուծումներ է գտնում, դրանում համոզվում ենք հենց օգտագործելով մեր գիտակցությունը:

Իսկ ի՞նչ կլինի, եթե մի պահ մտածենք, որ մեր գիտակցությունը սխալական է ի սկզբանե, այսինքն տրամաբանական եզրահանգումները, լուծումները և այն ամենը, ինչ մարդը հասել է իր պատմության ընթացքում սխալ են, սխալ մտածողության արդյունք են և այդ «սխալը» մեր գիտակցությունը չի կարողանում ընկալել, քանի որ այն ընկալելու համար մենք օգտվում ենք հենց գիտակցությունից, իսկ նա` սխալական է: Այս դեպքում, մենք կարող ենք ենթադրել ինչ ցանկանանք ու համարենք, որ դա ճշմարիտ է:

Կարելի է մտածել նաև հետևալ կերպ. այն ինչ գոյություն ունի արտաքին աշխարհում` մեր նյարդային համակարգի գործունեության արդյունքն է, այսինքն շրջապատում ոչինչն չկա, կա միայն մեր նյարդային համակարգը, որը կառուցում է ամեն բան ու մենք չենք կարող ապացուցել հակառակը, քանի որ մեր շրջապատի հետ կապը ապահովում է միմիայն մեր նյարդային համակարգը: Հնարավոր է նաև հետևալ դեպքը. մենք գիտենք, որ միայն մենք ենք օժտված գիտակցությամբ ու ապացուցում ենք այդ մեր գիտակցությամբ, շրջապատող անկենդան ու կենդանի բնության յուրաքանչյուր առարկա նույն կերպ է մտածում, դրա համար էլ ոչ մեկս չենք կասկածում առարկաների գիտակցված լինելու մեջ:

[Հայկօ]

Ինչքան հասկացա՝ տիեզերքի՝ գիտակցություն ունենալու հիպոթեզի համար հիմք են ծառայել երկու դրույթ.

1. Մարդը կազմված է կազմակերպված նյութից և գիտակցություն ունի:
2. Տիեզերքը կազմված է կազմակերպված նյութից:

Բայց, ըստ էության, ի՞նչ է մարդը: Ի՞նչ է մեր իմացած ցանկացած կենսատեսակը: Նյութի մի կազմակերպված կույտ, որն ընդունակ է բազմանալու, հարմարվելու և նույնիսկ շրջակա միջավայրն իրեն հարմարեցնելու, չէ՞: «Կազմակերպված նյութ» հասկացությունը գիտակցությունը չի ներառում: Սխալ է պնդելը, թե մարդու ատոմներն ավելի կազմակերպված են, քան առյուծինը. երկուսն էլ ընդունակ են կատարելու նույն հիմնական գործողությունները՝ մարսողություն, շարժում, բազմացում և այլն: Ավելին՝ գիտակցության առումով էլ մարդն առյուծից որակապես ոչ մի բանով չի տարբերվում, տարբերությունները զուտ քանակական են: Քանի որ գիտակցությունը, միտքը, մտածողությունը պարզապես կենսատեսակի այդ վերոհիշյալ հիմնական ֆունկցիաները կարգավորելու, կանոնակարգելու, համակարգելու և հսկելու գործիքներ են: Առյուծը դրանք չի՞ կարգավորում: Կարգավորում է: Նույնը՝ մարդը. սակայն մարդու այդ համակարգը մի քիչ ավելի զարգացած է: Ինչ ուզում եք ասեք, բայց վերացական մտածողությունը, արվեստները, փիլիսոփայությունը և մնացած այն ամենը, որ այսպես թե այնպես, ուղղակի կամ անուղղակի կորպով չեն նպաստում բազմացմանն ու ադապտացմանը (ներառյալ այս տիպի թեմաներն ու քննարկումները ), պարզապես побочный эффект-ներ են՝ մարդու՝ ավելի լավ հարմարվող ու ավելի լավ տարածվող դառնալու ճանապարհին: Այսինքն՝ գիտակցությունը շատ հեղհեղուկ հասկացություն է. դժվար է ասել, թե ամեոբայից՝ սունկ, սնկից՝ ծաղիկ, ծաղկից՝ մողես, մողեսից՝ կատու, կատվից՝ մարդ ճանապարհին հստակորեն ո՞րտեղ հայտնվեց այդ գիտակցությունը: Պարզապես կենսատեսակներից մեկը (մարդը) սկսեց ադապտացիայի ու գոյատևման նպատակով ավելի շատ օգտագործել իր ունեցած գործիքներից մեկը (միտքը՝ համակարգող, հսկող օրգանը), ոչ թե մյուսը (մկանները, ասենք): Մի խոսքով, շատ հեռացա բուն թեմայից. ասածս այն էր, որ մատերիայի կազմակերպվածությունը (մեզ ծանոթ աշխարհում) ոչ միշտ է հանգեցնում մարդու մակարդակով գիտակցության. մարդն ընդամենը մասնավոր դեպք է, ով ընտրել է այդ մի ճանապարհը: Երկրորդ՝ գիտակցություն ասվածը, ամեն դեպքում, ծառայում է նորից նույն վերոհիշյալ նպատակներին՝ գոյատևմանն ու բազմացմանը, իսկ թե Տիեզերքը գոյատևման ու բազմացման խնդիր ունի, չենք կարող ասել և ոչ մեկս:

[Elmo]

Հայկ ջան բայց արի ընդունենք, որ մարդը օժտված է ավելի բարձր գիտակցությամբ, քան իրեն պետք կլիներ միայն բազմանալու ու տեսակը պահպանելու համար: Օրինակ բերածդ առյուծը մտածված որս է անում իր սովը հագեցնելու համար, սեքսով է զբաղվում՝ բազմանալու համար և այն...: Ի տարբերություն առյուծի, մարդը կարողանում է տիեզերք բարձրանալ, լուսին թռչել ու բարդ մաթեմատիկական հաշվարկներ կատարել, տիեզերքի ուսումնասիրության համար, որը ոչ մի կերպ կապ չունի տեսակի պահպանման ու զարգացման հետ: Մարդու մոտ բարձրին հասնելու ձգտում կա, որը չկա ոչ մի այլ կենդանու մոտ:
Ինչո՞վ է օգնում տիեզերքի մասին գիտելիքների կուտակումը տեսակի պահպանման կամ կերակրման գործում: Հակառակը, մարդիկ իրենց առօրյա կոմֆորտի ու ստամքոսի համար նախատեսված միջողներով գիրք են գնում ու սովորում, արվեստով են զբաղվում ու ստեղծագործում, որը ոչ մի ընդհանուր բան չունի միայն կշտանալ ու բազմանալ ցանկացող կենդանիների հետ:

Ամբողջ հարցը կայանում է նրանում, թե ի՞նչն է ստիպում մարդուն ստեղծագործել, ավելի մեծ գիտելիքներ կուտակել ասենք հարևան գալակտիկայի մասին, որտեղ հայտնվելու ֆիզիկական հնարավորություն առանց այդ էլ չկա: Համենայն դեպս մեզ հայտնի մաթեմատիկան մեկ տարբերակ է թողնում այդպիսի ճանապարհորդության համար, այն էլ ոչ ստաբիլ ճիճվի առանցքների միջոցով:

Ինչ վերաբերվում է գիտակցության իլուզիայի մասին, որը նշել է Դատարկությունը:
Գիտակցության իլուզիան իհարկե հնարավոր բան է, բայց մարդը շատ ոլորտներ ուսումնասիրելիս օգտագործում է ոչ միայն սեփական զգայարանները, որոնք կարող են իլուզիա ու խաբեություն ստեղծել, այլ տարբեր տեսակի չափիչ սարքեր ու ուսումնասիրվող մատերիայի այնպիսի ազդեցություններ, որոնք նույնիսկ մեր զգայարանները ի վիճակի չեն ֆիքսել: Օրինակ հենց բազմաչարչար մութ մատերիայի գոյությունը մենք չէինք էլ նկատի, եթե չլիներ նրա գրավիտացիան: Իսկ գրավիտացիան զգայարաններով չենք զգում, այլ միայն տեսնում ենք նրա ճկած տարածություն-ժամանակային ցանցը, որը ուղիղ հետագծերը ճկում է շրջանաձև ուղեծրերի:
Մատիրցայի գաղափարը տվյալ դեպքում ռեալ չէ: Այն ինչ մենք հայտնաբերել ենք, ավելի քան իրական է ու գոյություն ունի անկախ մեր գիտակցությունից ու զգայարաններից: Տիեզերական զոնդերը, որոնք չափում են տիեզերքի ռադիացիան, չեն կարող ունենալ իլուզիաներ, կամ հենց նույն իլուզիաները, որոնք մենք կունենաինք:

[Դատարկություն]

Ինչ վերաբերվում է գիտակցության իլուզիայի մասին, որը նշել է Դատարկությունը:
Գիտակցության իլուզիան իհարկե հնարավոր բան է, բայց մարդը շատ ոլորտներ ուսումնասիրելիս օգտագործում է ոչ միայն սեփական զգայարանները, որոնք կարող են իլուզիա ու խաբեություն ստեղծել, այլ տարբեր տեսակի չափիչ սարքեր ու ուսումնասիրվող մատերիայի այնպիսի ազդեցություններ, որոնք նույնիսկ մեր զգայարանները ի վիճակի չեն ֆիքսել: Օրինակ հենց բազմաչարչար մութ մատերիայի գոյությունը մենք չէինք էլ նկատի, եթե չլիներ նրա գրավիտացիան: Իսկ գրավիտացիան զգայարաններով չենք զգում, այլ միայն տեսնում ենք նրա ճկած տարածություն-ժամանակային ցանցը, որը ուղիղ հետագծերը ճկում է շրջանաձև ուղեծրերի:
Մատիրցայի գաղափարը տվյալ դեպքում ռեալ չէ: Այն ինչ մենք հայտնաբերել ենք, ավելի քան իրական է ու գոյություն ունի անկախ մեր գիտակցությունից ու զգայարաններից: Տիեզերական զոնդերը, որոնք չափում են տիեզերքի ռադիացիան, չեն կարող ունենալ իլուզիաներ, կամ հենց նույն իլուզիաները, որոնք մենք կունենաինք:

Ահա հասկանում եմ, որ ամեն բան չէ, որ մեր զգայարաններով ընկալում ենք, բայց ցանկացած սարքի ցուցադրած արդյունքները, մենք ընկալում ենք մեր զգայարաններով և ապա կատարում մեր զգայարանների ընկալածի հիման վրա մեր եզրահանգումները, որը արդեն բարձրագույն ճանաչողական գործընթացն է, այսինքն, եթե մեր զգայարանները կամ մտածողությունը մեզ ստի, ամեն դեպքում, նույնիսկ ամենաճշգրիտ սարքի ժամանակ սխալ արդյունքը ապահովված է, մենք ուրիշ տարբերակ չունենք արտաքին միջավայրը ուսումնասիրելու համար: Կամ երկրորդ դեպքի համար. իրականում սարքը գոյություն չունի, մեր նյարդային համակարգը ստիպում է զգալ ինչ - որ սարքի գոյություն, ազդակներ փոխանցելով դեպի ռեցեպտորներ, ապա զգայարաններով ընկալում է նրա արդյունքները նույն կերպ և մենք կատարում ենք սխալ եզրահանգումները:

[Elmo]

Ահա հասկանում եմ, որ ամեն բան չէ, որ մեր զգայարաններով ընկալում ենք, բայց ցանկացած սարքի ցուցադրած արդյունքները, մենք ընկալում ենք մեր զգայարաններով և ապա կատարում մեր զգայարանների ընկալածի հիման վրա մեր եզրահանգումները, որը արդեն բարձրագույն ճանաչողական գործընթացն է, այսինքն, եթե մեր զգայարանները կամ մտածողությունը մեզ ստի, ամեն դեպքում, նույնիսկ ամենաճշգրիտ սարքի ժամանակ սխալ արդյունքը ապահովված է, մենք ուրիշ տարբերակ չունենք արտաքին միջավայրը ուսումնասիրելու համար: Կամ երկրորդ դեպքի համար. իրականում սարքը գոյություն չունի, մեր նյարդային համակարգը ստիպում է զգալ ինչ - որ սարքի գոյություն, ազդակներ փոխանցելով դեպի ռեցեպտորներ, ապա զգայարաններով ընկալում է նրա արդյունքները նույն կերպ և մենք կատարում ենք սխալ եզրահանգումները:

Էդ տարբերակը զուտ որպես մոդել հնարավոր ա, բայց ռեալ չի: Եթե նույնիսկ ռեալ ա, ապա էդ սիմուլյատորը տիեզերքից էլ բարդ պետք ա լինի:

[յոգի]

Տիեզերքը դա մի հսկա մարմին է, որը հսկվում է Գիտակցության կողմից և այդ տիեզերքում գոյություն ունի շատ մութ և լույս մասեր, որոնց մասին դեռ գիտնականները կարգին չգիտեն, դա Նյութ է ««մատերիա»», որը ըստ Սանկհյա փիլիսոփայության բաղկացած է քսանչորս նյութական տարրերից և դրանց վրա իշխում է Գիտակցությունը, այսինքը Ապրող Էակը: Նույնը դա մարդու մարմինն է, որը նույնպես բաղկացած է քսանչորս տարրերից և դրա վրա իշխում է Ապրող էակը: Երբ ապրող էակը լքում է մարմինը ապա մարմինը վերածվում է մի անգիտակից մատերիայի և միաձուլվում է հողի հետ...
Ապրող էակը, որը գտնվում է Մարմնի սրտում, նրանից բխում է կյանքի ուժը, գիտակցությունը և տարածվում է մարմնով մեկ այրան և շնչի ճամփուղիներով, որոնք ըստ Էակի ցանկությամբ գործի են դնում մարմնին: Գոյություն ունի տասը Օդի տեսակ, որոնք են՛ Պրանավայուն, որի դերը զգայարանների և զգայական առարկաների միջև գոյություն ունեցող փոխհարաբերություններն է ղեկավարում: Դա ականջին թույլ է տալիս լսել, աչքերին տեսնել, քթին հոտոտել, լեզվին ճաշակել և ձեռքերին շոշափել:
Այս գործողությունները կատարվում են Էակից դուրս, մարմնում: Մյուս տեսակը դա Ապանավայուն է, դերը վայրընթաց, մյուսը Վիյանա վայուն, որը կծկում և լայնացնում է, մյուսը Սամանա վայուն, որը պահպանում է հավասարակշռությունը և մյուսը Ուդանա վայուն, որը վերընթաց է:

[Tig]

........

Բայց այստեղ գալիս է ամենամեծ բայցը: Մեր մոլորակը իր վրա բնակվող կյանքի բոլոր դրսևորումներով ու կատարյալ կազմակերպվածությամբ ինքնին բավականին զարմանալի տեղ է: Չվախենամ բնորոծումներից. մեր մոլորակը հրաշք տեղ է տիեզերքում: Ու այդ հրաշք տեղի ամենաինտելլեկտուալ կենդանին՝ մարդը երևի միակն է, որը հրաշքներին չի հավատում, բայց իր իսկ գոյությունն ու գիտակցությամբ օժտված լինեը ավելի քան հրաշք է: Դրա համար ամենաանհավանական տարբերակները նույնիսկ ըսկի էլ խելքից դուրս չեն ու ծիծաղելի չեն: Ծիծաղելի չէ, որ մի քանի միլիոն նյարդային բջջիջները կոնկրետ դասավորության դեպքում գիտակցություն են ձեռք բերում ու ծիծաղելի չի լինի, եթե մեզնից մեկը անում է ենթադրություն, որ մեր մոլորակը իր բոլոր կենսահամակարգով ձևավորում է ավելի կատարյալ գիտակցություն: Ու առավել ևս չեմ ծիծաղի, եթե մեկն ասի, որ տիեզերքը, իր բոլոր ատոմների կոնկրետ դասավորությամբ օժտվել է գիտակցությամբ՝ գերհզոր գիտակցությամբ:

Կեցցես Էլմո ջան: Ես հիմնականում այ այս մոտեցման կողմնակիցն եմ: Ոչ թե ծիծաղելի չէ, այլ հակառակը՝ շատ տրամաբանական է այդպես կարծել: Իմ կարծիքով ցանկացած նյութ այս կամ այն ձևով ունի գիտակցություն, որը գերգլոբալ գիտակցության մաս է կազմում: Որին էլ շատ հաճախ անվանում ենք Արարիչ: Օրինակ բերենք մարդուն: Մարդը նույնպես կազմված է նյութից և այդ նյութին կազմակերպվածություն է տալիս գիտակցությունը, որը հանդիսանում է գերգիտակցության մաս: Բայց այդ մաս կազմելը մարդ չի զգում՝ այնպես ինչպես օրինակ մեր մարմնի որևէ օրգան կան բջիջ չի զգում մեր մի մասը կազմելու իրողությունը: Կարծում եմ օրինակ մարդու սիրտն էլ օժտված է իրեն համապատասխան գիտակցությանմբ, քանի որ այն կատարում է այնպիսի բարդ ֆունկցիա, որը դժվար թե կարողանար իրականացնել առանձ գիտակցությամբ: Եվ մարդը նույպես չի զգում սրտի գիտակցությունը, այսինքն մեր սիրտը աշխատում է անկախ մեր գիտակցությունից, այսինքն այ ունի իր սեփական գիտակցությունը, որի ձևն ու չափը մեզ համար խորդ է: Իհարկե կան մարդիկ որոնք կարողանում են ղեկավարել իրենց սրտի աշխատանքը, այ այստեղ էլ բացվում է մի նոր թեմա՝ մարդու գիտակցության և նրա օրգանների գիտակցության կապի և փոխհամագործակցության մասին…
Սա այնքան բարդ ու խորը ոլորտ է, որ մի մարդու կյանքը չի հերիքի այն լիովին հասկանալու համար…

[Դատարկություն]

...Բայց այդ մաս կազմելը մարդ չի զգում՝ այնպես ինչպես օրինակ մեր մարմնի որևէ օրգան կան բջիջ չի զգում մեր մի մասը կազմելու իրողությունը: Կարծում եմ օրինակ մարդու սիրտն էլ օժտված է իրեն համապատասխան գիտակցությանմբ, քանի որ այն կատարում է այնպիսի բարդ ֆունկցիա, որը դժվար թե կարողանար իրականացնել առանց գիտակցությամբ: Եվ մարդը նույպես չի զգում սրտի գիտակցությունը, այսինքն մեր սիրտը աշխատում է անկախ մեր գիտակցությունից, այսինքն այ ունի իր սեփական գիտակցությունը, որի ձևն ու չափը մեզ համար խորթ է: Իհարկե կան մարդիկ որոնք կարողանում են ղեկավարել իրենց սրտի աշխատանքը, այ այստեղ էլ բացվում է մի նոր թեմա՝ մարդու գիտակցության և նրա օրգանների գիտակցության կապի և փոխհամագործակցության մասին…
Սա այնքան բարդ ու խորը ոլորտ է, որ մի մարդու կյանքը չի հերիքի այն լիովին հասկանալու համար…

Չգիտեմ, իհարկե շատ հավատալու է, մանավանդ, բջիջների գիտակցված լինելու պահը ու նաև շրջապատող աշխարհի գիտակցված լինելու փաստը, բայց էստեղ մի քանի հարցեր կան ու ինձ թվում է, շատ խորանալ էլ պետք չի էս հարցում, որովհետև խելագարության կհասցնի մարդու գիտակցությունը ինքն իրեն:

Փաստորեն` գիտակցության մեջ ենք մենք, մենք գիտակցություն ենք և կրում ենք գիտակցություն մեր մեջ: Շրջապատող ամեն մի երևույթ օժտված է գիտակցությամբ, որոնց մի մասը հենց ինքն էլ գիտակցության, ենթագիտակցությունների ու գուցե նաև ավելի մանր գիտակցությունների կրող է: Ու միաժամանակ, բոլորս հանդիսանում ենք ավելի մեծ գիտակցության մի մասնիկը, որն էլ գուցե առավել մեծ գիտակցություն է կազմում... ու ոչ մեկը մյուսի գոյության մասին համարյա թե չի կասկածում (որ մենք այստեղ գրում ենք արդեն իսկ կասկածում ենք): Բայց էս դեպքում հարց է առաջանում, ո՞վ է ում կառավարում, մենք մեր բջիջներին, թե՞ մեր գիտակցված բջիջները մեզ, իսկ գուցե բջիջների կառուցվածքային էլեմենտները, որոնք նույնպես հնարավոր է ունենան գիտակցություն: Բնությունն է կառավարում մեզ, թե՞ մենք բնությանը, իսկ գուցե տիեզե՞րքը: Էս դեպքում, էլի հնարավոր է այն տարբերակը, որ իրականում մենք գիտակցություն չունենք..

[յոգի]

Ու միաժամանակ, բոլորս հանդիսանում ենք ավելի մեծ գիտակցության մի մասնիկը, որն էլ գուցե առավել մեծ գիտակցություն է կազմում... ու ոչ մեկը մյուսի գոյության մասին համարյա թե չի կասկածում (որ մենք այստեղ գրում ենք արդեն իսկ կասկածում ենք):

Շատ ճիշտ ես մտածում Դատարկություն ջան, բոլորս հանդիսանում ենք Գերագույն գիտակցության մի մասնիկը և այդ Գերագույն Գիտակցությունը Անսահման է ամենատարած, գտնվում է ամեն մի ատոմի մեջ և ատոմից դուրս... Նա գիտի բոլորի գոյության մասին, բայց մենք Նրա գոյության մասին կարողա գիտենք շատ չնչին մասը կամ էլ ոչինչ չգիտենք...

Բայց էս դեպքում հարց է առաջանում, ո՞վ է ում կառավարում, մենք մեր բջիջներին, թե՞ մեր գիտակցված բջիջները մեզ, իսկ գուցե բջիջների կառուցվածքային էլեմենտները, որոնք նույնպես հնարավոր է ունենան գիտակցություն:

Կառավարում է Գերագույն Գիտակցությունը բոլորին և ամեն ինչ, Նրա կառավարումից դուրս ոչինչ չկա, բայց կա Ազատ կամքը... ինչ վերաբերվում է բջիջներին, թե ո՞վ է ում ղեկավարում, դա ղեկավարվում է բնության երեք գոյավիճակների կողմից (առաքինի, կրքի և տգիտության)... Ապրող էակը չի ղեկավարում ոչ մի բջջի, ոչ էլ հակառակը, մարմնի աճը և զարգացումը տեղի է ունենում գոյավիճակների ներքո, բայց Ապրող էակը կարող է ճիշտ ուղություն տալ մարմնի ճիշտ աճին... Բջիջները մարմնում առանձին ապրող էակներ են իրենց բջջային մարմնով, որոնք կատարում են իրենց յուրահատուկ դերը մարմնում...

Բնությունն է կառավարում մեզ, թե՞ մենք բնությանը, իսկ գուցե տիեզե՞րքը: Էս դեպքում, էլի հնարավոր է այն տարբերակը, որ իրականում մենք գիտակցություն չունենք..

Բնությունը ղեկավարում է մարմնի ֆունկցիաները, բայց ոչ մեզ, իսկ բնությանը ղեկավարում է Գերագույն Գիտակցությունը, կամ ավել ճիշտ նրա կողմից հանձնարարված Դէվաներ (Լույսավոր անձիք), որոնք ղեկավարում են բոլոր նյութական տարրերը և նյութական տիեզերքը... Ինչ վերաբերվում է, թե մենք չունենք գիտակցություն, ապա դա լինել չի կարող, այլապես չերիր կարող այսքան խելացի մտքեր գրել...