Շինարարի, My World My Space-ի և ուզուզի համատեղ պատմվածքը

[Chuk]

Շինարար ջան, ուղղակի ասեմ, որ ես չէի ասել, թե դու քաղաքականություն ես խառնել, դա ես խառնեցի, ընդ որում քաղաքականություն բառը դնելով չակերտների մեջ: Ուղղակի կարծում եմ, որ նման հարցերին ուշադրություն դարձնելը ճիշտ է:

[My World My Space]

Էլի եկա քննադատելու:
Նախ սկսեմ գովելուց. երեքի ոճն էլ հավանեցի, հատկապես առաջինինը՝ Շինարարինը:
Ու ընդհանրապես էս համատեղ պատմվածքները կարդալուց մոտս տպավորություն ա, որ կա տաղանդավոր սերունդ, որն ինչ-որ չափով մտքի դեֆիցիտ ունի (ես էլ հետները): Մշտապես գրելաոճն ավելի եմ հավանում քան ասելիքը (վերջերս): Չնայած էս անգամվա առաջին հատվածը մտքի առումով էլ, որպես պատմվածքի սկիզբ շատ հավանեցի, բայց արդեն շարունակության հետ, որպես ամբողջական պատմվածք կարդալ ու մոռանալու բան ա:

Շնորհակալություն, անկեղծության համար....

Երկրորդ մասը մի քիչ աղքատիկ էր, երևի, բայց ամբողջական էր՝ նախագծի համատեքստում:

կասեմ պարզապես, որ սկիզբը իմ պատկերացրածը չէր, ու չցանկացա աղավաղել,այդ պատճառով ընտրեցի Տեր պողոսին ավելի լայն ու համակողմանի ներկայացնելու տարբերակը, որով կարծում եմ երկու գործ արեցի, օգնեցի գծել տեր Պողոսի ամբողջական կերպարը, և հնարավորություն տվեցի Ուզուզին շարունակել Շինարարի ուղով, եթե ցանկանում է, բայց.... արդյունքում ստացվեց մի վերջաբան, որին ամենևին չէի սպասում,

Հետո սկսվեցին տարօրինակ հայացքներ, տարօրինակ հարցեր, որոնք ձնագնդիի պես գլորում ու մեծացնում էին շշուկները` խե՜նթ է..... տեր Պողոսը` անհողորդ այս ամենին, վայելում էր իր մենությունն արարչի հետ, մինչդեռ գմբեթի ճեղքերից ներս թափանցող լույսը փոշիներից ոսկի էր սարքում ու լցնում նրա գլխին:
Անցյալի ու ներկայի սահմանագծում անփոփոխ առօրյան էր, մինչև մի օր կատարվեց անսպասելին......

դե եթե Ուզուզը այսպես էր պատկերացրել անսպասելին, ես համաձայն եմ.....

Ուզուզ ջան ապրես.....

[ուզուզ]

Շնորհակալություն կարծիքների համար.....Համաձայն եմ, որ այնքան հաջող չի ստացվել գրածս...էլ չասեմ քաղաքը գյուղի վերածելու մասին...ուղղակի,իսկապես, շատ ուշացած, իսկ կազմվելու առումով շատ արագ ստացվեց պատասխանս: Գուցե ժամանակների մի տեսակ խառնուրդ կա, բայց ըստ ինձ մեր երկրում 90-ականներին իրոք այդպես էր որ կար...իսկ տեր-Պողոսը նախորդ 2 մասերում այնքան դրականորեն էր ներկայացված, որ մտածեցի ավելի լավ է հեռու պահել նրան չար ու տմարդի մարդկանցից

[Ուլուանա]

Այս սկիզբը գրելու նույն օրը ես պետք է ավարտ էլ գրեի Հայկօի ու Ռայադերի պատմվածքի համար, սկիզբը ավելի երկար էի մտածել, բայց կեսից կանգ առա, որ հասցնեմ դա էլ գրեմ, հիմա պատմեմ,թե ինչ էր լինելու հետագայում իմ մտահղացմամբ… Ուրեմն, տեր-Գարեգինը մեռնելու էր ինֆարկտից, դե մեծ մարդ էր, Անուշը… Նախ ես երևի Անուշին սկզբում այդքան լավ չէի նկարագրել, ասեմ,որ իմ պատկերացրած Անուշը ահռելի մեծ կրծքեր ուներ, ավելի մեծ, քան ենթադրում եք, այս իմաստով ահավոր տգեղ էր ու հակասեքսուալ, ապրում էր մոր ու եղբոր հետ, եղբայրն էլ չամուսնացած էր ու հոգեկան հիվանդ ու մի օր նոպայի պահին սպանում է մորն ու քրոջը, թե ինչու՞ չեք ինձ ամուսնացնում, այսպիսի բաներ, այնպես որ իմ ավարտը ավելի անսպասելի, սկզբի հետ չկապվող էր լինելու, որովհետև, նորից հղում անեմ իմ փորձարարական պատմվածքին, չգիտեմ, ես կյանքը այդպես եմ պատկերացնում, կյանքում ոչ մի տրամաբանություն չկա, սյուժետային, հանգույց, կոնֆլիկտ, հանգուցալուծում և այլն, ոճի պատմվածքները իմը չեն, այնպես որ լավ ենք պրծել, որ այս պատմվածքը ես չեմ ավարտել Տառասխալների համար էլ կներեք, դե ինչ անեմ, ամեն անգամ հո Ուլուանային չեմ դիմի, որ սխալներս ուղղի, ես անգրագետ չեմ, դպրոցում թելադրությունների ժամանակ ծույլիկները մոտս էին նստում ու հինգ ստանում, ուղղակի անուշադիր ու անփույթ եմ դարձել

Հա, տեր-Պողոսի մասին մոռացա ասեմ, իրա գործերը լավ էին դասավորվելու, դե տեր-Գարեգինի մահից հետո, եկեղեցու հիմնական սպասավոր ինքն էր մնալու, նույնիսկ հետո ուրիշ հոգևորական էր գալու, որ հանցագործ աշխարհի հետ կապեր ուներ ու ահավոր բարձրահասակ էր լինելու, բայց նրա գործերն էլ խառնվելու էին իրար, դատվելուց պրծնելով՝ տեղափոխվելու էր ուրիշ եկեղեցի, տեր-Պողոսն էլ պայմանների լավացման հետ տունը վերանորոգելու էր, մի ծանոթ շինարարի էլ տանելու էր ցույց տար, որ տես, շինարարն էլ չէր հավանելու, թե ամբողջ պատերը այս ի՞նչ թռչունների նկարներ ես արել, հիմա ո՞վ է նման բաներ անում չէ, իրոք լավ ենք պրծել

Շինարար ջան, աչքիս՝ դու ընդհանրապես վեպ էիր նախատեսել, հա՞։ Էն էլ կոլեգաներդ կարճ կապեցին։

[Ուլուանա]

Ու հիմա ուղղակի չեմ դիմանա, եթե «քաղաքականություն» չխառնեմ:
Շինարար ջան, լավ չի պատմվածքներում «մութ ու ցուրտ» տարիներ եզրույթն օգտագործելը, որովհետև եթե գրական ստեղծագործությունը հաջողվի, ինքը պատմության մաս է դառնալու ու մի քիչ ազնիվ չի էլի ամեն ինչը էդ կոնտեքստով ներկայացնելը: Կարելի է գրել օրինակ. «պատերազմի տարիներին, երբ մութն ու ցուրտը սողոսկել էին ամենուր, խավար էր ու սառը...»: Սենց շատ ավելի ճիշտ ա, ազնիվ ա: Իրականում նորից լրիվ նույն բանն ես ասում, ուղղակի իրականությունը ներկայացնելով օբյեկտիվ ճշմարտության տեսանկյունից:

Իսկ իմ կարծիքով, լրիվ նորմալ է «մութ ու ցուրտ տարիներ» արտահայտության գործածությունը հենց գրականության մեջ։ Չէ՞ որ դա, ի վերջո, հենց ժողովրդի բերանից դուրս եկած բնորոշում է։ Ուրիշ բան, եթե պաշտոնական ինչ–որ նյութ լիներ, էդ դեպքում, իհարկե, միանգամայն անընդունելի կլիներ։ Պարզապես նման դեպքերում ընդունված է ծանոթագրության ձևով բացատրել, թե ինչ է նկատի ունեցել հեղինակը, որպեսզի չիմացողները հասկանան։ Համենայնդեպս, նմանատիպ ձևակերպումները գրականության մեջ շատ տարածված ու բնական են։

[Շինարար]

Շինարար ջան, աչքիս՝ դու ընդհանրապես վեպ էիր նախատեսել, հա՞։ Էն էլ կոլեգաներդ կարճ կապեցին։

Վեպ չէ, վիպակ, որի մի փոքր մասն են կազմելու էս հերոսները, վիպակը մտքիս մեջ ամբողջականորեն ունեմ, ուղղակի մնացել ա ինքս ինձ համար հասկանամ, թե ինչու եմ դա գրելու արդյո՞ք շատ պետքս ա Էս հատվածը որ մտածեցի, կապնվեց այդ վաղուց մտահղացված վիպակի հետ, էդպես որոշեցի ներառեմ, դե մեկ ա՝ դեռ չեմ գրել, ոնց ուզում, փոխում եմ

[Rhayader]

Իսկ իմ կարծիքով, լրիվ նորմալ է «մութ ու ցուրտ տարիներ» արտահայտության գործածությունը հենց գրականության մեջ։ Չէ՞ որ դա, ի վերջո, հենց ժողովրդի բերանից դուրս եկած բնորոշում է։ Ուրիշ բան, եթե պաշտոնական ինչ–որ նյութ լիներ, էդ դեպքում, իհարկե, միանգամայն անընդունելի կլիներ։ Պարզապես նման դեպքերում ընդունված է ծանոթագրության ձևով բացատրել, թե ինչ է նկատի ունեցել հեղինակը, որպեսզի չիմացողները հասկանան։ Համենայնդեպս, նմանատիպ ձևակերպումները գրականության մեջ շատ տարածված ու բնական են։

Ատում եմ որոշ մարդկանց ամեն ինչ քաղաքականացնելու մոլուցքը: Գեղարվեստական գործ գրող մարդն իրավունք ունի գրել ինչ ուզում է, չհոգալով ոչ պատմական, ոչ փաստագրական ճշգրտության մասին: Ի վերջո, սա ոչ պատմագրություն է, ոչ էլ փաստագրություն:

[Chuk]

Իսկ իմ կարծիքով, լրիվ նորմալ է «մութ ու ցուրտ տարիներ» արտահայտության գործածությունը հենց գրականության մեջ։ Չէ՞ որ դա, ի վերջո, հենց ժողովրդի բերանից դուրս եկած բնորոշում է։

Չխորանամ, կարճ ասեմ, որ ոչ, ժողովրդի բերանից դուրս չի եկել

[Շինարար]

Ուղղակի նշեմ, որ վերջին երկու գրառումներին տվածս շնորհակալությունները միամիտ ստացվեցին…

[Ուլուանա]

Չխորանամ, կարճ ասեմ, որ ոչ, ժողովրդի բերանից դուրս չի եկել

Իմ իմանալով՝ ժողովրդի բերանից է դուրս եկել, բայց նույնիսկ եթե էդպես չի, ապա առնվազն մտել է ժողովրդի բերանը ու այդպիսով դարձել ժողովրդական։ Բայց ցանկացած դեպքում տվյալ արտահայտության գործածությունը պատմվածքում ավելի քան նորմալ եմ համարում։

[Chuk]

Իմ իմանալով՝ ժողովրդի բերանից է դուրս եկել, բայց նույնիսկ եթե էդպես չի, ապա առնվազն մտել է ժողովրդի բերանը ու այդպիսով դարձել ժողովրդական։ Բայց ցանկացած դեպքում տվյալ արտահայտության գործածությունը պատմվածքում ավելի քան նորմալ եմ համարում։

Քանի որ խոսակցությունը կտրելու փորձս չհաջողվեց, կշարունակեմ:
Սկսենք նրանից, որ ես չեմ ասել թե չի կարելի, պարզապես խորհուրդ եմ տվել գրել այնպես, որովհետև այնպես շատ ավելի ճիշտ ա, ու հետևաբար թե՛ քո, թե՛ Ռայադերի գրառումն անտեղի ա:
Ինչ վերաբերվում ա էդ տարիների տերմինին, ապա բոլորին կոչ եմ անում ուշքի գալ ու չկառչել իմ օգտագործած «քաղաքականություն» բառից, որը գրել էի չակերտների մեջ, որովհետև այստեղ քաղաքականություն չկա, սա ընդամենը արժանապատվության հարց է: Եթե ժամանակին ինչ-որ տականքներ քաղաքական նկատառումներով ժողովրդի հերոսական տարիները նսեմացրին այդ տերմինը մեջ գցելով ու տարածելով, անընդհատ այնքան կրկնելով, որ մեխվեց ժողովրդի գլխի մեջ, դա դեռ չի նշանակում, որ ճիշտ է նույն ոգով շարունակելը: Ի վերջո սա վերաբերվում է ոչ թե այն ժամանակվա ղեկավարությանը, այլ վերաբերվում է ժողովրդին, մեզ, որովհետև էդ պատերազմի տարիներին, երբ և մութ էր, և ցուրտ, անկախ նրանից թե այդ հարցում ղեկավարները լրացուցիչ մեղավորություն ունեին թե ոչ, ժողովուրդը ապրեց իր ամենահերոսական տարիները, ապրեց արժանապատվորեն, ու մի անասուն եզրույթով՝ «մութ ու ցուրտ» տարիներ, նսեմացնել էդ ամեն ինչը ուղղակի ազնիվ չի:

Յուրաքանչյուր հեղինակն ինքն է ընտրում իր ոճը: Ի վերջո ես չեմ ասել, որ չի կարելի: Այլ նշել եմ, որ շատ ավելի ցանկալի է ինչ-որ տականքների սկսած գիծը առանց հասկանալու չշարունակել: Ստեղծագործության արժեքը բնավ չի ընկնի իմ ասած տարբերակով գրելուց, իսկ ժողովրդի համար, ժողովրդի արժանապատվության ու օբյեկտիվ ճշմարտության վերականգնման համար մի դրական (թեկուզ փոքրիկ) քայլ արած կլինեք:

Ու խնդրում եմ հիմա չփորձեք ձեր տեսակետը հիմնավորել, որովհետև ձեր ուզած հիմնավորում հինգ մատիս պես գիտեմ ու հակափաստարկների էնպիսի տարափ տեղամ, որ ժամանակի կորուստ կունենաք: Ուղղակի հասկացեք, որ ես խորհուրդ եմ տվել, իսկ դա ընդունել կամ չընդունելը յուրաքանչյուրի իրավունքն է: Ես գտնում եմ, որ ճիշտ կլինի ընդունելը: Համաձայն չեք՝ բարին ձեզ հետ:

[Շինարար]

Իմ իմանալով՝ ժողովրդի բերանից է դուրս եկել, բայց նույնիսկ եթե էդպես չի, ապա առնվազն մտել է ժողովրդի բերանը ու այդպիսով դարձել ժողովրդական։ Բայց ցանկացած դեպքում տվյալ արտահայտության գործածությունը պատմվածքում ավելի քան նորմալ եմ համարում։

Կոնկրետ այս պատմվածքում այդ մութ ու ցուրտ տարիների հիշատակումը այնքան անէական էր մի կողմից, որ չարժե նույնիսկ դրա վրա խորանալ, իսկ մյուս կողմից, Չուկին լրիվ հասկանում եմ… Ես Ղուրանին հղում կատարեցի, և ասացի, որ մի արտահայտությամբ կարող ես ընթերցողին մի ամբողջ պատմություն վերապրել տալ, հիմա այլ բան է, թե ով ինչ պատմություն է տեսնում այդ արտահայտության տակ, յուրաքանչյուր կարդացած տող, անկախ նրանից, թե տողի հեղինակը ինչ է ուզեցել դրանով ասել, մենք մեր ընկալումների, մեր ունեցած պատմության միջով ենք անցկացնում և մերովի ենք հասկանում, ես ու դու հասկանում ենք, օրինակ, որպես ժողովրդի տված բնորոշում իր պատմության մի հատվածի, Չուկը հասկանում է որպես որոշ տականքների տված բնորոշում, գուցե Չուկը մեզնից մի բան ավելի գիտի, գուցե և հակառակը, նա կարծում է, թե իր իմացածն է ճիշտը, բայց իրականում սխալ է… Այս արտահայտության տակ փաստորեն մենք տեսնում ենք նաև արտահայտության հեղինակներին, շրջանառության մեջ դնողներին, որտեղ իմ, Ուլուանայի, Ռայադերի կարծիքները զուգադիպեցին, իսկ Չուկինը, մյուսինը, մյուս տաս հազարինը՝ ոչ, բայց մենք տեսնում ենք նաև շատ այլ բաներ, ինչ-որ տեղ կարող է հենց իմ ու Չուկի տեսածը ու ընկալածը զուգադիպեն, ինչ-որ տեղ չորսինս էլ, իսկ մի ուրիշ հարցում չորսս էլ հակառակ բաներ ընկալենք, կարծում եմ սա նորմալ է, կարծում եմ չպարտադրող գրականությունը հենց այդպիսին պետք է լինի, կարծում եմ, որ պատմվածքը ես ավարտած լինեի, ավելի շուտ հուսով եմ, Չուկը այդ արտահայտության կիրառումը անազնիվ չէր համարի, որովհետև ես էլ կարծում եմ, որ ստեղծագործություն գրել իննսունականների մասին և լռել պատերազմի, մաքառման մասին անհնարին է… Նույնը քաղաքականության մասին, ազնիվ ստեղծագործողը այսօրվա մասին խոսելիս, ինչքան էլ շրջանցի քաղաքականությունը, չի կարող մի այնպիսի տող գրած չլինել, որ ընթերցողը անկախ ստեղծագործողի ցանկությունից, մեր այսօրը չտեսնել դրա մեջ… Այլապես որքանով այդ գործը արժեքավոր կլինի… Ուղղակի ես ինքս դեմ եմ որովհետևներ գրելուն… Որովհետևը արդեն պարտադրանք է… Խոսքս պարզապես այդ բառի կիրառության մասին չէ, այլ երևույթները մանրակրկիտ բացատրելու, մեկնաբանելու գեղարվեստական ստեղծագործության մեջ… Ըստ իս, պետք է ընթերցողին թույլ տալ ազատ մտածելու…

[Ուլուանա]

Քանի որ խոսակցությունը կտրելու փորձս չհաջողվեց, կշարունակեմ:
Սկսենք նրանից, որ ես չեմ ասել թե չի կարելի, պարզապես խորհուրդ եմ տվել գրել այնպես, որովհետև այնպես շատ ավելի ճիշտ ա, ու հետևաբար թե՛ քո, թե՛ Ռայադերի գրառումն անտեղի ա:

Ճիշտն ասած՝ ֆորումում որևէ խոսակցություն կտրելու փորձի իմաստը չեմ հասկանում։ Թեման նախատեսված է քննարկման համար, իսկ տվյալ հարցը մտնում է քննարկման մեջ։

Ինչ վերաբերվում ա էդ տարիների տերմինին, ապա բոլորին կոչ եմ անում ուշքի գալ ու չկառչել իմ օգտագործած «քաղաքականություն» բառից, որը գրել էի չակերտների մեջ, որովհետև այստեղ քաղաքականություն չկա, սա ընդամենը արժանապատվության հարց է: Եթե ժամանակին ինչ-որ տականքներ քաղաքական նկատառումներով ժողովրդի հերոսական տարիները նսեմացրին այդ տերմինը մեջ գցելով ու տարածելով, անընդհատ այնքան կրկնելով, որ մեխվեց ժողովրդի գլխի մեջ, դա դեռ չի նշանակում, որ ճիշտ է նույն ոգով շարունակելը: Ի վերջո սա վերաբերվում է ոչ թե այն ժամանակվա ղեկավարությանը, այլ վերաբերվում է ժողովրդին, մեզ, որովհետև էդ պատերազմի տարիներին, երբ և մութ էր, և ցուրտ, անկախ նրանից թե այդ հարցում ղեկավարները լրացուցիչ մեղավորություն ունեին թե ոչ, ժողովուրդը ապրեց իր ամենահերոսական տարիները, ապրեց արժանապատվորեն, ու մի անասուն եզրույթով՝ «մութ ու ցուրտ» տարիներ, նսեմացնել էդ ամեն ինչը ուղղակի ազնիվ չի:

Քաղաքականության անունը տվողը դու ես եղել։ Անձամբ ես ոչ քաղաքականության անուն եմ տվել, ոչ էլ ընդհանրապես էդ տերմինը կամ դրա գործածությունը ընկալել կամ դիտարկել եմ որպես քաղաքական։ Իսկ էդ տարիների հերոսականությանը «մութ ու ցուրտ» բնորոշումն, իմ կարծիքով, չի հակասում, ու հերոսական լինելով՝ տարիները, միևնույն է, չեն դադարում մութ ու ցուրտ լինելուց։ Իսկ իրերն իրենց անուններով կոչելու մեջ ոչ մի վատ բան չի կարող լինել։ Վերջիվերջո, մութ ու ցուրտ ասելով՝ կարելի է ու շատ դեպքերում նաև պետք է հասկանալ հենց բառացիորեն՝ առանց որևէ քաղաքական աստառի։

Յուրաքանչյուր հեղինակն ինքն է ընտրում իր ոճը: Ի վերջո ես չեմ ասել, որ չի կարելի:

Հա, պարզ է, որ դու պարզապես խորհուրդ ես տվել՝ համարելով, որ էդ ձևակերպումը նպատակահարմար չի։ Բայց չեմ հասկանում, թե ինչու է քեզ բարկացնում էն հանգամանքը, որ կարող է ինչ–որ մեկը չընդունել ասածդ։ Դու քո տեսակետն արտահայտեցիր, ես էլ իմ, ո՞րն է խնդիրը։

Ու խնդրում եմ հիմա չփորձեք ձեր տեսակետը հիմնավորել, որովհետև ձեր ուզած հիմնավորում հինգ մատիս պես գիտեմ ու հակափաստարկների էնպիսի տարափ տեղամ, որ ժամանակի կորուստ կունենաք:

Հիմնավորումները միայն բանավիճող կողմերի համար չեն, հետևաբար քո՝ հինգ մատի պես իմանալը դեռևս հիմք չի հիմնավորում չգրելու համար։

Հ. Գ. Մտքիս ծայրով անգամ չէր անցնում, որ ընդամենը անհամաձայնություն արտահայտող գրառումս կարող է նման վրդովմունքի պատճառ դառնալ...

[Chuk]

Ես փոքրիկ ակնարկ արեցի, ընդամենը, պարտադիր չի ամեն ակնարկ սարքել պատմություն ու շեղել քննարկման ընթացքը, որպեսզի քննարկման հունը լրիվ չփոխվի ու ստեղծագործության քննարկումից չվերածվի նորից այդ հասկացության քննարկմանը, ես չեմ շարունակում, թեև վերի 2 գրառումներին էլ հակադրելու բան ունեմ: Լավ կլիներ սովորեիք մարդկանց կարծիքները լսել ոչ թե դրանք անպայման հակադարձեիք ու պատմություն սարքեիք:

[Harcaser]

1. Առաջին մասը լավ էր, երկրոդը` վատ, երրորդը` սարսափելի:
Ձեր` հոգևորի մասին ունեցած պատկերացումները ճշգրտեցեք, լա՞վ:
Գռեհիկ էր սա. չհավանեցի. <Բնականաբար այս ամենը բավարար էր, որ Անուշն էլ ատեր նրան: Տեր-Պողոսն ամուսնացած էր, և եթե Անուշի փարթամ կրծքերը ինչ-որ ախտաբարո կրքեր արթնացնում էլ էին նրա ներսում, կամ ինչ-որ խլրտումներ` նրա մարմնում, նա կարողանում էր դրանք թաքցնել հոգևորականի սև զգեստի տակ>:
Ինչպես նաև այս մեկը. <Տեսնելով Անուշի կլորիկ ուրվագիծը` վերջինս զգաց, թե ինչպես ներսում եռում է կրակը, այն կրակը, որը ասվածավախ հոգևորականները զգում են Աստծուն ուղղած իրենց սիրատոչոր և հոգեառատ աղոթքների ժամանակ>:
<Մոմավաճառի սենյակ> կապակցությունը մի քիչ տարօրինակ էր:

2. Մի քիչ անփույթ եք գրել, սիրելի հեղինակներ. քաղաքը գյուղ է դառնում, <Տեր Գարեգին>-ը` <Տեր-Գարեգին> և այլն: Լավ կլիներ, որ ավելի երկար մտորելուց հետո դեպքերը շարադրեիք: