Պե՞տք է Հայաստանին նոր ընդդիմություն

[Chuk]

Տրիբուն ձյա, ես չեմ կարծում, որ շատ մեծ ուշադրություն ա պետք նկատելու համար, որ ողջ քաղաքական դաշտը իր կուրսը գծում է հաշվի առնելով արտահերթ ընտրությունների հնարավորությունը: Խնդրում եմ ուշադիր. ես չեմ ասում, որ արտահերթ ընտրություն ա լինելու, ես ասում եմ, որ դրա հնարավորություն կա ու բոլորը իրենց ստռախովկան անում են: Իսկ դա նշանակում ա, որ քմծիծաղով խոսել ՀԱԿ-ի արտահերթի մասին հայտարարությունների մասին արդարացված չի:

[Տրիբուն]

Տրիբուն ձյա, ես չեմ կարծում, որ շատ մեծ ուշադրություն ա պետք նկատելու համար, որ ողջ քաղաքական դաշտը իր կուրսը գծում է հաշվի առնելով արտահերթ ընտրությունների հնարավորությունը: Խնդրում եմ ուշադիր. ես չեմ ասում, որ արտահերթ ընտրություն ա լինելու, ես ասում եմ, որ դրա հնարավորություն կա ու բոլորը իրենց ստռախովկան անում են: Իսկ դա նշանակում ա, որ քմծիծաղով խոսել ՀԱԿ-ի արտահերթի մասին հայտարարությունների մասին արդարացված չի:

Ապեր, ինչ-որ շատ մեծ ու լուրջ կարծիք ունես մեր քաղաքական դաշտի մասին: Մեր «քաղաքական դաշտը» իրա կուրսը գծում ա, «բալքիմ» հայկական ավանդական տեսության հիման վրա: Բալքիմ արտահերթ ընտրությունենր լինեն, բալքիմ Սերժը ինֆարկտ ստանա կամ պերեդոզա անի, բալքիմ երկարաշարժ լինի: Էս ֆոնի վրա ՀԱԿ-ը իրա կուսրը գծում ա «յարաբ» էլի հայկական ավանդական տեսության հիման վրա - յարաբ էս միտինգին նախորդից շատ մարդ հավաքվեր, յարաբ Սերժին կանչեին Փարիզ ու ասեին հել ու ստեղից սիկտիրդ քաշի, յարաբ Նիկոին յոթ տարի չտային: Ու այ սենց բալքիմ-յարաբ հավանականությամբ-հնարավորությամբ մանրից առաջ ենք գնում, ինքներս մեզ հույս տալով:

Կարճ ասած բռատ, արտահերթ ԱԺ ընտրությունների հավանականություն ՄԻՇՏ եղել ա, կա ու լինելու ա: 1991 թվից էս կողմ ամեն տարի ՀՀ-ում արտահերթ ընտրությունների հավանականություն ա եղել: Հիմա էլ կա: Դրանում ոչ նոր բան կա, ոչ էլ առավել ևս ՀԱԿ-ի կամ մեկ ուրիշի քաղաքական հաշվարկ կա: <Մարդ ես էլի, մեկ էլ տեսար եղավ> գիշերվա գունավոր երազ ա, որը ակտիվանում ա ամեն թեթև, ոչ մի բան չասող դեպքից հետո - օրինակ ՕԵԿ նախարարների փոփոխությունից հետո, կամ Սերժի որևէ տեղ հերթական այցելությունից հետո, կամ որևէ մեկի Երևան հերթական այցելությունից հետո, կամ Լևոնի ինչ-որ հերթական օտարալեզու Ճ-ից Գ կլասի դիվանագետի հետ հանդիպելուց հետո:

[Chuk]

Տեսակետդ հասկանալի ու ընդունելի ա: Շնորհակալե , որ գոնե հնարավոր համարում ես: Իսկ հավանականության հարցում բանավեճն անպտղաբեր կլինի, որովհետև պատասխան միայն ու միայն ժամանակը կատ

[Վիշապ]

Այստեղ որ տեղադրեմ, հո չե՞ք նեղանա։

ՈՐՆ Է ՀԵՂԱՓՈԽՈՒԹՅԱՆ ԱՅԼԸՆՏՐԱՆՔԸ

Եթե Հայաստանում բավարար չափով հասունացած լինեին հեղափոխական տրամադրությունները եւ հաստատ համոզվածություն լիներ, որ մոտ ապագայում ժողովուրդն ու այն ներկայացնող քաղաքական ուժերն այլեւս չեն հանդուրժելու իքնաոչնչացման տանող այս ընթացքը, ապա մենք մեր պարտքը կհամարեինք այսօրվանից իսկ հանդես գալ հրապարակումներով, որոնք նպատակ կհետապնդեին արգելակիչ դառնալու հեղափոխության տարերայնացման ճանապարհին: Այսինքն, ցանկացած հեղափոխությանը ուղեկցող այն երեւույթներին, որոնց հետեւանքով իր էությամբ կառուցողական նպատակներ հետապնդող ակտիվ դրսեւորումը կարող է վերաճել բացասական հետեւանքներով լի գործողության:

Սակայն քաղաքական կյանքը Հայաստանում այնքան ճահճացած է, որ մեր հասարակությանն այս ճակատագրապաշտական անձնատրության թմբիրից արթնացնելու համար այժմ անհրաժեշտ է արմատականություն` ընդհուպ մինչեւ շոկային մեթոդները: Միայն այն մարդիկ եւ այն ուժերը կարող են հանդես գալ ճահճային իրավիճակի պահպանման օգտին, քողարկելով դա ինչ-ինչ վեհ գաղափարներով ու նպատակներով, ում համար ներկայիս Հայաստանն այն իդեալական տարբերակն է, որ հնարավորություն է ստեղծում բավարարելու իրենց նեղ եսասիրական շահերը, կամ համատարած դատարկության ու անգործության մեջ դրսեւորվելու իբրեւ այլընտրանքային ուժ ու արժեք: Մնացյալի համար, ովքեր չեն վախենում զարգացում ապրող հասարակության պայմաններում իքնադրսեւորման համար անհրաժեշտ ջանք ու եռանդը ներդնելու ծանր, բայց օգտակար գործից, ներկան բացարձակապես անհանդուրժելի է, առավել եւս` դրանով թելադրվող ապագան:

Ի վերջո, կարելի է պարզապես “հեղափոխություն” բառին կցել մեղմացնող մակդիրներ` “թավշյա”, “առանց ուժային մեթոդների կիրառման”, “սահմանադրական ճանապարհով” եւ այլն, թուլացնելու համար սարսափազդու տպավորությունը, որ այն գործում է մեր հասարակության վրա, հակառակ որ հեղափոխությունն իրականում իր մեջ կրում է նաեւ շատ առողջ հիմունքներ: Սակայն դա միայն այն դեպքում, եթե նպատակ ունենայինք, միտքն արտահայտելով հանդերձ, էժան խորամանկությամբ շողոքորթելու եւ նրանց, ովքեր “հեղափոխություն” եզրն աներկբայորեն ընդունում են գեթ ավանդականությունը չխախտելու համար, եւ նրանց, ում նախանձն է շարժում էվոլյուցիոն զարգացման ճանապարհով հիմնահարցեր լուծելու` քաղաքակիրթ երկրների ընդունակությունը, թեեւ մոռացության է տրվում, որ լիբերալևդեմոկրատիայի հիմքերի կառուցման առաջին քարը միշտ դրվել է հեղափոխական ճանապարհով: Սակայն մեր ժողովրդի ապագայի վրա կախված ապառնալիքն այնքան շոշափելի է, որ սոփեստությունը, առավել եւս շողոքորթությունը, անտեղի է եւ անբարոյական շռայլություն:

Երկար է, Շարունակությունը այստեղ՝
ՈՐՆ Է ՀԵՂԱՓՈԽՈՒԹՅԱՆ ԱՅԼԸՆՏՐԱՆՔԸ
Տեսեք ինչ հերթական գլուխն ենք կորցրել։ Առհասարակ մեզ մոտ մտածող ու բարձր արժեք
ներկայացնող մարդիկ շատ արագ զոհվում են, իսկ աղբը գոյատևում է տարիներ։ Ասում են, եթե Աստված ուզում է մարդուն պատժել, ապա խելքն է առնում, իսկ եթե ժողովրդին է ուզում պատժել, առնում է այդ ժողովդրի առավել խելացի մարդկանց…

[Chuk]

Այնուամենայնիվ շատ հետաքրքիր է, թե մեր մտքի գիգանտները ունա՞կ են տեսնել ակնհայտը ու կարողանան հասկանան հիմիկվա ընթացքը, ու տեսնեն, որ իսկապես նախընտրական տրամադրություն է ողջ քաղաքական դաշտում:

Սա անցանք:
«Սպառված» ընդդիմությունն այսօր հերթական ու հզոր երթն անցկացրեց, ԵԱՀԿ գրասենյակին նամակ հանձնվեց: Անկեղծ ասած այսքան մարդ չէի սպասում, իրոք շատ էինք այսօր:

[Տրիբուն]

Այնուամենայնիվ շատ հետաքրքիր է, թե մեր մտքի գիգանտները ունա՞կ են տեսնել ակնհայտը ու կարողանան հասկանան հիմիկվա ընթացքը, ու տեսնեն, որ իսկապես նախընտրական տրամադրություն է ողջ քաղաքական դաշտում:

Սա անցանք:
«Սպառված» ընդդիմությունն այսօր հերթական ու հզոր երթն անցկացրեց, ԵԱՀԿ գրասենյակին նամակ հանձնվեց: Անկեղծ ասած այսքան մարդ չէի սպասում, իրոք շատ էինք այսօր:

Ապեր, ուրեմն էտ մտքի գիգատնտներից մեկը՝ այսինքս ես տեսնում է բարձր նախընտրական տրամադրություն: Էնքան բարձր, որ քաղաքական դաշտի որոշ մասնակիցներ հեսա հեսա պար են գալու: Հնարավոր ա յարխուշտա: Հիմա ենթադրենք սեպտեմբերին արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ են, ինչո՞վ են էտ ընտրությունները տարբերվելու Երևան քաղաքի ու Նիկոլի ընտրություններից: Երևանի նրանով, որ էսօր ԵԱՀԿ գրասենյակին հերթական նամակն են հանձնել:

[Տրիբուն]

Չուկ ջան, ինչ ասեմ, Աստված տա ես լինեմ անկապ տեղը հուսահատված ու սխալված, դու ոգևորված ու սպասելիքներով զինված: Ու թող լինեն արտահերթ ընտրություններ, ամեն: Ես որ նաղդ ՀԱԿ-ի համակիր եմ ու ձայն տվող: Դաժե նախընտրական միտինգներին եմ գնալու, սաղին, երբ Երևանում եմ:

Բայց բռատ, որ արտահերթ ընտրությունները դաժե վաղը լինեն ու լինեն ԵԱՀԿ գրասենյակում, ՀԱԿ-ը իրա սահմանդրական ֆուֆլոյով ու ղարաբաղ ստրաշիլկայով լինելու ա վերջոտ տեղերում: Էս ես քեզ գառանտիայով եմ ասում, ոնց որ մեր ռուս եղբայրներն են ասում руку даю на отсечение:

[Chuk]

Տրիբուն ձյա, քանի կար, ասում էիր, որ արտահերթն անհնար ա, հիմա արդեն «հա յանմ որ եղավ ի՞նչ»: Ձյաձ, ոգևորված չեմ: Ուղղակի իրավիճակն եմ ուսումնասիրում ու տեսնում, որ դրա հնարավորություն կա: Նորից հուշեմ. հնարավորություն չի նշանակում որ կլինի, այլ նշանակում ա, որ կարող ա լինի: Ավելին, իմ սուբյեկտիվ դիտարկմամբ հավանականությունը քիչ ա, բայց կա:

Հիմա գանք ընտրություններին: Ենթադրենք եղավ: Էլի չեմ ոգևորվելու, որտև հաղթելու հավանականությունը միլիոն բանից ա կախված: Ուղղակի մշտապես պետք ա հիշել, որ սա երկար պրոցես ա, որ սա երկար ճանապարհ ա, դժվար ճանապարհ ա: Կարող եմ միլիոն անգամ ասել. արագ ու հեշտ հաղթանակ սենց վիճակներում չի լինում: Գուցե և լինի ընդվզմամբ, բայց ընդվզման ռեսուրս չկա:

Ի դեպ մի հետաքրքիր բան. էսօրվա երթին թարմ դեմքերն էին շատ, մարդիկ, ում նախորդ անգամները չեմ տեսել, առնվազն նման ակցիաներին: Էս լավ նշան ա:

[Բիձա]

Այստեղ որ տեղադրեմ, հո չե՞ք նեղանա։


Երկար է, Շարունակությունը այստեղ՝
ՈՐՆ Է ՀԵՂԱՓՈԽՈՒԹՅԱՆ ԱՅԼԸՆՏՐԱՆՔԸ
Տեսեք ինչ հերթական գլուխն ենք կորցրել։ Առհասարակ մեզ մոտ մտածող ու բարձր արժեք
ներկայացնող մարդիկ շատ արագ զոհվում են, իսկ աղբը գոյատևում է տարիներ։ Ասում են, եթե Աստված ուզում է մարդուն պատժել, ապա խելքն է առնում, իսկ եթե ժողովրդին է ուզում պատժել, առնում է այդ ժողովդրի առավել խելացի մարդկանց…

Շարունակությունն էր կարևորը, Տեղադրել եմ կրճատումներով և ընդգծումներով, որ չալարեն կարդան: Տիգրանը չի զոհվել, իրեն սպանել են: Ու ինչ ինքը գրել է 93 -ին էսօր անհասանելի է քաղաքական դաշտում եղածներին


ՈՐՆ Է ՀԵՂԱՓՈԽՈՒԹՅԱՆ ԱՅԼԸՆՏՐԱՆՔԸ
Մարտի 18-ը վաղամեռիկ քաղաքագետ Տիգրան Հայրապետյանի ծննդյան օրն է: Նա Հայաստանի այն հազվագյուտ քաղաքագետներից էր, ովքեր գրում են ոչ թե պահից կամ կոնյունկտուրայից ելնելով, այլ սեղանին դնելով խիղճն ու անսահման, անկաշառ սերը սեփական երկրի ու ժողովրդի հանդեպ: Տիգրանի հոդվածներն այդ պատճառով միշտ թարմ են, ակտուալ եւ ուսանելի: Ներկայացնում ենք 1993 թ. գրած նրա հոդվածներից մեկը:

“Հեղափոխություն” բառն այսօր շատ քչերի մոտ է հիշողություններ ծնում. Մեր գիտակցության մեջ այն իսկույն նույնացվում է հոկտեմբերյան հեղաշրջման եւ դրա տխուր հետեւանքների հետ, թեեւ վաղուց արդեն լուրջ մարդկանց կողմից այն որակվել է իբրեւ հակահեղափոխություն, քանզի հեղաշրջման ճանապարհով բռնությամբ վիժեցվեց ռուսական հեղափոխության բնական ընթացքը: Երկրորդ առասպելը, որ խիստ վարկաբեկում է “հեղափոխություն” հասկացությունը, դա նրան վերագրելն է այն բոլոր այլանդակ երեւույթները, որոնք երկրորդ աշխարհամարտից հետո հաջորդաբար տեղի էին ունենում երրորդ աշխարհի երկրներում: Հիմնականում դրսից թելադրված` տարբեր ժողովուրդների ազգայինևազատագրական պայքարը, որ ոչ մի ընդհանուր բան չունի հեղափոխական ճանապարհով սեփական հասարակության բարեփոխումների իրականացման հետ, աշխարհի մեծերի քարոզչական մեքենայի կողմից որակվեց իբրեւ հեղափոխություն, իսկ դրա իսկապես կործանարար հետեւանքները` իբրեւ ցանկացած հեղափոխության անխուսափելի արդյունք: Դրանով իսկ քաղաքական թատերաբեմը լրացնող ժողովուրդների գիտակցության մեջ անհաղթահարելի վախի զգացում հաստատվեց հեղափոխական ճանապարհով ներհասարակական բարեփոխումների իրականացման նկատմամբ:
նորաստեղծ երկրների հարատեւ ողբերգության պատճառը ոչ թե իրականացված ներքին հեղափոխությունն է, այլ ազգայնական կամ կրոնական գործոնների ծանրության տակ վիժեցված, ազգայինևազատագրական պայքարին հատուկ ծայրահեղություններին եւ պահպանողականությանը գերի դարձած, իսկ հետագայում ` շարունակական լճացած հեղափոխական իրավիճակից դուրս գալու անկարողությունը:

: Սակայն կյանքը եւս մեկ անգամ ցույց տվեց, որ մեզ վրա են հասնում բոլոր այն պատուհասները, որոնցից մենք առավելապես վախենում ենք: Ընդ որում, ժողովրդի վախը լիովին հիմնավորված է, որովհետեւ երկու հարյուրամյակ շարունակ նա գործ է ունեցել ազգային գործիչների հետ, որոնց առաջնորդած պայքարն առանց բացառությունների ավարտվել է ազգային ողբերգությամբ: Երկու հարյուրամյակի ընթացքում որեւէ հարատեւ դրական արդյունքի բացակայությունը բավարար հիմք է ազգային առաջնորդների կողմից առաջադրվող ցանկացած ուղին մերժելու համար: Իսկ վերջին հուսախաբությունը, կապված 1988և1992 թթ. իրադարձությունների հետ, հավատի անկման եզրագիծն է դարձել: Համակերպվել այս փաստի հետ` նշանակում է համակերպվել մեր ժողովրդի իբրեւ լիարժեք միավորի գոյության դադարեցման հետ: Ժողովուրդը չի կարող ապրել, առավել եւս` զարգանալ մշտական վախի եւ սեփական ազգայինևքաղաքական մտքի նկատմամբ անվստահության պայմաններում: Չի կարող, բայց նրանք, ովքեր կոչված են վերականգնելու նրա հավատը, ապրելու եւ պայքարելու ձգտումը, խիստ հեռու են իրենց ժողովրդից, նրա պահանջներից եւ սպասելիքներից: Ավելին, իրադարձությունների զարգացումը, իսկ ավելի ճիշտ` դրա բացակայությունը վկայում է, որ ոչ միայն վարչակարգը, այլեւ հանրապետության քաղաքական սպեկտրում ներկայացված ուժերը, իսկ ավելի կոնկրետ` դրանց վերնախավը, օտարված է ժողովրդից եւ նրա առօրյայից:
\Հանրապետությունում ձեւավորվել է որոշակի ստատուս քվո, որ ցուցադրական բնույթի արտաքին հակասություններով հանդերձ` համաձայնության մթնոլորտ է ստեղծել բոլորի միջեւ: Դա, իհարկե, չի նշանակում, որ Հայաստանում չկան ուժեր, որոնք ձգտում են իշխանության գալու, կամ իշխանության տարածության մեջ իրենց տեղն ընդարձակելու:
Այս հիմունքներից էլ ահա առաջ է քաշվում հեղափոխությանն այլընտրանք հանդիսացող եւ քաղաքակիրթ համարվող ճանապարհը, որի մասին այդպես հաճախ սիրում են խոսել քաղաքական գործիչները: Ճանապարհ, որ փորձում ենք ստանդարտ ձեւով վերցնել Արեւմուտքի ժողովրդավարական ավանդույթներից, առանց հաշվի առնելու այն ահռելի վիհը, որ գոյություն ունի մեր իրականության եւ Արեւմուտքի միջեւ: Իմիջիայլոց, հայ ազգայինևքաղաքական մտքի համար ընդօրինակության նման տարբերակը նորություն չէ, բավական է միայն հիշել դարասկզբին ազգայինևազատագրական պայքարի ձեւավորման պատմությունը` չմոռանալով, իհարկե, մեղմ ասած, դրա ցավալի հետեւանքները: Ինչ խոսք, բոլորիս համար քաղաքական հակասությունների հանգուցալուծման առավել ընդունելի տարբերակը ժողովրդի վստահության քվեն ստացած իշխանության անձեռնմխելիությունն է մինչեւ սահմանված ժամկետի լրացումը, երբ ժողովուրդը կրկին իր կամքն արտահայտելու հնարավորություն կստանա: Արեւմուտքում, առանձին բացառություններից զատ գործում է հենց այս տարբերակը: Սակայն արեւմտյան եւ ոչ մի ժողովրդավար երկրում պետության առաջին դեմքի կամ նրա վարչակարգի գործունեությունը հատկացված ժամկետի ընթացքում չի կարող հանգեցնել երկրի ու ժողովրդի ՙլինել թե չլինելու՚ հիմնահարցին:

Իսկ թե հանկարծ այդ պաշտպանական համակարգը չգործի, եւ, ասենք, ֆրանսիացիները հայտնվեն մեր վիճակում ` Էլզասն ու Լոթարինգիան ավերվեն հակառակորդի հետակոծությամբ, իսկ Մարսելն իր շրջակայքով բնական աղետից հետո չվերականգնվող, անժամկետ ավերակույտի ենթարկվի, հիմքեր չկան կարծելու, թե ֆրանսիացի ժողովուրդը երկար կտատանվի ՙէվոլյուցիայի եւ ռեվոլյուցիայի՚ միջեւ ընտրություն կատարելիս:

Մեր պարագայում ամեն ինչ այլ է: Հայաստանի պայմաններում մենք գործ ունենք մեկ առանձին` հանրապետության նախագահին եւ նրա անմիջական շրջապատին հարմարեցված վարչակարգի հետ, որի յուրաքանչյուր անդամի մասնագիտական անձեռնհասությունը, անտարբերությունը, անաշխատասիրությունը կամ պարզապես ամբարտավանությունն իր հետեւանքներով հարվածում է ժողովրդին: Իսկ քանի որ մեզ մոտ այդ հատկություններով փայլեցին գրեթե բոլոր պաշտոնյաները, ժողովուրդը պարզապես գլորվեց անդունդը: Եւ դա ժողովրդի քվեն ստանալուց հետո մեկ-երկու տարվա ընթացքում: Իսկ ի՞նչ կլինի, եթե այդ քվեն պահպանվի եւս երկու կամ երեք տարի: Թեեւ տարիների մասին խոսելը փարիսեցիություն է, քանզի այս հանրապետության ճակատագիրը որոշվում է մինչեւ գարուն ընկած ժամանակահատվածում: Դատելով իրավիճակին տրվող ընդդիմության գնահատականներից, երբեմն-երբեմն առաջադրվող կոնկրետ առաջարկներից` կուսակցություններն, այնուամենայնիվ, դեմ չեն նախագահի քվեի ժամկետը սահմանափակելու գաղափարին: Բայց դա շղարշվում է ՙսահմանադրական ճանապարհ՚ հասկացությամբ, որ եւ հակակշիռն ու այլընտրանքն է անցանկալի հեղափոխության: Փորձենք պատկերացնել, թե ի՞նչ է մտնում այդ հասկացության մեջ, որքանո՞վ է ծայրահեղ հեղափոխությունը դրա համեմատ, եւ, կարեւորագույնը` դրանցից ո՞ր մեկի արդյունքներն են առավել սպառնալից մեր ժողովրդի ապագայի համար:

Քաղաքակիրթ նորմերի նկատմամբ առանձնակի սեր տածող մեր ընդդիմության առաջ քաշած տարբերակների սպեկտրը խիստ լայն է` նախագահի լիազորությունների պարզ սահմանափակումից մինչեւ նախագահական իշխանության վերացումն ընդհանրապես: Նույն համակարգի մեջ պետք է դիտարկել նաեւ Սահմանադիր ժողովի հրավիրման գաղափարը, որի գերխնդիրն, անկասկած, կայանալու է նոր սահմանադրության միջոցով նախագահին իշխանությունից զրկելու կամ նրա լիազորությունները նվազագույնի հասցնելու մեջ: Սրանք գուցեեւ իշխանությունը փոխելու ընդունելի տարբերակներ են, բայց ոչ պետականության արդյունավետ կառուցման հնարավոր հեռանկար: Իշխանության փոփոխման, ուստի եւ` իր քաղաքական ճակատագրի որոշման խնդրից օտարվում է ժողովուրդը: Քաղաքականությունը հանրապետությունում դառնում է առանձին խմբավորումների մենաշնորհը: Առանց ժողովրդի անմիջական մասնակցության իշխանության բախտը որոշող ուժերը, կամա թե ակամա, վերջնականապես օտարվում են ժողովրդից, իսկ վերջինս` քաղաքականությունից: Արդեն իսկ անտարբերության ախտով վարակված ժողովուրդը էլ ավելի կբարոյալքվի, երբ համոզվի, որ իր գործոնի ազդեցությունը քաղաքականության մեջ բացակայում է: Սա ընդունելի տարբերակ է նրանց համար, ովքեր ուզում են իշխել ժողովրդի վրա, բայց անընդունելի` ովքեր նպատակ ունեն իշխելու ժողովրդի համար: Իսկ ցանկացած նոր իշխանություն, որն իսկապես նպատակ կունենա ծառայելու հայրենիքին եւ հանգուցալուծելու ազգային հիմնահարցերը, կարիք է ունենալու ոչ թե հնազանդ զանգվածի, այլ քաղաքական գիտակցված ակտիվությամբ տոգորված ժողովրդի:

Հայաստանի պայմաններում, երբ ցանկացած նոր իշխանություն, իրավիճակը շտկելու համար անխուսափելիորեն հակվելու է դեպի ավտորիտարիզմ, ապա առանց ժողովրդի անմիջական մասնակցության իշխանության փոփոխման դեպքում այն կվերածվի բռնապետության: Այսպես կոչված` քաղաքակիրթ ճանապարհով, ինքնուրույնաբար, առանց ժողովրդի աջակցության եւ, ինչու ոչ, նաեւ` պահանջի, իշխանությունն ստանձնած քաղաքական ուժն իր հաջողության համար պարտական չի լինի ժողովրդին եւ դրանից բխող համարժեք վերաբերմունք կցուցաբերի նրա նկատմամբ: Իսկ դրա անմիջական զոհը կդառնա այն միակ արժեքը, որ պահպանվել է առաջին անավարտ հեղափոխությունից հետո` ազատականությունը եւ ժողովրդավարական ազատությունները: Ահա թե ինչու ժողովրդական լայն զանգվածների ակտիվ մասնակցությունն իշխանության փոփոխման հետ կապված տեղաշարժերին, որ մենք անվանում ենք հեղափոխություն, դիտարկվում է իբրեւ կենսական անհրաժեշտություն: Միայն ներքեւի պահանջով, ժողովրդի մասնակցությամբ ու վերահսկողությամբ ընթացող տեղաշարժերը կարող են առավելագույնս երաշխավորել մեր երկիրը` դեպի բռնապետության գիրկը վերջնական անկումից, այսինքն` կործանումից:
Ինչ վերաբերում է ցանկացած հեղափոխության հետ կապված իրական սպառնալիքին, որ այն կարող է վերաճել անկառավարելի ավերիչ գործողության, ապա դա արդեն քաղաքական ուժերի խնդիրն է: Նրանք պետք է ապացուցեն, որ ընդունակ են կառավարելի վիճակում պահել զանգվածային ելույթները, ինչը երաշխիք կլինի նաեւ, որ նրանք կարող են արդյունավետորեն տնօրինել իշխանությունը: Այլապես, որքանով որ անկանխատեսելի է հեղափոխությունը, նույնքանով, եթե ոչ առավել, անկանխատեսելի է նոր ուժերի հաղթանակը: Եւ այստեղ մեր ազգային և քաղաքական գործիչները, կուսակցությունները պետք է վեր կանգնեն խմբակային շահերից: Իշխանությունը պետք է ստանձնեն բազմակողմանի ընտրություն անցած կարող անհատները, անկախ նրանց կուսակցական պատկանելությունից: Այլապես նոր իշխանությունը հնի վատորակ ժառանգությունը կդառնա:

29 հունվար 1993 թ.


Այն ժամանակ Տիգրանը կանգնած էր ԼՏՊ-ի դեմ որպես համար մեկ ընդիմադիր տեսաբան:
Տիգրանը չկա, ԼՏՊ-ն դառել է անփոխարինելի մտքի տիտան:

[Տրիբուն]

Տրիբուն ձյա, քանի կար, ասում էիր, որ արտահերթն անհնար ա, հիմա արդեն «հա յանմ որ եղավ ի՞նչ»: Ձյաձ, ոգևորված չեմ: Ուղղակի իրավիճակն եմ ուսումնասիրում ու տեսնում, որ դրա հնարավորություն կա: Նորից հուշեմ. հնարավորություն չի նշանակում որ կլինի, այլ նշանակում ա, որ կարող ա լինի: Ավելին, իմ սուբյեկտիվ դիտարկմամբ հավանականությունը քիչ ա, բայց կա:

Հիմա գանք ընտրություններին: Ենթադրենք եղավ: Էլի չեմ ոգևորվելու, որտև հաղթելու հավանականությունը միլիոն բանից ա կախված: Ուղղակի մշտապես պետք ա հիշել, որ սա երկար պրոցես ա, որ սա երկար ճանապարհ ա, դժվար ճանապարհ ա: Կարող եմ միլիոն անգամ ասել. արագ ու հեշտ հաղթանակ սենց վիճակներում չի լինում: Գուցե և լինի ընդվզմամբ, բայց ընդվզման ռեսուրս չկա:

Ի դեպ մի հետաքրքիր բան. էսօրվա երթին թարմ դեմքերն էին շատ, մարդիկ, ում նախորդ անգամները չեմ տեսել, առնվազն նման ակցիաներին: Էս լավ նշան ա:

Չուկ ջան, մի քանի կետով իմ տեսակետը ներկայացնեմ, որ ինտերպրիտացիաներ չլինեն ու հանգիստ խղճով անցնեմ Ռամ ի ասած քլնգելուն կամ քո ասած դատարկախոսությանը:

1. Արտահերթ ընտրություներ չեն լինելու: Ու սրա հիմնական մեղավորը ՀԱԿ-ն ա իրա թսիկությամբ:

2. Եթե նույնիսկ կա արտահերթ ընտրությունների հավանականություն, ապա այն նույնքան է, որքան ութ կամ տաս տարի առաջ նույն ժամանակ: Այսինք արտահերթի հավանականությունը մենք քննարում ենք Ինդոնեզիայում ցունամիի կամ Դաղստանում երկրաշարժի հավանականությամբ:

3. Կլինի արտահերթ թե հերթական ընտրություն, ՀԱԿ-ը առավելագույնը հավաքելու է 14% : Սա լավագույն դեպքում: Մենք մեղադրում ենք միլիոն բանը, որից կախված է հաղթանակը, քանի որ հասկանում ենք, որ ՀԱԿ-ը չունի ստամինա հստակ հաղթանակի գանալու համար: Էլի թսիկություն: Դրա համար միշտ կա «միլիոն բան» ատմազկեն - ղարաբաղի ատմազկեն արդեն խաղարկել ենք, մի թազա բան ոնց էլ լինի կհորինենք:

4. Կլինեն հերթական թե արտահերթ ընտրություններ, ես լինելու եմ ՀԱԿ-ի աջակից ու սատարող: Սա անելու եմ այլընտրանքի բացակայության պատճառով: Բայց ավելի քան համոզված եմ, որ կա այլընտրանքի և կարիք և պահանջարկ և ռեսուրս: Ռեսուրսը քնեցվել, վախեցվել, սառեցվել, կտվել է ՀԱԿ-ի կողմից, բայց պարարտ հող լինելու դեպքում այն արագ ծիլեր կտա: Վախեցվել է ղարաբաղով, քնեցվել է սահմանադրականով, կտվել է «ակցիա, մեկ գումարած մեկ, քաղաքացիական հասարակություն, իրազեկում» չաշխատող բանաձևով:

5. Իրավիճակը շտկելու ու ՀԱԿ-ին լճացած վիճակից հանելու համար ՀԱԿ առաջնորդներից մի քանիսը պիտի գնան ու Նիկոլի բերդի լուսամուտների տակ խառակիրի անեն, ու այս ամենը պիտի ցուցադրվի ուղիղ եթերով՝ ՀԱԿ-ի բացած սպուտնիկովի կանալով:

Այսինք, ախպերս, ջիգյարով, ըստ էության էս պահին իսկականից քո գրածի պես «հա, յանիմ ինչ որ եղավ կամ չեղավ» տարբերակն ա: Սենց մենք մեզանով, ասել խոսալով, կգնանք ՀԱԿ-ին ձեն կտանք, հետո մի քիչ լաց-մաց կլինենք, դու միլիոն պատճառները կբացատրես՝ շատ գրագետ, Ռամը խորքային ղարաբաղա-միջազգային վերլուծություններ կանի, ես կտուֆտեմ, Վիշապը ծրագիր կգրի, Մեֆը սաղիս հնագստության կոչեր կանի, Բիձեն կասի որ սաղ մեղավորը անցավորածներն են, հանեք թքեք-մրեք, վերաթաղեք ....

Չուկ ջան, մեր վիճակը պալաժենի ա, ու պետք են արագ, կտրուկ, լոմ, քար, փեդ, փոս, կախաղան միջոցառումներ: Ոնց, ումով, երբ էտ իմ խելքի բանը չի: ՀԱԿ-ի գրագետ, խելոքները թող մտածեն: Եթե ի վիճակի չեն մտածելու ու իրականացնելու, ուրեմն կբավարարվեն մի քանի տեղով ԱԺ-ում, հայտարարություններով, եվրոգոմիկոտ հանդիպումներով, մեկ էլ մեզ սաղիս համոզելով, որ մեր ճակատագիրը կախված ա Ղարաբաղից, եկեք սուս մնանք: Ու սենց Ղարաբաղի հարցով-սոխով-սխտորով մի քառասուն տարի քաղաքացիական հասարակություն կկառուցենք, ու կստացվի քո ասած երկար պրոցեսը:

[Բիձա]

Չուկ ջան, մի քանի կետով իմ տեսակետը ներկայացնեմ, որ ինտերպրիտացիաներ չլինեն ու հանգիստ խղճով անցնեմ Ռամ ի ասած քլնգելուն կամ քո ասած դատարկախոսությանը:

1. Արտահերթ ընտրություներ չեն լինելու: Ու սրա հիմնական մեղավորը ՀԱԿ-ն ա իրա թսիկությամբ:

2. Եթե նույնիսկ կա արտահերթ ընտրությունների հավանականություն, ապա այն նույնքան է, որքան ութ կամ տաս տարի առաջ նույն ժամանակ: Այսինք արտահերթի հավանականությունը մենք քննարում ենք Ինդոնեզիայում ցունամիի կամ Դաղստանում երկրաշարժի հավանականությամբ:

3. Կլինի արտահերթ թե հերթական ընտրություն, ՀԱԿ-ը առավելագույնը հավաքելու է 14% : Սա լավագույն դեպքում: Մենք մեղադրում ենք միլիոն բանը, որից կախված է հաղթանակը, քանի որ հասկանում ենք, որ ՀԱԿ-ը չունի ստամինա հստակ հաղթանակի գանալու համար: Էլի թսիկություն: Դրա համար միշտ կա «միլիոն բան» ատմազկեն - ղարաբաղի ատմազկեն արդեն խաղարկել ենք, մի թազա բան ոնց էլ լինի կհորինենք:

4. Կլինեն հերթական թե արտահերթ ընտրություններ, ես լինելու եմ ՀԱԿ-ի աջակից ու սատարող: Սա անելու եմ այլընտրանքի բացակայության պատճառով: Բայց ավելի քան համոզված եմ, որ կա այլընտրանքի և կարիք և պահանջարկ և ռեսուրս: Ռեսուրսը քնեցվել, վախեցվել, սառեցվել, կտվել է ՀԱԿ-ի կողմից, բայց պարարտ հող լինելու դեպքում այն արագ ծիլեր կտա: Վախեցվել է ղարաբաղով, քնեցվել է սահմանադրականով, կտվել է «ակցիա, մեկ գումարած մեկ, քաղաքացիական հասարակություն, իրազեկում» չաշխատող բանաձևով:

5. Իրավիճակը շտկելու ու ՀԱԿ-ին լճացած վիճակից հանելու համար ՀԱԿ առաջնորդներից մի քանիսը պիտի գնան ու Նիկոլի բերդի լուսամուտների տակ խառակիրի անեն, ու այս ամենը պիտի ցուցադրվի ուղիղ եթերով՝ ՀԱԿ-ի բացած սպուտնիկովի կանալով:

Այսինք, ախպերս, ջիգյարով, ըստ էության էս պահին իսկականից քո գրածի պես «հա, յանիմ ինչ որ եղավ կամ չեղավ» տարբերակն ա: Սենց մենք մեզանով, ասել խոսալով, կգնանք ՀԱԿ-ին ձեն կտանք, հետո մի քիչ լաց-մաց կլինենք, դու միլիոն պատճառները կբացատրես՝ շատ գրագետ, Ռամը խորքային ղարաբաղա-միջազգային վերլուծություններ կանի, ես կտուֆտեմ, Վիշապը ծրագիր կգրի, Մեֆը սաղիս հնագստության կոչեր կանի, Բիձեն կասի որ սաղ մեղավորը անցավորածներն են, հանեք թքեք-մրեք, վերաթաղեք ....

Չուկ ջան, մեր վիճակը պալաժենի ա, ու պետք են արագ, կտրուկ, լոմ, քար, փեդ, փոս, կախաղան միջոցառումներ: Ոնց, ումով, երբ էտ իմ խելքի բանը չի: ՀԱԿ-ի գրագետ, խելոքները թող մտածեն: Եթե ի վիճակի չեն մտածելու ու իրականացնելու, ուրեմն կբավարարվեն մի քանի տեղով ԱԺ-ում, հայտարարություններով, եվրոգոմիկոտ հանդիպումներով, մեկ էլ մեզ սաղիս համոզելով, որ մեր ճակատագիրը կախված ա Ղարաբաղից, եկեք սուս մնանք: Ու սենց Ղարաբաղի հարցով-սոխով-սխտորով մի քառասուն տարի քաղաքացիական հասարակություն կկառուցենք, ու կստացվի քո ասած երկար պրոցեսը:

Տրիբուն ջան ոչ թե անցավորածներին, այլ անցավորածին- մնացածը շատ էլ ղայդին սաղ-ուրախ են:
Մինչև քար, փեդ, լոմ, փոս- լրիվ համաձայն եմ, դաժե սիլլա-քացի-կարատեն էլ կավելացնեի, բայց կախաղանին-ստոպ: Կախաղանը արդեն լուրջ ինստիտուտ է, մենք դրան հասնելու մի քանի դար դեռ ունենք, համ էլ պարան ալ չունինք:
ՀԱԿ-ի բարեմասնությունների հարցում ժուժկալություն ես արել- իրենք ստրատեգ էլ են: Նաև իրենք քո հաշված 14 տոկոս -ով ԱԺ ոչ թե պրոպուսկով են մտնելու այլ համազգային կատակլիզմներով ու 10 միլիոն հայության թևերի վրա, ուշաթափ ու գոնե մի 1000 զոհով:
Էս գլխից սկսել ես հարամ անել սպասվելիք շոուն-լավ չի:

[Chuk]

Տրիբուն ձյա, արդեն չեմ հիշում, կարիք կա՞ր, որ ասեի, որ տեսակետդ հասկանում եմ, բայց համաձայն չեմ
Որտև էդ ամենը նախորդ գրառումներում ասել էիր, բութ չեմ էլի

[Chuk]

[Բիձա]

Նայելով նամակ հանձնելու երթին մի եզրահանգման եկա, մի առաջարկության ու մի չհասկացած պահի:
Եզրահանգումը- Երևի թե տատիկ-պապիկների և մեծ տատիկ-մեծ պապիկների ներկայությունը ներդաշնակ է հայաստանյան դեմոգրաֆիական նկարագրին, հետևաբար նոր ընդիմության կարիք չկա:
Երթի մասնակից ընդիմությունը տեղը-տեղին անում է Հայաստանում առկա մարդկանց տարիքին և կազմին հասու մաքսիմալը: Համ լոզունգներ է գոռում, համ պլակատ ու դրոշակ բռնում, համ իրենից մի գլուխ բոյով ու գլխաքանակով էլ մի 10 անգամ շատ մլիցու կողքով անվախ քայլում ու նամակներ է տեղ հասցնում, ու վերջում էլ առանց մարդկային կորուստների գնում է տները:
Առաջարկությունը -լուրջ Կարծում եմ որ գոնե ժամանակավորապես հայաստանյան ողբերգական ընդդիմադիր կյանքին կարելի է թարմություն տալ երթերի տրամադրությունը փոխելով: Տրնգին իրեն սպառել է: Կարելի է երթի մասնակիցներին, բոլորին հորդորել ամենատարբեր տեսակի դիմակ- մասկաներ հագնել հասարակական ու ոճային բազմազանություն ապահովելու և երթին դինամիկա տալու ու տարիքը կոծկելու նպատակով: Ասենք ջոկերների, ծաղրածուների, դոդգլուխների, ջայլամների, էշերի, ջահելների, մկների, կռիսների, բանջարների, բողկերի, նարինջների, սախրագլխի, մլիցու, բերետի ու դաժե խիյարի: Մի խոսքով ինչ որ մտքներով կանցնի:
Նաև լուրջ-լուրջ խոսելն է իր իմաստը կորցրել: Պետք է քեֆ ուրախությունով, հռհռալով, զվարճանալով, իրար ու սաղին ձեռ առնելով քայլել: Համ ընդիմադիր ակցիայի լավ պտիչկա կստացվի, համ էլ կայֆ կստանան: Մի գուցե մի քանի ջահել էլ մեջտեղ գան:
Չհասկացած պահը:- էդ նամակը որ փոստով գնար - էլի նույն մանկլավիկին չէր հասնելու ու կորեր՞:

[Բիձա]

Լրացում:
Թեկուզ միայն աչքերը քողարկող դիմակ հագնելը մի այլ ներուժ էլ ունի իր մեջ: Հագնողը դառնում է անճանաչելի և ավելի համարձակ, իսկ դիմացի մլիցեն էլ ինչ որ տեղ ապակողմորոշված, քանի որ երթից հետո կոնկրետ մարդուն բռնել բաժին տանելը շատ ավելի բարդանում է: Գումարած դրան, երթի ընթացքում մի մարդը կարող է մի քանի մասկաներ փոխել կամ կողքինի հետ փոխանակել: Մինչև հիմա դրանից միայն ԲՏ-քն են օգտվել: Թող ընդիմադիր բիձեքն ու մանավանդ պառավներն էլ դա վերցնեն իրենց արսենալ:
Մի խոսքով երթի միշտ-պատրաստ ժողովուրդը կա, մնում է հայկական ավանդական, ծանրաքարշ, տաղտկալի երթի ծեսը թարմացնել, թեթևացնել, բազմազանացնել:
Իշխանությունը շատ ավելի դինամիկ ու բազմազան է: Թող ստրատեգներն էլ ծխելու արանքներում մի քիչ ծոծրակ քորեն ու գործ անեն: