Պե՞տք է Հայաստանին նոր ընդդիմություն

[Varzor]

Չէ, Վարզոր ջան: Չէ: Սա ասում եմ դրսում սերունդ աճեցնելու մասին: Եթե նույնիսկ դրսում ձևավորված սերունդը գա Հայաստան ու փորձի գործունեություն ծավալել, նա չի կարող անել այն ինչ կանի տեղում գաղափարապես ու հոգեպես աճածը: Քանի որ նրա համար օտար է տեղի մենթալիտետը և նման իրավիճակում գործելու ճկունություն չի կարող դրսևորել: Չեմ ասում, թե թերագնահատում եմ սփյուռքի կարողությունները: Ոչ Սեֆիլյանը մեզ օրինակ, կամ ոչ քաղաքական շարժի մեջ օրինակ ասեմ: Թռչկանի խնդրում ամենաակտիվներից Եղյան: Բայց զուտ դրսի վրա հիմնվելը սուտ կլինի: Իսկ թե ներսում պայմաններ չկան... դա մի քիչ վիճելի է: Հենց հիմա մեր աչքի առաջ ձևավորվում է այդ քո ասած հայրենիքի համար սրտացավ սերունդը: Իսկ պայմանները ու գաղափարները ստեղծվում են նվիրյալների ճգնանքի հաշվին: Կա: Պայմաններ էլ կա, պոտենցյալ էլ կա: Ու այդ ամենը արդեն սկսում է իր համար հուն հարթել...

Tig ջան, հասկանում և ընդունում եմ ասածդ: բայց ես չէի էլ ասել, որ միայն դրսի ուժը կարող է բան փոխել: Ես ընդամենը ի նկատիունեի այն, որ շարժիօչ ու-ն այս անգամ դրսից պիտի լինի: Դու էլ ինձանից պակաս չգիտես, որ քաղաքական և տնտեսական դաշտում ներկայիս ավազակների հետ պայքարելու համար ռեսւորսներ են պետք: Ու այն մարդիկ, որոնք իրենց ռեսուրսներով անմիջական կապված են ներկայիս վարչակարգի հետ, չեն կարող դրանք ներդնել պայքարի համար: Ուստի պետք են չկապակցված ու սրանց հետ օրթաղ չեղած ուժեր, որոնք կարելի է գտնել միայն սփյուռքում: Այ եթե այդպիսի մի ուժ ի հայտ գա ՀՀ-ում, ապա քո ասած տեղի երիտասարդության սրտացավ սերունդը հաստատ ոչ մայն կմիանան նրանց, այլև հզոր ուժ կդառնա: Թե չէ ՀՀ ներկայիս քաղաքական դաշտում ախր ընտրություն չկա` թե քաղաքական ուժի, թե լիդերների շրջանակում: Իսկ ներքին ռեսուրսներով ոնց տեսնում ես ուժեղ քաղաքական ուժ չի ստացվի ձևավորել` "ստամոքսի խնդիրը" շատ ուժեղ է, համ էլ չեն թողում` տարբեր եղանակներով խոչընդոտում են ու քանդում: Ուստի ՀՀ ներկայիս կուրսի պայմաններում պետք է անհամեմատ ավելի շատ ժամանակ, քան թե դրսի ուի կատալիզատոր հանդիսանալու դեպքում: Ու ստեղ հենց ավելի վատ է մեր տեղական սովետականա-կապիտալիստական փտած մենթալիտետը (հաստատ չենք խառնում մաքուր ազգայինին հետ)` կաշառակերություն, եսապաշտություն, նյութապաշտություն: Մարդկանց մոտ մինչև հիմա տպավորված է, որ պետությունը իրենց թշնամին է, որ պետությունից գողանալը լավ է, որ պետությունը խանգարում է: Սենց մնացել ա սովետից, ու եդ սկզբունքով էլ պետական համակարգը "գլորվում է":

[Tig]

Tig ջան, հասկանում և ընդունում եմ ասածդ: բայց ես չէի էլ ասել, որ միայն դրսի ուժը կարող է բան փոխել: Ես ընդամենը ի նկատիունեի այն, որ շարժիօչ ու-ն այս անգամ դրսից պիտի լինի: Դու էլ ինձանից պակաս չգիտես, որ քաղաքական և տնտեսական դաշտում ներկայիս ավազակների հետ պայքարելու համար ռեսւորսներ են պետք: Ու այն մարդիկ, որոնք իրենց ռեսուրսներով անմիջական կապված են ներկայիս վարչակարգի հետ, չեն կարող դրանք ներդնել պայքարի համար: Ուստի պետք են չկապակցված ու սրանց հետ օրթաղ չեղած ուժեր, որոնք կարելի է գտնել միայն սփյուռքում: Այ եթե այդպիսի մի ուժ ի հայտ գա ՀՀ-ում, ապա քո ասած տեղի երիտասարդության սրտացավ սերունդը հաստատ ոչ մայն կմիանան նրանց, այլև հզոր ուժ կդառնա: Թե չէ ՀՀ ներկայիս քաղաքական դաշտում ախր ընտրություն չկա` թե քաղաքական ուժի, թե լիդերների շրջանակում: Իսկ ներքին ռեսուրսներով ոնց տեսնում ես ուժեղ քաղաքական ուժ չի ստացվի ձևավորել` "ստամոքսի խնդիրը" շատ ուժեղ է, համ էլ չեն թողում` տարբեր եղանակներով խոչընդոտում են ու քանդում: Ուստի ՀՀ ներկայիս կուրսի պայմաններում պետք է անհամեմատ ավելի շատ ժամանակ, քան թե դրսի ուի կատալիզատոր հանդիսանալու դեպքում: Ու ստեղ հենց ավելի վատ է մեր տեղական սովետականա-կապիտալիստական փտած մենթալիտետը (հաստատ չենք խառնում մաքուր ազգայինին հետ)` կաշառակերություն, եսապաշտություն, նյութապաշտություն: Մարդկանց մոտ մինչև հիմա տպավորված է, որ պետությունը իրենց թշնամին է, որ պետությունից գողանալը լավ է, որ պետությունը խանգարում է: Սենց մնացել ա սովետից, ու եդ սկզբունքով էլ պետական համակարգը "գլորվում է":

Ըհը: Ուղակի մի ավելացում: Ես հիմա սկսել եմ, առավել կարևորել, ոչ թե քաղաքական ուժը, այլ հասարակական ուժը: Որը ոչ թե պահանջում է պողոսին պետրոսով փոխարինել, այլ պահանջում է և պարտադրում իշխանությանը ճիշտ ու պետությանն ու հասարակությանը նպաստավոր աշխատել: Սա ելնելով նրանից, որ անկախ իշխանության եկած քաղաքական ուժի "մաքրության" աստիճանից, եթե նրա վրա չկա հասարակական ճնշում, ապա այն վաղ, թե ուշ խրվելու է կեղտի մեջ: Բայց միևնույն ժամանակ չեմ թերագնահոտում լեգետիմ իշխանության ձևավորումը, առաջնային համարելով վերևում նշածս:

[Varzor]

Ըհը: Ուղակի մի ավելացում: Ես հիմա սկսել եմ, առավել կարևորել, ոչ թե քաղաքական ուժը, այլ հասարակական ուժը: Որը ոչ թե պահանջում է պողոսին պետրոսով փոխարինել, այլ պահանջում է և պարտադրում իշխանությանը ճիշտ ու պետությանն ու հասարակությանը նպաստավոր աշխատել: Սա ելնելով նրանից, որ անկախ իշխանության եկած քաղաքական ուժի "մաքրության" աստիճանից, եթե նրա վրա չկա հասարակական ճնշում, ապա այն վաղ, թե ուշ խրվելու է կեղտի մեջ: Բայց միևնույն ժամանակ չեմ թերագնահոտում լեգետիմ իշխանության ձևավորումը, առաջնային համարելով վերևում նշածս:

Տիգ ջան, բոլոր նորմալ քաղաքական ուժերն էլ ծնվում ն հասարակական ուժերից և հենվում են հասարակական զանգվածների վրա:
Բայց արի պատկերացնենք էդ "պարտադրելու" պահը: Ոնց կարելի է ուժեղին պարտադրել? Օրինակ ոնց ես դու (կամ էլ ես) կարողանում պարտադրել քեզանից ուժեղ անտաշ ու լքտի մարդուն, որ քեզ չվիրավորի և չսահմանափակի քո իրավունքները?
Ուժն է ծնում իրավունքը, իսկ այդ ուժը մենակ քանակական չի: Այն պիտի լինի թե ֆինանսական, թե գաղափարական, բարոյական, տնտեսական, նաև ռազմական և այլն: Այսինքն` իշխանություններին դրական աշխատել են ստիպում միան համապատասխան հակակշիռները, այլ ոչ թե միայն հասարակական ճնշումը: Հենց այդ հակակշիռներն էլ իրական ու միակ ճիշտ ընդիմությունն են: Բողոքող ու փնովող թույլիկ քնձռոտ քաղաքական կուսակցությունները ընդիմություն չեն` քյասիբի ռադիո են: Հակակշիռ ուժն ավելի է ուժեղանում հենվելով հասարակական ճնշման վրա: Ու ստացվում է, որ ժողովրդի ուժը` հասարակական ճնշումը բալանսիրի դերն են կատարում և ոչ մեկին էլ չեն տալիս բացարձակ առավելություն:
Ու երբ առկա է այդպիսի ընդիմությունը, ապա իշխանության ցանկացած գործառույթում կամ ծրագրում սայթակում բերում է իշխանափոխության` արդար ու տրամաաբանական: Ու իշխանությունն ու ընդիմությունը տեղերով փոխվում են:
Այս հակակշռային, բայց դինամիկ համակարգը իրեն բավականին լավ արդարացնում է գրեթե բոլոր իրավազարգացած երկրներում: Բնական է, որ համակարգի կայունությունն ապահովելւ ահմար անհրաժեշտ են մի քանի իրար հակակշռող ուժեր, որոնց միջև բալանսիրի դերը կատարում է ժողովուրդը` ապահովում է հակակշիռ քաղաքական ուժերի միաձուլման խոչընդոտումն ու "անհավերժականությունը": Դա նրա համար, որ մեկն ու մեկի "ծախվելու" դեպքում համակարգը մի կողմի վրա շուռ չգա: Իսկ ներկայիս պարագայում ՀՀ-ում այդ հակակշռի դերը, այն էլ կեղծ, իր վրա է վերցրել ՀԱԿ-ը: Ու քանի որ ծախված է, ապա կշեռքի նժարը իշխանության կողմն է:

[Mephistopheles]

Փաստորեն, չորս տարի առաջ, երբ էօր-էքուց կազմաքանդում էինք ավազակապետությունը, Մանվել-Մանվել էինք գոռում, ավգյան ախոռները վռազ մաքրել էինք խոստանում, արդեն նախագահ էինք հայ-հայ դառնում, մարտի մեկի էինք փաստացի գնում, ոչ մի ռիսկ չկար, ղարաբաղի հարց չկար, Հայաստանը լրիվ ուրիշ երկիր էր, արկածախնդրություն չկար, ամեն ինչ շատ հավասարակշռված էր ...

Ղարաբաղի հարցը կար ապեր, բայց նախ ընտրություններ էին և երկրորդ դժվար էր հավատալ որ զորքը սահմանից կքաշեն-կբերեն Երևան ու սնայպերը հենց մեր զինվորին վզից կխփի… կար ընդհանուր համոզմունք որ մենք կգնանք վրացա-ուկրաինա-սերբական ճանապարհով ենթադրելով որ մենք էդ կատեգորիայի ժողովուրդ ենք ամենաքիչը… բայց առաջին կրակոցից արդեն պարզ եղավ, որ բախումները արյունոտ են լինելու ու դրանից ոչ մի լավ բան չի կարող լինել…

Տրիբուն ջան, դու ինչ անունուն ուզում ես դիր, թուլամորթ, անսկզբմունք, փառամոլ, վախկոտ… սրանք կարելի ա տանել մի կերպ, բայց երբ բախումները շարունակվեին ու տևեին մի քանի օր էլ չասած շաբաթ ու էդ ժամանակ պատերազմական գործողություններ սկսեին, էն ժամանակ արդեն շատ դժվար էր լինելու կողմնորոշվելը, էլ չասած որ կարող ա սուտ լուրեր էլ տարածվեին պրովոկացիայի համար…

ոչ ոք ինձ գարանտիա չի կարա տա որ ռազմական գործողությունները չէին սկսի… դա տրամաբանությանն ա դեմ երբ թշնամիդ իր նեքին լարվածության խնդիրներն ա լուծում ու դու չես օգտվում առիթից…

Ապեր, էտ քո ասած հավասարակշռված ու բարոյական գործարքն ընդհամենը թուլամորթության ապացույցն ա .....

Լևոնը իրան փիս խելոքի տեղ ա դրել .... մեկ ու մեջ ես եմ էլ դրան հավատացել ... բայց իրականում, Վիշապը ճիշտ ա, Լևոնը ինքնասիրահարված, էգոիստ արարած ա, որը իրա ամեն բլթոցը կարում ա (կարում էր) լավ մարքեթինգ անել: Բայց քանի որ ամեն ինչ չափ ու սահման ունի, նույնիսկ Լևոնի պես змееуст -ը չի կարա այլևս իրա բռակ աբրանքը սաղիս վրա լյուքսի տեղ սաղացնի: Բռակ ապրանքի գնորդներ, դե միտ էլ կգտնվեն, Ֆիրդուսի բազարը քեզ օրինակ, որոնք բոլորին կփորձեն ապացուցել, որ էժան գներով որակյալ ապրանք են գնել: Բայց մենք հո գիտենք, որ Ֆիրդուսի բազարում լոքշ վիճակ ա:

Այնպես ո, իմ ախպեր, երևի արդյունքն էլ ա կարևոր, ճանապարհն էլ ա կարևոր, բայց էս պահին ճանապարհը ցեխոտ ա, լրիվ ուրիշ տեղ ա տանում, վերջնական արդյունքն էլ մի հատ հոտած խիյար ա:

ապեր, ինչ անուն ուոզում ես կպցրու ես խնդիր չունեմ, բայց տեղը տուր մի հատ քաղաքական գործչի անուն որ մեր իրավիճակում կգնար "պատասխանատու" քայլերի… մի հատ, ավել չէ… թող հելնի ասի "ժողովուրդ եկեք իմ հետևից, ես մինչև վերջ եմ գնալու ու ոչ մի Ղարաբաղյան ֆռթոն, բլեֆ կամ ստառշիլկա ինձ հետ չի պահելու"… կակ ռազ արդեն "ապացուցվեց" որ երկխոսությունը արդեն չկայացած ու չընդունված ճանապարհ ա, ու մեր տարբերակներն արդեն դառնում են քաղաքացիական անհնազանդությունն ու զինված առճակատումը… Հայ ժողովուրդը խելացի ու քաջ ժողովուրդ ա ապեր ու դժվար ա հավատալ որ մի հատ պլոճիկով քաղաքական գործիչ չի կարում ծնի մինչև հիմա որ էս զիբիլը տանի թափի… բա չի՞ չկա էդ մարդը, քանի՞ հարյուր տարի պտի սպասենք…

…իրականում մենք բոլորս էլ ենթագիտակցորեն գիտենք որ դա վարյանտ չի, անգամ երբ դա Մարտի 1-ին հնարավոր էր… Մեր ժողովուրդը գիտի ընդվզել՝ 65-ից ա էս ամեն ինչը սկսել ու հլա շարունակվում ա… հա Տրիբուն ջան, էսի ավելի մեծ պատկեր ա…

զորքը չենք կարա մտցնենք քաղաք, էտի շատ թանկ գին ա ու տեղն էլ բան չենք շահելու…

[Տրիբուն]

Մեր ժողովուրդը հրաբուխի նման է

Ուժը, որը փրկելու է մեզ, գալու է մեր ներսից