Հա իրոք լրջությունը շատա պակասում մեզ: Լուրջ հարցերին անլուրջ ենք վերաբերվում, հետո էլ զարմանում ենք թե ոճիլները ոնց օլիգարխ դառան, կամ իշխանության եկան… Չնայած, էն որ լացելու բանա լինում է, ու որ իսկականից չլացես անկախ քեզնից սկսում ես ծիծաղել… այ էդ վիճակնա…My World My Space-ի խոսքերից
Հա, հույզն է լոկ մնայունը՝
Մնացյալը անցողիկ…
My World My Space (05.02.2010), Շինարար (05.02.2010)
Մեր հաջորդ նախագահը Պապ թագավորն է լինելու.....
Զրույց հուշարձանագետ Սամվել Կարապետյանի հետ
- Պարոն Կարապետյան, հուշարձանների պահպանությունը ավելի շատ արժեհամակարգայի՞ն խնդիր է:
- Հուշարձանների պահպանությունը ազգի լինելիության խնդրին առնչվող գերագույն հարց է:
- Ուզում եք ասել` եթե չպաշտպանենք հուշարձանները, կոչնչանանք որպես ա՞զգ:
- Այո՛: Հուշարձաններն ազգի հիշողությունն են: Առանց հիշողության հիվանդ պիտի լինենք, քարշ գանք մի քանի դար: Ի դեպ, այդպիսի ազգեր կան, բայց պատմությունը ցույց է տվել, որ իրենք լքում են երկրի թատերաբեմը: Եթե հիշողությունը կորցնում ես, լուծվում ես տարբեր ազգերի մեջ: Այսինքն` ինքնությունը չես կարող պահել առանց հիշողության:
- Իսկ մենք` որպես ազգ, այսօր որքանո՞վ ենք մոտ կանգնած մեր ինքնությունը կորցնելուն, առհասարակ նման վտանգ կա՞:
- Վտանգը, որի մեջ ենք, այսօրվա չի: Շատ վաղուց, դարեր առաջ մեր տեսակը վտանգված է: Անընդհատ կորուստների պատճառով չաճելը նույնն է, որ զիջում ես. օրինակ` եթե մենք 4-րդ դարում չորս միլիոն էինք, 21-րդ դարում նորից չորս միլիոն ենք, նշանակում է` չենք աճել: Եթե Լեհաստանում ունենք կես միլիոն ծագումով հայ եւ նրանցից ընդամենը մեկ-երկու հոգի են պրպտում, իրենց հայկական ինքնությունը հայտնաբերում, հետո այդ մեկ-երկու հոգով զուռնա-դհոլ ենք խփում, հարց չի լուծվում: Իրականում մենք Լեհաստանում չունենք կես միլիոն հայ:
- Իրականում այդ չորս միլիո՞նն ենք:
- Իրականում նույնիսկ ավելի քիչ: Այսինքն` արցախյան ազատամարտը յուրօրինակ քննություն էր: Եթե Ֆրանսիայի ավելի քան 400 հազարանոց հայ համայնքը չորս կամավոր տվեց, նրանցից քառասուն հոգու էլ հազիվ գտնենք, որ հայերեն են խոսում, սա խոսում է այն մասին, որ հողից դուրս ազգություն չեն կարող պահպանել:
- Ասիմիլացվո՞ւմ ենք:
- Ուզենք թե չուզենք, միջավայրը կլանում է: Ամենամոտ համայնքները նույնիսկ ուծացվել են: Այսինքն` հենց հողից դուրս ես, ուծացվում ես: Վրաստանի Քարթլիում մոտ 250 հազար հայ կա, Կախեթում` մոտ 200 հազար: Ընդհանուր մոտ կես միլիոն երբեմնի ծագումով հայրենակիցներ ունենք, որոնք միջավայրին զոհ են գնացել:
- Պարոն Կարապետյան, այս դեպքում, օրինակ, ինչո՞ւ ենք «գլուխ ջարդում» Վրաստանում մեր հուշարձանների, եկեղեցիների պաշտպանության համար:
- Որովհետեւ հուշարձանները օգնում են ազգի ներկայացուցչին ինքնաճանաչողության խնդրում: Այսինքն` երբ կա ցանկություն ինքներս մեզ ճանաչելու, մեր ինքնությունը պարզելու, մեր արմատը զգալու, հուշարձանները շատ են օգնում: Առանց հուշարձանների` ուղղակի անարմատ մեկը պետք է լինենք: Ինձ համար հուշարձանները հիշատակներ են, որոնք օգնում են մարդու` իր հողին կառչած մնալուն: Բայց այս իմաստով շատ-շատ վաղուց մեր տեսակը վտանգվել է: Ընդհանրապես ազգային տեսակը ձեւավորում է հավատքը: Ամեն ազգային տեսակ իր դավանանքի, գաղափարաբանության ներքո է ձեւավորվել: Ցավոք, քանի որ մեր հավատքը ազգին չի ապրեցրել հանուն հողի, մեր գերագույն արժեքը հողը չի եղել, դրա համար մենք միշտ աստանդական ենք եղել ու ցուպն էլ ձեռքներիս, եւ դրա համար անընդհատ նահանջում ենք, որովհետեւ չենք ապրել հանուն հողի: Հիմա փորձում ենք նժդեհյան գաղափարները հողին տալ, առաջնորդվել որպես ապրեցնող ճանապարհ: Անշուշտ, որքան հաջողենք, այնքան կապահովենք մեր գոյությունը, որովհետեւ, օրինակ, նժդեհյան գաղափարները ազգին կոչ են անում, դաստիարակում են ապրել հանուն հողի, հանուն հայրենի հողի, եւ, բնականաբար, այդ արժեքով առաջնորդվող մի ազգ շատ ավելի հզոր ու անխոցելի կլինի: Բայց դարեր շարունակ այդ ձեւով չեն ապրել: Ապրել ենք հանուն հավատի:
- Դուք ասացիք, որ հիմա նժդեհյան գաղափարները սկսել են առաջնորդել ազգին որպես ապրեցնող ճանապարհ: Մեր կուսակցություններից շատերն էլ, այդ թվում` հանրապետականները, դաշնակցականները բազմիցս ասում են, որ առաջնորդվում են նժդեհյան գաղափարներով, սակայն դրանք կեղծ, չապրեցնող շղարշ են:
- Իհարկե, որ շահարկում են ու շահարկելով վարկաբեկում են` սա շատ-շատ վատ ու վտանգավոր երեւույթ է: Ճիշտն ասած` ես չեմ տեսել, որ դաշնակցականները նժդեհյան գաղափարներ քարոզեն, եթե հիմա քարոզում են, ուրեմն իրենց մեջ էլ դրական տեղաշարժ կա: Ինչ վերաբերում է հանրապետականներին եւ մյուս կուսակցություններին, ովքեր շահարկում են նժդեհյան գաղափարները, այդ կուսակցությունների մեջ շատ մարդիկ կան, որ Նժդեհի երեւի միայն անունը գիտեն, ոչ ավել: Բայց երբ կուսակցությունը իր հիմքի մեջ ի վերջո դնում է ինչ-որ գաղափարներ եւ ասում է իմ գաղափարը սա է, ինձ նման կուսակցության հետ հարաբերվելը հեշտ է, թեեւ առհասարակ դեմ եմ կուսակցությունների գոյությանը, որովհետեւ կուսակցություններն ինձ համար ազգը աշխարհիկ դաշտում պառակտելու հնարքներ են: Ինչպես եկեղեցիները ազգը հոգեւոր դաշտում պառակտելու միջոցներ են` հայ կաթողիկե, հայ ավետարանչական, հայ մահմեդական... ինձ համար կարեւորը հայն է, որ հենց սկզբում ենք ասում: Մենք բազմաշերտ տրոհված ենք մանավանդ Սփյուռքում, ասենք հենց Բեյրութի միջավայրում: Այսինքն` սա հայ կաթողիկե դաշնակցականների եկեղեցին է, սա հայ կաթողիկե հնչակյանների եկեղեցին է: Սա խայտառակ երեւույթ է:
- Պարոն Կարապետյան, մեզանում էլ արդեն նկատելի են, ասենք, Գրանդ քենդիի Վարդանի եկեղեցին, Գագիկ Ծառուկյանի եւ մնացած մեծահարուստների եւ օլիգարխների եկեղեցիները: Նրանց կողմից եկեղեցիներ կառուցելն ի՞նչ նպատակ է հետապնդում:
- Գիտեմ, որ դարեր շարունակ եկեղեցիները կառուցել են մեղքերի թողության, հոգու փրկության համար: Օրինակ` Խծկունքի վանքի ճարտարապետական գլուխգործոց Սուրբ Սարգիս եկեղեցին հայրենիքը դաված, պետականության կորստյանը նպաստած իշխան Վեստ Սարգիսը կառուցեց կյանքի վերջում` հոգու փրկության համար: Նա պետությունը գերեզմանեց եւ հետո կառուցեց եկեղեցի իր մեղքերի թողության համար: Այսօրվա դրությամբ պարզից պարզ է, որ աղոթող` որպես այդպիսին քանակի ավելացում չունենք: Այն եկեղեցիները, որ ունենք, քանակի առումով շատ են ու քիչ չեն: Շատ կարեւոր է ոչ թե նոր եկեղեցիներ կառուցել, այլ ճարտարապետական հին հուշարձանները վերականգնել: Այսինքն` եթե Սանահին վանքի տանիքին անտառ է աճել եւ ասենք Ալավերդիում նոր եկեղեցի են կառուցում, ես սա նորմալ չեմ ընդունում: Ես դա հիվանդ ազգի, հիվանդ ուղեղի արգասիք եմ ընկալում:
- Եվ սակայն Վեհափառը որոշել է, որ Երեւան քաղաքի յուրաքանչյուր համայնք պետք է իր եկեղեցին ունենա: Սա ի՞նչ քաղաքականություն է, թե՞ ձեւ է առանց բովանդակության:
- Մեկ բառով եթե ասեմ` սա խավար է: Բոլոր հետամնաց քրիստոնյա երկրներում եկեղեցիներ են շարունակում կառուցել, իսլամական երկրներում մզկիթներ են կառուցում: Սա եվրոպական երկրների պարագայում իսպառ վերացած է` Գերմանիա, Իտալիա եւ այլն: Իմիջիայլոց, մենք այդ երկրներից կապկում ենք ամեն բան, բայց մի բան, որ իսկապես պետք է կապկենք, չենք կապկում, որովհետեւ այնքան խավար ենք, որ այդ լույսը չենք կարող նկատել: Այնտեղ փակվում են եկեղեցիները, վերածվում են ցուցասրահների, համերգասրահների, եւ անծայրածիր Ֆրանսիայում, Իտալիայում նոր եկեղեցի չի կառուցվում, որովհետեւ եկեղեցում աղոթող չկա: Դա էլ պայմանավորված է նրանով, որ արդեն արեգակնային համակարգից դուրս գիտությունը նոր համակարգեր է հայտնաբերում: Դեռ 18-րդ դարում գիտնականներից մեկն ասում էր` իմ եկեղեցին իմ աստղադիտարանն է: Իսկ մենք այսօր հեռուստացույցը միացնում ենք եւ տեսնում ենք հոգեւորականներ, որոնք ասում են, որ երբ ադրբեջանական սու-երը ռումբեր էին նետում Գանձասարի վրա, մենք բոլորս տեսնում էինք, որ ռումբերը գալիս-հասնում էին գմբեթ, մեկ էլ թեքվում էին, գնում, ուրիշ տեղ էին պայթում, այսինքն` Գանձասարի հրեշտակները պահպանեցին Գանձասարի վանքը: Մեկը հարցնի` բա Արեւմտյան Հայաստանի հրեշտակներն ինչով էին զբաղված, երբ պայթեցնում էին այնտեղի վանքերը: Հոգեւորականներ կան, որ ինձ ասում են, որ թե մարդն ուզում է խաբվել, դու ինչի ես մեջ ընկնում, ինչի ես ասում` կեղծիք կա մեջտեղը: Ով ուզում է խաբվել, թող գա իր մոմը վառի: Սա անկեղծ հոգեւորականի խոսք է:
- Այս դեպքում եկեղեցին ի՞նչ է` ըստ Ձեզ:
- Այսօր եկեղեցին դարն ապրած մի կառույց է:
- Ուզում եք ասել` պետք չէ մեզ եկեղեցի, կրոն, հավատ:
- Ասում են, չէ՞, խորհրդային տարիները մեծ հարված հասցրեցին հավատքին, եւ հիմա նորանկախ պետականության շրջանում մենք պետք է վերականգնենք այն դերակատարումները, որ մինչ այդ ունեցել է: Բայց տեսեք` 1915 թվականին, երբ դեռ աթեիզմը չկար, աթեիստական գաղափարներ էլ չկային, քահանայի պակաս էլ չկար, ամեն մի խուլ գյուղում էլ եկեղեցի կար` քահանան էլ մեջը: Քանի որ եկեղեցին իր գաղափարով չի դաստիարակել եւ չի ապրեցրել հանուն հողի, այլ հանուն խաչի, ուրեմն, երբ եկավ հասավ Դեր-Զոր գնալու օրը, 1500 մարաշցու երեք զինվոր էր առաջնորդում: Այսինքն` այն կառույցը, որը չի նպաստել ազգի գոյությանը, ազգը ապրեցնելուն` ինձ համար այդ կառույցը որեւէ արժեք չունի:
- Այս անվստահությունը, համատարած ապատիան դրանի՞ց է գալիս:
- Մեր ժողովրդի մեջ եղել են լուսավոր դեմքեր, որ ցույց են տվել` հանուն հողի ապրելով` մարդն իսկապես ինչ գերբնական ուժ է ստանում: Այսինքն` երբ Նժդեհը բանակներ էր ջարդում ընդամենը մի քանի հարյուր հոգով, սա եթե դու հանուն հողիդ ես ապրում, ուրեմն դու արդեն գերմարդ ես, որովհետեւ հայրենի հողից ավելի բարձր արժեք գոյություն չունի: Ազգդ կարող ես պահել միայն հայրենի հողով: Իհարկե, մեր սխալն այն է, որ մենք մանր հաղթանակներ գումարելու քաղաքականություն երբեք չենք վարել եւ գործը հաճախ հասցրել ենք Սարդարապատի... Այս պահին պետք է ուժը տալ ազգային արժեքներին: Իսկ ազգային գերագույն արժեքը հայրենիքն է, հիշողությունը, հիշատակները:
Հիմա մենք իսկապես վտանգավոր վիճակ ենք ապրում: Այս իրավիճակում Պապ թագավորը եկեղեցուն դեմ կկանգներ, ինչպես կանգնեց: Եկեղեցին տիրապետում էր հսկայական գավառներ, վանքապատկան հողեր եւ պետությանը հարկ չէր տալիս: Եկեղեցին օժտված ռեսուրսներով վերածվել էր պետության մրցակցի: Պապ թագավորը փորձեց խլել այն հողերը, որոնք պետականության համար անօգուտ են: Հիմա ի~նչ հողեր է Էջմիածինը գնում, տարածքներ է գնում: Եվ եթե այսպես շարունակվի, մեր հաջորդ նախագահը պետք է եկեղեցու դեմ գործի, Պապ թագավորի օրն է ընկելու մեր հաջորդ նախագահը:
Հողիցդ դուրս ազգ չես պահի եւ դրա համար պետք է ապրես հանուն հողի: Երբ հանուն հողի ես ապրում, ինքնաբերաբար ազգապահպանության խնդիրը լուծվում է: Այդքան եկեղեցի եք կառուցում, բա ինչի այդքան արտագաղթ կա, հավատքն էլ կարծես թե վերականգնում եք: Մի կառուցեք եկեղեցի, որ արտագաղթը չշատանա, ում համար եք կառուցում:
ընդհանուր առմամբ՝ իրավացի ես..
..բայց նաև խոսում են, որ այսօր Հայաստանում մանր ու միջին բիզնեսը նոր թափով է աճում..
չգիտեմ, թե ինչքան է այդ «թափ»-ը, բայց մի բան հաստատ է, որ արդեն տեղաշարժ կա..
հետո՝ նշված միջին հնարավորությունների տեր Սփյուռքահայի թափը այդքան չի ների՝ Հայաստանում որևէ օլիգարխի խանգարելու, որ մի բան էլ բռնեն կաշին քերթեն..
և, վերջապես, օտարերկրյա քաղաքացու կաշին քերթելը այդքան էլ հեշտ բան չէ, որքան ասենք շարքային Հայաստանցու
ընդհանուր հաշվով ասելիքս այն է, որ փորձել անպայման պետք է..
մեկ էլ տեսար՝ ստացվեց..
թե չէ՝ տեսականորեն շատ բաներ են անհնար թվում..
Տիեզերքում բանականության առկայության ամենավառ ապացույցն այն է, որ ոչ-ոք չի ցանկանում մեզ հետ կապի մեջ մտնել..
Զարմանում եմ, ոնց կարող է մի մարդ, ով խաբկանք է համարում հավատքը, հավատա, որ “հանուն հողի ապրելով` մարդն իսկապես ինչ գերբնական ուժ է ստանում”
Խոսելով նրա մասին, որ “առանց հիշողության հիվանդ պիտի լինենք, քարշ գանք մի քանի դար”, ասի. “այն կառույցը, որը չի նպաստել ազգի գոյությանը, ազգը ապրեցնելուն… որեւէ արժեք չունի”` այն դեպքում, երբ իրոք պատմության ընթացքում մեր որպես ազգի մշակութային հիշողություն պահպանողն ու փոխանցողը հենց եկեղեցին էր:
Ինքս էլ կարծում եմ, որ անհեթեթություն է հարյուրավոր նոր եկեղեցիներ կառուցել /ըստ որում բոլորը իրար նման, ոնց որ սովետական “վիսոտկաները”, ”Ճագատագրի հեգնանք”-ի սկիզբի նման))/, երբ կարելի է պահպանել հները, որոնք շատ ավելի մեծ թե’ գեղագիտական, թե’ հոգևոր արժեք ունեն, ու, բացի այդ, գործում են: Բայց դրա կարևորությունը ապացուցել այս /հոդվածում ներկայացված/ փաստերը բերելով բոլորովին ճիշտ չէ:
Այստեղ` Հայաստանում, որի իրական սահմանները բոլորիս էլ քաջ հայտնի է:
Որպես կանոն, մարդու մասին կարելի է դատել նրանով, թե ինչի վրա է նա ծիծաղում:
My World My Space (15.03.2010), Tig (15.03.2010)
Իմ վրա հույս չդնեք
Վերջին խմբագրող՝ Chilly: 22.03.2010, 14:48:
Lion (22.03.2010), My World My Space (22.03.2010), Լեռնցի (23.03.2010)
Այս պահին թեմայում են 1 հոգի. (0 անդամ և 1 հյուր)
Ձեր իրավունքները բաժնում
Մեջբերել
Էջանիշներ