Harcaser-ի, Բարեկամի ու Kuk-ի համատեղ պատմվածքը

[Բարեկամ]

Հարգելի Հարցասեր, մի երկու բան եմ ուզում նշել.
Այն, որ պատմվածքի սկզբում դուք օգտագործել եք իրականում գոյություն ունեցող եկեղեցու սպասավորի անուն ազգանուն, ինչ-որ տեղ արգելք է դնում հետագա շարադրանքի գեղարվեստականության վրա, այսինքն պետք էր զգույշ լինել, որ չվիրավորել իրականում գոյություն ունեցող մարդուն կամ էլ շարունակել` միայն լավ ճանաչելու դեպքում: Ես, այնուամենայնիվ, խախտեցի այդ պայմանականությունը ու հնարեցի ինչ-որ բան: Ամեն դեպքում, եթե դուք բացառում եք, թե որևէ քահանա կամ սրբազան անհաբերության նշաններ կարող է ցույց տալ կամ ձանձրանալ, ես չեմ բացառում: Ու պատմության գեղարվեստական /ոչ փաստագրական/ բնույթն էլ տալիս է պատմողին նման ազատություն:
Ինչ վերաբերում է բուն պատմվածքի նյութին, ճիշտն ասած ազատազրկված մարդկանց երբևէ չեմ ճանաչել ու դատել նրանց հոգեբանության մասին ինձ համար չինական այբուբեն է, բայց քանի որ այդպիսին էր թեման ու փախչել չես կարող /Հայկօ` /, տվեցի այն ուղղությունը, որին քիչ թե շատ ծանոթ եմ ու կարող եմ գրել այդ մասին. մարդը շատ հետաքրքիր երևույթ է, երբեմն պահի տակ նա կարող է վարվել այնպես, որպիսին մի րոպե առաջ ոչ միայն մտքով չէր անցնի, այլև կբացառեր ամենայն անկեղծությամբ: Հակոբը եկեղեցի գողության համար չէր եկել: ՈՒ եթե նրան հինգ րոպե առաջ ասեիր, որ ինքը տենց բան կաներ, չէր հավատա: Բայց հետաքրքիր բան ա կյանքը ու մարդը, ու թե ուր են տանում շղթաները, որ հանգույցին, անտեսանելի են հաճախ: Ու նաև` կա այսպիսի ասացվածք` որտեղ երկուս, այնտեղ երեք: Այն է` բանը, որ պատահեց երկու անգամ, երրորդ անգամն էլ կլինի:
Իսկ լեզվական ոճի հետ կապված` ստեղծագործությունը կարող է պատմվել բոլորովին այլ լեզվով, քան խոսում են հերոսները: Հերոսները խոսում են այնպես, ինչպես կխոսեին իրականում, առանց արհեստական գրական շեշտի, մինչդեռ պատմվում է պատմվածքը այն լեզվով ինչով որ հարմար է գտնում պատմողը. դրանք մեկը մյուսի հետ կապ չունեն:

[Gayl]

Հարցասերի գրածը դուրս եկավ, ինձ թվում ա եթե Հարցասերին թողեին որ միայնակ այս պատմվածքը ավարտեր շատ ավելի լավ կստացվեր, Բարեկամը ոչինչ չասեց, ավելի ճիշտ պատմվածքին ընթացք չտվեց, Կուկի ավարտը վատը չէր

[Chuk]

Հարցասերի գրածը դուրս եկավ, ինձ թվում ա եթե Հարցասերին թողեին որ միայնակ այս պատմվածքը ավարտեր շատ ավելի լավ կստացվեր, Բարեկամը ոչինչ չասեց, ավելի ճիշտ պատմվածքին ընթացք չտվեց, Կուկի ավարտը վատը չէր

Տարօրինակ մեկնաբանություն էր
Ի՞նչ է նշանակում թույլ տալ: Մարդը կարող է ինչքան ուզում է մենակ ստեղծագործել: Ինքն է ուզել համատեղ պատմվածք գրել

[Yellow Raven]

Ամենաշատը դուր եկավ Բարեկամի հատվածը, ըստ ինձ բավականին էլ հաջող ընթացք էր տվել պատմվածքին ու հենց հիմնաքարը պատմվածքի երկրորդ հատվածն էր
Կուկն էլ շատ հաջող վերջաբան ընտրեց, չնայած իրոք իրականությունում այդպես վերափոխված հանցագործներ շատ քիչ են

[Հայկօ]

Հակոբը մի անգամ էլ նայեց ընկերոջը, հետո մյուս մարդկանց, որոնք առօրյա, զբաղված դեմքերով բացում էին դրամապանակները, մոմ գնում, տնտղում շրջակայքը, ընտրում տաղավար կամ նկար ու վառում իրենց մոմը, կամ մոմերը: Քանի՞ հատ: Չո՞րս: Հի՞նգ: Ամեն մեկը մի ցանկությու՞ն, թե՞ մի հոգի: Քանի հոգիներ նարնջագույն բարակ լույսով վառվում էին կողք-կողքի: Ինչու՞ պիտի վառվեն հոգիները: Վկայություն, որ իրենք կան: Հիշեցում: Որտե՞ղ է հավատը, եթե կարծում ես քեզ մոռացել են: Որտեղ է հավատը, եթե հիշեցնում ես, որ դու’ չես մոռացել:

Հակոբը ընդհատեց մտքերն ու ևս մի անգամ հայացք գցեց ընկերոջը, որի ինտենսիվ շարժվող շութերի դիմախաղից փորձեց հասկանալ` ինչ է նշանակում աղոթել հրապարակավ: Որն է պատին կախված նկարի ուժը, ու, այնուամենայնիվ, ինչու են թեթևանում հոգիները, երբ դառնում են վառվող պարաֆին:

Հակոբի սառած հայացքի առաջ մոմերի շարասյունը միաձուլվում, դառնում էր ամբողջական կրակ, կենդանի լույս, որը գուցեև հենց սե՞րն էր: Ինչու՞: Որովհետև մեկի մոմը չի գցում մյուսին, չի ճխլտում ու ոչնչացնում վայրագ, այլ համբուրում ու կյանք է ստանում:
Գուցեև եկեղեցին այն փոքրիկ կղզին է, ուր չեն գործում աշխարհիկ օրենքները. ուր երկրորդականը երկրորդական է, ու առաջնայինը նայում է աչքերիդ մեջ:

Հակոբը մտածեց, որ թերևս երբեմն արժե այցելել եկեղեցի. այստեղ մի ինչ-որ ոգեղենիկ խտություն կա` ամեն մի հոգու թողած, չվնասելու համերաշխությունը, միասնականությունը, որը սքեմի պես պարուրում է էությունդ, քանի դեռ ներսում ես:

Ըստ իս՝ այս պատմվածքի լավագույն հատվածն էր:

[Հայկօ]

Ըստ իս՝ այս պատմվածքի լավագույն հատվածն էր:

Մի քիչ մանրամասնեմ գրածս. ուղղակի ես Բարեկամի ստեղծագործության նման (մտորումներով, դատողություններով, հեղինակի խոսքով հարուստ) գործերը հիմնականում գերադասում եմ երկխոսություններով ու մաքուր «գործողությամբ» հարուստ ստեղծագործություններից: Մասամբ նաև այդ էր պատճառը, որ առաջին մասը կարդալուց հետո շարունակելու ցանկությունս կորավ. ես երկխոսություն գրողը չէի : Harcaser-ի գրած սկիզբը բավականին աղոտ էր և հատկապես, չվախենամ ասելուց, կարճ: Կարճ էր. տեքստը չէր հասցնում զարգանալ մինչև պատմվածքի մակարդակի: Չէր զգացվում, թե ինչ ուղղությամբ է հեղինակը նախատեսել, որ այն ծավալվի, ինչ ոճ է ընտրել, ինչ վերջ է պատկերացրել գրելիս, ինչ սյուժետային շրջադարձեր է սաղմնավորել պատմվածքի առաջին մեկ երրորդում (որ իրականում, թերևս, մեկ հինգերորդ է): Բարեկամը, կարծես թե, ցանկացել է զարգացնել ոչ թե սյուժետային, այլ կերպարների գիծը. ցույց տալ նրանց մտքերը, հույզերը, ներկայացնել նրանց որպես մարդ և ոչ՝ որպես գործող անձ: Այս առումով պատմվածքի երկրորդ մասը ինչ-որ չափով առանձնանում է կամ դուրս է մնում մյուս երկու մասերից. Kuk-ի գրած ավարտը նույնպես բավականին հարուստ էր գործողություններով: Սակայն եթե Բարեկամը բաց տեքստով ցույց է տվել, թե այդ պահին ինչ էր կատարվում կերպարների ներսում, ապա Kuk-ը (ով անշուշտ հստակ պատկերացրել է այդ ներքին ապրումներն ու մտածմունքները) դա հասկանալը թողել է ընթերցողին՝ պարզապես առաջարկելով դրան հասնելու բանալին: Այսինքն՝ առաջին մասի դեպքում ունենք գործողություն, երկրորդ մասում՝ հույզեր ու մտքեր, երկրորդում՝ հույզեր ու մտքեր՝ քողարկված գործողությամբ: Ամեն դեպքում, ինչպես արդեն ասացի, ես սուբյեկտիվորեն գերադասում եմ երկորդ մասի ոճի ստեղծագործությունները (ժամանակին, ընդհակառակը, երկարաշունչ, երկխոսություններից ու գործողություններից զուրկ հատվածները դժվարությամբ, հաճախ նաև՝ թռնելով էի կարդում): Չեմ կարող, սակայն, չընդգծել Kuk-ի՝ ոչնչից սյուժե ու հանգուցալուծում ստեղծելու հմտությունը: Harcaser-ի գրած հատվածը, ամեն դեպքում, ինձ համար մութ մնաց. գուցե իմաստ ուներ չսահմանափակվել մի քանի նախադասությամբ, այլ գոնե մեկ-երկու էջ գրել: Հարգանքներով՝ ճիշտ պահին ստրատեգիական դիպուկ նահանջի դիմած Հայկօ :

[Gayl]

Տարօրինակ մեկնաբանություն էր
Ի՞նչ է նշանակում թույլ տալ: Մարդը կարող է ինչքան ուզում է մենակ ստեղծագործել: Ինքն է ուզել համատեղ պատմվածք գրել

Չուկ ես չեմ ասում ով ինչ է ուզել, միայն իմ անձնական կարծիքն եմ ասել, ավելի ուժեղ վերջաբանի էի սպասում, որովհետև սկզիբը գոնե իմ համար հետաքրքիր էր և իմ կարծիքով Հարցասերը կարող էր ավելի լավ շարունակություն տալ, բայց քանի որ սա համատեղ պատմվածք էր ուրեմն այդպես լինել չէր կարող:

[Բարեկամ]

Դե լավ, որ էդպես ա, մի բան էլ ասեմ. Հարցասերի սկիզբը ինձ հիշեցրեց` երբ շարադրության թեմա են տալիս. ընդամենը: Տեղ ստեղծագործություն չկար, միայն թեմա` կարճ շարադրմամբ. "նախկին հանցագործը մի օր որոշում է գնալ եկեղեցի ու այնտեղ հանդիպում է իր բանտային ընկերջը": Ու ինչպես Չուկը նկատեց` կամ գրում ես էդ թեմայով շարադրություն կամ չէ, կամ ինչպես Հայկօ-ն ա ասում` կամ դուրս ես թռնում ճիշտ ստրատեգիական պահին, կամ մնում ես ու մի բան անում: Դե հիմա ես մտածեցի` լավ, թեման էդ ա, գրենք շարադրությունը: Ու որպես շարադրություն էլ գրել եմ. սրտիցս գրած ստեղծագործություն չի իհարկե: Բայց ի պատասխան Հայկօյի վերլուծությանը ասեմ, որ թեև իմ մասում մտքերի ու հույզերի շարադրանք էր, բայց տեղ նաև բուն գործողությունն էր, որովհետև էդ մասում ա որոշվել հենց բուն գործողությունը` որ էլի գողություն ա արվելու, ինչը, տպավորություն էր, որ բոլորն ընդունեցին, թե հենց այդպես էլ լինելու էլ, ասես այլ ընթացք հնարավոր չէր: Էս` ի պաշտպանություն ու ի վերլուծություն իմ մասի Ինչ վերաբերում է մյուս երկու մասերին, Հարցասերի մասի մասին արդեն ասեցի, միայն ավելացնեմ, որ ամենաանտեղին ռեալ մարդուն /նկատի ունեմ կոնկրետ անուն-ազգանունով սրբազանին/ որպես հերոս ներմուծելն էր: Կուկի մասի հետ կապված` իմ կարծիքով ինքն էլ առանձնապես հաճույքով չի գրել, այլ ուղղակի հանձն է առել փրկել սիտուացիան ` կանխել անավարտ մնալու վտանգը: Նա էլ շարունակել է իր պատկերացումներով` ստեղծված իրավիճակի մասին, ու իմ կարծիքով` Հակոբի ընկերոջ վերաբերմունքը հենց իր վերաբերմունքն էր էդ իրավիճակին: Թեև իրավիճակն ընդհանուր առմամբ դուրս եկավ բավական սարքովի ու արհեստական, ինչը բնականաբար այդպես էլ լինելու էր, երբ համատեղ փորձում են գրել երեք լրիվ տարբեր աշխարհահայացքով մարդիկ:

[Harcaser]

միայն ավելացնեմ, որ ամենաանտեղին ռեալ մարդուն /նկատի ունեմ կոնկրետ անուն-ազգանունով սրբազանին/ որպես հերոս ներմուծելն էր:

Չէ, Բարեկամ ջան, ես սրբազանի կերպարը որպես սպասարկու իրողություն եմ բերել. գլխավոր հերոսը ինքը չէ: Իր ասածները Հակոբի մեջ որոշ տրամադրություններ են արթնացնում, ուրիշ ոչինչ:

[Chuk]

Չէ, Բարեկամ ջան, ես սրբազանի կերպարը որպես սպասարկու իրողություն եմ բերել. գլխավոր հերոսը ինքը չէ: Իր ասածները Հակոբի մեջ որոշ տրամադրություններ են արթնացնում, ուրիշ ոչինչ:

Եթե պատմվածքը պիտի ուրիշը շարունակի, ապա բացառված չէ, որ ինքը լրիվ փոխի ընթացքը, օրինակ կտրուկ փոխելով սյուժեն ու գլխավոր անձ սարքելով սրբազանին, ով նույնպես նախկինում դատապարտված է եղել: Իմ կարծիքով այս նախագծում ստեղծագործողները պիտի ստեղծագործական ազատություն պետք է ունենան, մինչդեռ իրական կերպարի ներմուծումը «բարոյական պատնեշ» է դնում մյուս մասնակիցների առաջ ու այդ առումով լրիվ համաձայն եմ Բարեկամի հետ: Ստեղծագործողն ինքը պետք է կարողանա որոշել ստեղծագործության միջի ցանկացած անձի բարոյական կերպարը:

[Kuk]

Ստեղծագործելուց բավականին հեռու եմ, բայց մեկ-մեկ հետաքրքրություն ու ցանկություն ա առաջանում մասնակցել այսպիսի նախագծերի: Եթե չեմ սխալվում, սա երկրորդ անգամն էր, որ մասնակցեցի, ու երկու անգամն էլ հիասթափվեցի, երկրորդ անգամն էլ ստեղծագործելը վերածվեց անձնական խոսակցությունների, ընդհուպ մինչև կպնողական ու վիրավորական գրառումների:
Հարցասեր, մեջբերում եմ քո գրառումներից երկուսը, որոնցից մեկում դու ասում ես մեկ բան, մյուս գրառմանդ մեջ «անում» մեկ այլ բան, որը նախորդին խիստ հակասում է:

Ես բավականաչափ գրագետ եմ և ի զորու եմ իմ մտքերն առանց վիրավորանքի տեղ հասցնելու: Ես ակումբում շատ անկեղծ եմ գրում և որևէ վիրավորանք դեռ թույլ չեմ տվել:

Միացնեմ բարձրախոսները:
Ըհմ-ըհմ.
Այո, պատմվածքի իմ հատվածում ես նման բան չեմ ասել. ես ուղղակի չուկին տեղեկացրել եմ, որ սրբազանը դատապարտված չի եղել երբևէ: Վա՞տ բան եմ արել, որ ճշմարտությունը հրամցրել եմ չուկին` ի պատասխան իր հետևյալ գրառմանը` <գլխավոր անձ սարքելով սրբազանին, ով նույնպես նախկինում դատապարտված է եղել>:


Իսկ մինչև հիմա Ձեր արած որևէ քննադատություն, կարծիք (բուն պատմվածքի մասին) ես չե՞մ ընդունել. ցանկացած առողջ և կառուցողական քննադատություն ընդունում եմ:
Ուլուանա, Դուք եզակի մարդկանցից եք, ում կարծիքը ես ավելի բարձր կգնահատեմ: Ձեր այս վերջին խոսքի վերջին պարբերությունը հենց Ձեր կարծիքն է բուն պատմվածքի մասին, որը ես սիրով ընդունում եմ և հաշվի կառնեմ իմ հետագա գրվածքներում:
Լա՞վ:

Ինչպե՞ս եղավ, որ Ուլուանային դիմելիս չես մոռացել ի ցույց դնել նրա նկատմամբ ունեցածդ հարգանքը, և նույն գրառման մեջ Չուկի մասին խոսելիս «մոռացել ես» ոչ թե հարգանքով խոսել նրա մասին, այլ մոռացել ես ընդամենը չվիրավորել նրան, այնինչ, վերը նշածս գրառմանդ մեջ հստակ ասել ես, որ դու բավականաչափ գրագետ ես և ի զորու ես մտքերդ արտահայտել առանց վիրավորանքների: Հիմա դու քո գործողությամբ հակասե՞լ ես նախորդ գրառմանդ, թե՞ դա ընդամենը վրիպակ էր, կրկնվող վրիպակ, այնպիսի վրիպակ, որի նման այլ վրիպակներ այլոց գրառումներում հանդիպելիս չես զլանում և հաճախ ընդգծում ես:

Պատմվածքի մասին ոչինչ չեմ ասում, քանի որ կարծում եմ, որ ստեղծագործողն իր ասելիքը պետք է կարողանա ասել հենց պատմվածքում, և եթե կան բացթողումներ, անիմաստ է մեկնաբանություններին ու քննադատություններին պատասխանելով դրանք լրացնելը: Պատմվածքի՝ իմ գրած հատվածում ընթերցողներից ոմանք, նաև ես ինքս, նկատել ենք որոշակի սխալներ, վրիպակներ, բայց ես ոչ մի կերպ չեմ փորձում դրանք լրացնել կամ արդարացնել քննադատական գրառումներին պատասխանելիս:
Հարցասեր, այդպիսի մի վրիպակ էլ դու ես նկատել և այդ մասին բարձրաձայնել թեմայում, և ես այդ գրառմանը շնորհակալություն եմ հայտնել, բայց չեմ արդարացել, թե պատմվածքը գրել եմ մոտ 40 րոպեում, շտապել եմ և այլն: Չէի կարող գրել 40 րոպեում, ոչ ոք ինձ չէր շտապեցնում, կարող էի գրել 40 ժամում, իսկ եթե տրվեր 40 րոպե, կարող էի ընդամենը հրաժարվել գրելու մտքից, ոչ թե գրել, հետո դրանով արդարացնել սեփական սխալները:
Եվ մի հարց տամ, որը խոսակցությունն անձնականի վերածելու ոչ մի միտում չունի. եթե որևէ մեկը պատմվածքի իր հատվածում ներգրավի քո անձը՝ անուն ազգանունով, այնուհետև մեկ ուրիշը պատմվածքի իր հատվածում պատմի, թե ինչպես է այդ հերոսը բռնաբարում անչափահասներին, ինչպե՞ս կվարվես այս դեպքում, նրանցից որևէ մեկին կմեղադրե՞ս արդյոք, եթե այո, ապա ո՞ւմ:
Վերջում ասեմ, որ շնորհակալ եմ բոլոր նրանց, ովքեր ուշադրության են արժանացրել թեման, նաև նրանց, ովքեր որոշակի կարծիքներ են հայտնել՝ թե՛ դրական, թե՛ բացասական:

[Բարեկամ]

Օֆ... օֆ… Ում հայտնի չի, որ ստեղծագործողները զգայուն ու խոցելի հոգիներ են…