ԻՇԽԱՆԱՑ ՊԱՐ
Հայկական պարերի դեռևս վաղնջական հիշատակումների մեջ շատ հաճախ հանդիպում ենք հիշատակումներ Մեհենական պարերի մասին: Մեհենական բառի արմատը մեհյան բառն է, իսկ բառի մեկնաբանությունը մեհյաններում, այսինքն տաճարներում պարվող պար` Տաճարային պար:
Իշխանաց պարի մեկնաբանողներից շատերը ենթադրություններ են արել, որ այս պարը պատկանել է հենց այդ պարերի թվին, քանզի ամեն ոք չէր , որ կարող էր իրավունք ունենալ Տաճարում պարելու:
Մեզ հայտնի գրառված առնվազն երեք տարբերակ գոյություն ունի, Առաջինը Հայոցձորի, մեկը Շատախի, և երրորդը Պարսկահայքի Կապուտան` ՈՒրմիա լճի շրջապատում բնակվող հայ ազգաբնակչության պարած Իշխանաց պարի տարբերակները:
Հայոցձորի գրառված Իշխանաց պարի տարբերակը անվանուն էին նաև Շէխանի – Շեյխերի, որը համարվում էր նաև ռազմապար` կռվու խաղ: Այն շատ բարդ էր կատարման համար, այդ պատճառով էլ քչերն էին կատարում այս պարը, հիմնականում երիտասարդ տղաները, ամուսնացած կամ ազաբ,սակայն պարտադիր այս պարը լավ իմացող:
Շէխ անվանում էին քրդերի մուհամմեդական կաթողիկոսին, այսինքն հոգևոր առաջնորդին, ինչը նույնպես մատնանշում է, որ այն Մեհենական պար է եղել, միգուցե նույնիսկ հայ քրմերի կողմից Տաճարներում պարվող պար: Սակայն թե ինչու այս պարը անվանափոխվել է և կոչվել քրդերեն Շէխանի բառով, ոչ ոք չի կարողացել մեկնաբանել: Սակայն բոլորը նշում էին, որ պարաշարքի սկզբում կանգնում էին իշխանները, կառավարիչները, իշխանություն ունեցողները: Նրանք մեծ նվիրատվություններ էին անում զուռնա և դհոլ նվագողներին: Երբեմն նաև աղքատներն էին պարում, սակայն նրանք ի վիճակի չէին շաբաշ` նվիրատվություն կատարելու:
Ասում են, որ Հայոցձորի հայկական բնակավայրերում իշխանները, հարուստները, ղեկավարները շատ էին սիրում Շէխանին` Իշխանաց պարը:
Այս պարը մեկնաբանողները հիշատակում են, որ քրդերը չէին կարողանում Իշխանաց պարը` Շէխանին լավ պարել, և քրդերի հարսանիքներում այս պարը պարում էին հայերը, իսկ քրդերը դիտողի դերում էին:
Իսկ հայերը այս պարը` Շէխանին պարում էին ուխտագնացությունների տեղերում, Հայոցձորի ողջ տարածքում եղած բոլոր վանքերի մոտ, Վան քաղաքում, Թիմարում, Բերկրիում բոլոր տոների, բոլոր խնջույքների ժամանակ և հարսանյաց օրերին:
Շէխանիի մեղեդու չափը 2/4 է: Այս չափը շատ բնորոշ է Ռազմական պարերին:
Պարողները կանգնում էին մի շարքով, որը երբեք չեր կորանում, այսինքն չէր վերածվում կորագծի, կամ առավել ևս կիսաշրջանի: 12-15 մարդ կողք-կողքի տեղաշարժվում էին մեկ առաջ, մեկ ետ, ինչն էլ որ բնորոշ է հայկական այլ շատ ու շատ պարերի:
Շարվում են կողք-կողքի, իրարից փոքր ինչ հեռու, թևկախ, չծալելով արմունկները, բռնելով ճկույթներով, աջ ձեռքը ձախի վրայից անցկացնելով:
Շատախում տարածում գտած Շէյխանի-Շիվհալանի պարի անվանումը ամբողջականորեն ոչ-ոք չի կարողացել մեկնաբանել: Սակայն բոլորը նշում էին, որ պարի առաջին երկու մասերը, որոնք պարվում էին դանդաղ կոչվում էին Շէյխանի, իսկ Շիվհալանի կոչվում էր պարի երրորդ և չորրորդ արագ մասերը:
8 տակտ 4/4-րդ ռիթմով - Շէյխանի
13 տակտ 4/4-րդ ռիթմով - Շիվհալանի
Այս պարը պարում էին Շատախի, նրա կենտրոնի հայերը: Կենտրոնը կոչում էին նաև Թաղ, որպեսզի տարբերեին բուն գավառի անվանումից: Բացի Շատախի հայերից այս պարը պարում էին նաև գրավանի քրդերը: Քրդերի այս ցեղը կոչվում էր Գերավի:
Շեյխանի նշանակում էր Շեյխերի, ինչը և ընդգծում էր այս պարի ծիսական-հոգևոր նշանակությունը: Ինչ վերաբերվում է Շիվհալանի անվանմանը, ապա ոչ ոք չի կարողացել պարզաբանել այս անվանուը: Սակայն քրդերեն բառարմատների պարզաբանումը ցույց է տալիս շիվ մոտ է հայերեն շիվան, շիվանկ – լաց ու կոծ, վիշտ, ողբալ, տրտունջ: Դրա հետ մեկտեղ նշանակում է ճյուղ, ժառանգ: Հալանկ – հայերեն նշանակում է հոգս, անհանգստություն, տանջանք:
Այսինքն ամեն դեպքում կարելի է ենթադրել, որ Շիվհալանին վշտի-հիշատակի պարատեսակներից է: Մի դեպքում դա կարող է վիշտ լինել ժառանգ, որդի կորցնելու կապակցությամբ, մյուս դեպքում ձմռանը բնության մահվան, բնության զառամելու հետ կապված տխրության, վշտի արտահայտությունն է:
Ընդ որում Շէյխանի-Շիվհալանի պարի մեջ առկա են և ետ քայլը, և ձախ քայլը, ևս մի ապացույց նրա վշտալի, թախծոտ բովանդակությունը:
Սակայն երևի մոռացության է մատնվել պարի վշտալի բնույթը, քանզի թռիչքները շատ են: Չնայած գոյություն ունեն նաև վշիտ, ողբ արտահայտող թռիչքներ, սակայն այս պարում եղած թռիչքները ուրախ բնույթի են:
Բոլոր տարբերակներում կանգնում են շարքով, բռնվում ճկույթներով: Արմունկները ծալված են գոտկատեղի բարձրությամբ, իսկ ափերը պարզված են դեպի առաջ:
Երրորդ տարբերակը, որ գրառվել է, դա Պարսկահայքի Շէյխանեն է, որը նույնպես ստուգաբանվում է, որպես Շէյխերի, այսինքն Իշխանների պար` Իշխանաց պար: Պարսկահայքում այս պարը Կապուտան` ՈՒրմիա լճի շրջակայքի հայ ազգաբնակչությունից բացի պարել են նաև նույն տարածքի ասորիները, որը մինչև այժմ էլ կենցաղավարում է ասորիների մոտ: Սակայն և ոճական, և շարժողական տեքստի, և պարաոճի առումով այդ պարերը իրարից բավականին տարբերվում են:
Այս տարբերակը նույնպես կարելի է ենթադրել, որ Տաճարային բնույթ են կրել, այսինքն Մեհենական պարերի շարքին է պատկանում: Ըստ երևույթին հեթանոսական ծագում ունեցող քրմերի պարն է, որը հետագայում քրիստոնեություն ընդունելուց հետո դարձել է Իշխանաց պար, որին երևի չէին մասնակցում սովորական մահկանացուները: Իսկ պարը երևի պարվել է ոչ ամեն տեղ, այլ կարևոր հասարակական նշանակություն ունեցող տեղերում: Իշխանաց պարը շատ հպարտ, վեհ պար է, և թերևս տեխնիկապես ամենաբարդ պարատեսակներից մեկը հայկական պարարվեստում:
Շէյխանեի մեղեդու չափը 4/4 է: Ձեռքերը բռնում են թևկախ, խաչված ափերով, ձախ ձեռքը անցկացնելով աջի վրայով:
Պարողները կանգնում էին մի շարքով, որը երբեք չեր կորանում, այսինքն չէր վերածվում կորագծի, կամ առավել ևս կիսաշրջանի: Պարաշարքը տեղաշարժվում է մեկ առաջ, և վերադառնալով 90˚ դարձումով, կրկին շարքով տեղաշարժվում դեպի աջ, ապա ուղղելով շարքը պարը կրկին տեղաշարժվում է առաջ:
Տեղում շարժումների ժամանակ արմունկները ծալվում են, ափերը բարձրացնելով կրծքի մակարդակին, իսկ աջ գնալու ժամանակ գոտկատեղի բարձրության:
Պարեղանակը հետզհետե արագանում է, ինչի հետևանքով արագանում է նաև պարը:
Մեջբերել
Էջանիշներ