Նոր ֆիլմ - Վիգեն Չալդրանյան. «Մաեստրո»

[Sunny Stream]

ՄԵՐ ՎԵՐԱԴԱՐՁԸ ՄԵԶ

Արվեստը տարբեր հարթություններ է ունենում:Երեկվա հարցերին պետք էր երեկ պատասխանել:
Երբ ուզում ես չափանիշ ունենալ, մտածիր չափանիշի չափանիշի մասին:
Ինչո՞ւ եւ ե՞րբ են մարդիկ փշրում հայելիները:
Դուք սիրո՞ւմ եք ձեր քաղաքը:
Իսկ դուք պատրա՞ստ եք ճշմարտության: Ոչ ապրիորի: Ոչ համամարդկային: Ոչ անբեկանելի: Պարզապես ճշմարտության:

Պարբերաբար որեւէ արվեստագետ հավաքում է իր մեջ իր ժողովրդի անցած ժամանակների ու ապրած օրերի ամբողջ անելքությունը, անօգնականությունը, հզորությունն ու խելառությունը, պատուպատ խփվելով իմաստի ու նպատակի որոնումները, տեր լինելու ու ապրելով ապրելու երազները, հավաքում է, զտում հարդը ցորենից, որոմը հացից ու ամալգամ դարձրած ծեփում է օրերի ապակուն՝ նայեք, տեսեք ձեզ ու ձեզ:

Պարբերաբար գտնվում է մեկը հազարներից, որ հերքում է հանուրի օրենքները, փոխելով հարթությունը՝ հատում է զուգահեռները, հայտնագործում է Ա եւ Բ կետերը միացնող ոչ ամենակարճ, այլ՝ ամենաճիշտ ճանապարհը, հանկարծ սկսում է անուններ տալ իրերին ու երեւույթներին, ու պարզվում է, որ մենք բոլորս մոռացել էինք նրանց նախնական տեսքը, ձեւը, համը, էությունը: Նրանց չեն հասկանում, որովհետեւ ավելի հեշտ է ճշմարտությունը չհասկանալ, քան՝ ընդունել: Նրանց արագ ու հեշտ հասկանում են օտարները, որովհետեւ օտարները նրանց ճշմարտությունը տեսնում են առանց ցավի, տեսնում են իբրեւ օտար՝ չեն ապրումակցում, գնահատում են, եւ նրանց համար դժվար չէ տեսանելին տեսնել, որովհետեւ աչքի ու տեսնելիքի միջեւ չունեն ազգային ընկալման նախապատմությունը:

Ես կունենամ հնարավորություն Վիգեն Չալդրանյանին հարցնելու՝ ինչո՞ւ, «Մաեստրո», եւ ինչ էլ նա պատասխանի, չեմ թաքցնի իմ վերնագիրը՝ «Վերադարձ»: Վերադարձ, որովհետեւ «Մաեստրոն» ֆիլմ է, որ ինձ վերադարձնում է ինձ: Անկախացածիս, թույլիս ու ուժեղիս, ժամանակի հարցերի ու ժամանակի պատասխանների մեջ շփոթվածիս, հաղթողիս ու պարտվողիս, կրակողիս ու կրակի տակ զոհվողիս վերադարձնում է իմ բնական պատկերը, ինձ՝ չափանիշ որոնողիս ցույց է տալիս չափանիշի չափանիշը: Վերադարձ, որովհետեւ վերջապես պիտի գտնվեր ինչ-որ մեկը, որ իմ առաջ պիտի հայելի դներ: Այո, ես իմ թուլությունից ու իմ անորոշ շփոթահարությունից կարող եմ ջարդել այդ հայելին, բայց փշրված ապակուց բացի՝ կա ամալգամը, որ այլեւս իմ ներսում է: Վերադարձ, որովհետեւ միայն այդպես ես կարող եմ հաղթահարել իմ այսօրվա երկատվածությունը: Եթե քաղաքական գործիչները որոնում են մարտի 1-ի էջը փակելու ձեւը, հնարն ու ժամանակն ու նույնիսկ երեսպաշտորեն կամ ինքնախաբեությամբ համարում են, որ փակել են, արվեստը բերում է իսկապես փակելու հնարավորությունը՝ ցավը պետք է ապրել ու հաղթահարել: Փոսը քողարկելով՝ որոգայթից չես խուսափի: Ոչ էլ շրջանցելով: Ոչ էլ ձեւացնելով, թե մոռացել ես նրա գոյությունը, ուրեմն՝ նա այլեւս չկա:

Ֆիլմի քաղաքական եւ ֆիլմի գեղագիտական հարթությունները շատ անհավասար են թվում առաջին հայացքից, փաստավավերագրական քաղաքականը ավելի ակնհայտ է, գեղագիտականը անորսալի է, նուրբ ու ֆիլմով չի ավարտվում: Գնահատելին գեղագիտական հարթությունն է, որովհետեւ այդ տարածքում են մարդկային փոխհարաբերությունները երեւակվում նաեւ իրենց ներմարդկային ու ներժամանակային էությամբ, այդ հարթության մեջ է, ի սկզբանե եւ ի վերջո նաեւ քաղաքականը, որը մենք չենք ընկալում, որովհետեւ թույլ ենք տվել մեզ համոզել ու հակված ենք կարծել, որ մենք ոչինչ չենք որոշում ու մեզնից ոչինչ կախված չէ:

Անկախության անցած տասնամյակներում մենք անընդհատ մեղադրում էինք արվեստագետներին՝ գրողներին, ռեժիսորներին, որ արվեստի փաստ չեն դարձնում ժողովրդի ու պետության կյանքում կատարված արմատական փոփոխությունը: Մեր ապրած կյանքը հասցրել էր մեզ տասնյակ հարցեր առաջադրել, պատասխանների մեր տարբերակը նրանցով հաստատել կամ հերքել էինք ուզում, իսկ նրանք, եզակի բացառություններով, կամ իրենք էին այդ պատասխանները պահանջում, կամ օմերտայի օրենքով լռում էին: Երկար էին լռում: Մոռանալով իրենց գործը՝ շատերը մեզ հետ խոսում էին քաղաքականության լեզվով: Ապարդյուն ջանալով նոր հարթության մեջ ունենալ նախկին տեղն ու դերը: Այդպես ազգն ու իր մտավորականը օտարացան միմյանց: Բարեբախտաբար՝ ոչ բոլորը: Դարձյալ բարեբախտաբար՝ շատերը: Որովհետեւ նրանց հեռանալով առավել հստակ դարձավ՝ ինչի ու ում կարիքն ունենք բոլորս: Ինչպես ապացուցված է՝ սուրբ տեղը թափուր չի մնում: Համենայնդեպս՝ երկար:

ԱՆԱՀԻՏ ԱԴԱՄՅԱՆ

հոդվածն ամբողջությամբ՝ http://aravot.am/am/articles/guidepark/74233/view

ՆԵՐՎԱՅԻՆ ՄԱԵՍՏՐՈՆ ԵՎ ՏԱՐՎԱ ԵՂԱՆԱԿՆԵՐԸ հոդվածը համարում եմ շատ ցինիկ… Էսպիսի արձագանքներ իհարկե ակնկալվում էին, բայց դե չէի կարծում, որ էստեղ մարդիկ դրա վրա հենվելով պիտի կարծիք կազմեին ֆիլմի մասին: Գևորգ Գևորգյանի խոսքերն էլ պետք չի հիմք ընդունել, որովհետև ասածն ակնհայտ ապուշություն է, մարդ է՝ չի հավանել ֆիլմը, պարզ բան: Ես չեմ ասում, թե շեդևր է /մարդիկ կան էդ էլ են ասում/, բայց ֆիլմը միանշանակ արժեքավոր է՝ բարձրացրած հարցերի համար… ասեմ՝ ես եղել եմ նկարահանման հրապարակում, դեռ նկարահանումներից առաջ էլ՝ ընկերներիս հետ ասիստենտ էինք էս ֆիլմում: Սցենարի քննարկումներից սկսած մեր մեջ էդ հարցը եփվում էր՝ ֆիլմը ի վերջո հարելու է որոշակի քաղաքական ուժի, թե՞ ոչ: Էն, ինչ քննարկումների ժամանակ ձևակերպում ու բացատրում էր Չալդրանյանը, էն էր, ինչի մասին մենք բոլորս երազում էինք՝ արվեստագետի անկախ քննադատակն հայացք դեպքերին: Նկարահանմանը զուգընթաց որոշ փոքրիկ բաներ փոխվեցին, բայց մենք տեսնում էինք, որ Չալդրանյանը փորձում է մնալ երկու բևեռների մեջտեղում… էն որ, վավերագրական կադրերի վրայից նոր ձայնագրություն է արվել, միանշանակ ճիշտ եմ համարում: Որովհետև ֆիլմը Լևոնի մասին չի, ֆիլմը ՀԱԿ-ի ու Սերժի մասին չի, անունները կարևոր չեն, երբ խոսքը գնում է ժողղովրդի ներսում եփվող հոսանքների, բողոքի ու կրքերի մասին: Կա ժողովուրդ, որը ցնորվել էր ինքն իր տարերքից, կա արվեստագետ, կա քաղաքի ոգին կրող նկարիչը... ու խոսքը արվեստագետի անձնական անհաջողությունների մասին չի, ֆիլմը քաղաքի օդում կուտակված բացասական լիցքերի մասին է, որ վարակում է բոլորին, կուլ է տալիս երկու կողմերին էլ: Հարցը մեղավոր-անմեղ փնտրելու մեջ չի, բոլորն էլ գիտեն ով էր ում հրաման արձակում. հարցը ինքներս մեզ հասկանալն է, ինչի՞ ոչինչ չի համընկնում էս քաղաքում այլևս, ինչի՞ ա կյանքը դուրս եկել իր հունից... մաեստրոն էլ ճիշտ չէր, ինքն իր ճշմարտությամբ էլ կուլ գնացին, որովհետև ստեղծվել էր մի վիճակ, որտեղ ճիշտ ու սխալ չկար. գաղափարական ճիշտն ահավոր ավարտի հանգեցրեց, ու դա ինձ իրավունք է տալիս մտածելու, որ դա էլ սխալ էր: Ասում եմ՝ եղել եմ նկարահանման հրապարակում, բայց ամենավերջնական արդյունքը տեսնելու առիթ դեռ չեմ ունեցել, չգիտեմ ինչ տպավորություն է թողնում ֆիլմը, բայց վստահ եմ, որ էս մակերեսային քննադատությունները ուղղակի բռնկուն "վիրավորված" էմոցիաների արդյունք են՝ առանց փորձելու հասկանալ, թե քեզ ինչ են ասում: Վիգեն Չալդրանյանին չեք սիրում՝ նորմալ է, ով ասես իր մասին ինչ ասես չի ասում, մերոնց էլ թողես՝ լսեն, հավատան, ձայն-ձայնի տան. բայց Միքայել Պողոսյանին հո շատ-շատերն են սիրում, բա մի պահ չեք մտածում էս մարդն ինչի՞ է էս դերը վերցրել՝ խիստ հոգեկան ապրումներով հարուստ, բարդ, տեղ-տեղ գռեհիկ: Իր համար հեչ խաղ ու պար չէր էս դերն իրականացնելը, ինքն էլ՝ իր կերպարի կայացմամբ, ֆիլմի համահեղինակ է. տեսնես ինչի՞…
Ես դեռ մի քանի ամսից հնարավորություն կունենամ ֆիլմը նորմալ դիտել, բայց մեկ է՝ էն ինչ հիմա գրեցի, կախված չէ դրանից, որովհետև գիտեմ, որ այս ամենն առկա է ֆիլմում ու գիտեմ նաև, որ մենք սիրում ենք անուններին կպած պիտակները ուռճացնել ու չփորձել դրանց ետևի կողմն էլ կարդալ:

[Kuk]

ՆԵՐՎԱՅԻՆ ՄԱԵՍՏՐՈՆ ԵՎ ՏԱՐՎԱ ԵՂԱՆԱԿՆԵՐԸ հոդվածը համարում եմ շատ ցինիկ… Էսպիսի արձագանքներ իհարկե ակնկալվում էին, բայց դե չէի կարծում, որ էստեղ մարդիկ դրա վրա հենվելով պիտի կարծիք կազմեին ֆիլմի մասին: Գևորգ Գևորգյանի խոսքերն էլ պետք չի հիմք ընդունել, որովհետև ասածն ակնհայտ ապուշություն է, մարդ է՝ չի հավանել ֆիլմը, պարզ բան: Ես չեմ ասում, թե շեդևր է /մարդիկ կան էդ էլ են ասում/, բայց ֆիլմը միանշանակ արժեքավոր է՝ բարձրացրած հարցերի համար… ասեմ՝ ես եղել եմ նկարահանման հրապարակում, դեռ նկարահանումներից առաջ էլ՝ ընկերներիս հետ ասիստենտ էինք էս ֆիլմում: Սցենարի քննարկումներից սկսած մեր մեջ էդ հարցը եփվում էր՝ ֆիլմը ի վերջո հարելու է որոշակի քաղաքական ուժի, թե՞ ոչ: Էն, ինչ քննարկումների ժամանակ ձևակերպում ու բացատրում էր Չալդրանյանը, էն էր, ինչի մասին մենք բոլորս երազում էինք՝ արվեստագետի անկախ քննադատակն հայացք դեպքերին: Նկարահանմանը զուգընթաց որոշ փոքրիկ բաներ փոխվեցին, բայց մենք տեսնում էինք, որ Չալդրանյանը փորձում է մնալ երկու բևեռների մեջտեղում… էն որ, վավերագրական կադրերի վրայից նոր ձայնագրություն է արվել, միանշանակ ճիշտ եմ համարում: Որովհետև ֆիլմը Լևոնի մասին չի, ֆիլմը ՀԱԿ-ի ու Սերժի մասին չի, անունները կարևոր չեն, երբ խոսքը գնում է ժողղովրդի ներսում եփվող հոսանքների, բողոքի ու կրքերի մասին: Կա ժողովուրդ, որը ցնորվել էր ինքն իր տարերքից, կա արվեստագետ, կա քաղաքի ոգին կրող նկարիչը... ու խոսքը արվեստագետի անձնական անհաջողությունների մասին չի, ֆիլմը քաղաքի օդում կուտակված բացասական լիցքերի մասին է, որ վարակում է բոլորին, կուլ է տալիս երկու կողմերին էլ: Հարցը մեղավոր-անմեղ փնտրելու մեջ չի, բոլորն էլ գիտեն ով էր ում հրաման արձակում. հարցը ինքներս մեզ հասկանալն է, ինչի՞ ոչինչ չի համընկնում էս քաղաքում այլևս, ինչի՞ ա կյանքը դուրս եկել իր հունից... մաեստրոն էլ ճիշտ չէր, ինքն իր ճշմարտությամբ էլ կուլ գնացին, որովհետև ստեղծվել էր մի վիճակ, որտեղ ճիշտ ու սխալ չկար. գաղափարական ճիշտն ահավոր ավարտի հանգեցրեց, ու դա ինձ իրավունք է տալիս մտածելու, որ դա էլ սխալ էր: Ասում եմ՝ եղել եմ նկարահանման հրապարակում, բայց ամենավերջնական արդյունքը տեսնելու առիթ դեռ չեմ ունեցել, չգիտեմ ինչ տպավորություն է թողնում ֆիլմը, բայց վստահ եմ, որ էս մակերեսային քննադատությունները ուղղակի բռնկուն "վիրավորված" էմոցիաների արդյունք են՝ առանց փորձելու հասկանալ, թե քեզ ինչ են ասում: Վիգեն Չալդրանյանին չեք սիրում՝ նորմալ է, ով ասես իր մասին ինչ ասես չի ասում, մերոնց էլ թողես՝ լսեն, հավատան, ձայն-ձայնի տան. բայց Միքայել Պողոսյանին հո շատ-շատերն են սիրում, բա մի պահ չեք մտածում էս մարդն ինչի՞ է էս դերը վերցրել՝ խիստ հոգեկան ապրումներով հարուստ, բարդ, տեղ-տեղ գռեհիկ: Իր համար հեչ խաղ ու պար չէր էս դերն իրականացնելը, ինքն էլ՝ իր կերպարի կայացմամբ, ֆիլմի համահեղինակ է. տեսնես ինչի՞…
Ես դեռ մի քանի ամսից հնարավորություն կունենամ ֆիլմը նորմալ դիտել, բայց մեկ է՝ էն ինչ հիմա գրեցի, կախված չէ դրանից, որովհետև գիտեմ, որ այս ամենն առկա է ֆիլմում ու գիտեմ նաև, որ մենք սիրում ենք անուններին կպած պիտակները ուռճացնել ու չփորձել դրանց ետևի կողմն էլ կարդալ:

Միայն այն, որ ֆիլմը հովանավորել է Աշոտ Աղաբաբյանը, դրանով արդեն շատ բան ասված է, բայց դրանով չբավարարվենք, անցնենք առաջ: Ինչո՞ւ ֆիլմում չեն հասկացվում, թե ինչ են բացականչում ազտության հրապարակում հավաքված մարդիկ, բայց հասկացվում է ոստիկանների բարեհամբույր հորդորները: Ինչո՞ւ է ազատության Հրապարակում հավաքված քաղաքացիական հասարակությունը ներկայացվում որպես ամբոխ: Միհարց էլ. ճի՞շտ է, որ պրեմիեռայից հետո ֆիլմը փոփոխությունների է ենթարկվել: Առայժմ այսքանը: Անհամբեր կսպասեմ հարցերիս պատասխաններին ու ամենայն հետաքրքրությամբ կկարդամ դրանք:

[Kuk]

Ստորաքարշության սիմֆոնիա
Նոյեմբեր 26, 2009



Այս ամսվա սկզբին «մեծանուն» հայ կինոռեժիսոր, բացառապես «Օսկարի» հավակնորդ Վիգեն Չալդրանյանը ներկայացրել է իր նկարահանած «Մաեստրո» ֆիլմը: Այն դիտելու հնարավորություն է ունեցել դեռեւս միայն «էլիտար» հանդիսատեսը: Սակայն դատելով այդ ֆիլմի մասին պատմող հեռուստատեսային ռեպորտաժներից, կարելի է չկասկածել` այն շուտով կցուցադրվի բոլոր հեռուստաընկերություններով, կցուցադրվի երեւի բազմաթիվ անգամներ, քանի որ ճոռոմ լիրիկական զեղումներով «Մաեստրոն» իր մեջ խտացնում է պետական քարոզչության այն ողջ մաղձը, որը հեղվում էր անցած տարվա նախագահական ընտրություններից հետո Երեւանի կենտրոնում տեղի ունեցող բազմահազարանոց հանրահավաքներին ի պատասխան: Չալդրանյանն իր ֆիլմում կերտել է մի վեհ, գրեթե երկնային կյանքով ապրող, անարդարության դեմ երաժշտության հնչյուններով իր մեջ պայքարող, «միայն իր գործը լավ անող» դիրիժորի, որին, պատկերացնում եք... խանգարում են հանրահավաք անող «շարքային» մարդիկ: Ընդ որում, «արվեստի բարձունքներից» շարքային մարդկանց ստորացնող այս ֆիլմի վրա ծախսված գումարների ինչ-որ մասը տրամադրվել է նույն այդ քաղաքացիների միջոցներով գոյացած պետբյուջեից` «Ազգային Կինոկենտրոն» կոչվող կառույցի կողմից: Խնդիրն այստեղ ոչ թե ռեժիսորի քաղաքական հայացքներն են, այլ այն, որ իշխանությունների բարեհաճությանն արժանանալու մոլուցքը իրենց «մտավորական» համարող շատերի մոտ կարող է հասնել անսահմանության: Ընդ որում, «Մաեստրոյի» հեղինակներին այդ առումով չէին զիջում այդ ֆիլմի մասին տեսախցիկների առաջ հոգեցունց կարծիքներ արտահայտող մյուս «մտավորականները»: Որոնց մեծ մասը, ի դեպ, մասնավոր զրույցներում ուղղակի գարշանքով է խոսում այդ ֆիլմի մասին: Բարեբախտաբար, դեռեւս կան մարդիկ, ովքեր նման տհաճ երեւույթների վերաբերյալ կարծիք հայտնելուց չեն հրաժարվում: «Մեր հանրապետությունը հիմա վատ վիճակում է, եւ սեփական անձը հասարակությունից վեհ համարելը ճղճիմ վարք եմ համարում»,- մեր թղթակցի հետ զրույցում խոսելով այդ ֆիլմի մասին՝ ասել է գրող, հրապարակախոս Վահրամ Մարտիրոսյանը:

168 Ժամ

[Kuk]

ՆԵՐՎԱՅԻՆ ՄԱԵՍՏՐՈՆ ԵՎ ՏԱՐՎԱ ԵՂԱՆԱԿՆԵՐԸ հոդվածը համարում եմ շատ ցինիկ… Էսպիսի արձագանքներ իհարկե ակնկալվում էին, բայց դե չէի կարծում, որ էստեղ մարդիկ դրա վրա հենվելով պիտի կարծիք կազմեին ֆիլմի մասին: Գևորգ Գևորգյանի խոսքերն էլ պետք չի հիմք ընդունել, որովհետև ասածն ակնհայտ ապուշություն է, մարդ է՝ չի հավանել ֆիլմը, պարզ բան: Ես չեմ ասում, թե շեդևր է /մարդիկ կան էդ էլ են ասում/, բայց ֆիլմը միանշանակ արժեքավոր է՝ բարձրացրած հարցերի համար… ասեմ՝ ես եղել եմ նկարահանման հրապարակում, դեռ նկարահանումներից առաջ էլ՝ ընկերներիս հետ ասիստենտ էինք էս ֆիլմում: Սցենարի քննարկումներից սկսած մեր մեջ էդ հարցը եփվում էր՝ ֆիլմը ի վերջո հարելու է որոշակի քաղաքական ուժի, թե՞ ոչ: Էն, ինչ քննարկումների ժամանակ ձևակերպում ու բացատրում էր Չալդրանյանը, էն էր, ինչի մասին մենք բոլորս երազում էինք՝ արվեստագետի անկախ քննադատակն հայացք դեպքերին: Նկարահանմանը զուգընթաց որոշ փոքրիկ բաներ փոխվեցին, բայց մենք տեսնում էինք, որ Չալդրանյանը փորձում է մնալ երկու բևեռների մեջտեղում… էն որ, վավերագրական կադրերի վրայից նոր ձայնագրություն է արվել, միանշանակ ճիշտ եմ համարում: Որովհետև ֆիլմը Լևոնի մասին չի, ֆիլմը ՀԱԿ-ի ու Սերժի մասին չի, անունները կարևոր չեն, երբ խոսքը գնում է ժողղովրդի ներսում եփվող հոսանքների, բողոքի ու կրքերի մասին: Կա ժողովուրդ, որը ցնորվել էր ինքն իր տարերքից, կա արվեստագետ, կա քաղաքի ոգին կրող նկարիչը... ու խոսքը արվեստագետի անձնական անհաջողությունների մասին չի, ֆիլմը քաղաքի օդում կուտակված բացասական լիցքերի մասին է, որ վարակում է բոլորին, կուլ է տալիս երկու կողմերին էլ: Հարցը մեղավոր-անմեղ փնտրելու մեջ չի, բոլորն էլ գիտեն ով էր ում հրաման արձակում. հարցը ինքներս մեզ հասկանալն է, ինչի՞ ոչինչ չի համընկնում էս քաղաքում այլևս, ինչի՞ ա կյանքը դուրս եկել իր հունից... մաեստրոն էլ ճիշտ չէր, ինքն իր ճշմարտությամբ էլ կուլ գնացին, որովհետև ստեղծվել էր մի վիճակ, որտեղ ճիշտ ու սխալ չկար. գաղափարական ճիշտն ահավոր ավարտի հանգեցրեց, ու դա ինձ իրավունք է տալիս մտածելու, որ դա էլ սխալ էր: Ասում եմ՝ եղել եմ նկարահանման հրապարակում, բայց ամենավերջնական արդյունքը տեսնելու առիթ դեռ չեմ ունեցել, չգիտեմ ինչ տպավորություն է թողնում ֆիլմը, բայց վստահ եմ, որ էս մակերեսային քննադատությունները ուղղակի բռնկուն "վիրավորված" էմոցիաների արդյունք են՝ առանց փորձելու հասկանալ, թե քեզ ինչ են ասում: Վիգեն Չալդրանյանին չեք սիրում՝ նորմալ է, ով ասես իր մասին ինչ ասես չի ասում, մերոնց էլ թողես՝ լսեն, հավատան, ձայն-ձայնի տան. բայց Միքայել Պողոսյանին հո շատ-շատերն են սիրում, բա մի պահ չեք մտածում էս մարդն ինչի՞ է էս դերը վերցրել՝ խիստ հոգեկան ապրումներով հարուստ, բարդ, տեղ-տեղ գռեհիկ: Իր համար հեչ խաղ ու պար չէր էս դերն իրականացնելը, ինքն էլ՝ իր կերպարի կայացմամբ, ֆիլմի համահեղինակ է. տեսնես ինչի՞…
Ես դեռ մի քանի ամսից հնարավորություն կունենամ ֆիլմը նորմալ դիտել, բայց մեկ է՝ էն ինչ հիմա գրեցի, կախված չէ դրանից, որովհետև գիտեմ, որ այս ամենն առկա է ֆիլմում ու գիտեմ նաև, որ մենք սիրում ենք անուններին կպած պիտակները ուռճացնել ու չփորձել դրանց ետևի կողմն էլ կարդալ:

Իսկ ֆիլմն ասո՞ւմ է, թե ինչու էր ցնորվել ժողովուրդը: Կամ ո՞վ է ասում, որ ժողովուրդը ցնորված էր, ինչո՞ւ էր ցնորված: Ազատության ձգտումը դա ցնո՞րք է: Ժողովուրդը պետք է թքի այն արվեստագետի վրա, այն մտավորական կոչվածի վրա, ով սեփական ժողովրդի արդարացի բողոքը, ազատության ձգտումը ցնորք է որակում:

Բոլորը չգիտեն, թե ով էր մեղավորը, մարդիկ կան, որ չգիտեն, անտեղյակություն է նրանց մոտ, ինչո՞ւ դեպքերի խրոնոլոգիան ֆիլմում չի ներկայացվել այնպես, ինչպես կա: Չալդրանյանը լուսնի՞ց է իջել, չգիտի՞, որ հեռուստատեսությունները ծառայում են իշխանություններին, անկախ չեն, և մարդիկ ինֆորմացիայի պակաս ունեն, և ինքն իր «հիստերիկ մաեստրոյի» միջոցով ավելի է շփոթեցնելու, ապակողմնորոշելու հանդիսատեսին: Ինչո՞ւ կեղծել իրականությունը իրական կադրերն աղավաղելու միջոցով: Այդ ամենն անում է իշխանական ողջ քարոզչամեքենան, ի՞նչ կարիք կա այն կրկնելու, կատարելագործելու և նորովի մատուցելու:
Եվ հետո՝ այդ ինչուների պատասխանը տրվո՞ւմ է ֆիլմում, ասվում, բացատրվո՞ւմ է արդյոք, թե «ինչու ոչինչ չի համընկնում էս քաղաքում այլևս, ինչու է կյանքը դուրս եկել իր հունից...»:

[Sunny Stream]

Չալդրանյանն իր ֆիլմում կերտել է մի վեհ, գրեթե երկնային կյանքով ապրող, անարդարության դեմ երաժշտության հնչյուններով իր մեջ պայքարող, «միայն իր գործը լավ անող» դիրիժորի, որին, պատկերացնում եք... 168 Ժամ

ֆիլմը դիրիժորի մասին չէ - մարդիկ չեն դիտել. իմաստ ունի՞, որ ականջ դնեմ իրենց "քննադատությանը"…

Ինչո՞ւ ֆիլմում չեն հասկացվում, թե ինչ են բացականչում ազտության հրապարակում հավաքված մարդիկ, բայց հասկացվում է ոստիկանների բարեհամբույր հորդորները:

արդեն ասացի - արխիվային տեսագրությունների մեծ մասում անուններ են վանկարկում: Ես լրիվ ճիշտ եմ համարում դրանք հանելը, որովհետև ֆիլմը քաղաքի մասին է, ոչ կոնկրետ անձանց:
Ֆիլմում դրվագ կա, որտեղ հերոսը բախվում է ոստիկանների կաշառակերության հետ. չեմ զարմանում ինչու մեր "մեգա-քննադատները" չեն նշում էդ փաստը: Ոստիկանները բնավ էլ դրական կերպարներ չեն՝ բարեհամբույր ժպիտիկներով: Արխիվային կադրերում հստակ երևում են ոստիկանների դաժանությունները:

Իսկ ֆիլմն ասո՞ւմ է, թե ինչու էր ցնորվել ժողովուրդը: Կամ ո՞վ է ասում, որ ժողովուրդը ցնորված էր, ինչո՞ւ էր ցնորված: Ազատության ձգտումը դա ցնո՞րք է:

անկեղծ ասած, սա իմ անձնական կարծիքն էր. մենակ ցնորված ժողովրուդը /ես նկատի ունեմ ոչ միայն միտինգավորներին, այլ ամբողջ մթնոլորտը - երբ օդը թեժանում էր ու ոչ ոք չէր հայտնվում, որ պաղեր/ կարող էր հանգեցնել էսպիսի աղետալի ավարտի. տրամաբանության ու դեպքերը սթափ դատելու դեպքում մարտի մեկ չէր լինի:

Ինչո՞ւ է ազատության Հրապարակում հավաքված քաղաքացիական հասարակությունը ներկայացվում որպես ամբոխ:

չգիտեմ... նախ՝ ֆիլմը նկարահանվել է դեպքերից հետո, այսինքն եթե Չալդրանյանը միտինգի մասնակիցներից մեկին որպես հերոս վերցներ, պետք կլիներ վերստեղծել հսկայական մասսայական տեսարաններ, մինչդեռ հիմա մի քանի փոքր տեսարանները դոկումենտալ կադրերի հետ ապահովում են ռեալության էֆեկտը: Հետո՝ ֆիլմը փորձում է չլինել կողմերից որևէ մեկում. հերոսը լրիվ անկախ կերպար է, ում, այո, խանգարում են միտինգները, որովհետև ինքը կարծում է, որ իմաստ չունի դրանց ուշադրություն դարձնել, իսկ երբ գլխի է ընկնում, որ դա իրականում իր ժողովրդի ճակատագիրն է՝ ուշ է լինում... բայց միևնույն ժամանակ նաև էս կերպարը "թքած ունի" նախագահից ստացած մրցանակի վրա, բախվում է ոստիկանության հետ և այլն: Հավատա, որ ֆիլմում առկա շատ բաների վրա ընդդիմադիր մամուլը /մեջբերածներդ/ լրիվ աչք է փակում. իհարկե, երբ կա երկու բևեռ, բևեռներից յուրաքանչյուրից մենակ մյուսն է երևում, հարավից կողմնացույցը մենակ հյուսիս է ցույց տալիս, կարծիքները կամ սև են կամ սպիտակ... բայց արդեն բավական ժամանակ է անցել, հավատս էլ չի գալիս, բայց՝ երկու տարի. ժամանակն է, որ կողմերը կարողանան տեսնել բոլոր երանգները: Ինչքան էլ մամուլը պաշտպանի գաղափարախոսությունը, բայց անձնական հաշվարկներում պետք է մենք մեզ հետ ավելի անկեղծ լինենք: Կամ գուցե պարզապես պետք է էս հարցը ռեժիսորին տալ:

Միհարց էլ. ճի՞շտ է, որ պրեմիեռայից հետո ֆիլմը փոփոխությունների է ենթարկվել:

Չգիտեմ: Կարող եմ փորձել պարզել, եթե շատ է անհանգստացնում էս հարցը:

[Sunny Stream]

Եվ հետո՝ այդ ինչուների պատասխանը տրվո՞ւմ է ֆիլմում, ասվում, բացատրվո՞ւմ է արդյոք, թե «ինչու ոչինչ չի համընկնում էս քաղաքում այլևս, ինչու է կյանքը դուրս եկել իր հունից...»:

ֆիլմը հենց դրա մասին է. ուղղակի չեմ հասկանում ձեր՝ առանց ֆիլմը նայելու, կռիվ տալու իմաստը. որովհետև կան մարդիկ, ովքեր կարող են կարծիք հայտնել ու մեզ ազատել մեր սեփական կարծիքը կազմելու պարտականությունի՞ց: հերիք չի՞:

[Kuk]

ֆիլմը հենց դրա մասին է. ուղղակի չեմ հասկանում ձեր՝ առանց ֆիլմը նայելու, կռիվ տալու իմաստը. որովհետև կան մարդիկ, ովքեր կարող են կարծիք հայտնել ու մեզ ազատել մեր սեփական կարծիքը կազմելու պարտականությունի՞ց: հերիք չի՞:

Իսկ ինչպե՞ս կարելի է դիտել ֆիլմը:

[Kuk]

ֆիլմը հենց դրա մասին է. ուղղակի չեմ հասկանում ձեր՝ առանց ֆիլմը նայելու, կռիվ տալու իմաստը. որովհետև կան մարդիկ, ովքեր կարող են կարծիք հայտնել ու մեզ ազատել մեր սեփական կարծիքը կազմելու պարտականությունի՞ց: հերիք չի՞:

Ինչ ֆիլմ ուզում ա լինի, քանի հատ հիսուսացված չալդրանյաններ ուզում են վրեն աշխատած լինեն տարիներով, ինձ համար կոպեկի արժեք չի ունենա էդ ֆիլմը, եթե սեփական ժողովրդին ցնորված խառնամբոխ ա ներկայացնում ֆիլմում: Էսքանը միայն հերիք ա, ու դու չես հերքում, որ դա այդպես ա:

[Sunny Stream]

Ինչ ֆիլմ ուզում ա լինի, քանի հատ հիսուսացված չալդրանյաններ ուզում են վրեն աշխատած լինեն տարիներով, ինձ համար կոպեկի արժեք չի ունենա էդ ֆիլմը, եթե սեփական ժողովրդին ցնորված խառնամբոխ ա ներկայացնում ֆիլմում: Էսքանը միայն հերիք ա, ու դու չես հերքում, որ դա այդպես ա:

ես քեզ փորձում եմ բացատրել, որ ժողովուրդը մենակ միտինգավորները չեն. ֆիլմի հերոս անհատ կերպարներն էլ ժողովրդի մաս են՝ ժողովրդի շերտերը կրող, բայց միտինգավոր չեն… եթե սա քեզ համար էդքան անընդունելի դիսոնանս է, ապա ցավում եմ:

հարցիդ պատասխանը չգիտեմ

[Kuk]

ես քեզ փորձում եմ բացատրել, որ ժողովուրդը մենակ միտինգավորները չեն. ֆիլմի հերոս անհատ կերպարներն էլ ժողովրդի մաս են՝ ժողովրդի շերտերը կրող, բայց միտինգավոր չեն… եթե սա քեզ համար էդքան անընդունելի դիսոնանս է, ապա ցավում եմ:

հարցիդ պատասխանը չգիտեմ

Երբ ասում եմ ժողովուրդ, ամենևին նկատի չունեմ ողջ ժողովրդին՝ առանց բացառությունների: Մի՞թե սա ակնհայտ չէր, և անպայման պետք էր ասել, որպեսզի հասկանայիր: Եթե այո, ապա ցավում եմ: Ես չեմ հերքում, որ հիստերիկ մաեստրոն և հանցագործ ոստիկանությունը ժողվրդի մաս չեն, դրանք էլ են ժողովրդի մաս, ուղղակի կեղտոտ շերտն են:

Իսկ ո՞ւմ համար է նկարահանված ֆիլմը, ժողովրդի՞, թե՞ իշխանությունների, այսինքն՝ ժողվրդի դատին հանձնելո՞ւ, թե՞ իշխանություններին քծնելու:
Պրեմիերայից հետո փոփոխություններ եղել են կամ լինելու են, թե չեն լինելու, ինձ բավականաչափ հետաքրքրում է, և կխնդրեմ ճշտես, եթե կարող ես: Շնորհակալ կլինեմ:

[Kuk]

Միքիչ էլ այս ֆիլմի մասին: Եվ քանի որ ֆիլմը, ինչպես հասկացա, նկարահանվել է ինչ-որ «էլիտաների» համար, միայն նրանց է հասու, ստիպված ենք կարծիք կազմել և կարծիք ենք կազմելու ուրիշների արտահայտած կարծիքների հիման վրա:


ՉԱԼԴՐԱՆՅԱՆԸ ՊԵՏԱԿԱՆ ՊԱՏՎԵ՞Ր Է ԿԱՏԱՐԵԼ

Վիգեն Չալդրանյանի «Մաեստրո» ֆիլմի պրեմիերային, որ տեղի ունեցավ հոկտեմբերի 31-ին, «Մոսկվա» կինոթատրոնում, հրավիրված էր գրեթե ողջ մշակութային «էլիտան»:

Թեեւ դահլիճում տեղերի քանակից կրկնակի շատ մարդ կար, սակայն հասարակ հանդիսատես նրանց թվում գրեթե չկար, քանի որ տոմսեր չէին վաճառվել, եւ պրեմիերային բոլորը մասնակցում էին հրավիրատոմսերով: Ֆիլմի պրեմիերայից առաջ ելույթ ունեցան ՀՀ պետական ֆիլհարմոնիկ նվագախումբը եւ «Հովեր» երգչախումբը, որոնք հանդես էին եկել ֆիլմում: Առաջին անգամ ընդդիմության փետրվարյան հանրահավաքները եւ Մարտի 1-ի ողբերգական իրադարձությունները Չալդրանյանը փորձ էր արել ներկայացնել էկրանից: Ու այդ ամենը ոչ թե ներկայացվել էր որպես ինչ-որ խնդիրների հետեւանք, այլ որպես հեղափոխական իրավիճակ, որը, ըստ ռեժիսորի, արվեստագետին խանգարող հանգամանք է: Օպերայի շենքում իր գրած նոր «Ռեքվիեմի» փորձը անցկացնող նվագախումբը, երգչախումբը եւ թավջութակահար ու կոմպոզիտոր Մաեստրո Արմեն Տիգրանյանը, որին մարմնավորում էր դերասան եւ երգիչ Միքայել Պողոսյանը, անընդհատ նեղվում են Ազատության հրապարակում հանրահավաք անցկացնող «ամբոխի» ձայներից: Իր զայրույթը Մաեստրոն երբեմն արտահայտում է պատուհանից այդ մասին գոռալով: Ժողովուրդը նրան, ինչպես եւ իր պայքարին չմիացող բոլոր արվեստագետներին, «դավաճան» է անվանում: Կատաղած Մաեստրոն սկսում է նույնիսկ կնոջը կասկածել: Նրա կատաղությունը շան կծոցի արդյունքում հասունանում է, եւ Մաեստրոն սկսում է նույնիսկ մեքենաներ ջարդել: Գեղարվեստական այդ մասը զուգորդելով փետրվարյան հանրահավաքների եւ Մարտի 1-ի իրական կադրերի հետ, Չալդրանյանը, ըստ էության, ցույց է տալիս, որ ժողովրդի կատաղությունն է բերել ավերածությունների: Ֆիլմում որեւէ կադր չկա այն տեսարաններից, որտեղ մարդիկ են զոհվում կրակոցների հետեւանքով, սակայն որոշակի հավասարակշռություն ապահովելու համար Չալդրանյանը ներկայացրել է նաեւ կադրեր, որոնցում ոստիկանները քաղաքացիներին ծեծելով մտցնում են ոստիկանական մեքենաներ: Նշենք, որ ֆիլմում հանդես են եկել նաեւ դերասաններ Կարեն Ջանիբեկյանը եւ Ավետ Բարսեղյանը: Պրեմիերայից հետո, այնուամենայնիվ, եղան միջանցքային քննարկումներ: Ոմանք թեմային անդրադառնալու համարձակություն ունենալու համար ենթադրում էին, որ Չալդրանյանը «լեւոնական» է, իսկ ոմանք էլ խոսում էին այն մասին, որ Չալդրանյանը պետությունից պատվեր է ստացել Մարտի 1-ի իրական պատճառներից թեման դեպի արվեստագետների խնդիրները տեղափոխելու համար: Այդ թեմայով մեր հարցերին երեկ Չալդրանյանը հրաժարվեց պատասխանել: Նա ասաց, որ շատ զբաղված է իր մեկ այլ ֆիլմն ավարտին հասցնելու աշխատանքներով: Նշենք, որ ֆիլմը ֆինանսավորել են «Վիվասելը» եւ Ազգային կինոկենտրոնը: Ազգային կինոկենտրոնի տնօրեն Գեւորգ Գեւորգյանը երեկ ասաց, որ իրենք ֆիլմին տրամադրել են ընդամենը 20 մլն դրամ: Մեզ հետ զրույցում բացատրելով աջակցելու պատճառը, Գեւորգյանն ասաց. «Աջակցելու հիմնական չափանիշը սցենարն է եւ ռեժիսորի հեղինակությունը: Որովհետեւ Վիգեն Չալդրանյանը երեկվա երեխան չի, կայացած ռեժիսոր է, եւ պետությունը ընդամենը մի փոքր գումարով է աջակցել: Հաշվի առնելով, որ դա Վիգեն Չալդրանյանն է, մտածեցինք` սցենարը նորմալ սցենար կլինի»: Ինչ վերաբերում է արդյունքներին, ապա ֆիլմի հետ կապված Գեւորգյանը որոշ դժգոհություններ ունի եւ որոշել է հասարակական քննարկման ներկայացնելուց հետո, եթե կարիք լինի, դրանք շտկելու առաջարկ անել: Դժգոհություններից Գեւորգյանը առանձնացրեց հատկապես ֆիլմում եղած սեքսուալ տեսարանները: Ինչ վերաբերում է սցենարին, ապա մեր հարցին` արդյո՞ք ճիշտ են համարում հանդիսատեսի շարքերում եղած այն մտահոգությունները, որ ֆիլմը պետական պատվեր է` Մարտի 1-ի հետ կապված պետական մոտեցումը հասարակությանը պարտադրելու համար, Գեւորգյանը պատասխանեց. «Չէ, ասեմ ձեզ, այդպիսի բաներ ոչ մեկի մտքով չեմ կարծում` անցներ: Սա ընդամենը պատմություն է, որ երկրում (սա մենակ մեր մասին չի, ընդհանրապես երկրներում), որտեղ տեղի են ունենում նման հեղափոխական իրադարձություններ, միտինգներ, դա ազդում է արվեստագետի, մշակույթի գործիչի վրա: Իմաստը դա է, այստեղ ոչ մի կոնկրետ Մարտի 1, որեւէ բան նկատի չի ունեցվել: Բայց կարող է եւ այդպիսի կարծիք լինել, քննարկումների ժամանակ հաշվի կառնենք»: Կինոքննադատ Հարություն Ստամբոլցյանը չցանկացավ ֆիլմի հետ կապված իր կարծիքն արտահայտել` ասելով, որ «ամեն դեպքում գործ են անում, պետք չի մի նախադասությամբ բռնել-ջնջել կամ մի նախադասությամբ գովել, պետք է մի քիչ լուրջ վերաբերվել»:

ՀԳ. Չնայած միջանցքում ոմանց մոտ կասկած էր առաջացել, որ հնարավոր է` Չալդրանյանը «լեւոնական» է, քանի որ օգտագործել է ոստիկանական ծեծի մի-երկու դրվագ, սակայն միայն այն փաստը, թե ովքեր էին հրավիրվել եւ փոխարենը` ովքեր չէին հրավիրվել ֆիլմի պրեմիերային, վկայում է այն մասին, որ ֆիլմը «նեղ», իշխանամետ մշակութային էլիտայի համար էր: Հրավիրյալների ցանկում չկային, օրինակ, կինոռեժիսորներ Էդգար Բաղդասարյանը, Տիգրան Խզմալյանը, Տիգրան Պասկեւիչյանը, դերասան Աշոտ Ադամյանը, կինոքննադատ Սուրեն Հասմիկյանը:

ՍՅՈՒԶԱՆՆԱ ՊՈՂՈՍՅԱՆ
ՀԺ

[Kuk]

Մի փոքր կարծիք էլ չալդրանյանի և իր՝ մեկ այլ ֆիլմի մասին,ե թե իհարկե հետաքրքրում է: Ալլա Թումանյանն է արտահայտում իր կարծիքը.

Վերջերս ԱՄՆ-ում կայացել էր Վիգեն Չալդրանյանի «Քրմուհի» ֆիլմի պրեմիերան: Հարցս վերաբերում էր ռեժիսորին եւ ֆիլմին: «Ընդհանրապես իմ գործընկերների մասին ես խոսում եմ «կամ լավ, կամ ոչինչ» սկզբունքով, որովհետեւ, երբ կարծիք ես հայտնում, մտածում են` նախանձում ես կամ անձնական հաշիվ ունես: Բայց քանի որ կոնկրետ հարց ես տվել, ուզում եմ կոնկրետ խոսել` առանց սեթեւեթանքի: Ֆիլմը մեծ, մասշտաբային գործ է` առաջին հայացքից տպավորություն թողնող: Շատ գեղեցիկ նկարահանումներ կան: Դերասանուհին էլ կարծես կատարում է իր առջեւ դրված խնդիրները, բայց ֆիլմի կեսից հոգնում ես, սկսում ես ձանձրանալ: Վիգենն իր բոլոր ֆիլմերում ցուցադրում է մերկ աղջիկներ: Այստեղ էլ` մերկ, կիսախելագար քրմուհին էր: Ըստ իս, դա արվում է ապացուցելու համար, որ հայ կինեմատոգրաֆիան Վիգենի միջոցով հասել է այնպիսի վերելքների, որ ամեն ինչ ընդունելի է,- ասաց նա։ -Ֆիլմերը պետք է հուզեն կամ մտածելու, խորհելու առիթ տան: 2 իմաստով էլ Վիգենի ֆիլմերն ինձ անհաղորդ են թողնում: Ափսոս, Վիգենը շնորհալի է եւ գործունյա, նրան դերասաններ պետք չեն, մի քանի դերասան եւ ինքը: Ինքն իրեն նկարահանում է, ձայնագրում, մոնտաժում ու հիանում: Ինձ համար նարցիսիզմն անընդունելի է եւ՛ կյանքում, եւ՛ արվեստում»:

Հարցազրույցի միայն այս հատվածն է Չալդրանյանին վերբերում, այդ պատճառով այսքանն եմ տեղադրում, հարցազրույցն ամբողջությամբ կարող եք կարդալ այստեղ:

[Sunny Stream]

Երբ ասում եմ ժողովուրդ, ամենևին նկատի չունեմ ողջ ժողովրդին

հմ...
խնդրեմ՝ ցավիր.

Իսկ ո՞ւմ համար է նկարահանված ֆիլմը, ժողովրդի՞, թե՞ իշխանությունների, այսինքն՝ ժողվրդի դատին հանձնելո՞ւ, թե՞ իշխանություններին քծնելու:
Պրեմիերայից հետո փոփոխություններ եղել են կամ լինելու են, թե չեն լինելու, ինձ բավականաչափ հետաքրքրում է, և կխնդրեմ ճշտես, եթե կարող ես: Շնորհակալ կլինեմ:

Ֆիլմը նկարահանված է նրանց համար, ովքեր կարող են մի-երկու ժամ ականջ կախել ու լսել, վերլուծել, ապա՝ համաձայնել կամ հակառակվել, ու եթե ուշադիր ես եղել, ասենք, Քրմուհու ժամանակ նույնպես, էլի պրեմիերան եղավ, հետո բավականին ժամանակ դադար եղավ, հետո նորից ցուցադրվեց ֆիլմը՝ ավելի երկար ժամանակով, ավելի շատ մարդ հնարավորություն ունեցավ դիտել այն: Կարծում եմ նույնն էլ էս ֆիլմի դեպքում է, ֆիլմի վրա բավականին շատ աշխատանք է կատարվել, ու հաստատ ցուցադրություններ էլի կլինեն: Չգիտեմ՝ երբ ու ոնց:

Ասում ես հրավիրյալները իշխանական էլիտա էին /ինչում վստահ չեմ/, ու նաև ասում ես /քո մեջբերած աղբյուրները/, թե հանդիսատեսի մեծ մասը դժգոհ է մնացել. գուցե պատճառն էլ հենց այն է, որ ասվել էին բաներ, որ նրանց սրտռվ չէ՞ին եղել:
Որ ավելի վստահ լինեի դիրքորոշմանս մեջ, ընկերներիցս մեկի հետ էսօր քննարկեցի ֆիլմը. ինքը մեզնից ավելի փորձված է կինո-ոլորտում, նկարահանման հրապարակում էլ մի քանի անգամ եղել էր, հետո դիտել էր ֆիլմն ու չէր հավանել՝ էսթետիկական տեսակետից, բայց երբ հարցրեցի քաղաքական ենթատեքստի մասին՝ ասաց միանշանակ՝ ոչ մի կողմին չի հարում. էդ հարցում ֆիլմն ու հեղինակները հավատարիմ են մնացել իրենց սկզբունքին:
Եթե ֆիլմը որոշակի ինստիտուտների կարիքները բավարարելուն միտված լիներ, վստահ եմ, որ հեղինակները ոչ մի խնդիր չէին ունենա՝ ֆինանսական և այլ առումներով: Իսկ իրականում թե ֆինանսական կողմն է շատ դժվարությամբ գլուխ բերվել, մինչև, որ գտնվեցին հովանավորները. բացի դրանից հեղինակների հետ կապված բավականին առեղծվածային ու վտանգավոր դեպքեր պատահեցին ֆիլմի նկարահանման ընթացքում, որոնք տրամաբանորեն հասցեագրվում են նույն "ռորոշակի ինստիտուտներին", թեև Չալդրանյանը որոշեց էդ մասին իզուր աղմուկ չանել:

Որ ճշտեմ,տեղյակ կպահեմ:

[Kuk]

հմ...
խնդրեմ՝ ցավիր.



Ֆիլմը նկարահանված է նրանց համար, ովքեր կարող են մի-երկու ժամ ականջ կախել ու լսել, վերլուծել, ապա՝ համաձայնել կամ հակառակվել, ու եթե ուշադիր ես եղել, ասենք, Քրմուհու ժամանակ նույնպես, էլի պրեմիերան եղավ, հետո բավականին ժամանակ դադար եղավ, հետո նորից ցուցադրվեց ֆիլմը՝ ավելի երկար ժամանակով, ավելի շատ մարդ հնարավորություն ունեցավ դիտել այն: Կարծում եմ նույնն էլ էս ֆիլմի դեպքում է, ֆիլմի վրա բավականին շատ աշխատանք է կատարվել, ու հաստատ ցուցադրություններ էլի կլինեն: Չգիտեմ՝ երբ ու ոնց:

Ասում ես հրավիրյալները իշխանական էլիտա էին /ինչում վստահ չեմ/, ու նաև ասում ես /քո մեջբերած աղբյուրները/, թե հանդիսատեսի մեծ մասը դժգոհ է մնացել. գուցե պատճառն էլ հենց այն է, որ ասվել էին բաներ, որ նրանց սրտռվ չէ՞ին եղել:
Որ ավելի վստահ լինեի դիրքորոշմանս մեջ, ընկերներիցս մեկի հետ էսօր քննարկեցի ֆիլմը. ինքը մեզնից ավելի փորձված է կինո-ոլորտում, նկարահանման հրապարակում էլ մի քանի անգամ եղել էր, հետո դիտել էր ֆիլմն ու չէր հավանել՝ էսթետիկական տեսակետից, բայց երբ հարցրեցի քաղաքական ենթատեքստի մասին՝ ասաց միանշանակ՝ ոչ մի կողմին չի հարում. էդ հարցում ֆիլմն ու հեղինակները հավատարիմ են մնացել իրենց սկզբունքին:
Եթե ֆիլմը որոշակի ինստիտուտների կարիքները բավարարելուն միտված լիներ, վստահ եմ, որ հեղինակները ոչ մի խնդիր չէին ունենա՝ ֆինանսական և այլ առումներով: Իսկ իրականում թե ֆինանսական կողմն է շատ դժվարությամբ գլուխ բերվել, մինչև, որ գտնվեցին հովանավորները. բացի դրանից հեղինակների հետ կապված բավականին առեղծվածային ու վտանգավոր դեպքեր պատահեցին ֆիլմի նկարահանման ընթացքում, որոնք տրամաբանորեն հասցեագրվում են նույն "ռորոշակի ինստիտուտներին", թեև Չալդրանյանը որոշեց էդ մասին իզուր աղմուկ չանել:

Որ ճշտեմ,տեղյակ կպահեմ:

Սեդա ջան, աղբյուրները, որոնցից մեջբերումներ եմ արել, դրանք ես հալած յուղի տեղ չեմ ընդունում և չեմ ներկայացնում որպես իմ սեփական կարծիք, չեմ էլ ասում, որ ես դրանց հետ լիովին համաձայն եմ: Ոչ, ես էլ իմ տեսակետն ունեմ, բայց, էլի եմ ասում, եթե ֆիլմը չեմ տեսել, ստիպված եմ ֆիլմի մասին նախնական կարծիք կազմել մարդկանց կարծիքները լսելով, ովքեր տեսել են ֆիլմը կամ տեղյակ են ֆիլմից: Ես չեմ տեսել, բայց լսել եմ, որ հեռուստատեսությամբ որոշակի հատվածներ են ցուցադրել կարճ, երևի որպես գովազդ, այդ հատվածներում, եթե ճիշտ եմ հիշում, ցուցադրվել են կադրեր, որտեղ ազատության Հրապարակում հավաքված ցուցարարներն են (չեմ ասում ժողովուրդն է, որ չասես՝ միայն իրենք են ժողովուրդ), և որ նրանք խանգարում են արվեստագետին, նրանք ամբոխ են, չի հասկացվում, թե ինչ են բացականչում, ավելիկոնկրետ՝ մի խառնամբոխ է նորկայացված, որը խանգարում է արվեստագետին: Եթե նպատակ էր դրված ֆիլմում ներկայացնել տեսարան, որ երկրի քաղաքական լարվածությունը խանգարում է արվեստագետին, ապա շատ ավելի ճիշտ կլիներ ոչ թե իրական կադրերը աղավաղելով, իրականությունը խեղաթյուրելով դա արվեր, այլ անել այնպես, ինչպես կա: եթե ֆիլմը նկարահանել են մի քանի օրվա համար, դա այլ հարց է, բայց եթե նկարել են, իրենց կարծիքով՝ արժեքավոր ֆիլմ, որը կարող է դիտվել, ասենք՝ 20 տարի հետո, որ այսօրվա ծնված երեխան, ով 20 տարի եհտո կլինի 20 տարեկան և կիմանա, որ մարտի մեկ է եղել 2008-ին, այնուհետև կդիտի այդ ֆիլմը, որը հագեցած է իրական կադրերով, և կհասկանա լրիվ այլ բան, քան իրականությունն է: Նա կպատկերացնի, որ ոստիկանները մեղմ, բարեհամբույր այն հեզ էակներն են, որ ցուցարարներին խնդրում էին դադարեցնել ցույցը, իսկ ցուցարարները վերածված էին խառնամբոխի: Հա, հասկացանք, ասեցիր՝ ինչ-որ կադրեր կան, որ կաշառակերություն է նկարագրվում, ճիշտ եմ չէ՞ հիշում: Բայց արի ընդունենք, որ կաշառակերը երբեք համեմատելի չի լինի քրեական հանցագործի հետ՝ մարդասպանի հետ, առանձնապես ծանր հանցագործություն կատարածի հետ: մի խոսքով՝ այդ քաղաքական լարվածությունը ցուցադրելու համար կարելի էր ցուցադրել կադրեր, որտեղ բախում կար ոստիկանների և ցուցարարների միջև, բայց դա չեն արել, քանի որ նմանատիպ կադրերում հստակ երևում է, որ ոստիկանների և ցուցարարների միջև, բախում, որպես այդպիսին չի եղել, եղել է ջարդ՝ կատարված ոստիկանության կողմից ցուցարարների նկատմամբ: Մի խոսքով՝ ֆիլմում նկարագրվածը հեռու է իրականություն կոչվելուց, չնայած, որ իրական կադրեր կան մեջը, որոնք մոնտաժված, խեղաթյուրված են:
իսկ իշխանական էլիտայի դժգոհության առումով, մ,եջբերածս հոդվածներից մեկում կար վարկած, որ ֆիլմը դեռ փոփոխությունների է ենթարկվելու. չի բացառվում, որ կազակերպել են պրեմիեռա, հրավիրել նրանց, ովքեր պետք է գնահատեն ֆիլմը, և դժգոհությունների դեպքում ֆիլմը մինչև հեռուստատեսությամբ ցուցադրվելը, կամ կինոթատրոններում ազատ ցուցադրելը կենթարկվի փոփոխությունների և ֆիլմից կհեռացվեն այն կադրերը, որքոնք «վերին խավ հանդիսացող քաղաքական էլիտայի» մոտ դժգոհությունների առիթ է հանդիսացել: Սա, ընդամենը կարծիքս է, ոչ ավելին:

[Kuk]

Մոռացա ասել, ինձ համար զարմանալի է, որ երկրում տիրող հեղափոխական մթնոլորտը կարող է խանգարել արվեստագետին: Սուբյեկտիվ կարծիքս հակառակն է հուշում: