Արամ Խաչատրյան

[Elmo]

Զարմանքով հայտնաբերեցի, որ մեր ազգի հպարտություն Արամ Խաչատրյանի մասին թեմա չունենք:
Ես, երաշժտությունից բավականին հեռու լինելով, չեմ կարողանում ոչ միայն անտարբեր լսել նրա գործերը, այլ ամեն լսելուց գերբնական ինչ որ բան եմ զգում նրա գործերի մեջ:
Քննարկենք դարի մարդկանցից մեկին՝ հային, հանճարին:

Հատված Գայանե բեալետից

[Kita]

Ես իմ վալսամանիայով անտարբեր չեմ կարող լինել իր «Դիմակահանդես»-ի հանդեպ
Այ վալսը սենց է, որ լսես ու մեջտ պարես

[Ֆոտոն]

Արամ Խաչատրյանի ռե մինոր ջութակի կոնցերտը, մենակատար Դավիթ Օյստրախ:

[Հայկօ]

Ես իմ վալսամանիայով անտարբեր չեմ կարող լինել իր «Դիմակահանդես»-ի հանդեպ
Այ վալսը սենց է, որ լսես ու մեջտ պարես

Էնքան հետաքրքիր գործ ա սա: Թեթև, պարային... Ու միաժամանակ ինչ-որ չարագուշակ բան ա իր մեջ պարունակում:

Արամ Իլյիչը էս վալսը գրել ա Մեծ Հայրենական պատերազմի նախօրյակին:

[Elmo]

Կենսագրությունը վերցրած վիքիից

Նա ծնվել է Քոջորիում (Թիֆլիսի մոտակայքում) 1903 թ-ի հունիսի 6-ին, գիրք կազմող Եղյա Խաչատրյանի ընտանիքում։ 1913 թ-ին նա ընդունվում է Թիֆլիսի «Կոմերցիայի դպրոց»-ը, բայց նախընտրում է երաժշտությունը։ Որոշ ժամանակ ինքնուրույն սովորելով նվագել փողային գործիքներով, նա ընդունվում է մի փողային նվագախումբ։

1915 թ-ին (հայկական ցեղասպանության տարեթվին) երիտասարդ Արամ Խաչատրյանի ահաբեկված ընտանիքը, թողնելով ամբողջ իր ունեցվածքը գաղթում է Եկատերինոգրադ (Կրասնոդար), Խաչատրյանի մեծ եղբոր մոտ։ Բարեբախտաբար թուրքական զորքերը չեն ներխուժում Թիֆլիս և Խաչատրյանի ընտանիքը վերադառնում է տուն։

1921 թ-ին Արամ Խաչատրյանի եղբայր Սուրենը տանում է Արամին Մոսկվա, որտեղ Արամը ընդունվում է «Գնեսինի Երաժշտական Քոլեջ»-ը։ Այդ ամենից առաջ Արամը նույնիսկ նոտաները չգիտեր։

Շատ շուտով նա բացահայտում է իր կոմպոզիտորական տաղանդը և 1925 թ-ին Գնեսինը առաջարկում է Արամին կոմպոզիտորական վարպետության դասերի հաճախել։ 1929 թ-ին Արամը ընդունվում է Մոսկվայի Կոնսերվատորիան, որտեղ նա ուսանում է հայտնի ռուս կոմպոզիտոր և ուսուցիչ Մյասկովսկու մոտ։ Արամը ավարտում է կոնսերվատորիան փայլուն գնահատականներով և իր առաջին խոշոր աշխատանքը՝ «Առաջին սիմֆոնիան»։ Այս ժամանակահատվածում նա գրում է նաև երաժշտություն թատրոնի համար, մեծ առումով «Վալենսիական այրի» շարքը և «Դիմակահանդես»-ը, և իր ավարտական տարիների ընթացքում՝ «Դաշնամուրի և սիմֆոնիկ նվագախմբի համար» համերգը։

1939 թ-ին Խաչատրյանը գրում է իր առաջին բալետը, որն ի սկզբանե կոչում է «Ուրախություն», հետագայում այն վերանայվում և վերանվանվում է «Գայանե»։

1936-1947 թթ-րը ամենաբերքառատն էին Խաչատրյանի կյանքում։ Նա գրում է երաժշտություն դրամատիկ ներկայացումների և ֆիլմերի համար, երգեր, եկեղեցական երաժշտություն և սիրված «Ջութակի համերգ»-ը, 1946 թ-ին՝ «Երկրորդ սիմֆոնիան», 1943 թ-ին՝ «Թավջութակի և սիմֆոնիկ նվագախմբի համար» համերգը, 1946 թ-ին՝ «Երրորդ սիմֆոնիան» և 1947 թ-ին՝ իր «Պոետիկ սիմֆոնիան»։

1940-ականներին նա շրջում է ամբողջ Սովետական Միությունը՝ Լենինգրադ (Սանկտ-Պետերբուրգ), Կիեվ, Երևան, Թբիլիսի, Սոչի, Խարկով։ 1950 թ-ին նա մեկնում է Հռոմ, որը դառնում է նրա համաշխարհային շրջագայության առաջին քաղաքը։ Առաջիկա տարիներին շրջագայում է 42 երկրներ բոլոր մայրցամաքներում։ Իր շրջագայությունների ընթացքում նա հանդիպում է բազմաթիվ հանրահայտ մշակույթի գործիչների՝ Սիբելիուս, Հեմինգուեյ, Չապլին, Դալի։

50-ականներին Խաչատրյանը սկսում է իր ուսուցչական գործունէությունը Գնեսինի ինստիտուտում և Մոսկվայի կոնսերվատորիայում։

1956 թ-ի Դեկտեմբերի 27-ին Խաչատրյանի հայտնի «Սպարտակ»-ը բեմադրվում է Կիրովի բեմում։ Խաչատրյանի 70-ամյակը պաշտոնապես նշվել է և Մոսկվայում, և Երևանում։ Արամ Խաչատրյանը մահացել է 1978 թ-ի Մայիսի 1-ին և թաղված է «Երևանի Պանթեոնում» ուրիշ հայ մեծերի կողքին՝ Կոմիտասի, Իսահակյանի, Սարյանի։

[Rhayader]

Պրոբլեմն էն ա, Էլմո, որ ակադեմիկ երաժշտությունից ֆորումում ինձնից լավ հասկացող քիչ մարդիկ կան))) Ես ոչ թե ժանրային տհաճություն եմ զգում, այլ հենց որպես ժանրը լավ ընկալող մարդ:
Քսաներորդ դարի առաջին կեսի կոմպոզիտորների մեծ մասը նպատակ էին դրել տարվերվել (իրենց մասին ես սովորաբար ասում եմ ..... .... ձեր ավանգարդը) ու մոռացան, որ երաժշտությունն արվեստ է, իսկ արվեստը պետք է էսթետիկական արժեք ստեղծի: Խաչատրյանի միակ արժեքը Դալիի տանը ծաղկամանի մեջ միզելն էր: Երաժշտական տեսանկյունից նա տրիվիալ է ու անհետաքրքիր (գոնե իմ համար):

[Elmo]

Երաժշտական տեսանկյունից նա տրիվիալ է ու անհետաքրքիր (գոնե իմ համար)

Լավ ես նշել: Ուրեմն արի քեզ հիշեցնեմ, որ Խաչատրյանը աշխարհահռչակ դեմք է ու գոնե մի քանի միլիարդ մարդու կարծիքով նա հանճար է: Ու իմ կարծիքով էլ: Ու դրա հետ վիճելու համար քեզ մինիմում մի քանի միլիարդանոց համակիրների բանակ է պետք:

Իսկ հռչակով, նա Մորիս Ռավելից էլ է առավել: Նրա երաժշտությունը լսվում է չինական, ամերիկական, անգլիական և շատ ու շատ ֆիլմերում:

Միայն այն փաստը, որ իմ նման երաժշտությունից կատարյալ հեռու մարդը ապշած լսում է նրա գործերը, դա արդեն խոսում է նրա հանճարի մասին: Ես այդպիսի կլանվածությամբ լսում եմ միայն Բեթհովենի, Բախի, Մոցարտի և այլոց գործերը:

[Chuk]

Պրոբլեմն էն ա, Էլմո, որ ակադեմիկ երաժշտությունից ֆորումում ինձնից լավ հասկացող քիչ մարդիկ կան)))

Համեստ դիտարկում է

[ars83]

Արամ Խաչատրյանի ռե մինոր ջութակի կոնցերտը, մենակատար Դավիթ Օյստրախ:
http://www.youtube.com/watch?v=ZexcMRKVMkk
http://www.youtube.com/watch?v=3v4W34SsreA

Շատ լավ, բայց ինչո՞ւ միայն առաջին մասը

Մաս երկրորդ.



Մաս երրորդ.

[ars83]

Կոնցերտ դաշնամուրի և նվագախմբի համար, ռե-բեմոլ մաժոր
Կատարող՝ Լոնդոնի սիմֆոնիկ նվագախումբ
Մենակատար՝ Փիթեր Քեթին (Peter Katin)
Դիրիժոր՝ Հյուգո Ռիգնոլդ (Hugo Rignold)

I. Allegro maestroso



II. Andante con anima


III. Allegro Brillante

[Տատ]

Ինձ համար նա Կոմիտասի կողքն է կանգնած, հայ մշակույթի զարգացման հարցում:
Կոմիտասը ժամանակին մշակեց հայ ժողովրդական մեղեդին այնպես, որ այն հասանելի և մարսելի դառնա եվրոպական ականջին, օգտագործեց մոդայիկ և երկարատև կամերային գործիքները (դուդուկի ու զուռնայի փոխարեն), ժամանակակից դարձրեց հնավուրց երգերն ու երանգները, պահպանելով բաձարձակ հայկական ոգին:

Խաչատուրյանն արեց նույն բանը՝ իր ջամանակաշրջանի համար: Սիմֆոնիկ նվագախմբի լեզվին թարգմանեց հայ ժողովրդական երաժշտությունը՝ հզոր թափ տալով նրան: Եվ մնալով անասելի հայկական: Սպարտակը հայ ժողավրդական բալետ է: Իսկ Գայանե-ն, որի սովետական անդուր բովանդակությունը պարզապես պետք է (և հանգիստ հնարավոր է) մոռանալ, իր զգազմունքայնությամբ ինձ մի րոպե չի թողնում ան արցունք ու չոր: Եվ ոչ միայն ինձ:

Ես մի տիկնիկային ներկայացում էի սարքել ու դրել՝ ԱՆԱՀԻՏ (Ղ.Աղայանի հեքիաթը), որի ամբողջ սաունդթրեքը Խաչատուրյան էր, Գայանե, Սպարտակ:
Նախ՝ ինքս ինձ ստուգում էի ըստ երաժշտության դրամատուրգիայի: Եթե իմ տեքստը համընկնում էր երաժշտության զգացմունքների փոփոխությանը, ուրեմն հպարտ թողնում էի այդպես:
Երկրորդ՝ պարզվեց, որ Խաչատուրյանն այդ ամենը ինձ համար էր գրել, բաձարձակապես հայկական հեքիաթի բովանդակություն:
Երրորդ՝ անհամեստ կասեմ, որ տիկնիկներն ու պատմությունն իրոք գեղեցիկ էին, բայց երբ հանդիսատեսուհիներս արցունքներն էլ չէին պահում՝ դա լոկ Խաչատուրյանի հոգի խառնող երաժշտության վաստակն էր :

Ռայադեր, էսթետիկական արժեքը ո՞րն է: Իմ կարծիքով՝ լսողների (անկախ ազգությունից) փշաքաղված կերպարները: Ինչպես դասական, այնպես էլ ռոք դեպքերում:

[Տատ]

Արս83, էն բաբոն, որի հետ նկարվել ես, Անահիտի մայրն է: Եվ նրա ասպարեզ (բեմ) հայտնվելն ուղեկցվում է Էլմոյի բերված հատվածով:
Էլմո, պատկերացրու՝ թեթևակի գեր կին, կրծքերը երաժշտության ռիթմով թափ տալով անցնում է բեմով, 5-երորդ տակտին լաչառ ձայնով գոռում՝ Անահիիի՜՜՜տ...Ա-նա-հի՛տ, այստեղ արի:

[Տատ]

Այս օրորոցայինն էր, որ հուզեց շվեյցարացիներիս:

Հիմա էլ փշաքաղվում եմ լսելիս:
Օգտագործել էի այն պահին, երբ Անահիտնը տխրում է իր անհայտ կորած թագավոր մարդու համար: Իսկ հետո նաև՝ դրամատիկ կերպով ճանաչում է իր ամուսնու գործված խալին և գցվում նրան ազատելու:

[Տատ]

Բա էս՜՜: Ուշքս գնում ա, Էլմո, ինչու խոսեցրեցիր...



Սա սիրո թեման էր, պարվում էր սիրամարգի հետ:

[Լուսաբեր]

Ես իմ վալսամանիայով անտարբեր չեմ կարող լինել իր «Դիմակահանդես»-ի հանդեպ
Այ վալսը սենց է, որ լսես ու մեջտ պարես

Հարսանեկան առաջին պարը ընտրելիս առանց երկմտելու ընտրեցինք «Դիմակահանդես»-ը: Պարուսույցը ընտրեց միայն առաջին 1,5րոպեն պար ներկայացման համար: Երբ դահլիճ էինք մտնում ու հնչեցին առաջին նոտաները, մի կող դրեցինք մի ամսվա աշխատանքը ու ուղղակի պարում էինք չհասկացանք էլ ոնց ավարտվեց... բայց մինչը վերջ պարը ստացվեց առանց բեմականացման...

Առանց փշաքաղման չեմ կարողանում լսել հանճարեղ մարդու հանճարեղ գործերը....