Պարույր Սևակ

[Fahrenheit]

Հիշում եք չէ Սևակին նվիրված էջի հասցեն՝ http://www.paruyrsevak.com/

Երբ լսում եմ Մեծն Մհեր Մկրտչյանի կատարմամբ Մեծն Պարույր Սևակի << Մարդ էլ կա , մարդ էլ >> գլուխգործոցը , մարմինս փշաքաղվում է ...

Ավելացվել է 5 ժամ անց 14 րոպե անց

Դ ՈՒ

Դ՛ու՝ երկու տա՜ռ,
Դ՛ու՝ հասարա՜կ մի դերանուն,
Եվ ընդամենը այդ քո երկու՛ հատիկ տառով
Այս բովանդակ աշխարհին ես տեր անում...

Դ՛ու՝ երկու տա՜ռ,
Ու ես գարնան հողի նման
Քո կենսատու ջերմությանն եմ ընտելնում...

Դ՛ու՝ երկու տա՜ռ
Եվ ահա ես
Երջանկության համն եմ զգում իմ բերանում,
Անջատումին ըմբերանում
Եվ թերանում եվ կատարել հրամանը տառամանքի...

Դ՛ու՝ երկու տա՜ռ,
Ու ես, անգի՛ն,
Ինձանից ինքս վերանում՝
Փոշիացած հերոսների
Ու ծնվելիք հանճարների
Դասակին եմ ընկերանում...

Դո՛ւ՝ երկու տա՜ռ,
Ու երբ հանկարծ
Թողնւմ ես ինձ ու հեռանում՝
Լքվաց տան պես ճեղք եմ տալիս,
Ծեփս թափում, անտերանում,
Եվ կսկիծը, ցեցի նման,
Բույն է դնում իմ սյունի մեջ,
Ձեղունի մեջ ու գերանում...

Դ՛ու՝ երկու տա՜ռ,
Դ՛ու՝ հասարա՜կ մի դերանուն...

[Riddle]

ԼԱՑ ԷԼ ԿԱ, ԼԱՑ ԷԼ

Մեկը լալիս է նորածնի պես,
Ճչում է… Սակայն արցունքներ չկան:
Մեկն էլ բերանից ծպտուն չի հանում,
Բայց արցունքներն են շիթ-շիթ լճանում:
Մեկն էլ, ինձ նման, (գուցե նաև՝ քո՞),
Բարձր ճչալու սովոր չէ բնավ,
Եվ արցունքներն էլ աչքից չեն հորդում,
Այլ հոսում են ներս,
Ու կիտվում դանդաղ
Չեչաքարի պես ծակծկված սրտում:


ՑԱՎՆ Է ՀԱՃԱԽ ԱՌԱՋ ՄՂՈՒՄ

Անհարմար է բոբիկ քայլել,
Այս կոշիկն էլ շատ է նեղում:
Ինչպե՞ս քայլել առանց ուղու,
Այս ճամփան էլ շատ է շեղում:
Դոփել տեղո՞ւմ: Բայց դրանից
Ոչ կոշիկդ կլայնանա,
Ոչ էլ ցավը կմեղմանա…
Ցա՜վն է հաճախ առաջ մղում:

[aniko]

ՄԵՌՆԵԼ


Եթե մեռնել...
Թող որ մեռնեմ
հուր-կայծակից
Միանգամից,
մի վայրկյանում,
հանկարծակի,
Այնքան արդար,
խղճիս ձայնին միշտ ունկընդիր,
Որ համաձայն բիբլիական հին լեգենդին
Հանգիստ անցնեմ եւ ասեղի նեղլիկ ծակից...
Եթե մեռնել...
Թող սպանվեմ,
թող կործանվեմ
Այնպես ապրած եւ բան արած,
Որ նորածին մանուկների տեսքով նորից
վերածնվեմ
Իմ անունով կնքեն նրանց...
Եթե գամվել
փարոսի պես,
Արնաքամվել
հերոսի պես,
Ու քրքրվելª
դրոշի պես...
Եթե մեռնել...
Բայց առայժմ ապրե°լ է պետք

[Լէգնա]

Խաղալիք սարքողը

Ես կարող էի ամեն տեղ լինել
Եվ ամեն տեղ էլ ես կարող էի ճչալ.
«Չե՛մ ուզում» և կամ «ուզում եմ»:
Բայց ես ամեն տեղ չեմ եղել բնավ
ՈՒ չեմ էլ լինում,
Իսկ ուր լինում եմ՝
Ես ինձ մտքիս մեջ ասում եմ. «Չասե՛ս»:
Ես ինձ մտքիս մեջ ասում եմ. «Չասե՛ս»
Եվ իմ չասածը թողնում ամենքին,
Որ նրանք հետո տնտղե՜ն-շոշափե՜ն:
ՈՒ երբ հասկանան,
Թե ինչ են իրենք տնտղել-շոշափել՝
Այլևս չասել չեմ կարողանա
ՈՒ կասեմ.
-Գիտե՞ք,
Վճռել եմ դառնալ խաղալիք սարքող
Եվ, հավատացե՜ք, իրո՛ք կդառնամ:

...Աշնան պաղ քամուց ծառերն են շարժվում,
Ինչպես որ մարդու գլխում շարժվում է
Միտքը ճյուղավոր,
Եվ ցերեկային ամպած երկնքից
Ներքև են թափվում
Աստղերի պաղ-պաղ կաղապարները,
Որ ավելի կարճ կոչվում են «տերև»:
Ես խաղալիքներ կձուլեմ այդ պաղ կաղապարներով:
Եվ ով ինձ հարցնի. «Ին՞չ արժի» ես ինձ
Լուռ կասեմ «Չասե՜ս»,
Իսկ ի պատասխան հարցնողի հարցի
Ես կասեմ. «Ողջո՛ւյն»:
Չգիտեմ, թե նա իմ մասին արդյոք ի՞նչ կմտածի,
Իսկ նույն այդ պահին չեմ կարողանա ես չմտածել,
Որ կար մի աղջիկ...
Եթե ես ասեմ, որ մոռացել եմ անունը նրա,
Ինձ հավատացեք այնքան, որքան որ
Յուրաքանչյուրդ է հաստատ հավատում
Աշխարհի տարբեր լրագրերին:
Եվ ամեն անգամ, երբ ես ուզում եմ
Աշխարհին հայտնել, ասում եմ «Չասե՛ս»:
Իսկ այդ աղջիկը, գիտե՞ք, ասում էր,
«Երբ Բեթհովեն եմ լսում՝ թվում է,
Թե ես քայլում եմ ծովի վրայով»...
Ես ունեմ նաև ճի՛շտ կաղապարը և այդ աղջըկա,
Տա՜ք կաղապարը:
ՈՒ խաղալիքներ ես պիտի ձուլեմ ա՛յդ կաղապարով,
Տա՜ք կաղապարով:

Եվ ով ինձ հարցնի. «Ի՞նչ արժի», ես ինձ
Լուռ կասեմ. «Ասա՛»:
«Դատա՜րկ բան,- կասեմ,-
Ընդամե՜նն արժի մի... անցած մի կյա՜նք»...

Այսպես՝ կարող եմ ամե՜ն բան սարքել.
Այդ իմպեսների մասին են ասում,
Թե մարդու տղան ոսկի ձեռք ունի:

Եվ ամեն անգամ
Երբ ես նայում եմ իմ այս ձեռքերին,
Իմ ձեռքերը միշտ ինձ ասում են. «Հը՞»,
Որ հարց չէ բնավ,
Այլ պատասխան է իմ լռին հարցին:
Իսկ ամեն անգամ
Ես էլ ձեռքերիս նայում եմ այնպես,
Ինչպես նոր պեղած իրին է նայում հնաբանն անփորձ,
Եվ ասում եմ. «Հա՛»:
Որ պատասխա՛ն չէ, այլ հարց է շրջված:
Եվ իմ ձեռքերը գլուխ թափ տալիս,
Իսկ իմ գլուխը ձեռքով է անում,
ՈՒ...հասկանում եմ, որ ես չե՜մ կարող
(Եվ աշխարհումըս ո՛չ ոք չի կարող)
Լոկ մի՛ բան սարքել՝
Ա՛յն միայն,
Ինչին ճշմարտություն են կոչել աշխարհում:
Լոկ ա՛յդ չի սարքվում,
Թեպետ և անվե՛րջ, դարե՜ր շարունակ
Ջանում են սարքել
Անունով աստծո՛ւ,
Տիրակալների հրամաններո՛վ,
Պարանո՛վ,
Որ լոկ իր պնդությունն է որոշում
Մարդկանց պարանոցներին.
Զենքո՛վ,
Որ մարդկանց կրծքերի վրա
ՈՒսուցանում է կետադըրություն:
Սարքո՜ւմ են այսպես:
Դարե՜ր շարունակ:
Անդուլ սարքում են ա՛յն, ինչ որ չի՜ սարքվում,
ՈՒրեմն նաև չի՛ կարող քանդվել:
Սարքո՜ւմ են:
Իսկ ես ումի՞ց եմ պակաս:
Եվ...վճռվա՜ծ է.
Ե՛ս էլ այսուհետ
Ճշմարտություն եմ սարքելու, և շա՜տ:

ՈՒ պիտի ծախե՛մ,
Ծախեմ ամենո՜ւր՝
ՈՒր կամենում են թե չեն կամենում.
Խաչմերուկներո՛ւմ
ՈՒ խանութների դռների՛ առջև,
Մայթերի՛ վրա
Եվ արձանների պատվանդանների՛ն,
Թե՛ գրքերի մեջ,
Թե՛ ամբիոններից:
ՈՒ երբ ինձ մարդիկ հարցնեն. «Ի՜նչ արժի»,
Կպատասխանեմ արդեն ո՛չ թե ես,
Այլ՝ այն խաղալիք աղջիկը:
Եվ նա կասի ոչ այլ ինչ,
Քան հենց իր գինը.
«Դատա՜րկ բան,- կասի,-
Ընդամե՜նն արժի մի...անցած մի կյա՜նք»...

...ՈՒ պիտի որ ես, ինքնե՛րդ էլ գիտեք,
Շա՜տ հարստանամ իմ առևտրով:
Եվ այնքա՛ն պիտի ես հարստանամ,
Որ...համերգի տոմս առնեմ ու...
...Գնամ Բեթհովեն լսեմ,
Եվ ինձ էլ թվա,
Թե ես քայլում եմ ծովի վրայով...
Իսկ թե այդ պահին
Գարո՞ւն թե աշուն կլինի դրսում,
Մի՞թե նույնը չէ: Եվ ի՜նչ բանն է իմ,
Մի՞թե նույնը չէ և ի՜նչ բանն է իմ,
Թե քամուց պիտի ծառերը շարժվե՞ն,
Ինչպես որ մարդու
Գլխում շարժվում է միտքը ճյուղավոր,
Եվ ցերեկային ամպա՞ծ թե չամպած
Երկնքից պիտի թափվե՞ն-չթափվեն
Գունեղ աստղերի պաղ կաղապարներ,
Որ կարճ կոչվում են «տերև»...

ՈՒ տուն գնալիս
Եթե ինձ հանկարծ մեկն ասի «Բա՛րև»,
Ես ի պատասխան կասեմ «Ի՞նչ արժի»:
Թե պատասխանիս վրա ծիծաղեն ինչ-որ աղջիկներ,
Որոնց անունը չգիտեմ իրոք,
Իբրև պատասխան ես կասեմ.
«Չունե՜մ ձեր կաղապարը»:

Եվ կխռնըվեն նրանք իմ շուրջը.
Մարդիկ սիրում են միշտ խոսեցնել նրանց,
ՈՒմ իրենք խելառ են հաշվում:
Եվ կկամենան իմանալ իմ ո՛վ կամ ի՛նչ լինելը:
Ձեռներըս նորի՛ց ինձ կասեն. «Չասե՜ս»:
Ես ի՛նքս էլ, ի՛նքս էլ ինձ կասեմ «Չասե՜ս»:
Սակայն խաղալիք սարքող վարպետը
Ի՛մ իսկ բերանից,
Ի՛մ իսկ բերանով
Արդեն կբոռա՜ ու կկըրկընի՛
Հնավաճառի ելևէջումով.
«Ճշմարտությո՜ւն եմ ծախում, սարքովի՛»...

[Crazy_Moon]

Ագահության գինը

ԵՎ պե՞ետք է արդյոք
Քեզ միշտ ունենալ իմ կողքին: Ինչո՞ւ
...Ու ես ծխում եմ,
Որ ծխի տեսքով
Այս ջլախախտիչ ագահությունը դուրս փչեմ ինձնից,
Ջանում գոհանալ իմ ունեցածով,
Որ շա՜տ է այնքան:
Մի՞թե, տե՜ր աստված, շատ չէ իսկապես:
Բայց կյանքի փշոտ շարժուձևերից, ինչպես կեռերից,
Կախված ճոճվում են
Ու մեզ են կանչում ագահ ըղձանքներ:
Բայց կյանքի փշոտ շարժուձևերից, ինչպես կեռերից,
Կախված ճոճվում են
Կարկատանները մեր ծվատ հոգու...
Ես չեմ կամենում, որ իմ պատրանքը փոխվի պատանքի
ԵՎ հետո ծվա՜տ կախվի աշխարհի կեռերից փշոտ:
ԵՍ ՍԻՐՈՒՄ ԵՄ ՔԵԶ
Ու քեզ հետ նաև ... անհնարինը`
Ա՛յն գոհությունը,
Ում չի հանդուրժում մեր գոյությունը:
Ուրմեն ի՞նչ անել,
Ինպե՞ս սիրել քեզ - սիրվել քեզանից և ...
... Էլ չուզենալ
Ոչի՜նչ ավելի.
Սեփական իղձը դավաճանի պես,
Գամել չորս մեխով,
Սեփական ցավին
Չորստապակ մեղր քսել ու կլլել`
Տհաճ, բայց բուժիչ դեղահատի պես,
Սեփական մտքից
կտրել ուղղանկյուն մի քառակուսի
Ու վրան գրել սեփական արյամբ,
"ԵՂԱԾՆ ԷԼ ՇԱՏ Է"
Գրել ու մեխել սեփական ափին,
ԵՎ ամեն վայրկյան ընթերցել ծածուկ`
Դասը չիմացող աշակերտի պես...

Ավելացվել է 2 րոպե անց
Նամակ
Նա՞ է գրում ինձ
Թե՞ ես եմ գրում իմ հարազատին՝
Ինքս էլ չգիտեմ.
"Արդյոք քեզ եր՞բ եմ, ե՞րբ եմ տեսնելու...
Ձմե՛ռ ու ամա՜ռ,
Աշո՛ւն ու գարո՜ւն...
Իսկ ո՞ւր է տարվա մե՛ր եղանակը,
Այն հինգերորդը..."

Նա՞ է գրում ինձ
Թե՞ ես եմ գրում իմ հարազատին՝
Ինքս ել չգիտեմ.
"Դու նկատե՞լ ես. ձմեռ ժամանակ
Անհնարին է անցնել անտառի այն ծանոթ տեղով,
Որով անցել ես ամռան օրերին,
Քանի որ ցրտից սաստիկ կուչ գալով
Ու ձյան բեռան տակ ճկվելով խղճուկ`
Ոստ ու ճյուղերը փակում են ճամպադ,
Իսկ մթնշաղին կամ աղջամուղջին`
Ճանկռում են դեմքդ,
Աչքիդ սպառնում:
Ես քայլում էի աղջամուղջի մեջ,
Ու քայլում էի նաև ... մտացիր:
Մտացի՞ր արդյոք, մտամփո՞փ արդյոք,-
Մի՞թե նույնը չէ:
Ու ես հասկացա,
Որ երբ հուզված ենք`
Մենք թաքցընում ենք մեր խեղճ ձեռքերը,
Երբ անվստահ ենք`
Մենք թաքցընում ենք մեր խեղճ ոտքերը.
Իսկ ե՞րբ են մարդիկ թաքցնում դեմքը
Գուցե ամոթի՞ց
(Ես չե՛մ ամաչում իմ սիրո համար)
Գուցե կարոտի՞ց
(Ես ուզում եմ քեզ տեսնել բա՛ց աչքով):
Գուցե ճանկըռտող ճյուղերի՞ց այս չար
Գուցե այս ցրտի՞ց որ ճկում է ինձ
Եվ ստիպում է կուչ գալ խեղճորեն
(Կուչ գալ եմ ուզում քո՛ թևերի տակ)" ...

Նա՞ է ավարտում, թե՞ ես նրա տեղը,-
Ինքս էլ չգիտեմ.
"Իմ այս հարցերին մի՛ պատասխանիր,
Բայց պատասխանիր լոկ իմ մե՛կ հարցին:

Գարունը անցավ` ես քեզ չտեսա,
Ամառը անցավ` ես քեզ չտեսա,
Աշունը անցավ` չտեսա ես քեզ,
Ձմեռն էլ կանցնի` չեմ տեսնի ես քեզ...

Իսկ ո՞ւր ե տարվա մե՛ր եղանակը,
Այն հինգերորդը ... մի՞թե չի գալու" ...

[գյումրեցի աղջիկ]

Հագուստով ծնվածը

Գործս թողած՝
Ես քեզ համար
Ես հագուստներ եմ հորինում,
Որովհետև ես չգիտեմ,
Թե դու ի՞նչ ես հագնում հիմա:
Եվ գարունը՝
Այս նոր ու հին
Ճարպիկ-ճարտար ջուլհակուհին,
Ի´մ պատվերով ու քե´զ համար
Ճորտուհու պես
Անձեռագործ կերպասներ է ձեռագործում
ՈՒ դիպակներ զանազան ու զարմազանան,
Եվ թվում է թե ընկել եմ
Ինչ-որ աշխարհ խորհրդավոր ու բազմաբույր
Ինչպես... ինչպես դեղատունը:
Եվ թվում է,
Թե քեզ համար շոր ընտրելը
Հեշտ է այնքա´ն
Որքան լեցուն դեղատնից
Սովորական դեղ խնդրելը,
Հե՜շտ ու դյուրին՝
Իր սեփական ազգանունը ասելու չափ:
Բայց... քիչ հետո հասկանում եմ,
Որ դա հեշտ է,
Ինչպես մարդու երկու աչքում
Միանգամից ու նույն պահին նայելն է հեշտ :
Փորձե՞լ ես դու:
Հապա փորձի՜ր...
ՈՒ հիմա քեզ հագցնելու գործս թողած՝
Մտածում եմ՝
Որ կան կանայք
Եվ աղջիկներ կան աշխարհում ,
Որոնց մարմինն ասես ճչում ու հայցում է
Իրեն փրկել հանդերձանքի կաշկանդումից...
Թեպետ միշտ էլ հագա՜ծ-կապա՜ծ՝
Մերկ են քայլում նրանք կարծես:
Իսկ դո՜ւ...
ՈՒրի´շ, ուրի՜շ ես դու:
Դու ծնվել ես
Կարծես այդպե´ս՝ հենց հագուստո՜վ...
Սո սեփական ստվերն անգամ
Քեզ փաթաթվում-ծածկում է քեզ՝
Խորհրդապաշտ թիկնոցի պես...
Ո´չ մի կոպիտ միտք ու տենչանք
Քեզ չի հասնում,
Իսկ հասնելիս՝
Քեզ դիպչելով ընկրկում է
ՈՒ վնասում
Հենց այդ մտքի կամ տենչանքի տիրոջն իրե՜ն,
Իրե´ն գցում իր իսկ աչքից...
ՈՒրի՜շ ես դու:
Քոպեսներին սիրում են լոկ,
Միա´յն սիրում:
Քոպեսների անունն ի՜նչ ել դրած լինեն՝
Իմպեսները միշտ կոչում են նրանց... Մարիա՜մ:

Սևակի բոլոր գործերն էլ շատ եմ սիրում, բայց այս մեկը յուրովի եմ սիրում... ամեն անգամ կարդալիս անմոռանալի հուշեր են արթնանում մեջս...

[Fantazy]

ՎԱՐՔ ՄԵԾԱՑ


Ո՜Ւշ-ո՜ւշ են գալիս, բայց ո՛չ ուշացած,
Ծնվում են նրանք ճիշտ ժամանակին:
Եվ ժամանակից առաջ ան ընկնում.
Դրա համար էլ չեն ներում նրանց:

Անտոհմ չեն նրանք կամ անհայրենիք,
Հասարակ հորից ու մորից ծնված՝
Սերում են նրանք և ա՛յն վայրենուց,
Որ էլ չէ՜ր կարող ապրել քարայրում:

Սերում են նրանք և ա՛յն ծերուկից,
որ նախընտրում էր քնել տակառում:
Սերում են նրանք և ա՛յն պատանուց,
Որ սիրահարվեց իր իսկ պատկերին:

Սերում են նրանք բոլո՜ր նրանցից,
Որ սատանային հոգին են ծախում,
Միայն թե անեն մտածածն իրենց,
Ի՜նչ փույթ թե սատկեն ժամանակից շուտ:

Անվտանգ՝ ինչպես հրդեհն արևի,
Անվնաս՝ ինչպես օգտակար լորտուն,
Վախ են ներշնչում պետություններին
Մինչև իսկ իրենց կամքին հակառակ:

Արքաների հետ խոսում են «դու»-ով,
Եթե, իհարկե, լսում են նրանց,
Իսկ թե չեն լսում՝ մե՜կ է չե՛ն լռի,
Կխոսեն նույնիսկ իրենց կոշկի: հետ:

Ով սահմանում է նոր օրենք ու կարգ՝
Հայտարարվում է օրենքից դուրս:
Բայց չե՜ն վախենում նրանք չար մահից.
Ապրում են դժվար ու մեռնում են հեշտ:

[Fantazy]

ԱՊՐԵԼ

Ապրե՜լ, ապրե՜լ, այնպե՛ս ապրել,

Որ սուրբ հողըդ երբեք չզգա քո ավելորդ ծանրությունը.

Ապրե՜լ, ապրե՜լ, այնպե՛ս ապրել,

Որ դու ինքդ էլ չզգաս քո սեփական մանրությունը:
Ու թե հանկարծ անպետքություն քեզ համարես,
Թե ինքըդ քեզ արհամարհես

ու համառես

քեզ հետ վիճի՛,

քեզ չզիջի՛.

Համբերատար քեզ հետ խոսի՜
հակառակո՛ւմ քեզ համոզի
ինքը… հզոր Հանրությունը…

Ապրե՜լ, ապրե՜լ, այնպես ապրել,
Որ ուրիշի խինդով խնդաս,
Ու ուրիշի ցնծությունով
Ինքդ էլ ցնծաս, ինքդ էլ թնդաս:

Լինես, մնաս ամենքի հետ,
Նրանց կամքին հպատակվես,
«Ես»-ըդ խառնես մեծ «մենք»-ի հետ,
Նրանց ցավով լուռ տապակվես:

Տրվես նրանց լույսի նման
Եվ չխաբվես հույսի նման:
Արշալույսի նման բացվես

նրա՛նց համար,

Վերջալույսի նման բոցվես

նրա՛նց համար:

Թե լաց լինես՝ նրանց համար,
Թե բաց լինես՝ նրանց համար,
Թե հա՜ց լինես՝ նրանց համար՝

հոգևոր հա՛ց,

Քեզ նրանցով կյանքում զինես
Եվ նրանցով կյանքում լինես

ոգևորվա՜ծ:

Եվ նրանցով կյանքում լինես

թույլ կամ ուժեղ,

Եվ նրանցով կյանքում լինես

բույլ կամ մժեղ,

Թշվառ՝ ինչպես անապաստան,
Հարուստ ինչպես լայն տափաստան…

Ապրե՜լ, ապրե՜լ, ապրել այնպե՛ս,
Որ նրանց հետ մթնես-ամպես
Եվ նրանց հետ շանթարձակվես.
Մեկտեղ հանկարծ ընդարձակվես,
Մեկտեղ դառնաս գունդուկծիկ.
Մեկտե՜ղ բացվես, մեկտե՜ղ փակվես՝
Ինչպես նամակ և կամ բացիկ…

Ապրե՜լ, ապրե՜լ, ապրել մեկտե՛ղ,
Կյանքդ խառնել նրանց կյանքին,
Տառապանքդ՝ տառապանքին,
Ջնքդ՝ ջանքին,
Ցանքդ՝ ցանքին,
Եվ ենթարկվել նրանց կամքին,
Նրանց կամքն էլ քեզ ենթարկել,-
Դառնալ և՛ շանթ, և՛ շանթարգել…

[lili-4]

Ծերանում ենք

Ծերանում ենք, Պարու՛յր Սևակ,
Ծերանում ենք, սիրելի՜ս,-
Հասակակից կանանց արդեն մենք նայում ենք եղբոր պես,
Նկատում ենք մատղաշներին,
Որոնք մեզ չեն նկատում.
Ամեն մի նոր ծանոթություն չի վերջանում էլ սիրով,
Ոչ էլ երգով մի անարվեստ, բայց պառթկուն ու կրակված…

Ծերանում ենք, Պարու՛յր Սևակ,
Ծերանում ենք, սիրելի՜ս.-
Մեր ապստամբ մազերն արդեն կա՛մ պատըժվել են մահով,
Կա՛մ իշխանաց իշխան սանրի խեղճ հպատակ են դարձել.
Մեր խռովկան մատներն արդեն դարձել են հեզ ու լսկան,
Իսկ դավադիր մեր ոտքերը՝ ընտանեսեր- տնասեր…

Ծերանում ենք, Պարու՛ր Սևակ,
Ծերանում ենք, սիրելի՜.-
Մե՛կ օր խմում
Եվ երկու՛օր արդեն խումար ենք ընկնում,
Մե՛կ ժամ քայլում
Եվ երկու՛ ժամ խոսում դրա օգուտից
Կամ վնասից,
Եվ ըստ որում խոսում այնպե՜ս լրջորեն,
Կարծես մի մեծ գյուտ ենք արել
Կամ հերքում ենք մի հին գյուտ.
Եվ «բուժվել» կամ «հիվանդություն» բառերն արդեն օրեցօր
Հոլովվում են ու խոնարհվում ավելի շատ և նույնիսկ
Առավել քիչ դժգոհությամբ,
Քան թե թաքուն պարծանքով…

Ծերանում ենք, Պարու՛յր Սևակ,
Ծերանում ենք, սիրելի՜ս.-
Թափառելու ժամ չի մնում,
Չենք հասցնում ձանձրանալ.
Քիչ ենք թախծում մենք անառիթ,
Շատ ենք տխրում առիթով.
Քիչ ենք կարդում, շատ ենք գրում,
Շատ ենք խորհում, քիչ քնում,
Որովհետև «անքնություն» բառը դարձել է սոսինձ
Եվ ուզում է մեր քրքրված ջղերն իրար կպցնել…

Ծերանում ենք, Պարու՛յր Սևակ,
Ծերանում ենք, սիրելի՜ս,
Ծերանում ենք, սակայն կարծես
Դարձյա՛լ խանքի չենք գալիս.-
Դեռ հիմա ՜ էլ զարմանում ենք.
Դեռ կարո՜ղ ենք զարմանալ
Ժամացույցի սլաքները ետ ենք տալիս մտովին,
Ի՜նչ է թե մեր արդեն չարածն իբր անենք աշխարհում.
Անկարելի հաղթանակի ելք ենք ճարում ինչ- որ կերպ.
Երբեմն էլի այս աշխարհն ենք դեռ չափչփում հուսալից
Դոն- Կիխոտի ոտքեր կոչված նո՛ւյն կարկինով ծայրամաշ.
Իսկ երբ մեկը խոր քնի մեջ մեր երազն է կոխկրտում,
Առաջվա՛ պես… առաջվա՜ պես վեր ենք ցատկում ճչալով…


Ծերանում ենք, Պարո՛ւյր Սևակ,
Սակայն… խելքի չե՜նք գալիս…

[lili-4]

Սուրճի գավաթի դիմաց

Դու մի հորինված էակ ես գուցե
Ու հանդիպել ես ինձ մտքումըս լոկ:
Բայց իրական ես, ինչպես բուրմունքը
Հողի',
Վարունգի',
Խոտի',
Մատիտի':
Եվ ես ուզում եմ, որ շրջապատես
Ինձ ա'յդ բույրով,
Լոկ ա'յդ բույրով`
Հողի',
Վարունգի',
Խոտի',
Մտիտի'`
Բույրով մանկության,
Բույրով մաքրության…

Ի~նչ զարմանալի աչքեր ունես դու.
Կարծես թե լինեն երկվորյակ լճեր
Հին հրաբխի զույգ խառնարանում:

Ի~նչ հրաշագործ նայվածք ունես դու,
Ինչի նայում ես` քե~զ ես նկարում:

Ծոծրակդ կարծես մթին անտառի բացատ է գողտրիկ,
Ուր սփռված են միայն հասմիկներ:

Մազերիդ բույրից
Հին աստվածներն են հարություն առնում
Դանբարանում իրենց`
Ռունգերում իմ տաք:

Քնքշորեն ասված ամեն խոսքը քո
Եթեր է ճամփում ռադիոալիքներ,
Որոնց կարող է ամե~ն ոք որսալ,
Ով երջանկության տառերը գիտի:

Քո նայվածքի հետ
Ինքըդ քեզանից զատվում- անջատվում,
Շարժանակարի ժապավենի պես,
Որ… հազարնե~րը հիանան` ձրի':

…Հազարի~ նման մի աղջիկ ես դու,
Ում գտել եմ ես` մեկըս հազարից,
Եվ հիմա `
Քեզանից աստծո~ւ չափ հեռու,
Նստած եմ ահա տխուր- երջանիկ
Ու դեռ փակ կրծքիդ տաք կաղապարով`
Ճերմակ գավաթով, սև սուրճ ես խմում,
Որ անքնությունն իր բույնը հյուսի
Լարված ջղերիս մերկ ծառի վրա:

Ու եթե մեկը սուրճով բախտ բացեր,
Ապա կարող էր գուշակել անսուտ,
Որ ես ինքնակամ ու սիրահոժար
Մնացած կյանքիս կեսը կտայի,
Միայն տեսնեի գրկիդ… թուխ մանուկ,
Ինչպես որ քեզ ես իմ գրկում տեսել…

[vartabooyr]

ԵՒ ԱՅՐ ՄԻ ՄԱՇՏՈՑ
Դասական Ուղղագրութեամբ

Ա

Մենք կայինք նաեւ նրանից առաջ,
Եւ դարեր առաջ:

Մենք բռնութիւնից խոյս էինք տալիս՝
Բեղուն դաշտերին գերադասելով լեռները քարոտ,
Իսկ մեզ ոտնկոխ հետապնդողին դիտապաստ անում
Եւ դրանով իսկ անուն ստանում՝
Կոչելով մեզ Հայք...

Մենք անշունչ քարը դարձնում էինք ձուկ,
Ձո՜ւկ,
Որ անջրդի լեռնալանջերի շիկացած հողից
Իր փորը վառած՝
Կիսաբաց բերնով
Երկնքից անջուր
Գոնէ անձրեւի շիթ էր պահանջում:

Լեռը ծակելով՝
Մենք նրա միջով ջուր էինք տանում
Ու շռայլ բանում
Մեր այգիների այրի արգանդին:

Իսկ ամուլ կաւին տալիս էինք մենք
Ձեւը վարսանդի
Եւ կոչում կարաս,
Որի մէջ յետոյ լողացնում էինք գարին մեր մաքուր,
Եւ մկրտութեան այդ ջուրը դեղին
Հարբածութիւնից նոյնիսկ առաւել
Զարմանք էր ազդում այն գոռոզներին,
Որ մեզ այնուհետ
Չէին հանդգնում կոչել «բարբարոս»:

Մենք յամառ ոսկուն ստիպում էինք նաեւ մայրանալ՝
Դառնալ դիցուհու արձան անթերի,
Եւ այդ հլութիւնն անձնատուր ոսկու
Անւանում էինք Մայր զգաստութեանց՝ Մեծն Անահիտ:

Մենք տալիս էինք անյատակ վիհին մի նոր խորութիւն,
Երկնամուխ կիրճին՝ բարձրութիւն մի նոր
Եւ... կոչում առնի...

Մենք կայինք նաեւ նրանի՛ց առաջ:
Մեր արքաների եւ իշխանների արածի վրայ չարածը դրած՝
Նրանց գործն էինք դեռ շարունակում
Լարերի վրայ բամբ բամբիռների
Եւ... դա անւանում Երգ Վիպասանաց...

Արշակները մեր՝
Հայրենի հողին ոտքով շփւելով,
Լոկ հպարտութեան խօսքերով էին շուրթերը բանում
Եւ ըմբերանում տիրակալներին:

Մուշեղները մեր՝
Օտար զօրութեանն ընդդիմանալիս
Նրանց հարեմը գերի առնելով
Ու ձեռք չտալով եւ ոչ մի կնոջ՝
Առնականութեան եւ վեհանձնութեան դաս էին տալիս,
Այնպիսի մի դաս,
Որ ոսոխն անգամ անգիր էր անում...

Մենք կայինք նաեւ նրանի՛ց առաջ:
Մենք աստղերն էինք մեր աչքով զննում,
Արփալոյս էինք թելերով հինում.
Տաճարից ելնում ու թատրոն գնում,
Վայելում նաեւ հաճոյքը վսեմ
Մեր այն պարուհի-կաքաւողների,
Որոնց մարմինը նւագ էր լռած
Եւ որոնք նաեւ «երգեին ձեռամբ»...

Բ

Այո՛, մենք կայինք նրանի՛ց առաջ:

Սակայն աշխարհի լայնքի վրայով
Մի չտեսնւած մրրիկ էր անցել:

Հրեա մի գունատ՝
Քշւած իր երկրից,
Օտարականի ու հիւրի տեսքով,
Ինքն իրեն տարաւ աշխարհից-աշխարհ:

Զորաւոր էին աստւածները հին,
Այնքան զօրաւոր,
Որ անկեղծ էին ու չէին ստում:

Իսկ խեղճ ու աղքատ այդ եբրայեցին
Եկաւ շաղ տալու խօստումներ օդում,
Եկաւ զինավառ գեղեցիկ ստով...

Միամիտ էին աստւածները հին,
Միամիտ այնքան,
Որ ծարաւն իրենց յագեցնում էին լոկ արեամբ զոհի
Եւ իրենց քաղցը նոյն զոհի մսով:

Իսկ եբրայեցին եկաւ ասելու,
«Այս է մարմինն իմ, առէք ու կերէք:
Այս է արիւնն իմ ըմպեցէք սիրով»...

Ուղղամիտ էին աստւածները հին.
Ուղղամիտ էին՝
Պարզ դերձակի պէս.
Իրենց հաւատի հանդերձը նրանք
Միշտ ձեւում էին ճիշտ կեանքի վրայ:

Իսկ եբրայեցին եկաւ կարելու,
Մի համընդհանուր կախարդիչ հանդերձ,
Որով որ պիտի հաւասարւէին
Ե՛ւ վտիտ ու գէր,
Ե՛ւ հաստ ու բարակ...

Ճշտախօս էին աստւածները հին,
Ճշտախօս էին՝
Երեխայի պէս.
Մարդկանց մարդ էին նրանք անւանում,
Իսկ իրենց՝ աստւած:

Իսկ եբրայեցին ասաց, «Մարդ եմ ես»,
Եւ... դարձաւ աստւած՝
«Մարդ եմ» ասելով...

Զօրաւոր էին աստւածները հին,
Այնքա՛ն զորաւոր,
Որ անկեղծ էին ու չէին ստում:
Իսկ պատմութեան մէջ կան ժամանակներ,
Երբ ով չի ստում՝ պիտի կործանւի՜...

Գ

Եւ կործանւեցին աստւածները հին:

Մարդիկ,
Որ երեկ ունէին տարբեր աստւածներ բազում,
Պարտաւոր էին հիմա ունենալ
Միայն մի աստւած,
Բոլո՛րը լոկ մի՛, միայն մի՛ աստւած:
Եւ չգիտէին,
Թէ ո՞վ է այդ Մին
Եւ ի՞նչ է ուզում...

Արամազդների, Միհրերի տեղակ,
Բոցբեղ-բոցմօրուք շէկ Վահագներին փոխարինելու
Եկաւ մի հրեա սեւմօրւք-սեւբեղ,
Եւ Աստղիկների, Անահիտների ու Նանեների
Երեկւայ տեղում այսօր հաստատեց
Իր մօրը դալո՜ւկ, թէ՞ ամօթահար:
Եւ խօսում էին նրանք մի լեզւով,
Որ չէ՜ր հասկացւում:

Մեհեանների տեղ ու բագինների,
Նրանց դեռ տաք-տաք մոխիրի վրայ,
Հասակ նետեցին
Դեռեւս անծեփ եւ փայտակտուր աղօթատեղիք՝
Իրենց խաչերը սուր մխրճելով
Նախ՝ սրտերի՜ մէջ,
Ապա՝ երկնքի՛...
Ատրուշանների խուրձ-խուրձ բոցերի առատութեան տեղ
Կենտ-կենտ հասկերի չար աղքատութեամբ
Պաղ-պաղ մոմերն են ուզում դառնալ հաց մի նոր հաւատի,
Որ իրեն կոչում կամաւորութիւն,
Բայց տարածւում է պչնութեամբ տքնող...

... Առանց հաւատի կեանքում դիւրին չէ նոյնիսկ մեռնելը,
Իսկ ապրելն... արդէն անկարելի է:

Մարդուց խլեցին իր հաւատը հին,
Իսկ հաւատը նոր հաստատւեց խօսքո՜վ,
Մի՛միայն խօսքով,
-Դեռ նորը չկա՜ր:

Աւերւեց հինը ու փլատակւեց,
Իսկ նորը միայն կառուցւեց խօսքո՜վ,
Մի՛միայն խօսքով
- Դեռ նորը չկա՜ր:

Եւ այսպէս՝
Յանկարծ Ու դանդաղօրէն
Ամէ՜ն ինչ շրջւեց,
Տակն ի վեր եղաւ,
Եւ կարգի բերել չէր կարող ոչ ոք.
- Ինքը շրջողն իսկ չէ՜ր կարող էլ, չէ՜:

Եւ այսպէս՝
Կեանքից մնաց մի «մեղայ»,
Որ պիտի նաեւ... բարձր չհնչէր:
Եւ այսպէս՝
Անցաւ ողջ հարի՜ւր տարի,
Որ կարճ է թւում. երբ գիրք ես կարդում,
Իսկ երբ ապրում ես եւ ամէն րոպէ
Զգում ես մաշկի՜դ, զգում ես սրտո՛վ,
Ուղեղիդ բոլո՜ր ծալքերով՝
այնժամ...

Դ

Հէնց այսպէս էինք մենք ապրում այնժամ:

Հայաստան կոչւած աշխարհն էլ արդէն
Լոկ անունով էր Հայաստան կոչւում:

Զոհւած արջառի տաքուկ սրտի պէս
Մեր հողն էր կիսւած
Ու բռնի քաշւած
Երկու շիկացած ու սուր շամփուրի,
Որոնցից մէկը պարսիկն էր բռնել կրակի վրայ,
Միւսը բռնել էր մոմերի վրայ նենգ բիւզանդացին:

Խորովւում էինք,
Արցունքի տեղակ
Մեր ճենճերն էին կաթում կաթկթում,
Ասես կամենում իրենց խորովող կրակը մարել:
Աակայն ճենճերից -այդ ո՞վ չգիտի- չի՜ մարում կրակ,
Այլ բորբոքւում է մոլութեամբ մի նոր:

Մե՛ր հողի վրայ,
Մե՜ր երկնքի տակ
Մենք դարձել էինք օտարի գաղութ,
Նոյնիսկ մեր հօրը երկրպագելու,
Եւ կամ թէ որդուն պագելու համար
Այլ արքունիքից պիտի խնդրեինք մի թոյլտւութիւն,
Որ եթէ հասնէր՝
Պարտաւոր էինք համարել շնորհ
Եւ շնորհակալ մնալ յաւիտեան:

Հայաստան կոչւած աշխարհը կիսւած
Նստել էր արդէն
Իրար չկպած ծայրերի վրայ ա՛յն աթոռների,
Որոնց տակ անտակ անդունդն էր բացւում,
Իսկ մեր մարմնաւոր տէրերը բոլոր
Ունէին լոկ մի մտահոգութիւն,
Լոկ մի խոհ բարձր՝
Իրենց աթո՛ռը,
Գահո՞յքը իրենց
Եւ իրենց բա՜րձը:

Միա՛յն չզրկւել իրենց վերադաս տիրոջ շնորհից,-
Զսպանակի պէս
Այս միտքն էր նրանց վեր ու վար ճօճում:
Միա՛յն թէ կառչել ու նստած մնալ
Իրար չկպած ծայրերի վրայ ա՛յն աթոռների,
Որոնց տակ անտակ վիհն էր որոճում...

Աւերակւել էր երկիրը հայոց,
Ու եթէ նրա տէրերը տանու
էթ ունենային ազնւութիւնը իրենց նախորդի՝
Նրա պէս պիտի մռռային նորեն,
«Աւերակացս ո՞ւմ թագաւորեմ»...

Ե

Քաջերի սահմանն իրենց զէնքն է հէնց,
Քաջեր մի՛շտ էլ կան,
Զէ՜նք է հարկաւոր:

Քաջեր մի՛շտ էլ կան,
Պէտք է ասպարէ՜զ,
Որ նո՜յնպէս չկար:

Կար միայն պարի՜սպ,
Որ տարածւում էր աշխարհից աշխարհ,
Եւ կային նաեւ ազնիւ ճակատներ,
Որոնցով երբէք պարիսպ չե՜ս քանդի...
Աշխարհի վրայ արդէն իշխում էր մի ճշմարտութիւն,
Որ հարիւո՜ւր տարի,
Հարիւր ձի՛գ տարի
Չէր կարողանում իր ճշտութիւնը կարգին հաստատել.
Մի ճշմարտութիւն,
Որ ամէն վայրկեան
Կամայ-ակամայ հերքում էր իրեն՝
Անվերջ բացելով իր մերկութիւնը
Եւ իսկութիւնը:

Յիսուսը,
Որ մի հրեա էր ազնիւ,
Արդէն շա՜տ վաղուց դարձել էր իրօք
Մի բիւզանդացի խորամանկ ու նենգ,
Եւ նոր հաւատի եդեմ դրախտի պաճուճանքի տակ
Հին բիւզանդիոնը նոր հնարներով
Իր օտարակուլ դժոխքն էր տանում ուրիշ երկրներ,
Իր կայսերական մականն էր զարկում աշխարհի մէջքին,
Այն խեղճ աշխարհի,
Որ զարկի ցաւից նոյնպէս տնքալու իրաւունք չունէր,
Եւ տնքոցի տեղ
Դեռ «ալէլո՜ւ ա» պիտի որոտար:

Իսկ իսկութի՜ւնը...

Հաւասարութեան ու եղբայրութեան ազնիւ քարոզով
Ուրիշի տուն ու երկիր էր մտնում
Օտար վարք ու բարք
Օտար ծէս ու կարգ:

Իսկ իսկութինը չէ՞,
Որ զօրքից յետոյ
Միշտ էլ լեզուն են մարտադաշտ հանում,
Եւ ինչ չի կարող ո՛չ մի զօրք անել՝
Լեզուն է անում:

Իսկ իսկութի՜ւնը...

Նոր գաղափարը էլ գաղափար չէր,
Այլ մի կաղապար,
Մի նե՜ղ կաղապար,
Որ արդէն հարիւր տարի էր տեւում,
Ո՛չ թէ գաղափար
Այլ մի կաղապար,
Որ երազն անգամ իր մէջ էր ձեւում.
Ո՛չ թէ գաղափար,
Այլ մի կաղապար՝
Ե՛ւ մարմնի համար,
Որ շնչակտուր հեւում էր, հեւում,
Ե՛ւ հոգու համար:
Որ վաղուց արդէն ազատ չէր թեւում.
Ե՛ւ լեզւի համար...

Գէթ լեզո՛ւն գործէր,
Մինչդեռ մեր լեզո՜ւն...

Զ

Իրաւունք չկար երգել երգը մեր,
Որ դարեր ի վեր
Հնչել էր լեզւով մեր ոսկեղենիկ,
Ե՛ւ մեն ու մենիկ՝
Սիրոյ խօսքերով,
Ե՛ւ որւախութեան տաճարների մէջ՝
Գինու հոսքերով,
Ե՛ւ մեր եօթնօրեայ հարսանիքներին՝
Մեր փակ բակերում,
Բաց տանիքներին:
Իրաւունք չկար նաեւ նւագել՝
Ո՛չ վինի վրայ,
Ո՛չ էլ բամբիռի:
Այս կեանքի համար հոգացի՞ր՝
Պիղծ ես,
Ե՛ւ անօրէն ես,
Ե՛ւ բանագրւած:
«Ամէ՜ն ինչ արա յանուն ա՛յն կեանքի,
Որ քեզնից յետոյ, յետոյ է գալու»...

Թատրո՞ն ես գնում՝
Ուրեմն պիղծ ես.
Կեր ու խո՞ւմ անում՝
Ուրեմն պիղծ ես:

Պարի՞ նայեցիր
Եւ կամ պարեցի՞ր՝
Ուրեմն պիղծ ես:
Սիրասթա՞փ եղար,
Նոր սէ՞ր արեցիր՝
Ուրեմն պիղծ ես:
Այս կիանքի համար գէթ մի՞տք արեցիր՝
Ուրեմն պիղծ ես:
«Ամէ՛ն ինչ արա ա՛յն կեանքի համար,
Որ քեզնից յետոյ, յետոյ է գալու»...

Եւ այս ամէնի՛ց, այդքանի՛ց յետոյ
Իրաւունք չկար մինչեւիսկ լալու:
Որդո՛ւդ ես սգում՝
Ուրեմն պիղծ ես:
Ողբում ես մօ՞րդ՝
Ուրեմն պիղծ ես:
Իրենց իսկ տւած ցաւի՞ց ես լալիս՝
Անօրէն ես դու,
Արժանի մահւան:
Դաւանանք կոչւած դաւի՞ց ես լալիս
Անօրէն ես դու,
Արժանի մահւան:
«Մտածիր միայն ա՛յն կեանքի մասին
Որ քեզնից յետոյ, յետոյ է գալու»...

Եւ այս ամէնի՛ց, այդքանի՛ց յետոյ
Իրաւունք չկար մինչեւիսկ լալու:

(ՇԱՐՈՒՆԱԿԵԼԻ)

[vartabooyr]

ԵՒ ԱՅՐ ՄԻ ՄԱՇՏՈՑ

(ՇԱՐՈՒՆԱԿԵԼԻ #1)


Է

Իրաւունք չկար
Արեան փոխարէն գէթ արցունք ոթիլ:

Եւ ի՞նչ էր մնում:
Այլ բան չէր մնում,
Քան թէ աղօթել:
Աղօթել նրան՝
Այն նոր աստծուն,
Որ խոստումներից աչք իսկ չէր բացում,
Բայց ողջը՝ այնտե՞ղ,
Բայց ողջը՝ յետո՞յ,
Եւ ոչի՜նչ հիմա,
Եւ ոչի՜նչ ցածում:

Այլ բան չէր մնում,
Քան թէ աղօթել:

Բայց նրանք նոյնիսկ իրենց աստծուն
Աղօթում էին օտար խօսքերով,
Խօսքեր ոչ պակաս անհասկանալի
Քան ինքն այդ աստւած:

-Եւ մարդկանց յոգնած սրտերի վրայ,
Որ երեկ այնպէ՜ս յուզառատ էին,
Այնպէ՛ս զգալի,
Իջել էր արդէն անտարբերութիւն մի կործանարար
Ե՛ւ վաղվայ հանդէպ,
Ե՛ւ ապագայի:

Ոչ ոք չգիտէր վաղն ի՞նչ կբերի:
Եւ ապագայի երաշխիք չկա՜ր:
Բերք չէին տալիս արտերը բերրի:
Նոյնիսկ խոստացեալ երկինքը վերին
Դարձել էր մի կեղծ - անկենդան նկար:
Անդնդանում էր մի անյայտութիւն,
Անորոշութիւն մի ամենաքամ,
Որ վատ է անգամ որոշեալ մահից:
Մի անյայտութի՛ւն որ ինքն էր դարձել
Երկրի իրական տիրակալը չար:
Եւ կործանումի սուր հոտ էր փչում
Ո՛չ միայն հացից, ջրից ու հողից,
Այլ նաեւ օդի՛ց ու քամո՜ւց անգամ:
Պէտք էր, շա՜տ էր պէտք ինչ-որ բան անել.
Սակայն ի՞նչ անել եւ ինչպէ՞ս, ինչպէ՞ս:

Ու բոլորն էին այդ հարցը տալիս,
Իսկ պատասխանող չկա՛ր ու չկա՜ր...

Ը

Եւ այդ պահին էր, որ աշխարհ եկաւ
Նա՝
Այր մի՝
Մեսրոպ Մաշտոց անունով:

Որտեղի՞ց եկաւ,
Ի՞նչ ակից բխեց:
Եւ ինչպէ՞ս եկաւ,
Հոսեց ի՞նչ հունով:

Այդպէս՝ արցունքն է ծնւում աչքի մէջ,
Երբ որ աչքի մէջ ընկնում է աւազ:
Այդպէս դառնում է աւազն ապակի,
Եւ ապակին է հայելի դառնում:

Այդպէս՝ արեւը ամէնից առաջ
Լուսաւորում է բարձրաբերձ ծառի
Կատարին թառած թռչունի բոյնը:

Այդպէս՝ գոյութեան ահեղ պայքարում
Անփոփոխ պահած իր ներքինն էլի՝
Գազանն է փոխում իր մաշկի գոյնը,
Եւ դա թւում է անսպասելի...

Նրանց ծնունդը միշտ էլ թւում է անսպասելի
Եւ յետոյ մարդկանց դարեր շարունակ զարմանք
պատճառում,
Բայք նրանք կեանքում միշտ էլ ծնւում են լոկ այն
պատճառով,
Որ անչափ շատ են սպասել նրանց:

Ժողովրդի մէջ ննջում են նրանք,
Ինչպէս ջրի մէջ՝ ահեղ գոլորշին,
Ինչպէս ընտանի աքաղաղի մէջ՝
Իր իսկ երբեմնի թռչունութիւնը,
Ինչպէս մանուկի պարապ բերանում՝
Ակռայ- ատամը:

Նրանք ծնւում են իրենց ծնողի անօգնութիւնից,
Որպէսզի դառնան նոր զօրեղութիւն:
Նրանք ծնւում են ինչ-որ հանճարեղ մի հոգնութիւնից,
Որպէսզի դառնան հանճարեղութիւն:
Նրանք ծնւում են, որ ապացուցեն
Թէ վերջը մի տեղ դառնում է սկիզբ:

Նրանք ծնւում են որ ապացուցեն,
Թէ հրաշք չկա՜յ,
Կայ միայն կարի՜ք:
Նրանք ծնւում են, որ ապացուցեն,
Թէ այնտեղ է լոկ սխրանքն սկսւում,
Ուր վերջանում է ամէն մի հնար...

Թ

Այդպէս էլ ծնւեց մէկը նրանցից,
Ծնւեց նա՝
Այր մի՝
Մեսրոպ Մաշտոց անունով:
Եւ նա չծնւեց, որ աւելացնի
Հարց տւողների բանակն անպակաս,
Նա եկաւ աշխարհ՝ պատասխանելու,
Եւ պատասխանը գտաւ իսկապէս...

Քաջերի սահմանն իրենց զէնքն է հէնց:

Քաջեր մի՛շտ էլ կան,
Զէնք է հարկաւոր:
Քաջեր մի՛շտ էլ կան,
Պէտք է ասպարէ՛զ:

Եւ նա էր ահա, որ ձեւաւորեց
Մի զէնք ժանգախոյս,
Եւ ծովաւորեց
Ասպարէզ մի նոր:
Որ թոյլ-ուժեղի,
Շատ ու սակաւի,
Քիչ ու բազումի
Մրցութիւն չկայ՜:
Քանզի նորատիպ այդ մաքառման մէջ
Այրուձիի տեղ մտքերն են կռւում,
Թանաք են յեղում արեան փոխարէն,
Եւ յաղթանակը կոչւում է մատեան...

Մենք կայինք այո՛, նրանից առաջ:
Սակայն նա ծնւեց,
Որ գայ ու դառնայ ինչ-որ մի Սկիզբ:

... Նրանից առաջ կային աստւածներ՝
Երկնքի, սիրոյ, պտղաւորումի.
Ինչպէս փոթորկի, նաեւ... դպրութեան:

Եթէ բոլորը՝ մինչեւիսկ ստոյգ,
Վերջինս սուտ էր, սուտ ստուգապէս,
-Աստւած կար, սակայն դպրութիւն չկա՜ր:
Նա՝ հաւատաւորն իր նոր հաւատի,
Դպրութեան մեր սուտ աստծուն վըռնդեց
Եւ ինքը մնաց նրա փոխանակ:
Բայց մինչ դպրութեան հին աստւածը մեր
Շարունակ միայն մի գործ էր անում՝
Մարդկանց հոգին էր առնում ու տանում:
Նա եկաւ, որ մեզ հոգի պարգեւի...

Այո՛, մենք կայինք նրանից առաջ.
Հզօր թէ տկար՝
Մարմին էինք մենք:

Սակայն նա եկաւ, որ Հոգի՛ դառնայ.
Շոշափւո՜ղ հոգի,
Եւ անմե՜ռ հոգի:

Այո՛, մենք կայինք նրանից առաջ
Քիչ թէ շատ կար հաց,
Եւ ունէինք ջուր:

Սակայն նա ծնւեց, որ Սնո՜ւնդ դառնայ:

Ծնւե՛ց, որ ծնե՜նք,
Եղա՛ւ, որ լինե՛նք,
Եւ անմահացա՛ւ,
Որ անմահանա՛նք...

Ժ

Կիսւած էր արդէն հայրենիքը մեր,
Եւ յետոյ պիտի այդպէս էլ մնար.
Դարերով հեղւած մեր արիւնը սուրբ
Պիտի ապարդիւն կորչէր ու գնար:
Դեռ պիտի գային օրեր ահաւոր.
Մեր հողը պիտի մեզ կարօտելուց
Պատւէր եղինջով ու փշով խայթիչ.
Իսկ մեր երկինքը՝
Մեր աչքից զրկւած,
Պիտի որ ինքն էլ իր զուքսից զրկւէր.
Յետոյ մեզ պիտի խաբէին այնպէ՛ս,
Որ հին խաբեբան՝
Նոր բիւզանդացին,
Զարմանար ինքը:
Յետոյ պիտի մեզ...
Միջահատւած էր մեր հողը բնիկ,
Ճեղքւած էր արդէն հայրենիէը մեր:

Եւ նա չծնւեց ինչ-որ մի մօրից:
Նա հէնց այդ ճեղքից ծառացաւ յանկարծ,
Որ ճեղքը լցնի գէթ ինքն իրենով,
Եւ այդ ճեղքը նա լցրեց իսկապէս,
Մեր բաժան-բաժան հողերը նորից
Այդ նա էր միայն, որ բերեց իրար
Եւ միաւորեց... արդէն մեր մտքո՜ւմ:
Եւ այդ օրից վեր
Ու մինչեւ այսօր
Այդ միացումը մնում է անխախտ՝
Ընդդէմ ճչացող այն խախտումների,
Որ բախտն է անում սուսոփո՜ւս այնպէս,
Եւ անում անձայն մի քմծիծաղով,
Որի տակ պիտի ամօթն իր ծածկի,
Բայց իզո՜ւր.
Ծածկել չի՛ կարողանում,
Ինչպէս չի ծածկում ծածկոյթը խոտի
Ճահճի գոլորշին՝ քրտինքն ամօթի...

ԺԱ

Չունէինք արդէն պետ ու պետութիւն.
Ծաղրանկար էր եղածը արդէն՝
Գծւած ձեռքերով երկու նկարչի,
Որ ատում էին իրար ոչ պակաս,
Քան թէ մենք իրենց:

Յետոյ մենք պիտի գաղութ դառնայինք՝
Գաղութի մարզպան-կառավարիչով:
Յետոյ մեզ պիտի դարեր շարունակ
Տանեին անվերջ անկումից-անկում,
Մեր մէջքի վրայ երկանք աղային
Եւ ստիպեին, որ ժպտանք նաեւ:

Յետոյ մենք պիտի մեր շէնից զրկւած՝
Քաղաք շինէինք աւերն ուրիշի:
Յետոյ մենք պիտի մեր հերկից զրկւած
Հերկեինք օտար կորդ ու առապար:
Յետոյ մենք պիտի մեր ոտնահետքի
Դրոշմը դարձրած իւրովի դրօշ՝
Մխեինք բոլոր լայնքերի վրայ
Երկիր կոչեցեալ այն կլոր գնդի,
Որտեղ որ պիտի ամէն ճանապարհ
Վերստին բերի իր տեղը նախկին,
Բայց մեզ... հայրենիք չբերե՜ց երբէք...

Չունէինք արդէն պետ ու պետութիւն,
Հայրենեաց գահը փլւածք էր տւել:

Եւ այն չծնւեց ինչ-որ մի մօրից.
Նա այդ փլւածքից բուսնեց սխրանքով,
Որ այդ փլւածքը ողջանայ նորից:
Եւ այդ փլւածքը իրօք ողջացաւ:
Այն ինչ որ անել չկարողացան
Արշակև-Վաղարշակ,
Մուշեղ ու Մուշէ,
Սա՛ արեց միայն՝ անզէն ու անզօրք.
Մեզանից խլած մեր պետութեան տեղ
Ստեղծեց մի նոր՝
Չեղեա՜լ պետութիւն,
Թագաւորութիւն մի հզօրազօր՝
Ո՛չ թէ մեզանից խլւած հողերի,
Մեր բաժան-բաժան հայրենու վրայ,
Այլ մի անբաժա՛ն,
Մեր անկիսելի՛
Երբէ՜ք չխլւող հոգիների մէջ:

Եւ այնուհետեւ անվախճան եղաւ
Թագաւորական նրա տունը մեծ,
Եւ մեր հոգեւոր թագաւորութեան
Գահին բարձացող ամէ՜ն թագաւոր
Ծնւե՛ց նոյն տնից,
Նո՛յն ցեղից սերեց
Եւ պատւով-փառքով-վեհութեամբ կրեց
Նո՜յն տոհմանունը՝
Մեսրոպ Մաշտոցեանք...

ԺԲ

Այսպէ՛ս ծնւեց նա:
Բախտի հակառա՞կ,
Թէ՞ վայրկենական նրա զղջումով,
Նա եկաւ, որ մեզ վերադարձընի
Այն, ինչ խլել էր նոյն բախտը երեկ:

Առանց հաւատի հեշտ չէ մեռնելը,
Իսկ ապրելն... արդէն անտանելի է:

Եւ մեր կործանւած հին հաւատի տեղ
Մեզ նո՜ր հաւատով զինեց վերստին:
Էժան-ծախուի, անցնող-վատի տեղ
Բերեց չքերւող-անջինջ-հաւատքին:
Սուտ ու կեղծիքի ծծակի տեղակ
Մեր մանկանց տւեց անցամաք ստինք,
Որով եւ նրանք կրկնամայր եղան.
Ով օրով՝
Նրանք մեծացան տարով,
Ով տարով՝
Նրանք մեծացան դարով,-
Եւ բիրտութդան տեղ փռւեց կրթութիւն,
Պարապմունքներով պարապը լցւեց,
Ու մէկ օր անգամ չորեքթաթ չարած՝
Մի արագոտն կայտառ քերթութիւն
Ընդոստնեց մէկէն ու վազքի լծւեց:

Մեր փլատակւած--փլուզւածի տեղ
Նա նորը կերտեց, նորը կառուցեց.
Նաւաբեկւածի ու սուզւածի տեղ
Անտակ յատակից նորը յարուցեց
Արգելւած երգի զւարթ գոյնի տեղ
Խորունկի վրայ տրտումը հինեց.
Անմիտ միտումով քանդւած բոյնի տեղ
Հոգեբնակման մեր տունը շինեց.
Օտարի զէնքի ու զօրութեան դէմ
Նո՛ր հզօրութեա՜մբ-նորութեամբ զինեց՝
Զէնքով մի նորոգ եւ սքանչելի,
Որի դէմ պիտի դառնային անզօր
Նետ ու եաթաղան,
Փղեր ու տանկեր,
Եւ որ մեր ոգու անբան կանչերին
Պիտի որոտով միշտ արձագանգէր:

Դա զէ՞նք էր արդեօք,
Թէ՞ լոյս էր, մի լո՜յս,
Որ օտար հողմից երբէք չհանգաւ,
Այլ քանի գնաց՝ պիտի որ յանգէր
Անծուխ-զտաբոց անշէջ կրակի
Եւ տառապալից մեր օրերի մէջ
Լինէր կենարար զւարթ կիրակի:

Մեզ սպառնացող վտանգի չափ մեծ
Եւ այդ վտանգից նաեւ ահագին՝
Նա օտար հրի ճարակի դիմաց
Մեր ինքնութիւնը կոփեց ու կռեց.
Օտար եկամուտ վարակի դիմաց
Մահ համտես արած մեր ամէնիմաց
Առողջութիւնը որմի պէս դրեց.
Դրեց խարդախւած կաթի դէմ՝ մերան,
Քանակի դէմ՝ թիւ,
Թւի դէմ՝ թռիչք,
Արեան դէմ՝ թանաք,
Սրի դէմ՝ գրիչ,
Եւ դարանի դէմ՝ Մատենադարան...

Եւ մենք նրանով միշտ զինավառւած,
Միասին եղանք՝ ցիր ու ցան արւած,
Անվերջ կրելով զարկեր ու հարւած
Նաեւ յաղթւելով ժանտ բանակներից՝
Ժանտերից ժանտին յաղթեցինք կեանքում-
Յաղթեցինք դաժան ժամանակներին.
Կանգուն առ կանգուն թաղւելով հողում՝
Յառնեցինք դարձեալ,
Մնացինք կանգուն.
Անվերջ ընկնելով՝
Վերաթեւեցինք.
Մեռնելով անվերջ՝
Գոյատեւեցինք...
Եւ հիմա արդէն այդ մե՛զ չեն պեղում.
Այլ մենք ենք պեղում.
Այդ մե՜զ չեն յիշում.
Այլ մենք ենք յիշում.
Մե՛զ չեն վկայում,
Մենք ենք վկայում՝
Հասնելով ուրիշ ժամանակների,
Երբ մենք՝ տառապած միշտ քանակներից,
Հպարտ ենք արդէն մեր նոր որակով.
Մենք՝ բռնադատւած արբանեակութեան,
Հպարտ ենք հիմա այս արբանեակով,
Որի ծիրի մէջ կայ եւ վաղը մեր.
Եւ հպարտ՝ նաեւ հրթիռով այն նոր,
Որի թիռի մէջ կայ հրաշքը մեր...

Այսպէ՛ս ապրեցինք
Եւ այստե՛ղ հասանք:
Այսպէս շիթւելով՝
Դարձանք գոռ հոսանք:

Մենք՝ հինը հնից,
Նորացա՜նք նորից.
Եւ այս ամէնը՝
Նրա՛ շնորհիվ...

ԺԳ

Այսքանից յետոյ ի՞նռ կոչել նրան.
Մեր կեռմանաշատ երթուղու վրայ
Մի նշանացի՞ց,
Մի սի՞ւն,
Կամ թէ ձո՞ղ,
Ինչ-որ գրերի ինչ-որ ստեղծո՞ղ:

Ու եթէ պիտի գիր ու տառ յիշւի,
Ապա նա ինքն է այն մեծատառը,
Որով հասարակ ու պարզուկ բառը
Աճում է- հասնում խորհրդանիշի,
Եւ... մարդը ձգւում ու դառնում է Մարդ.
Անցողիկ մարտը՝ յաւերժական Մարտ,
Խեղճ տքնութիւնը՝ զօրեղ Տքնութիւն,
Ինքնութիւնն անուժ՝ հուժկու Ինքնութիւն,
պաշտողը՝ Պաշտող,
Իսկ հայը՝... Մաշտոց:

Մաշտո՜ց...
Այսինքն՝ Ա՛յր մի, որ եկաւ ապացուցելու,
Թէ մի տեղ վերջը դառնում է սկիզբ:

Այսինքն՝ Ա՛յր մի, որ ապացուցեց,
Թէ հրաշք չկա՜յ,
Այլ կայ լոկ կարի՛ք:

Այսինքն՝ Ա՛յր մի, որ ապացուցեց
Եւ կոչ է անում ապացուցելո՜ւ,
Որ այնտեղ է լոկ սխրանքն սկսւում,
Ուր վերջանում է ամէն մի հնար...

[Foreigner]

[QUOTE=Լեգնա;10385][COLOR="Blue"]Գրեթե ամեն տեղ կա Սևակ:
Բայց այստեղ էլ
Պաշտում եմ Սևակին:

Խոստովանում եմ

Ես հոգնել եմ մանրաքանդակ պաղ խոսքերից:
Լավ է լինել հմուտ դարբին, քան ոսկերիչ…

[ihusik]

Իմ սիրելի Ակումբցիներին եմ ներկայացնում Պ.Սևակի հրաշալի պոմներից մեկը, որի այստեղ տեղադրման համար երկար ժամանակ եմ վատնել, բայց հիմա մեծ ուրախություն եմ ապրում, որ մեր հարազատ Ակումբում կունենանք այս հրաշք պոեմը, որ լի է իմաստությամբ ու ամեն ոք հուսով եմ որոշ իրեն համար պիտանի խրատներ ու դասեր կքաղի ու բացի այդ կարծում եմ միայն Ակումբում է, որ կա այս պոեմն և ուրախ եմ դրա համար էլ ավելի: Բարի ընթերցում... Շտապ մի անցեք կարդալով, այլ խորհուրդները որսացեք ու գիտակցեք՝ դարձնելով ձեր կյանքի մի մասնիկը...

Հ.Գ. Շնորհակալությունս եմ հայտնում Լեգնա-ին (Հեղինեին) տեխնիկական որոշ խնդիրներում ինձ աջակցելու ու օգնելու համար.


Պարույր Սևակ
Անկեղծ ասած (պոեմ)

Այսօր խոստացել եմ չսիրել…

Այսօր հարցս քննել, գամել պատին,
Խայտառակ են արել և անպատիվ,
Հարցը մեղմ <<ի ցույց>>–ից մինչ <<հեռացում>> սրել
Ու կանգ առել <<վերջին գգուշացման>> վրա։
Եվ ես...
հասկանամ ես,
հավատում ես դրան –
Այսօր խոսք եմ տվել
էլ չսիրել,
Կամ,
հակառակ դեպքում,
այնպես վարվել,
Ինչպես կմկըմացին երեկ նրանք՝
Կիսամտերմական-կիսապաշտոնական.
<<Մենք էլ մարդ ենք, սուրբ չենք...
Կարելի է տարվել,
Միայն... հարկավոք է խելոք վարվել,
Որ չբացվի գործը... կարելի է, սակայն...>>:

Կարելի է այսպես նաև խելագարվել...
Բայց ես խոսք եմ տվել ոչ թե խելագարվել,
Այլ խելագար սիրով էլ չըսիրահարվել:
Սիրտ իմ,
հասկանում ես,
Պարտավոր ես հիմա
էլ չսիրել այսպես, էլ չտարվել։
Աչքեր,
պարտավոր եք էլ չվառվել,
Ձեռքեր, էլ չգրկել ոչ մի իրան։
Գլուխ,
դու դառնում ես հիմա տիրան,
- <<Այսպե՞ս։ Խնդրե՛մ։ Այնպե՞ս։ Չի՛ կարելի...>>

2
Դու տեսնում ես հիմա, իմ սիրելի,
Թե մեզ ուր հասցըրեց քո ուշացած սերը,
Քո ուշացած սերը,
Դու չուշացած իմ սեր։

Կշտամբանքի խոսքեր ես չեմ ուզում ասել:
Բայց դու ոնց թույլ տվիր, որ նա դառնա տերըդ,
Ում դու չէիր սիրում և ում համար
Չէին դողում շրթներդ՝ ինչպես հիմա,
Չէին շողում աչքերդ՝ ինչպես հիմա,
Ինչպես հիմա՝ կուրծքդ չէր տրոփում կրքով։
Ինչպես դու քանդեցիր տունդ քո իսկ ձեռքով։

Զուր մի արդարանա: Սիրո հարցում, կյանքս,
Արդարացում երբեք չի ճանաչում կյանքը։

Զուր մի ասա, թե դու բոլորովին անփորձ
Աղջիկ էիր այնժամ,-
Սերը... Նա չի զգում փորձի կարիք:

Մի մտածիր իզուր, թե կյանքն ինքը քեզ հետ
Իբըր վարվեց դաժան,–
Կյանքը չի բաժանում չարիք – բարիք:
Եվ մի կարծիր իզուր, թե չըբերեց բախտըդ։
Բախտ բերելը ո՞րն է, նրան ձե՜ռք են բերում։
Կյանքը նրանով էլ հենց անհաղթ է:

3
Եվ այսպես է լինում.
նրբության տեղ՝ սիրով
Ոմանք նուրբ մետաքսն են գերադասում հաճախ։
Եվ այսպես է լինում.
տաքության տեղ սիրո
Ոմանք տաք մուշտակն են գերադասում հաճախ։

Ըստ էության, անշուշտ, վատ չէ ուսադիրը,
Սակայն սրտի դիմաց շա՞տ չէ ուսադիրը։

Որ հիմարը արդյոք կասի, թե վատ բան է
Բարձըր աստիճանը, փողով լի գրպանը,
Եթե... սիրո հարցում շիրիմ չի գրպանը։

Երախտապարտ եմ ես դատարկ իմ գրպանին,
Թե չէ, ինչ իմանաս, աստված չանի
Չէ որ կարող էր նա ինձ էլ գուցե
Ուրիշների հիմար դրության մեջ գցել -
Կարող էին ինձ էլ
<<Աղվեսի>> տեղ իրենց ուսին գցել,
Իբրև մուշտակ՝ կրել
Իբրև ոսկե քորոց՝ կրծքին խրել։
Չեն կարո՞ղ, ինչ է,
Նրանք՝ հետիոտն,
իսկ ես ձիավո՞ր եմ։
Ուրիշները՝ զըրո,
իսկ ես միավո՞ր եմ...

Ախ չէ, կարող էին, որովհետև կյանքում
Մեծագույնը մեծին միշտ հաղթում է։
Իսկ շատերի համար սրտից անշուշտ մեծ է
Կահավորված, կարգին, շքեղ տունը։

Ախ չէ, կարող էին, որովհետև կյանքում
Թեպետ հաղթությունը միշտ նորինն է,
Սակայն հինն էլ կյանքում
Նրանով է կանգուն,
Նրանով է զորեղ, որ նա հին է,–
Իսկ <<քաղքենի>> կոչումն այնքան է հին կյանքում,
Որքան... ինքը՝ կինը։

Բայց արտաքուստ քեզ պես
Ու քեզ նման կարծես
Այդ նույն կինը
Անհունորեն քեզնից և տարբեր է այնպես,
Ինչպես նկարներից... նեգատիվը։

Եվ ինձ համար բախտ է, մեծ պատիվ է,
Որ դու ուրիշ կին ես,
Իմ անգինս -
Որ հեռու ես ամեն մի քաղքենուց,
Այլև (ինչպես նավթը)... կարմիր գինուց:

4
Բայց, սիրելիս, քեզ հետ եղել է վատթարը,
Քեզ հետ պատահել է ահավորը։
Քաղքենուհին անգամ պակաս մեղավոր է,
Քան դու, իմ անմեղըս, իմ արդարս։

Նա՝ վատ թե լավ՝ կյանքում առևտուր է անում –
Մի բան նկատում է և հավանում,
Մի բան տալիս, տեղը ուրիշ մի բան առնում։
Նրան կարելի է արհամարհել,
Իսկ քեզ... կարելի է քեզ չներել,
Որովհետև նրանք սեր են խաղում,
Իսկ դու... խաղացել ես դու սիրո հետ։
Որովհետև նրանք կյանք են խաղում,
Իսկ դու... խաղացել ես դու կյանքի հետ
Խաղացել ես, իմ կյանք,
Քո կյանքի հետ,
Ոչ թե էժան կամ թանկ
Մուշտակի հետ...
Քեզ չներել, որ դու
Գնացել ես մարդու
Այնպես, ինչպես մի օր քո հեռավոր տատը,
Երբ որ հարցը ոչ թե սիրտն ու սերն են լուծել,
Այլ ամենից առաջ մատնեմատը։
Քեզ չներել, որ դու
Գնացել ես մարդու,
Ինչպես Արևելքում ընդունված է եղել
Երկու հազար տարի -
Զավակի հետ մի լավ գերդաստանի,
Որի յոթը պորտին ճանաչել է հայրըդ,
Որի յոթը պորտին ճանաչել է մայրըդ,
Ճանաչել են, սակայն նրա գերդաստանին,
Բայց ոչ նրան, ում դու
Գնացել ես մարդու։
Ճանաչել է հայրըդ,
Ճանաչել է մայրըդ,
Բայց ոչ թե դու...

Քեզ չներել, որ դու
Գնացել ես մարդու,
ոչ թե ամուսնացել -
Գնացել ես մարդու՝ թեպետ և ոչ զոռով,
Գնացել ես մարդու՝ սակայն առանց սիրո,
Գնացել ես մարդու և... մտածել,
Թե սերն ինքը - եթե կյանքում նա կա,
Հետո մի օր կգա։
Թող որ առաջնեկի՝
Քեզ պես ու քեզ նման մի աղջկա,
Թող որ երկրորդ մանկան՝
Իր հոր քթից թռած մի շեկլիկի
Ծնունդի հետ,– մեկ է,
Միայն թե գա...

Սակայն սերը փառք չէ, ոչ էլ հաջողություն,
Որ հետո գա
Եվ կամ բնավ չգա։
Հյուր չէ, որ մերթ ընդ մերթ այցելի ձեր տունը,
Մերթ պատճառի հաճույք ու մերթ՝ տհաճություն՝
Խանգարելով անուշ ձեր ետճաշյա քունը։
Ախ չէ,
Սերը հյուր չէ,
Տանը հյուր չէ սերը։
Թե բանն այդտեղ հասավ՝
Նա տանտեր է։

Հիմա դու լավ գիտես, իմ սիրելի,
Որ սիրո հետ խաղալ չի կարելի -
Ոչ նա խաղալիք է,
Ոչ էլ մանուկ ես դու։
Իսկ թե խաղալիք է՝
Նա չի ջարդվում ինքը։
Թե բանն այդտեղ հասավ՝
Իր հետ խաղացողին արդեն ինքն է ջարդում...
Հիմա արդեն շատ լավ տեղ հասել է,
Որ կարող է սերը...
վրեժխնդիր լինել,
Վրեժ լուծել՝ իրեն անտեսելու համար՝
Տառապալից սիրով չսիրողին զինել,
Ինչպես որ քեզ հիմա...
Հիմա լավ է ծանոթ քեզ այդ տառապանքը,
Հրդեհի հետ մեկտեղ՝ այս մխանքը։
Հիմա դու չես կարծում,
Չես մտածում,
Անգին,
Թե սերն էլ իր կարգի
Ինչ-որ ներշնչանք է –
Մի սևագիր,
Երկու,
Տասը սևագիր,-
Եվ կհասնի մի օր նաև ներշնչանքը։
Հիմա ինքդ գիտես, իմ խեղճ խելոք,
Թե ճիշտ բան կա այստեղ, այդ այն է լոկ,
Որ քո ամուսնական անսեր կյանքը
Իրոք աններշնչանք սևագիր էր՝
Գրված տառապանքով,
Ցավով ու տանջանքով,
Որ քեզ պակասում է մաքրագիրը,
Եվ որ դա արվում է ոչ թե թեթև ձեռքով,
Ոչ թե ձեռքով անփույթ
Ու թանաքով կապույտ,
Այլ արյունով միայն,
Ալ արյունով միայն...

5
Ես էլ գայլի նման կկրծեի
Ամեն... քաղքենություն։
Ես սառույցի նման կհալչեի
Քաղքենական տաքուկ ու գաղջ օդում,
Եվ ինձ...
Ինձ չէր փրկի և ոչ մի սառցարան։
Վերջին մարկան վրան։

Ես թշնամուս անգամ չեմ կամենում
Տնաբույս ճյուղ լինել արմավենու՝
Լուսամուտի գոգին, կճուճի մեջ կավե...,
Կամ ոսկեղեն լինել, չգործածվող գավեր...

Բայց... ես ոնց եմ ուզում,
Ու երազում,
անգի՜ն,
Քո ոտքերը տեսնել իմ գրկաբաց շեմին։
Քեզ մեկընդմիշտ տեսնել իմ տանն աղքատ ու հին
Եվ զգալ ու տեսնել՝ դու ես տանտիրուհին...
Մի բաժակ թեյ առնել քո սիրելի ձեռքից,
Քո սիրելի ձեոքից՝ իմ համբույրը վրան,
Մի բաժակ թեյ առնել քո սիրելի ձեռքից,-
Զեռքիդ անցնդելի համ ու բույրը վրան...

Բարձր,
Բարձր է հնչում
<<իմ սիրելի>>,
<<իմ սեր>>:
Բայց ես ոնց եմ ուզում
Ու երազում,
Անգին,
Քեզ շշուկով, ան-ծա՜յր մի շշուկով ասել,
Քեզ շշնջալ.
<<Իմ կի՛ն>>...

6
Իսկ դու ուրիշինն ես,
Իսկ դու ուրիշինն ես,
Դու - ուրիշինը։
Դու, իմ հարազատը,
Մոտիկ - հարազատը,
Եվ ուրիշինը։

Ախ, ուրիշին թող որ մեկ ուրիշը լիներ,
Չէ՞ր կարելի, ասա։
Ախըր ինչպե՞ս, ո՞նց ես դու ուրիշինը եղել,
Իմ սիրելի, ասա։
Ախ, դու ինչպե՞ս, ո՞նց ես դու ուրիշինը եղել,
Իմ հա-րա-զատ։

Եվ սա՝ վեր է ուժից -
Եվ իմ, և քո ուժից,
Ամեն ուժից։
Սակայն այրող փաստ է,
Որ դու ուրիշինն ես,
Դու - ուրիշինը։
Եվ նա ով է՝ գիտեմ։
Թե նա ով է, գիտեմ,
Խիստ ծանր է քեզ համար բոլորն ասել՝
Վատաբանել նրան, չարախոսել։
Պարզ է, նա ոչ կարիճ, ոչ իժ է նա։
Գուցե վատ չէ այնքան,
Գուցե լավն է անգամ,
Բայց քեզ համար օտար, ուրիշ է նա...

7
Ինձ բռնեցի հանկարծ ես այն բանում,
Որ ոտքերս հաճախ ինձ ակամա
Այգիներից-այգի, պարկից-պարկ են տանում։

Մի շտապեք բռնել։ Ոչ թե նրա համար,
Որ շրջում են այնտեղ կանայք՝
նման
Շքեղ սիրամարգի –
Իրենք ոչինչ, մինչդեռ հագուստները հագի...

Կանայք՝
նման նրբին ճենապակու –
Հիանալ ես ուզում, ուրիշ ոչինչ...
Կանայք
նման դռան, որ չեն փակում –
Կողպեք բաց անելու ոչ մի հակում...

Եվ աղջիկներ -
աչքեր՝
այնպես վճիտ,
Որ լեռնային ջրին եթե ասես
<<Ջինջ ես աղջըկական աչքերի պես>>,
Ջուրը հիացմունքից կլճանա մի պահ –
Այնպես շոյված կզգա, կզգա այնպես հպարտ...

Եվ աղջիկներ բազում -
Այնպես նազուկ,
Նազուն,
Որ ամեն մի պախրա,
ամեն եղնիկ,
այծյամ անզուսպ
Ոչ մի կասկած չունեմ՝ պիտի հրճվի, ցնծա,
Եթե լսի հանկարծ իր հասցեին՝
<<Ասես աղջիկ լինի, ահա թե ինչ>>...
Եվ աղջիկներ –
թովիչ,
թովիչ,
թովիչ...
(Նրանց թովչանքն արդյոք
ինչ մակդիրով չափես)...
Եվ աղջիկներ - թովիչ
Աղջըկա պես...

Բայց ինձ պարկ են տանում ոչ թե նրանք՝
Ոչ թե այս բոց կանայք, աղջիկներն այս կրակ,
Ոչ թե անծանոթին,
Իբրև մոտիկ,
Վերջիվերջո <<դու>>–ով անվանելու հույսը։
Չէ, ինձ համար
Հիմա
Նրանց լույսը
Հեռու այս աստղերի պաղ լայսի պես
Տեղ է հասնում
Եվ ինչ ուշացումով՝
Երբ որ արդեն, ինչպես
Ընդունված է ասել ՝ վճըռված է
<<ում>>–ով։

[ihusik]

8
Սակայն ճիշտ է, որ ես այգիներ եմ գնում։
Եվ ճիշտ է, որ այնտեղ կանայք չեն ինձ տանում։
Մանուկներն են տանում, երեխեքը։
Լայն ծառուղի։ Ավազ, որ և շեկ է,
Ինչպես այն շեկլիկը, այ, այս մեկը,
Որ իր գլխին,
Ասես
Թասակի պես,
Անվտանգ արևն է մազերի տեղ կրում։
Ինչպես և այն մեկը,
Այն մեկը, տես,
Որ ավազին, մատով, ինչ-որ բան է գրում։
Նրա ժպտուն դեմքը, նրա ձեոք ու ոտը
Այնպես պեպենոտ է,
Որ ուզում ես լվալ առվի ջրով այս ջինջ.
Քեզ թվում է՝ տղան ոչ թե պեպենոտ է,
Այլ որ նրա դեմքը, ձեոք ու ոտը
Այս ավազն է նախշել, ուրիշ ոչինչ։

Իսկ հապա այն մեկը...
Ախ, այս երեխեքը...

Ամեն մեկըս ունի իր թուլությունը.
Մեկին՝ բարությունը,
Մեկին՝ մայրությունը,
Մեկին՝ խմիչքները, մեկին՝ սերը կանանց։
Ինձ մոտ մանուկների տիրություն է -
Ինչքան ինձ հիշում եմ՝ միշտ սիրել եմ նրանց։
Ես, իսկապես ասած, այսպես եմ հասկանում.
Մարդիկ ուրիշ բան չեն, քան թե մանուկ
Մանուկ - հասակ առած,
Մանուկ - տարեց դառած,
Եվ, վերջապես, նաև՝ մանուկ - ծերուկ։
Ես, իսկապես ասած, այսպես եմ հասկանում.
Մեր մեջ ամեն լավ բան մանկականն է,
Ազնիվ ու ճիշտ ճամփան մանկականն է.
<<Մանկական>> է լավի ածականը –
<<Մանկական>> չես կոչի բացասականը...

Ու ես թափառում եմ այս պարկերում,
Որովհետև նրանք են ինձ գերում՝
Զնգուն այս ծիծաղը,
Ինքնամոռաց խաղը,
Բոբիկ այս ոտերը,
Անմեղ այս ստերը։
Իսկ դուք նկատել եք,
Բոլոր մանուկները,
Ինչպես գառնուկները
Եվ նման են իրար, և իրարից տարբեր։
Չեք նկատել արդյոք, որ աշխարհում
Տգեղ մանուկներ, երբեք -
Բոլոր մանուկներն են այնտեղ սիրուն։

Ու ես ոնց եմ սիրում
Ինքնամոռաց շրջել այս վիթխարի պարկում,
Այս ծաղկառատ այգում ինքնամոռաց ման գալ։
Մի խենթ ցանկություն է այստեղ ծագում՝
Կյանքում քեզ հայր զգալ։
Զգալ,
Որ այդ դու ես կյանք պարգևել նրան՝
Կապուտաչին.
Տեսնել,
Թե ինչպես է մատ թափ տալիս վրադ
Չարաճճին.
- Մինչև արջուկ չառնես, ինձնից չես ստանա
Ոչ մի պաչիկ։
Լսել,
Թե ինչպես է մայրը լուրջ սպառնում.
- Նայիր, հորըդ կասեմ։
Տեսնել,
Թե ոնց է նա իսկույն խելոք դառնում.
- Տես, խելոք եմ, չասես։
Տեսնել,
Թե ինչպես են կավից տնակ շինում,
Գոտի շինում խոտից...
Տեսնել,
Թե ինչպես են իրենք իրենց զինում՝
Լաց լինելով ստից
Լսել,
Թե ոնց նրանք բլբլում են անվերջ
Ու մոր հոգին հանում.
<<Իսկ այս ինչ է, մամա,
Իսկ այս ինչ է, մամա>>...
Լսել,
Թե հալվելով - ինչ սիրով է նրանց
Մայրը պատասխանում,
Մերթ էլ՝
- <<Բավական է, դե մի հանիր համը>>...
Տեսնել,
Թե ինչպես են մեկը մեկի առաջ
Իրենց հայրիկներով հպարտանում.
Սրանն՝ ինժեներ է, նրանն՝ օդաչու է,
Որ... երկնքից անգամ անց է կենում...

Այստեղ ես հասկանում,
Զգում ու հասկանում ամբողջ սրտով,
Որ դու ինչ էլ լինես -
Ճարտարապետ,
Վարպետ,
Միլիցիոներ,–
Դու ամենից առաջ
Այս ամենից առաջ
Եվ կամ հետո
Պարտավոր ես կյանքում... <<հայրիկ>> լինել...
Եվ խենթ մի ցանկություն
Լափլիզում է քո սիրտն ու քո հոգին -
Որ քեզ,
Եվ քեզ,
Եվ քեզ
<<Հայրիկ>> կոչի ձայնը ինչ-որ մեկի։
Ոնց թե ինչ-որ մեկի։
Ոչ թե ինչ-որ մեկի,
Այլ, սիրելիս, ձայնը մեր մանկիկի...

9
Մենք ինչքան ենք խոսել
Ու երազել։
Մենք ինչքան ենք նրան
Մեր դեմ տեսել։
Մենք ինչքան ենք շրջել՝ երազելով։
Ես աղջիկ եմ ուզում, իսկ դու՝ տղա։
Ես աղջիկ եմ ուզում քո մազերով,
Դու տղա ես ուզում՝ ինձ պես թխաչ։
Ես աղջիկ եմ ուզում, որ քեզ նման լինի –
Քեզ պես կախարդանքով իրեն զինի։
Քո հասակի նման՝ մանկանկար հասակ,
Ինչպես քո դեմքի շուրջ՝ լուսապսակ։
Լինի քեզ պես նազուկ,
Քեզ պես նազուն,
Եվ քեզ նման զգաստ, և երազուն։
Որ երբ ժպտա քեզ պես –
Բացվի արշալույսը.
Ու երբ նայի քեզ պես –
Վառվի մարած լույսը.
Երբ ծիծաղի քեզ պես –
Զգաս՝
կյանքն է զնգում,
Ու երբ սիրի՝
Զգաս
Արժի ապրել կյանքում։
Ամեն ինչով նման, թուլությունով անգամ,
Քեզ պես,
Միայն... քեզ պես դառնություններ չզգա...

Իսկ դու <<չէ>> ես ասում -
Դու ուզում ես տղա։
Դու ուզում ես տղա,
Որ նա բակում խաղա։
Թող որ իր հոր նման տգեղ լինի, ոչինչ,
Բայց թող աստղով լինի իր հոր նման։
Ու թե աստղով լինի՝ իր հոր նման,
Թող որ իր հոր նման տգեղ լինի, ոչինչ...

Դու ուզում ես տղա,
Չարաճճի տղա։
Մոր հոգու հետ, ոչինչ, թող նա մեկ-մեկ խաղա։
Թող որ իր հոր նման չարություններ անի,
Բայց թող՝ իր հոր նման՝ երբեք երես չառնի։
Թող որ իր հոր նման շատ բան տեսնի կյանքում,
Բայց թող իր հոր նման միշտ էլ լինի կանգուն։
Թող նա իր հոր նման մեղկությունը ատի,
Փոքրոգություն, քծնանք իր հոր նման դատի։
Իր հոր նման երբեք չշլանա փառքով,–
Թող շլանա, լավ է, աղջիկների քայլքով։
Իր հոր նման թող որ հափշտակվի, տարվի,
Բայց երբ ժամը հասնի, հոր պես սիրահարվի,
Հոր պես կարողանա
Կյանքում ատել, սիրել,
Հոր պես կարողանա
Քեզ պես գանձի տիրել...
Մենք ինչքան ենք խոսել
Ու երազել,
Մենք ինչքան ենք նրան
Մեր դեմ տեսել։
Ես ինչպես եմ ուզում
Ինձ հայր տեսնել,
Դու ինձ պես ես ուզում
Քեզ մայր տեսնել...

10
Բայց... դու արդեն, արդեն մայր ես վաղուց –
Քո տղան է հիմա բակում խաղում...

...Ես ոչ փաքրոգի եմ, ոչ տգետ եմ,
Բայց դե արի ու տես, որ խանդոտ եմ։
Ես խանդոտ եմ, ինչպես գարնան գետը
Օտար ջրի հանդեպ,
Ինչպես արեգակից խանձված խոտը՝
Ամեն հրի հանդեպ.
Ինչպես արծվաձագը՝ որսասարում,
Ինչպես ջահել կաղնին՝ խիտ անտառում։
Թող որ ես խանդելու չունեմ տեղիք,
Բայց իրավունք...
Ունեմ երկնքի չափ, ծովի։
Ախ, չէ որ ես քոնն եմ, քոնն եմ, ամբողջովին։
Քոնն եմ,
Բայց ոչ իբրև կրծքիդ թառած ծաղիկ.
Քոնն եմ,
Սակայն իբրև ոչ պաշարված քաղաք,
Ոչ էլ հարձակումով, մեկից շահված քաղաք։
Քոնն եմ ամբողջովին, այն տան նման,
Ուր դու տանտեր ես այդ տան համար,
Եվ տան միակ - միակ բնակիչը։
Չէ որ ես այլ բան չեմ -
Ես լոկ սիրո ճիչ եմ՝
Քո կասկածն ու ցավը փարատելու համար:
Չէ որ ես այլ բան չեմ -
Հալված ես արճիճ եմ՝
Քո ծակծըկված կյանքը կարկատելու համար։
Քոնն եմ իմ անցյալով, իմ ներկայով,
Երազներով բոլոր, ապագայով,
Քոնն եմ ամբողջովին, իմ սիրելիս։
Սա իրավունք միթե ինձ չի տալիս
Քեզնից ուզել նույնը ու քեզ խանդել
Ամեն,
ամեն,
ամեն,
Ամեն ինչի հանդեպ։
Եվ այսքանից հետո ես էլ հապա
Գեթ իրավունք չունե՞մ պահանջելու,
Որ իրավունք չունես ինձ տանջելու,
Որ դու պետք է լինես իմը անվերապահ,
Իմը՝ ոտից - գլուխ, իմը՝ ամբողջովին.
Որ քո գորովանքի, սիրո ամբողջ ծովին
Ես տեր լինեմ՝ ինչպես ծովի հին աստվածը՝
Ինքը՝ Պոսեյդոնը.
Որ դու ամբողջովին իմը լինես այնպես,
Ինչպես ես եմ քոնը.
Որ մի կաթիլ անգամ դու չցըրես,
Էլ չեմ ասում՝ սիրես...
Էլ չեմ ասում՝ սիրես...
Բայց ես գիտեմ, թե դու ոնց ես երկրպագում,
Ոնց ես պաշտում... նրան, որ կոչում է քեզ <<մայր>>։
Ու ես, որ ոչ կույր եմ, ոչ էլ հիմար,
Ես մի հարցի առաջ աչք եմ փակում.
Ով է առաջինը քո մեջ հոգում՝
Ես եմ արդյոք, թե նա -
Ու վայ թե նա...
Եվ, չնայած դրան,
Ես չեմ խանդում նրան,
Ախ չէ, քեզ եմ, քեզ եմ որդուդ համար խանդում։
Չէ որ նա լոկ քոնն է... և իմը չէ։

...Ախ, ես ոնց կուզեի, ոնց կուզեիր և դու,
Որ նա լիներ իմը, որ ինձ <<հայրիկ>> կոչեր,
<<Հայրիկ>> այնպես կոչեր,
Այնպես գոչեր,
Որ աշխարհը լսեր հոր անունը։

Բայց նա քոնն է միայն և իմը չէ։

Ցավն էլ սրանումն է...

11
Հո ասեղ չէ սերը, որ կորցընես,
Իսկ թե ասեղ է նա՝ կթաքցընես
Ինչ որ բարձիկի մեջ կամ տոպրակում։
Եթե ասեղ է նա՝ աչք է ծակում...
Դե ում լավ հայտնի չէ մեր իսկ թուլությունը.
Մենք բոլորս էլ մի քիչ փսփսուկ ենք սիրում։
Իսկ գեղեցիկ սեռի դրությունը
Շատ է նախանձելի այս հարցերում։
Ոմանց համար արդեն դա մի թուլություն է,
Ինչպես ջուր խմելը, հաց ուտելը...
Պատկերացրեք հիմա դուք մեր դրությունը։
Պարզ է՝ հայտնի դարձավ և մեր սերը։
Ուրիշները դարձան կիսով նրա տերը.
Եվ այս, և այն կողմից տընտըղեցին նրան,
Մերթ պեղեցին նրան,
Մերթ թաղեցին նրան։
Ուրիշ խոսքով ասած՝ նա մի գրոշ դարձավ,
Որ ոչ թե ձեռքից ձեոք – բերնից բերան անցավ...

Ցավալի է։ Հարկավ։
Ցավալի է, սակայն
Ոչ թե նրա համար, որ ստացվեց այդպես՝
Որ գաղտնիքը մեր թանկ հանկարծ բացվեց այդպես։
Չէ։ Ասեղ չէ սերը, որ թաքցընես,
Իսկ թե ասեղ է նա, իսկույն աչք է ծակում.
Իսկ թե ասեղ է նա՝ թե թաքցընես
Քո ցանկությանն ընդդեմ կհագցընես
Պոչից երկար մի թել, որ երևա իսկույն։
Մենք ասեղը թելել բնավ չենք էլ փորձել:
Բայց ինչ...
Դուրս է գալիս՝
Հիմար բան ենք գործել։
Դուրս է գալիս, որ մեզ կարելի էր տարվել,
Միայն հարկավոր էր խելոք վարվել,
Սուսիկ - փուսիկ այնպես...
Աստված վկա, այսպես
Կարելի է չէ որ անգամ խելագարվել։
Ախր իմ ինչ գործն է՝ մարդիկ ոնց են անում։
Իմ ինչ գործն է.
Մարդիկ շատ բաներ են անում,
Հազար ու մի տեսակ վատ բաներ են անում,
Ես գործ ունեմ մարդկանց,
Ոչ թե ամեն կարգի
Նրանց արարքի հետ։
Ես գործ ունեմ սիրո,
Ոչ թե թաքուն կապի
Մեղսոտ վիրապի հետ,
Բայց ոչ սիրեկան
Կրքի ականի հետ։
Միայն աղբյուրի հետ հավերժահարս ու ջինջ,
Ոչ թե հոսանքի հետ հեղեղային.
Օրինական որդուս մոր հետ սուրբ ու անբիծ,
Միայն ոչ թե մոր հետ այն տղայի,
Որին չար ընկերն է խաղում
դաղում.
– <<Էյ, բիճ>>...