Հրանտ Մաթևոսյան

[Շինարար]

Աղմկելու միտքը բավականին գրավիչ է.... Մաթևոսյան սիրում եմ ու եթե սխալմամբ հայտնվի մեկը, որ կկամենա աղմկել համարեք որ + 1 կողմնակից ունեք:

Դե տենց պետք չի բարիկադվել, պետք ա միամտացնենք, որ գան:

[Արէա]

Ես մենակ Մեծամորն եմ սիրում: Էն մնացածը կարդալս չի գալիս: Կարդացել եմ, որ ասեմ չեմ կարդացել՝ սուտ կլինի, բայց, այ որ հիմա հարցնես, ո՞րն ես կարդացել, ու ինչի մասին էր, չեմ կարողանա պատասխանել: Մի տեսակ խճճում, խճճում, ժամանակները խառնում իրար, անկարևոր բաների մասին էնքան ա գրում, կարևոր մասերին հասնելիս արդեն ձանձրացած էս լինում: Էս քանի օրը ազատ ժամանակ ունենամ, մի երկու բան նորից կկարդամ, տպավորություններս կթարմացնեմ, ու կգամ

[Անտիգոնե]

Ես մենակ Մեծամորն եմ սիրում: Էն մնացածը կարդալս չի գալիս: Կարդացել եմ, որ ասեմ չեմ կարդացել՝ սուտ կլինի, բայց, այ որ հիմա հարցնես, ո՞րն ես կարդացել, ու ինչի մասին էր, չեմ կարողանա պատասխանել: Մի տեսակ խճճում, խճճում, ժամանակները խառնում իրար, անկարևոր բաների մասին էնքան ա գրում, կարևոր մասերին հասնելիս արդեն ձանձրացած էս լինում: Էս քանի օրը ազատ ժամանակ ունենամ, մի երկու բան նորից կկարդամ, տպավորություններս կթարմացնեմ, ու կգամ

Կան գրողներ որոնց գործերը զուտ տեղեկացված լինելու համար կարդալը անտանելի է ու հենց Ձեր բարձրաձայնած տպավորությունն է թողնում: Մաթևոսյանն այդպիսի գրողների թագակիրն է ըստ իս: Ճիշտ որոշում էր ևս մեկ անգամ կարդալը: Ու անպայմանորեն հանգիստ վիճակում կարդացեք և անշտապ: Միտք մի որոնեք, հանգուցալուծման մի սպասեք, ուղակի վաելեք...a

[Շինարար]

Ես մենակ Մեծամորն եմ սիրում: Էն մնացածը կարդալս չի գալիս: Կարդացել եմ, որ ասեմ չեմ կարդացել՝ սուտ կլինի, բայց, այ որ հիմա հարցնես, ո՞րն ես կարդացել, ու ինչի մասին էր, չեմ կարողանա պատասխանել: Մի տեսակ խճճում, խճճում, ժամանակները խառնում իրար, անկարևոր բաների մասին էնքան ա գրում, կարևոր մասերին հասնելիս արդեն ձանձրացած էս լինում: Էս քանի օրը ազատ ժամանակ ունենամ, մի երկու բան նորից կկարդամ, տպավորություններս կթարմացնեմ, ու կգամ

Բայց վախում եմ` կարդալուց հետո փոշմանես էս կարծիքիդ համար

[Անտիգոնե]

«Բնությունից հակված եմ եղել դեպի արձակ շարադրանքը, եւ նույնիսկ բանաստեղծության կուռքերիս՝ Թումանյան, Իսահակյան, Չարենց, գործի մեջ գնահատելին նրանց պոեզիայի վիպայնությունն եմ համարում։ Մի անգամ նույնիսկ վրաս ծիծաղեցին, երբ ասացի, թե մարմնավորյալ էպիզմը ինձ համար «Խմբապետ Շավարշն» է։ Աբովյան՝ դարձյալ բանաստեղծ։ Իրական արձակ կարծես թե չունենք, եւ մարդ ակամա մտածում է, թե գոնե արձակը հայերենի տարերքը չէ։ Այո՞։ Բայց իմ ձգտումն արձակն է եղել, դանդաղ պատումի արձակը. գլխավորը չասող, էականը չմետաֆորող, բայց ամբողջը՝ գլխավորի մասին։ Դանդաղ, խաղաղ ճնշումի արձակը, որը չունենք։ Կարդացողն ինքն է «նյութականացնելու» քո ասելիքի գլխավորը։ Իրական արձակը դա է։ Շուկշինի «վիրավորանքը» տես. երեխայի թաթիկը բռնած գնաց խանութ, վիրավորեցին, ետ եկավ, եւ ընթերցողդ ուզում է վիրավորվածի հետ կախվել…
…Ետ նայիր, հայ գրականության մեջ քանի՞ վեպ ունես, որ բավարարում է ժանրի պահանջները։ Ես միայն «Գեւորգ Մարզպետունի» եմ հիշում։ Բայց տես, թե ինչ է արել Դերենիկ Դեմիրճյանը՝ շողշողուն «Քաջ Նազարի» հեղինակը «Վարդանանքում». այն է արել, որ... ֆրանսիացիները բռնեցին ու կրճատված, հավաքված տարբերակով հրատարակեցին պատանության տարիների իմ այդ պաշտամունքը, այլ խոսքով՝ նորից գրեցին։ Էլ չեմ խոսում մյուսներիս ու մյուսներիս մասին։ Էնպես դնում ու քշում ենք՝ խոհերով, հանդգնությամբ... Էդպես չի։ Չի կարելի։ Ամենից անհրաժեշտ բառերը պիտի գրես։ Տարածության մեջ քեզ փակիր, քիչ ասա, ժամանակին լռիր, պաուզայի զգացողություն ունեցիր։ Տիգրան Մանսուրյանից սովորիր, երաժիշտներից, Արամ Խաչատրյանից սովորիր, նկարիչներից՝ մեծ Սարյանից սովորիր, տես, ինչպես է պաուզա անում, կարմիրի համար կապույտը ինչպես է պաուզա դառնում... Չգիտեմ, ես էսօր կարոտ եմ հենց մաքուր, բնության միջով շարժվող առարկայի։ Դա պատմվածքը պիտի լիներ։»
Հ. Մաթևոսյան

[Ingrid]

Ես մենակ Մեծամորն եմ սիրում: Էն մնացածը կարդալս չի գալիս: Կարդացել եմ, որ ասեմ չեմ կարդացել՝ սուտ կլինի, բայց, այ որ հիմա հարցնես, ո՞րն ես կարդացել, ու ինչի մասին էր, չեմ կարողանա պատասխանել: Մի տեսակ խճճում, խճճում, ժամանակները խառնում իրար, անկարևոր բաների մասին էնքան ա գրում, կարևոր մասերին հասնելիս արդեն ձանձրացած էս լինում: Էս քանի օրը ազատ ժամանակ ունենամ, մի երկու բան նորից կկարդամ, տպավորություններս կթարմացնեմ, ու կգամ

Կարծում եմ, որ դա գիտակցության հոսքի գրականությունն է: Արտասահմանյան շատ գրողներ այդպես են գրում՝ օրինակ իմ սիրած գրողներից Բյոլլը: Ես էլ Մաթևոսյանին հենց այդ գրելաձևի համար եմ սիրում:

[Ingrid]

Ինձ համար տարօրինակ է, որ մինչև օրս Հրանտ Մաթևոսյանի մասին թեմա չկա այստեղ:
Կարծում եմ՝ արժե առանձին տեղ հատկացնել մեր գրականության դեռևս վերջին հանճարին: Մի անգամ հանրային գրադարանում մագիստրոսական թեզիս պատրաստվելիս լսեցի մեկի կարծիքը Մաթևոսյանի մասին: Այդ մարդը դեռ երկու-երեք տարի առաջ հանրային գրադարանի ամենօրյա այցելուն էր, հիմա չգիտեմ, վաղուց չեմ եղել այնտեղ: Որքան հասկանում էի, նա պետհամալսարանի ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետի դասախոս էր, շատ էր խոսում, ընդ որում ամեն ինչից: Ամեն ինչ գիտեր, և ամեն ինչն իր իմացածն էր, չէիր կարողանում կենտրոնանալ, ես երևի մի հիսուն գիրք պատճենահանեցի, որովհետև երբ նա այնտեղ էր, խորանալ կարդացածի մեջ անհնար էր, և ընթերցասրահում լինում էի միայն այնքան ժամանակ, որ կարողանամ որոշել, թե պատվիրածս գրքերից որը և որ հատվածն է ինձ անհրաժեշտ պատճենահանել: Այս ընդարձակ նախաբանը գրեցի, որպեսզի պատկերացնեք, թե ով էր կարծիք հայտնողը: Ովքեր հաճախել են հանրային գրադարան, հիշեցին նրան, ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետն ավարտածները անշուշտ ճանաչեցին: Հիմա… դըդըդը…
«Ասում են՝ Մաթևոսյանը, երբ կենդանի էր, այդ մասին չէինք խոսում, բայց մահից հետո պետք է ընդունենք, որ նա հանճար էր, ծիծաղելի է, այդ խղճուկ բառապաշարով՝ ընդամենը՝ երեք-չորս հազար բառ: Այ, Մնձուրին քսանինը հազար բառ է օգտագործում, Մաթևոսյանը ինքն էլ ընդունում էր Մնձուրու ազդեցությունը իր ստեղծագործության վրա»: Նա կարծեմ նույնիսկ Հրանտ Մաթևոսյանին մեղադրեց Մնձուրուց բանագողության մեջ: Ապա խոսեց Թումանյանի, իր բառերով՝ լոռեցի գյուղացու խղճուկ երկու հազար հինգ հարյուր բառից բաղկացած բառապաշարից:
Չգիտեմ՝ դա իր կարծիքն էր, Մնձուրի չեմ կարդացել, Մաթևոսյան պաշտում եմ: Արդյոք կապ ունի բառապաշարը մտքի հետ, արդյոք հանճարի ևս մի ապացույց չէ քիչ բառերով հսկայական ասելիք արտահայտելը: Ես այս միջադեպը պատմեցի որպես իմին հակառակ կարծիքի գոյության ապացույց: Այսինքը, կարող է բանավեճ լինել, բանավիճելու տեղ կա: Սակայն ցանկանում եմ, որ այստեղ խոսվի Մաթևոսյանի ստեղծագործության բոլոր ասպեկտների մասին, միգուցե առավել դուր եկած հատվածները մեջբերվեն, ինքս կխնդրեի մոդերատորներին «Մեջբերումներ» թեմայում իմ բերած հատվածները տեղափոխել այստեղ: Ասենք ամեն ինչ, պաշտենք ու ատենք մեր Հրանտին:

Հարգելի՛ ադմիններ, ես ինչու չեմ կարողանում շնորհակալություն հայտնել:

[Այբ]

Ինձ համար իսկական բացահայտում էր Մաթևոսյանի «Նանա իշխանուհու կամուրջը»: Այն հնարավորություն տվեց ծանոթանալու վաղ Մաթևոսյանին: Հրանտի բոլոր գործերը կարդացել եմ, բայց «Նանա իշխանուհու կամուրջը» լրիվ ուրիշություն ունի իր մեջ, անգամ դա լեզվի մեջ է նկատելի...

[Dayana]

ԹԱՓԱՆՑԻԿ ՕՐ
...

- Իսկ սահմանախախտը վերուվար էր անում մանկության օրերի արահետներով, ծարավ՝ հին սառը աղբյուրներից ջուր էր խմում և որդուն ասում էր.
- Էս՝ Ցուրտ աղբյուրն է, էս՝ Կույր աղբյուրն է, հիշիր, էն՝ Արջուտ ձորն է։ Էս՝ կաղնի է։ Ոսկի չի, աշխարքը լիքը կաղնի է, բայց սա հատուկ ծառ է, սա էն ծառն է՝ որ մեր պապի կողքին է եղել ու հիմա մեր կողքին է։ Թավրիզից եթե Եգիպտոս ու Ամերիկա էլ անցնես՝ սա քո ծառն է, քեզ հետ գալու է։ Պիտի հիվանդանաս, պիտի ասեն ի՞նչ ես ուզում, պիտի ասես՝ էն կաղնին, որ մեր պապերի կողքին ապրում էր։
Եվ նայում էր Գերասիմն ու տեսնում իր պապին՝ որ կացինը գոտում, ահա դանդաղ զառիվերում էր շավղով և նրա ետևից դանդաղ գնում էր նրա չալ շունը։ Գերասիմը ճանաչում էր շանը, դա իր տոհմի յոթ հարյուր բողարներից երկու հարյուր քսաներորդն էր, որ անմնացորդ փոխադրում էր իր ոչխարապահ նախնիների բնազդներն ու խելքը իր հետնորդների համար։
Եվ նայում էր Գերասիմն ու տեսնում թշերը կարմիր մանուկ Գերասիմին, բեղատեղին քրտինք պատանի Գերասիմին, հոնքը կեռած երիտասարդ Գերասիմին, որ ձորից առաջ ու ետ անելով բարձրանում էին աղբյուր։ Եվ ականջ էր պահում Գերասիմն ու լսում իր բոլոր հասակների ձայները հավերժորեն նույն լանջերում և այն ձայները, որ լսել էր պատմելով։ Կարմիր կակաչի ծով էր, կանաչից էլ կանաչ արտեր էին, արտույտների համերգ էր, և այդ բոլորը բազմապատկվում էին, որովհետև նրա համար կարմրում, կանաչում ու խշշում էին իր բոլոր հասակների կակաչները, արտույտներն ու արտերը։
...

Իմ մասին ա գրել Հրանտը, կամ ինձ ա դիմել ՝ շատ տարիներ առաջ, երբ ես դեռ էմբրիոն էլ չէի։

[Վոլտերա]

Հացը: Պատմվածք

Իմ հայրիկը կացինն առել, գնում էր գոմ սարքելու։ Իմ մայրիկը գոգնոցը կապել, գնում էր հանդ՝ կարտոֆիլ հավաքելու։ Իմ հորեղբայրը եղանն ուսել, գնամ էր սարերում խոտ դիզելու։ Բակում, արևի տակ, ես նստել էի կոճղին և հաց ուտելով կարդում էի քաջագործությունների մասին մի գիրք։
Օրը կիրակի էր։ Դպրոցում հայերենից ես պայծառ «գերազանց»-ներ էի ստանում, ռուսերենից, մաթեմատիկայից, աշխարհագրությունից, բոլոր առարկաներից ես ստանում էի պայծառ «գերազանց»-ներ։ Քաջագործությունների մասին գիրքը լավ գիրք էր։ Իմ հայրիկը լավ հայրիկ էր։ Իմ մայրիկը ինձ շատ էր սիրում։ Իմ հորեղբայրը գեղեցիկ և ուժեղ տղամարդ էր։ Մեր տան քիվի ծիծեռնակները երկնքի կռունկների հետ չվել գնացել էին։ Այգու և անտառի վրա խշշալով աշուն էր իջնում։ Եթե մեր խոզերը կորած չլինեին, այդ պահին աշխարհում ամեն ինչ անչափ գեղեցիկ կլիներ։ Կացինը թևին, գոգնոցը կապած, եղանն ուսին՝ աշխատանքի գնալուց աոաջ նրանք նայում էին ինձ և թաքուն հրճվում, որ իրենց որդին մեծանում է, այտն ահա ձեռքին է դրել և գիրք է կարդում։ Գոգնոցը կապած, իմ մայրիկը մտածեց՝ ասե՞լ թե չասել, և որոշեց չասել, որդուն չխանգարել, որդին թող կարդա ու դառնա գիտնական։ Կացինը թևին, իմ հայրիկը մտածեց՝ խնդրե՞լ թե չխնդրել։ Դարձյալ մտածեց՝ խնդրե՞լ թե չխնդրել, և որոշեց չխնդրել. որդին թող կարդա, հաց ուտելով թող կարդա։ Ես կարդում էի և զգում, որ նրանք ուզում են խոզերի մասին ինձ բան ասել, բայց ես ցույց էի տալիս, թե ոչինչ չեմ զգում, այլ միայն կարդում եմ քաջագործությունների մասին գիրքը, քանի որ լավ է, շատ լավ է, երբ գրքերի մեջ ուրիշները գնում են, թրջվում են, մրսում են, կովում են, պարտվում են, հաղթում են, և վատ է, անչափ վատ է, երբ ես ինքս եմ գնալու, հոգնելու, գտնելու կամ չգտնելու մեը խոզերը։
Գոմը պետք է անպայման սարքվեր, ձյուներից աոաջ կարտոֆիլը պետք է անպայման հավաքվեր, խոտը պետք է անպայման դիզվեր, ուրեմն հայրիկը, մայրիկը, հորեղբայրը չէին կարող չգնալ ձմեռվանից առաջ գոմը սարքելու, կարտոֆիլը հավաքելու, խոտը դիզելու։ Եվ իմ հայրիկը ինձ ասաց.
— Եթե քեզ մի բան խնդրե՞մ։
Ես գիտեի, թե ինչ է խնդրելու հայրիկը, բայց հարցրի.
— Ի՞նչ խնդրես։
Եվ շատ մեծ ամոթ էր, որ գիտեր, սակայն չիմանալու էի տալիս նրա խնդրանքը։
— Մեր խոզերը Պարզ բացատում տեսնող է եղել,— ասաց իմ հայրիկը։
— Ո՞վ է տեսել,— հարցրի ես։
— Անտառապահը։
— Ե՞րբ է տեսել,— հարցրի ես։
— Երեկ իրիկուն։
Ես կարողացա չհարցնել՝ «ինչո՞ւ է տեսել»։ Ես հարցրի.
— Պարզ բացատը որտե՞ղ է։
— Դու կարծեմ լավ գիտես, թե որն է Պարզ բացատը։
— էն հեռո՞ւն։
Նա չպատասխանեց, և ես հասկացա, որ նա ինձանից մի քիչ նեղանում է։ Ես հարցրի.
— Ուզում ես գնամ գտնեմ բերե՞մ մեր խոզերը։
— Ես ոչինչ էլ չեմ ուզում,— ասաց նա։
— Մեր խոզերը Պարզ բացատում տեսնող է եղել, հետո՞,— ասացի ես։
Աոանց աատասխանի նա շուռ եկավ գնալու։
— Լավ,— ասացի ես,— կգնամ։ Բայց եթե էնտեղ չլինեն՝ ի՞նչ անեմ։
— Չգիտեմ։
Նա իրոք նեղանում էր, որովհետե ինքը չէր կարող փնտրելու գնալ, իսկ ես տալիս էի ալարկոտ անբանի հարցեր։
— Ներողություն,— ասաց նա,— գիրքդ կարդա, ներողություն։
— Լավ,— ասացի ես,— հետքերը կգտնեմ, հետքով էլ իրենց կգտնեմ։
Աշնան արևը մեղմորեն ջերմ էր։ Աշնան մեղմ արևի մեջ գեղեցիկ էին ծիծեռնակների լուռ բները, այգու խնձորենիները, որոնք ղեռ ունեին մի երկու խնձոր, իմ մայրիկի մեղմ ժպիտը, շիկավուն շանը, որ պառկել էր իմ ոտքերի մոտ ու ննջում էր, և աքաղաղի կարմիր կատա՛րը, և կեռասի ծառը, որ հանկարծ սկսեց ծվծվալ։ Ես նայեցի այգուն, տեսա կեռասի ծառը և դեղնափորիկ թռչունին, որ այդքան ուշ աշունով ծառին կեռաս էր գտել և զարմանքից ծվծվում էր։ Ես հասկացա, որ աշնան մեղմ արևի մեջ ամեն ինչ թախծոտ ու գեղեցիկ է և միակ տգեղը ես եմ, որովհետև ձևացնում եմ, թե գրքի պատճառով չէի ուզում մեր խոզերը փնտրելու գնալ։
Ես, ուրեմն, ասացի.
— Գիրքը խոզերի մոտ կկարդամ։
— Շնորհակալ կլինեմ,— ասաց իմ հայրիկը։— Ուզում ես՝ շունը թող մնա հավերին պահակ, ուզում ես՝ հետդ տար։ Շնորհակալություն,— կրկին ասաց նա, և ես մի քիչ ամաչեցի։
— Լավ,— ասացի ես,— շունը հետս կտանեմ։
Նրանք ինձ հագցրին բրդե տաք ու փափուկ սվիտեր, որ մայրիկն էր երեկոները գործել ինձ համար, հագցնել տվին ռետինե սոսկերով թեթև կոշիկներ, որպեսզի կաշվե կոշիկներով խոտերի վրա հանկարծ չսայթաքեմ, և ինձ նայեցին գուրգուրանքով, քանի որ սվիտերն ինձ շատ էր սազում, և ես իրենց որդին էի։
— Հիմա՞ գնամ,— ասացի ես։
— Քո և հորեղբոր ճանապարհը մինչև Կույր աղբյուր նույնն է, հորեղբոր հետ մինչև Կույր աղբյուր գնա, էնտեղից կթեքվես Թփուտ կածանով դեպի Պարզ բացատ։
Շունը չէր ուզում գալ։ Ես նորից կանչեցի, նա դանդաղ ելավ ու ծուլորեն հետևեց մեզ։ Նա ճանաչում էր Դիմաց անտառի գող ուրուրին, Դիմաց անտառի գող ուրուրը ճանաչում էո նրան։ Նրանք վաղուցվա ծանոթներ էին։ Դիմաց անտառի գող ուրուրը չէր ճախրում բազեի պես բաց ու բարձր, նա մեր հավերին մոտենում էր թփից թուփ և ծառից ծառ անցնելով, գրեթե սողալով։ Շունը ղարձյալ կանգ առավ։ Ես տեսա գորշ ուրուրի գողունի թռիչքը թփուտից թփուտ, բայց մտածեցի, որ շանը տանում եմ նույնքան կարևոր գործի, ինչքան կարևոր է հավերի հսկողությունը, և սուլոցով կանչեցի շանը։ Նա մեր ետևից գալիս էր ակամա, ապա, երբ գյուղից դուրս էինք եկել, և մոռացել էր ուրուրի մասին, ուրախ վնգստոցով առաջ սլացավ ու գնաց։ Նա կարոտել էր անտառին, խոզերին, վազքին, հոգնածությանը։
Տանը իմ գրասեղանն էր, լուսամփոփի ջերմ ու շոյող լույ-սը, իմ փոքրիկ գրադարանը, ռադիոյի մեղմ երգը և, իմ թախտին, ուղտի բրդից գործած հաստ շալը՝ ցերեկային նիրհի համար։ Անտառում արջերն էին, փղերը, վագրերը, հովազները, սատանաները, դևերը և հրեշները, մեր խոզերից և իմ ազնվությունից բացի, բոլորն էլ անտառում էին, և ես գնում էի դանդաղ, իմ հորեղբորից ետ մնալով։ Ես բացել էի գիրքը և գնում էի գրքին նայելով, իբր թե չեմ կարողանում կտրվել գրքից և ետ եմ մնում կարդալու պատճառով։
Կույր աղբյուրի մոտ, որտեղ ճամփաբաժանն էր, շունը կանգնել էր և սպասում էր մեզ։ Աղբյուրը Կույր էր կոչվում, որովհետև իր խորքերից նա մանրահատիկ ավազ էր հանում, ավազը փակում էր նրա ակը։ Աղբյուրը դարձյալ լցվել էր մանրահատիկ ավազով ու տիղմով, փակ ակունքի ետևում, գետնի տակ աղբյուրը գուցե խեղդվում էր։
Իմ հորեղբայրը նայում էր արդեն ճահիճ դարձող աղբյուրին։ Հանդի իր պայուսակից նա հանեց հանդի իր ուտելիքը, խաշած հավը կիսեց, փաթաթեց լավաշ հացի մեջ, այդ փա¬թեթը փաթաթեց թերթով և դրեց իմ թևի տակ։ Եվ գլխով ցույց տվեց Պարզ բացատի կածանը։
— Ուզում եմ ջուր խմեմ,— ասացի ես։
— Պարզ բացատի աղբյուրից կխմես,— ասաց նա,— մեծ կաղնու տակ է, գնացեք։
Ուրախ կլանչոցով շունը նետվեց դեպի կածան։ Մի պահ ես էլ ուրախացա ու վազեցի։ Խաշամը խշխշում էր խլացնելու չափ ուժգին ու չոր։ Այդ խշխշոցն էր, երբ վազում էի՝ իմ ականջներում միայն այդ խշխշոցն էր։ Խաշամը հասնում էր ծնկներիս։ Երբ կանգ էի աոնում՝ լուո լռություն էր, այդ լռության ու լույսի մեջ հազիվ լսելի սվսվալով օրորվում էին թափվող տերևները։ Սև մոշահավը կչկչոցով թոավ իմ ոտքերի տակից, և դարձյալ խոր լռություն էր։ Ինձ թվում էր, թե ես լսում եմ անտառի խաղաղ շնչառությունը։
Ես ետ նայեցի։ Իմ հորեղբայրը ծնկել էր աղբյուրի մոտ և ինչ-որ բան էր անում։ Մի քիչ էլ խորանալով անտառի մեջ՝ ես դարձյալ ետ նայեցի։ Ինձ թվաց, թե հորեղբայրն արդեն գնացել է, բայց չէր գնացել, դեռ կռացած էր աղբյուրի վրա և դժվար էր նկատվում, քանի որ հողագույն էին և՛ ճանապարհը, և՛ նրա հագուստը։ Ես նստեցի ծառի ետևը և, որպեսզի ինքս ինձ խաբեմ, թե որևէ բան եմ անում, բացեցի սխրագործությունների մասին գիըքը։ Գիրքը, սակայն, ես չէի կարդում, գրքի վրա կռացած՝ ես սպասում էի, թե իմ հորեղբայրը երբ է հեռանալու վերադարձի ճանապարհից։ Նա հիմա նստել էր աղբյուրի մոտ, ծխում էր և, ինչպես ինձ էր թվում, նայում էր անտառի մեջ ինձ։ «Օրինակ՝ ինչո՞ւ ես էդպես պարապ նստել,— մտածեցի ես,— խոզ գտնելը ձեր գործն է, գիրք կարդալը՝ իմ. ես ահա կարդում եմ իմ գիրքր, իսկ դուք պարապ նստել եք»։ Եվ որպեսզի ինքս ինձ ավելի խաբեմ, ես ականջներս փակեցի մատներով ու նայեցի միայն գրքին։ Իբր թե կարդում եմ, իբր թե միայն կարդում եմ։
Հեոավոր թույլ խշխշոց էր լսվում։ Ես հայացքս գրքից բարձրացրի և ականջներս բացեցի, խշխշոցը շատ ուժեղ էր և շատ մոտիկ։ Բայց ես չհասցրի վախենալ, որովհետև նույն պահին էլ տեսա մեր շանը։ Նա թափով կպավ ինձ, ցատկեց, նորից ցատկեց, վնգստաց ու կանչեց դեպի Պարզ բացատ։ Որպեսզի նա նորից չկլանչի ու խշխշացնի, ես իմ հացի կեսը տվեցի նրան, և նա ծաոի ետևը ինձ մոտ նստեց ու սպասեց, թե էլ ինչ եմ տալու։
Հավի սպիտակ թել-թել մսերը ես կերա, ոսկորը տվեցի նրան։ Վզի կաշին ես կերա, ոսկորը տվեցի նրան։ Մի քիչ դժվար էր ուտվում, որովհետև ես չէի գնացել խոզերը փնտրելու, բայց ես ուտում էի։ Հավի չտեսնված համով ոտը ես կերա, ոսկորը տվեցի շանը։— էս էլ քեզ,— ասացի։
Աղբյուրի մոտ հիմա մարդ չկար։ Ես կածանով իջա դետի ճանապարհ։ — Գնացինք,— ասացի ես շանը։ Նա նայում էր ինձ և տեղից չէր ելնում, նա չէր հավատում, որ արդեն ետ ենք դաոնում։
— Քո գործն է,— ասացի ես,— եթե ուզում ես մնալ՝ մնա։
Ես իջա ճանապարհ՝ աղբյուրի մոտ։ Աղբյուրի ավազանում հիմա ցեխ ու տիղմ չկար, նրա ակը հիմա կույր չէր։ Աղբյուրը հիմա բխում էր աոատ ու ազատ, վարարությունից ուղղակի պարում էր։ Նրա քարե կապույտ ավազանը լիքն ու պարզ էր։ Նրա մաքուր հայելու մեջ ես տեսա իմ կուշտ ու հիմար դեմքը, ես ինձնից մի քիչ ամաչեցի, բայց շատ էի ծարավ, կռացա ջուր խմելու։ Ես չհասցրի հասկանալ, որ այդ աղբյուրին ես արժանի չեմ՝ երբ արդեն ջուր էի խմում... Որ այդ աղբյուրը, որ հավի այդ միսը, որ այդ շունը, որ անտառի այդ խշշոցը, որ այդ հայրիկը, որ այդ մայրիկը, որ այդ բոլորը շատ լավն են, իսկ ես շատ վատը՝ դրա մասին ես չէի մտածում, ես կում աո կում խմում էի այդ ջինջ ջուրը։ Ես ամենևին չէի մտածում, որ այդ աղբյուրը իմը չէ, ինձ չի պատկանում։ Ես մի կուշտ խմեցի և գոհ էի։
Անտառից ես խոտոց լսեցի, դա կարծես թե խոզի ձայն էր, ես մի քիչ դարձյալ ամաչեցի, բայց շարունակեցի գնալ դետի տուն՝ դեպի իմ թախտը, իմ գրասեղանը, իմ տաքուկ անկյունը։
Երբ գյուղին բավական մոտեցել էի, տեսա, որ շունը դան-դաղ գալիս է իմ ետևից։
— Չէիր ուզում՝ չգայիր,— ասացի ես շանը,— քեզ ո՞վ ստիպեց, քեզ ոչ ոք էլ չստիպեց։
Ուրուրը հավ գողացել էր թե չէր գողացել՝ ես չիմացա։ «Հավերի հարցը մայրիկին է վերաբերում, թող մայրիկն էլ ստուգի՝ ուրուրը հավ թռցրել է թե չի թոցրել,— մտածեցի ես։— Աշխարհագրության իմ դասը գիտեմ, պատմության իմ դասը գիտեմ, մաթեմատիկայի իմ խնդիրը...»
Հայրիկը նստել էր թախտի եզրին և ժպտում ու տնքում էր։ Նրա մեջքն, ուրեմն, նորից ցավում էր։ Բայց թե ինչու էր ժպտում՝ ես չէի կարողանում հասկանալ։
— էդ ռադիոն էդ ի՞նչ է երգում,- հարցրեց նա։
— Կոմիտաս։
— Ինքը գրե՞լ է, թե ինքը երգում է։
— Ինքը գրել է, ինքը կոմպոզիտոր է։
Նա ժպտում էր, ապա ասաց.
— Ապրես, որ պատմությունն էդքան լավ ես սովորում։
— Ո՞վ ասաց։
— Ուսուցիչները եկել, ինձ օգնում էին։ Վաղվա դասերդ գիտե՞ս։
— Գիտեմ։
— Շնորհակալություն,— ասաց նա։— էդ ոչինչ, որ խոզերը չես գտել, ես հիմա կգնամ կբերեմ։
— Հիմա մութ է,— ասացի ես։
— Գելը երեկ գիշեր Մուշեղի խոզերն անտառում ջարդել է, վախենում եմ մերոնց էլ վնասի։
Նա ամեն վայրկյան ուզում էր թախտից ելնել և չէր ելնում։ Նա չէր ուզում թիկնել, բայց, ի վերջո թիկնեց։

[Վոլտերա]

— Որ պառկում եմ՝ չի ցավում,— ասաց նա։— Միայն Պա՞րզ բացատը նայեցիր, թե ուրիշ տեղեր էլ փնտրեցիր։
— Պարզ բացատը նայել եմ,— ասացի ես։
— Ուրեմն, էլ Պարզ բացատ չեմ գնա,— ասաց նա,— ափսոս, ես հույս ունեի, թե էնտեղ կլինեն։
— Չգիտեմ,— ասացի ես,— կածանը խաշամով ծածկված էր, իմ նայածը չգիտեմ Պա՞րզ բացատն էր, թե մի ուրիշ բացատ:
— Բացատի եզրին մի մեծ կաղնի՞ կար։
— Մի մեծ կաղնի կար, կաղնու տակ մի աղբյուր կար,— ասացի ես։
Ցավից ծամածռվելով նա ելավ միանգամից և փնտրեց գլխարկը։ Նա այնքան էր հոգնած, որ չէր հասկանում, որ գլխարկը ձեռքին է։
— Ափսոս, որ Պարզ բացատում չեն եղել,— ասաց նա,— ուրեմն հեռացել, հասել են խոր բացատ։
— Քո մեջքը ցավում է,- ասացի ես։
Նա ծաղրեց իր ցավը.
— Որ մթան մեջ աչքդ լարում ես՝ ցավը մոռացվում է։
— Ես քեզ հետ գալիս եմ,— ասացի ես։
Նա ինձ շոյեց.
— Դու էսօր շատ ես ման եկել, հաց կեր, մի քիչ հանգստացիր ու քնիր։
Երբ նա թաղվում էր մթան մեջ, ես բարձր ասացի.
— Ես էլ եմ գալիս։
— Ո՛չ,— կտրուկ ասաց նա,— դու գիրքդ կարդա։
Մթան մեջ՝ հաչոցով ու փափուկ թափով մի բան անցավ. շունն էր, գնում էր իմ հայրիկի հետ փնտրելու, հեռու անհայտություններում գտնելու, բերելու մեր խոզերը, որոնց միսը ամբողջ ձմեռ ես պետք է ուտեի, որոնց գնով ես պետք է հագնեի տաք վերարկու, ունենայի դահուկներ, դահուկային կոշիկներ, փափուկ վզնոց, ականջակալ գլխարկ...
Մայրիկը ընթրիքի սեղան էր փռում։ Ռադիոն կամացուկ երգում էր։ Գրասեղանին շոյիչ կաթնալույս էր մաղում լուսամփոփը։ Սպիտակ սփռոցին մարմրում էր լավ թխած սպիտակ հացը։ Հացի կողքին՝ կարմիր տապակած կարտոֆիլը։ Կարճ բոցերով վառվում էր օջախի փայտը։ Թեյամանը մեղմ չխկչխկում էր։ Եվ թեյի արծաթե գդա՛լն էր շատ գեղեցիկ, և ընկույզի դարչնագույն մուրաբա՛ն, որ փայլփլում էր կաթնալույսի մեջ, և գիշե՛րն էր թավ ու տաք, և տխո՛ւր էր միայնակ ծղրիդի ընդհատ երգը, որ լսվում էր երբեմն սեղանի մոտից, երբեմն՝ օջախի, երբեմն՝ իմ թախտի։ Այդ բոլորը տխուր ու գեղեցիկ էին և ստեղծված էին ինձ համար, բայց ես արժանի չէի դրանք ուտելու, դրանք զգալու, դրանց նայելու, դրանք լսելու։
— Ես հաց չեմ ուտում,— ասացի ես, մտա անկողին և շուռ եկա դեպի պատը։ Եվ բրդի ու փետուրի փափկությո՛ւնն էր ափսոս, և անկողնի ճերմակ մաքրությո՛ւնը։ Մայրս մոտենում էր, ես աչքերս փակեցի։ Նա ծածկեց իմ մեջքը և մրմնջաց.
— Երեխաս էսօր շատ է չարչարվել։

Հ.Գ. Կարդացեք ժողովուրդ, շաատ լավն ա

[սովորական]

Բայց այդ ինչպե՞ս է պատահում, որ ես լավն եմ, նա լավն է, դու լավն ես, բոլորս լավն ենք, իսկ վատ բան այդուհանդերձ լինում է… Մաթևոսյան ««Մեր վազքը»

[Down to Earth]

Ես մենակ Մեծամորն եմ սիրում: Էն մնացածը կարդալս չի գալիս: Կարդացել եմ, որ ասեմ չեմ կարդացել՝ սուտ կլինի, բայց, այ որ հիմա հարցնես, ո՞րն ես կարդացել, ու ինչի մասին էր, չեմ կարողանա պատասխանել: Մի տեսակ խճճում, խճճում, ժամանակները խառնում իրար, անկարևոր բաների մասին էնքան ա գրում, կարևոր մասերին հասնելիս արդեն ձանձրացած էս լինում: Էս քանի օրը ազատ ժամանակ ունենամ, մի երկու բան նորից կկարդամ, տպավորություններս կթարմացնեմ, ու կգամ

Նախքան Մաթևոսյանի հայտնի գործերը կարդալը խորհուրդ կտայի սկսել <<Կենդանին ու Մեռյալից>>: Ինչքան գիտեմ ինքնակենսագրական է և հանգամանորեն բացատրվում է ինչու՞ գրական այդ ուղղությունը վերցրել:
Մեջբերեմ մի հատված.
<<Արվեստը կյանքը վերցնում և լուծում կյանքի՞ խնդիրներ, թե կյանք է վերցնում և լուծում արվեստի խնդիրները.քանդակագործը վերցնում է կավ և լուծում կավի՞ առաջադրանքը, թե՞ կավ նյութով լուծում իր առաջադրանքը: Եթե կյանք է վերցնում և լուծում կյանքի խնդիրները, ապա ու՞ր մնաց արվեստագետ անհատը: Իսկ եթե կյանք է վերցնում և լուծում արվեստի իր խնդիրները՝ այդ դեպքում ու՞ր մնաց նյութի զարգացման ինքնուրույն ընթացքը: Նշանակում է՝ կյանք չի վերցրել, այլ խաբել է, թե ահա կյանք եմ վերցնում, բայց ձեռնածուի ճարպկությամբ փոխել ու կյանքին շատ նման ուրիշ բան է բարձրացրել-կրկեսային ծանրություն:>>

[Down to Earth]

Եվս մեկ հատված տվյալ պատվածքից.
-Շնորհակալ եմ: Բայց ես ինչքան իմ չընկեր-հակակիրներից, էդքան էլ իմ ընկեր-համակիրներից եմ վախենում: Կարծում են քեզ հասկացան, խոսքը բերանիցդ խլում ու դեպի հիմարություն են քշում:Ինչը քեզ համար թանկ էր՝ էժանացնում, հասարակացնում, ծամած ծամոն են դարձնում ու թքում:

[Եկվոր]

Սարի գլխին մի կտոր սպիտակ սառույց կար, սառույցի վերևը խանձարուրի կապերը լուռ քանդում էր մի փոքրիկ ամպ: Ամպի տակ հրճվում էր արտուտիկը, իսկ ամպի վրայով, նախիրների վրայով, բազեի, սարերի, ուրթերի ու անտառների վրայով ուրիշ աշխարհների մաքուր քամիները հուրհրալով տանում էին մի մեծ արև...