Մտային բռնություն

[Jarre]

Արդյո՞ք դու վստահ ես, որ մտածում ես այնպես ինչպես ուզում ես, և ոչ թե այնպես ինչպես քեզ թելադրում են։

Որոշակի հարցերում որոնցում դու վստահ ես որ քո կարծիքը ճիշտ է, արդյո՞ք իրականում վստահ ես, որ խաբված չես, տեղեկություններդ հավաստի են և որ չես դարձել պրոպագանդայի զոհ։

Մարդկությունը միշտ էլ գտնվել է գաղափարախոսական հզոր ղեկավարման տակ։ Վառ օրինակ Սովետական միությունը և նացիստական Գերմանիան, որտեղ բավականին նորմալ ու խելացի մարդիկ, խամաճիկների նման ղեկավարվում էին մի խումբ մարդկանց կողմից։

Այս հարցի մասին, բացի բազմաթիվ լուրջ աշխատություններ ուսումնասիրելուց, ես նաև դիտեցի իրական փաստերի վրա հիմնված մի քանի վավերագրական և գեղարվեստական ֆիլմեր, որոնցից ցանկանում եմ առանձնացնել երկուսը։

1) Эксперимент

Այս ֆիլմը ցույց է տալիս, թե ինչպես կարող է բարի, լավ ու նորմալ մարդը, իրականում գոյություն չունեցող ու հորինված գաղափարի հիման վրա ամողջությամբ փոփոխվել, ու լավ ու նորմալ մարդուց դառնալ գազանանման անձնավորություն։

2) Эксперимент 1 (Волна)

Իսկ այս ֆիլմը ցույց է տալիս, թե ինչպես կարելի է օգտագործելով մարդու մտածելու և պատկերացնելու ունակությունները, ընդամենը մի քանի օրերի ընթացքում ստեղծել այն, ինչ Հիթլերը ստեղծեց Գերմանիայում։

Բայց հետաքրքիրն այն է, որ այդ ժամանակներում շատերը չէին էլ կասկածում, որ իրենց վրա իրագործվում է մտային բռնություն։

Երևի ոչ մեկիս համար էլ նորություն չէ, որ ինչպես անցյալում, այնպես էլ այսօր, մտային բռնությունը ամենահզոր զենքերից է պետության, կրոնի, բիզնեսի և աշխարհը ղեկավարող այլ համակարգերի համար։

Ամենախելացի և ուժեղ զենքը դա մարդուն համոզելն է անել այն, ինչը ինքը երբեք չէր անի, կամ ինքն իրենով երբեք չէր հասնի այդ գաղափարին։ Ու համոզել դա անել այնպես, որ մեծ բավարարվածություն ու հաճույք ստանա դրանից։ Երևույթ, որին կարելի է հանդիպել կյանքի ամենատարբեր բնագավառներում։

Ինչպե՞ս է հնարավոր խուսափել մտային բռնությունից։

Ո՞ր հարցերում ես դու նկատել, որ գործադրվում է մտային ճնշում հասարակության վրա։

[Kuk]

Հետաքրիր թեմա ես բացել, Jarre ջան, շնորհակալ եմ: Խոսեմ օրինակներով, քանի որ թեման բացված է ճիշտ բաժնում՝ Հոգեբանություն և փիլիսոփայություն, և քանի որ ես և այստեղ շատերը ո՛չ հոգեբան ենք, ո՛չ փիլիսոփա, և չենք կարող հարցին մոտենալ մասնագիտական տեսանկյունից, ապա փորձենք հարցը դիտել այնքանով, որքանով բախտ է վիճակվել ծանոթանալ երևույթին, կամ հակառակը՝ բախտ չի վիճակվել, ծանոթացել ենք դրան:
Գրառմանդ մեջ հանդիպեցի մի հետաքրքիր, այսպես ասած՝ դրվագի. մեջբերում եմ՝ «թե ինչպես կարելի է օգտագործելով մարդու մտածելու և պատկերացնելու ունակությունները, ընդամենը մի քանի օրերի ընթացքում ստեղծել այն, ինչ Հիթլերը ստեղծեց Գերմանիայում»։ Մի քանի օրում կատարել այդ դժվարին աշխատանքը, անկեղծ ասած, չեմ պատկերացնում: Դե, ֆիլմ է, հնարավոր է՝ որոշ չափով չափազանցված է, բայց այն, որ դա կարելի է անել մի քանի տարում, ամբողջովին համամիտ եմ: Վառ օրինակն այսօրվա մեր իրականությունն է. թե ինչպես կարող են մարդիկ, օրինակ՝ հայլուր նայելով մի քանի տարում վերածվել անտարբեր, ի դեպ, անտարբեր այնպիսի երևույթների նկատմամբ, ինչպիսին զանգվածային, մասսայական սպանությունն է, կոպիտ, բայց իրականում մեղմ ասած՝ մարդկային սպանդը: «Սպանդ» բառը պատահական չեմ ընտրել, այն ունի իր հիմնավորումները, հակառակ դեպքում անմեղ սպանվածներին չէի վիրավորի «սպանդ» բառն օգտագործելով: Ասում եմ «սպանդ«, որովհետև սպանողը/սպանողները հանցագործությունից հետո անմեղ զոհերին անվանեցին անասուն/անասուններ: Չշեղվելով թեմայից ասեմ, որ այս ամենն անմիջապես կապված է քո կողմից առաջ քաշված հարցին, թե ինչպես կարելի է մարդուն որոշակի ժամանակահատվածում այնպես բթացնել, որ նա կարողանա անտարբեր անցնել նման դաժան երևույթների կողքով և պատրաստ լինել հերթական անգամ նման բան տեսնելուն:

[Jarre]

Վառ օրինակն այսօրվա մեր իրականությունն է. թե ինչպես կարող են մարդիկ, օրինակ՝ հայլուր նայելով մի քանի տարում վերածվել անտարբեր, ի դեպ, անտարբեր այնպիսի երևույթների նկատմամբ, ինչպիսին զանգվածային, մասսայական սպանությունն է, կոպիտ, բայց իրականում մեղմ ասած՝ մարդկային սպանդը:

Ճիշտ ես Kuk ջան, ցավալի է, բայց փաստ....
Հայլուրը շատ լավ օրինակ է։ Փաստորեն, եթե այսօր ինչ որ մեկին պետք լինի որ մարդիկ ինչ որ մեկի կամ ինչ որ խմբի մասին մի կարծիք ունենան, ապա դա հեշտ իրագործելի է լրատվամիջոցների միջոցով։
Իսկ պատկերացրու, եթե քո նշած խնդրի վերաբերյալ լինեն նաև վավերագրական ֆիլմեր, որոնցում ներկայացվի այն, ինչ ուզում են այդ ֆիլմը պատվիրողները։ Հավատա, արդյունքը ավելի ազդեցիկ ու ահավոր կլինի....

[Ուլուանա]

Ո՞ր հարցերում ես դու նկատել, որ գործադրվում է մտային ճնշում հասարակության վրա։

Կարծում եմ՝ մտային բռնություն կամ ճնշում ամենաշատը կարելի է նկատել կրոնի և քաղաքականության ոլորտներում, որոնցում հրատապ խնդիր է մարդկանց որոշակի գաղափարներ ներարկելն ու դրանով իրենց կողմը գրավելը։ Իհարկե, բռնություն ասվածը շատ դեպքերում նաև հարաբերական է, քանի որ, վերջին հաշվով, ցանկացած պորպագանդա էլ կարելի է ինչ–որ առումով բռնություն համարել, քանի որ ամեն դեպքում մարդու մտքի ուղղությունը փոխելու փորձ է ենթադրում։ Շատ դեպքերում դժվար է կողմնորոշվել՝ տվյալ «քարոզը» մարդու նկատմամբ բռնության դրսևորում է, թե նրան օբյեկտիվորեն ճիշտ ուղու վրա դնելու անկեղծ փորձ։

[Kuk]

Ճիշտ ես Kuk ջան, ցավալի է, բայց փաստ....
Հայլուրը շատ լավ օրինակ է։ Փաստորեն, եթե այսօր ինչ որ մեկին պետք լինի որ մարդիկ ինչ որ մեկի կամ ինչ որ խմբի մասին մի կարծիք ունենան, ապա դա հեշտ իրագործելի է լրատվամիջոցների միջոցով։
Իսկ պատկերացրու, եթե քո նշած խնդրի վերաբերյալ լինեն նաև վավերագրական ֆիլմեր, որոնցում ներկայացվի այն, ինչ ուզում են այդ ֆիլմը պատվիրողները։ Հավատա, արդյունքը ավելի ազդեցիկ ու ահավոր կլինի....

Եվ նման ֆիլմեր իրականում կան: Իհարկե ցավալի է: Եթե այսօր երեխան ասում է՝ ուզում եմ դառնալ չգիտեմով (էն հայկական անտաղանդ սերիալներից մեկի մեջի հանցագործ հերոսներից մեկի անունը), երբ հարցնում են, թե ինչու է ուզում դառնալ այդ անձնավորության նման, պատասխանում է, որ այդ մարդը բոլորին կարողանում է սպանել, ենթարկել իրեն, դրա համար, հասկանում ես, որ պռոպագանդվում է բռնությունը, պռոպագանդվում է անկարելին: Ահա թե ինչու շնորհակալություն հայտնեցի թեմայի համար. անդրադարձել ես մի հարցի, որի մասին խոսելիս կարելի է հանդիպել ամենատարբեր ու բավականին ցավալի մի շարք խնդիրների. դաժան սպանություններից մինչև սխալ դաստիարակվեղ երեխաներ:

[Jarre]

Կարծում եմ՝ մտային բռնություն կամ ճնշում ամենաշատը կարելի է նկատել կրոնի և քաղաքականության ոլորտներում, որոնցում հրատապ խնդիր է մարդկանց որոշակի գաղափարներ ներարկելն ու դրանով իրենց կողմը գրավելը։

Լիովին համաձայն եմ։ Այդ պատճառով էլ ես երբեք կարծիք չեմ կազմում ինչ որ կրոնական կազմակերպության կամ քաղաքական գործիչի մասին, լրատվամիջոցների ներկայացրած տեղեկություններով։ Ընդհակառակը, եթե մեկից շատ են բողոքում, արդեն այդտեղ կասկածներ են առաջանում, որ այդ մարդը իրականում արժանի ու լավն է։ Բայց իհարկե, դրա համարել է անհրաժեշտ ապացույցներ։

Քանի որ աշխարհին՝ այդ թվում քաղաքականությանը և կրոնին, ղեկավարում է մեծ բիզնեսը, ապա շատ հեշտ է հասկանալ կրոնական և քաղաքական տեղեկատվական պատերազմը մեկ այլ կուսակցության կամ կազմակերպության դեմ։ Նրանք պարզապես վերացնում են կոնկուրենտներին, բայց դա անում են, շատ կներեք գռեհիկ արտահայտության համար՝ մարդկանց քյոլլելով՝ համոզելով որ իրենց բարորության համար են անում։ Բայց հարցը հետևյալն է. բա ինչի քո էտ մտահոգվածությունը ուրիշ հարցերում չի երևում

Իհարկե, բռնություն ասվածը շատ դեպքերում նաև հարաբերական է, քանի որ, վերջին հաշվով, ցանկացած պորպագանդա էլ կարելի է ինչ–որ առումով բռնություն համարել, քանի որ ամեն դեպքում մարդու մտքի ուղղությունը փոխելու փորձ է ենթադրում։

Տեղին ու ճիշտ արված դիտողություն է։

Շատ դեպքերում դժվար է կողմնորոշվել՝ տվյալ «քարոզը» մարդու նկատմամբ բռնության դրսևորում է, թե նրան օբյեկտիվորեն ճիշտ ուղու վրա դնելու անկեղծ փորձ։

Ես այսպես եմ դատում։ Եթե քո շահի համար ես անում դա արդեն բռնություն է, իսկ եթե դիմացինի ու հասարակության շահերից դրդված, ապա դա ճիշտ ուղու վրա դնելու փորձ։ Բայց ընդունում եմ, որ «հասարակության շահ» ասվածն էլ շատ հարաբերական է։

[Ուլուանա]

Ես այսպես եմ դատում։ Եթե քո շահի համար ես անում դա արդեն բռնություն է, իսկ եթե դիմացինի ու հասարակության շահերից դրդված, ապա դա ճիշտ ուղու վրա դնելու փորձ։ Բայց ընդունում եմ, որ «հասարակության շահ» ասվածն էլ շատ հարաբերական է։

Էհ, ու՞ր էր թե ամեն ինչ էդքան պարզ լիներ... Իսկ ինչքանո՞վ կարելի է համոզված լինել, որ այն մարդը, որն ամենայն անկեղծությամբ փորձում է դիմացինի բարօրության համար նրան հեղափոխել, իրականում մի մոլորյալ էլ ինքը չէ, այսինքն՝ ինքն էլ ուրիշի՛ կողմից իրականացված մտային բռնության զոհ չէ։ Վերցնենք հենց թեկուզ կրոնները։

[Գևոր]

Օգտակար ու հետքրքիր թեմաներ ես բացում Jarre.
Ֆիլմերի համար շնորհակալություն, մոտակա օրերս անպայման կնայեմ, եթե նման էլի ֆիլմեր/ նյութեր լինել տեղեկացրու.

Բազմաթիվ ուսմունքներ իսկապես մարդուն "ճիշտ ուղղու վրա դնելու անկեղծ փորձ է". Բոլոր ուսմունքների ստեղծորերը անկեղծորեն հավատում են իրենց ուղղու ճշմարտացիությանը ու ներշնչման բազմաթիվ միջոցներով իրենց կոմն են գրավում մարդկանց .

Մարդկանց վրա ազդելուց հեշտ բան չկա

[dvgray]

Բայց մտածենք մի րոպե այլ տեսանկյունից:
Երեխան իր ծննդից հետո "հանձնվում է" ծնողների "մտային բռնությանը" , կամ դաստիրակությանը: իսկ հետո նրան կրթում են դասատուները ու դասախոսները, աշխատանքի տեղը նրա անմիջական ղեկավարը: ինչ՞ է սա, բռնություն՞: իհարկե: քանի որ ամեն մեկը թելադրում է իր /մեծամասամբ հասարակական ընդունելի/ կանոնները, որոնք խախտելուց ու չենթարկվելուց անհատը պատժվում է /հաճախ նաև դաժանորեն/:
Այստեղ կարևոր է հասկանալ նաև թե ինչ՞ նորմեր են գործում տվյալ հասարակության մեջ: Եվ ըստ այդմ էլ գծել այն սահմանները, որից այս կողմ նորմալ է ու համարենք դաստիրակություն /կամ նման մի բան/, իսկ այն կողմ համարենք բռնություն:
…
օրինակ: նույն հայլուրը: ես ուղղակի ապշում էի այն մարդկաց վրա, ովքեր տեսնելով որ վերջին հաշվով հայլուրը սիստեմատիկաբար ու նպատակամղված ամեն օր հայոյում էի հենց իրեն, նորից բացում էր այդ ալիքը, ասելով, "տեսնես էսօր՞ ինչ են ասելու":
Չէի հասկանում, դա մազոխի՞զմ է, թե ինչ: բայց այսօր ուրիշ ձև եմ կարծում, որ այդ մարդը/մարդիկը համարում են որ դա նորմալ է /և ոչ թե բռնություն է/, երբ իրենց այդպես նպատակային "ուղեղի լվացք" ենք անում: Այնքան նորմալ, որ առանց հայլուրի իրենց առօրյան անգամ չեն պատկերացնում:

[Մեղապարտ]

Ազատություն

Ազատ աստվածն այն օրից,
Երբ հաճեցավ շունչ փչել,
Իմ հողանյութ շինվածքին
Կենդանություն պարգևել.
Ես անբարբառ մի մանուկ
Երկու ձեռքս պարզեցի,
Եվ իմ անզոր թևերով
Ազատությունն գրկեցի։

Մինչ գիշերը անհանգիստ
Օրորոցում կապկապած
Լալիս էի անդադար,
Մորս քունը խանգարած,
Խնդրում էի նորանից
Բազուկներս արձակել.
Ես այն օրից ուխտեցի
Ազատությունը սիրել։

Թոթով լեզվիս մինչ կապերը
Արձակվեցան, բացվեցան,
Մինչ ծնողքս իմ ձայնից
Խնդացին ու բերկրեցան,
Նախկին խոսքն, որ ասացի,
Չէր հայր, կամ մայր, կամ այլ ինչ.
Ազատությո՜ւն, դուրս թռավ
Իմ մանկական բերանից։

«Ազատությո՞ւն,— ինձ կրկնեց
Ճակատագիրը վերևից.—
Ազատությա՞ն դու զինվոր
Կամիս գրվիլ այս օրից:
Օ՛հ, փշոտ է ճանապարհդ,
Քեզ շատ փորձանք կը սպասե.
Ազատություն սիրողին
Այս աշխարհը խիստ նեղ է»։

— Ազատությո՜ւն, — գոչեցի, —
Թող որոտա իմ գլխին
Փայլակ, կայծակ, հուր, երկաթ,
Թող դավ դնե թշնամին,
Ես մինչ ի մահ, կախաղան,
Մինչև անարգ մահու սյուն,
Պիտի գոռամ, պիտ կրկնեմ
Անդադար. ազատությո՜ւն։

(Մքաել Նալբանդյան)

[Jarre]

Իսկ ինչքանո՞վ կարելի է համոզված լինել, որ այն մարդը, որն ամենայն անկեղծությամբ փորձում է դիմացինի բարօրության համար նրան հեղափոխել, իրականում մի մոլորյալ էլ ինքը չէ, այսինքն՝ ինքն էլ ուրիշի՛ կողմից իրականացված մտային բռնության զոհ չէ։ Վերցնենք հենց թեկուզ կրոնները։

Ուլուանա, լիովին համաձայն եմ մեկնաբանությանդ հետ։ Ճիշտ ես։ Այնքան հետաքրքիր է, որ հենց քո մեկնաբանության տակ գտնվող, Գևորի մեկնաբանությունը պատասխանում, կամ մի գուցե լրացնում է քո մեկնաբանությանը։

Բազմաթիվ ուսմունքներ իսկապես մարդուն "ճիշտ ուղղու վրա դնելու անկեղծ փորձ է". Բոլոր ուսմունքների ստեղծորերը անկեղծորեն հավատում են իրենց ուղղու ճշմարտացիությանը ու ներշնչման բազմաթիվ միջոցներով իրենց կոմն են գրավում մարդկանց .

Մարդկանց վրա ազդելուց հեշտ բան չկա

Եթե ավելի կենտրոնանամ բարձարցված հարցի՝ կրոնական պրոպագանդայի մեջ, ապա կարծում եմ, որ մարդ մինչև մի բանին հավատալը պիտի նախ կարողանա ունենա այդ հարցին վերաբերվող որոշակի չափի գիտելիքներ։ Պետք է կարողանա քննի ու գտնի իր հավատալիքների արմատներն ու ակունքները, ովքեր են ստեղծել, ի՞նչ նպատակով..... և նման այլ հարցեր։

Բայց երբ օրինակ տեսնում ես, որ պետությունը, եկեղեցին, լրատվամիջոցները մի կրոնական կազմակերպության կամ մի քանի խումբ հավատացյալների մասին, սիստեմաբար բացահայտ սուտ տեղեկություններ են տարածում՝ նրանց դարձնելով թերզարգացած, հիմար, ապուշ, անասուն, հասարակության թշնամիներ, վաճառված մարդիկ...., բայց առօրյայում աշխատում ու շփվում ես այդ մարդկանց հետ ու քո աչքով ես տեսնում տարածված տեղեկությունների սուտը, ապա կարծում եմ, որ այս տիպի հասարակության ուղեղների լվացումը, պակաս սարսափելի չէ կրոնականների ուղեղների լվացումից։

[Jarre]

Իսկ գովազդը համարո՞ւմ եք մտային բռնության ձևերից մեկը։

[Ֆոտոն]

Մտային բռնության տարածված և առաջին հայացքից անմեղ թվացող տեսակ է երաժշտությունը, երգը նույնպես: Դրանք ազդում են ենթագիտակցական մակարդակով, ու քանի որ մարդիկ դրան չեն ընդիմանում, առանց խոչընդոտի ներթափանցում են մտային հորիզոններ: Երգի մեջ բառերն էլ են միանում, թեկուզ անհասկանալի լեզվով, միևնույնն է, մածողությունը ուզածդ ուղղությամբ կարող են փոխել:

Որպես ասածիս օրինակ, կոպիտ չհնչի, ռազմահայրենասիրական երգերի մեծ ներդրումը պատերազմի ելքի մեջ անհերքելի է:

Մեզ շրջապատող աղմուկներն էլ ինֆորմացիայի յուրատեսակ հոսքեր են, որոնք ևս մտային բռնություն են:
Գովազդների, դաստիարակության, գրքերի, բոլոր տեղեկատվական հոսքերն էլ բռնություն են:
Դրանցից խուսափել անհնար է, ընդհամենը կարելի է հնարավորինս ստեղծել սեփական տեղեկատվական դաշտը, գիտակացաբար չենթարկվել որոշ ազդեցությունների:

[One_Way_Ticket]

Շատ պեսսիմիստորեն եք մոտենում հարցին: Հաճախ իրականությունն այնքան դաժան է, որ ավելի լավ է այն չիմանալ: Իսկ երբեմն նույնիսկ իմանալով` մարդը գերադասում է չհավատալ իրականությանը:

Вам обмануть меня не трудно, я сам обманываться рад (c)

[Չամիչ]

Ինչպե՞ս է հնարավոր խուսափել մտային բռնությունից։

Ո՞ր հարցերում ես դու նկատել, որ գործադրվում է մտային ճնշում հասարակության վրա։

Ինչպես արդեն dvgray-ը նշեց, առաջին մտային բռնությանը մարդը ենթարկվում է իր ծնողների կողմից: Ծնողները ամենեվին մտադրություն չունեն բռնություն կիրառել իրենց երեխաների նկատմամբ, դա տեղի է ունենում դաստիարակչական նպատակներով: Երեխային անընդհատ ասվում է՝ դու պետք է խելով լինես, լսող լինես, եթե լավը չլինես քեզ չեն սիրի: Երեխան մաքուր էջ է, նա անկախ իրենից ընդօրինակում է իր ծնողների եվ շրջապատում գտնվող այլ մարդկանց աշխարհընկալումը: Բլորոս էլ գիտենք, որ հայ ընտանիքներում երեխան բավական խիստ է դաստիարակվում, արդյո՞ք սրա շնորհիվ չէ, որ մեր երկրում հանցավորության մակարդակը շատ ավելի փոքր է, բայց արդյո՞ք սրա պատճառով չէ որ մեր թշնամիները մշտապես մեզ հեշտությամբ կառավարելի են դարձրել:
սա իսկապես շատ բարդ խնդիր է, հավանաբար այս հարցին քիչ թե շատ սպառիչ պատասխան կարող են հոգեբանները տալ:

Բայց երբ օրինակ տեսնում ես, որ պետությունը, եկեղեցին, լրատվամիջոցները մի կրոնական կազմակերպության կամ մի քանի խումբ հավատացյալների մասին, սիստեմաբար բացահայտ սուտ տեղեկություններ են տարածում՝ նրանց դարձնելով թերզարգացած, հիմար, ապուշ, անասուն, հասարակության թշնամիներ, վաճառված մարդիկ...., բայց առօրյայում աշխատում ու շփվում ես այդ մարդկանց հետ ու քո աչքով ես տեսնում տարածված տեղեկությունների սուտը, ապա կարծում եմ, որ այս տիպի հասարակության ուղեղների լվացումը, պակաս սարսափելի չէ կրոնականների ուղեղների լվացումից։

Երբեմն այս կարգի ծայրահեղ մոտեցումն անհրաժեշտ է, որովհետեվ կան բազմաթիվ կրոնական կազմակերպություններ, որոնք իրենց մեջ վիրուսային ծրագրեր ունեն, որոնք կոչված են թուլացնել, քայքայել պետությունը ներսից իրենց իսկ քաղաքացիների հոժար կամքով:Սա ամենաիսկական մտային բռնություն է,որովհետեվ մարդկանց առաջնորդողը այստեղ վախն է,որն էլ նրանց դարձնում է հեշտ կառավարելի: Նրանց առաջարկվում է աշխարհընկալման որոշակի սխեմա, մարդը ապրում է մշտական սպառնալիքի տակ, քանի որ սխեմայից ցանկացած շեղում, մարդու ապրած ողջ կյանքը չեղյալ է համարում: