Հուդայի մատնության երեք վարկածները
There seemed a certainty in degradation.
T. E. Lawrence, Seven Pillars of Wisdom [1]
Փոքր Ասիայում կամ Ալեքսանդրիայում, երբ Բասիլիդեսը մեր քրիստոնեական շրջանի երկրորդ դարում հայտարարում էր, թե տիեզերքը անկատար հրեշտակների հանդուգն կամ չարանենգ նյութանքն է, գուցե Նիլս Ռունեբերգը յուրօրինակ մտավոր կրքով ղեկավարեր գնոստիկների համայնքներից մեկը: Երևի Դանտեն նրա համար էլ սահմաներ կրակե մի պարունակ, գուցե նրա անունը Սատորնիլոյի և Կարպոկրատեսի միջև լրացներ կրտսեր աղանդապետերի ցանկը, երևի իր ամբարտավանություններով պճնյալ քարոզներից մեկը՝ «Liber adversus omnes haereses»-ը [2] պարականոն գրքում պահպանվեր կամ ոչնչանար, երբ վանական գրադարանի հրդեհը խժռեր «Sintagma»-ի [3] վերջին օրինակը: Սակայն Աստված նրա համար սահմանեց 20-րդ դարը և Լունդ քաղաքը: Այնտեղ, 1904 թվականին լույս տեսավ նրա «Kristus och Judas»-ի [4] առաջին հրատարակությունը, այնտեղ, 1909 թվականին լույս տեսավ նրա գլուխգործոցը՝ «Den hemlige Frälsaren»-ը [5]: (Այս վերջինի 1912 թվականի հրատարակությունից գերմաներեն մի տարբերակ կա՝ Էմիլ Շերինգի փոխադրությամբ, և կոչվում է «Der heimliche Heiland») [6]:
Նշված անմիտ աշխատությունների քննության փորձին անցնելուց առաջ հարկավոր է հիշեցնել, որ Նիլս Ռունեբերգը Ազգային ավետարանական միության անդամ էր, խորապես կրոնասեր մարդ: Փարիզի և նույնիսկ Բուենոս Այրեսի վերնատներից որևէ մեկում որևէ գրասեր կարող էր առանց երկյուղի լույս աշխարհ հանել Ռունեբերգի դրույթները. այդ դրույթները, վերնատնում շարադրվելով, անշուշտ կդառնային անփութության և հայհոյանքի թեթևամիտ և անօգուտ վարժություններ: Մինչդեռ Ռունեբերգի համար դարձան աստվածաբանության կենտրոնական գաղտնիքը պարզաբանող բանալի, մտորումների ու վերլուծությունների, բանասիրական և պատմական վիճաբանությունների, խրոխտության, ուրախության, սարսափի նյութ: Արդարացրին նրա գոյությունն ու ոչնչացրին նրա կյանքը: Այս հոդվածի ընթերցողները պետք է նաև իմանան, որ այն սոսկ բովանդակում է Ռունեբերգի եզրակացությունները և խոսք չկա նրա դիալեկտիկայի ու փաստարկումների մասին: Անշուշտ մեկն ու մեկը կնկատի, որ եզրակացությունն անկասկած նախորդել է «փաստերին»: Ով կհանդուրժի փաստեր որոնել այն գաղափարի համար, որին չի հավատում, կամ որի տարածումն իրեն չի հետաքրքրում:
«Kristus och Judas»-ի առաջին հրատարակության օրինակները կրում էին հետևյալ կատեգորիկ խորագիրը, որի իմաստը տարիներ հետո դիվայնորեն ընդարձակեց հենց ինքը՝ Նիլս Ռունեբերգը. «Ավանդության կողմից Հուդա Իսկարիովտացուն վերագրված ոչ թե մեկ, այլ բոլոր դրվագները կեղծ են» (De Quincey, 1857): De Quincey-ն, հետևելով ոմն գերմանացու, ասում է, որ Հուդան մատնում է Հիսուսին, որպեսզի նրան պարտադրի հայտարարել իր աստվածային բնույթը ու ընդարձակ խռովություն բարձրացնի հռոմեական լծի դեմ: Ռունեբերգն առաջարկում է Հուդայի մետաֆիզիկական բնույթի արդարացում: Մեծ հմտությամբ՝ աշխատության սկզբում նա նշում է Հուդայի մատնության ավելորդությունը: Նկատում է (Ռոբերտսոնի նման), որ սինագոգում ամեն օր քարոզող և հազարավոր մարդկանց առաջ հրաշքներ գործող վարդապետին հայտնաբերելու համար հարկավոր չէր առաքյալներից մեկի դավաճանությունը: Բայց մատնությունը տեղի էր ունեցել: Սուրբ Գրքի մեջ սխալներ փաստելը անհանդուրժելի է, նմանապես անհանդուրժելի է աշխարհի պատմության ամենաարժեքավոր դեպքը որպես պատահականություն ընդունելը: Ergo [7] Հուդայի մատնությունը պատահականություն չէ, այն քավության գործում իր խորհրդավոր տեղը գրավող նախասահմանված մի դեպք է: Ռունեբերգը շարունակում է. երբ բանը մարմին դարձավ, ամենուրեքությունից անցավ տարածությանը, հավերժությունից՝ պատմությանը, անսահման երջանկությունից՝ փոփոխականությանն ու մահին. այդ զոհաբերությունը հատուցելու համար անհրաժեշտ էր, որ մի մարդ, բոլոր մարդկանց անունից, համանման զոհաբերություն կատարեր: Այդ մարդը Հուդա Իսկարիովտացին էր: Հուդան միակն էր առաքյալների մեջ, որ կռահեց Հիսուսի գաղտնի աստվածությունն ու նրա սարսափելի նպատակը: Բանը նվաստացել էր մինչև մահկանացուի աստիճան. Հուդան՝ Բանի աշակերտը, կարող էր նվաստանալ մինչև մատնիչի (ստորության մեջ ամենավատթարագույն մեղքը) և անշեջ կրակի հավերժական բնակիչ լինելու աստիճանի: Ցածրագույն կարգը բարձրագույնի հայելին է, երկրի ձևերն համապատասխանում են երկնքի ձևերին, մաշկի խալերը անբիծ աստղախմբերի քարտեզն են: Հուդան ինչ-որ ձևով արտացոլում է Հիսուսին: Այստեղից էլ ուրեմն՝ երեսուն արծաթի ու համբույրի, Անեծքը հաստատող կամավոր մահվան բացատրությունը: Նիլս Ռունեբերգն այսպես է բացատրում Հուդայի առեղծվածը:
Քրիստոնեական դավանանքի բոլոր աստվածաբանները միահամուռ հակաճառեցին նրան: Լարս Պետեր Էնգստրյոմը նրան ամբաստանեց սուրբ Երրորդության միասնության անգրագիտության մեջ կամ որպես զանցառուի, Axel Borelius-ը՝ Հիսուսի մարդկայնությունը մերժող դոսեատների աղանդը վերականգնելու, Լունդի երկաթյա եպիսկոպոսը նրան մեղադրեց Սուրբ Ղուկասի ավետարանի քսաներկուերորդ գլխի երրորդ պարբերությանը հակասելու համար:
Այս բազմազան բանադրանքներն ազդեցին Ռունեբերգի վրա, և նա աստիճանաբար վերակազմեց իր պարսավված գիրքն ու փոխեց հայեցակետերը: Հօգուտ իր հակառակորդների հրաժարվեց աստվածաբանական ասպարեզից և նույնանման, անուղղակի ապացույցներ բերեց՝ այս անգամ արդեն բարոյական բնույթի: Ընդունեց, որ «Ամենակարողության անհուն հնարքներով օժտված» Հիսուսը մարդկային մեղքերը քավելու համար ոչ մի մարդու օգնության կարիքը չուներ: Հետո ժխտեց բոլոր նրանց, ովքեր հաստատում էին, որ անբացատրելի մատնիչի մասին ոչինչ չգիտենք. գիտենք, ասաց նա, որ Հուդան եղել է առաքյալներից մեկը, ուստի նա էլ էր այն ընտրյալներից, որ ազդարարել է երկնային արքայությունը, բուժել հիվանդներին, մաքրել բորոտներին ու սատանաներ հալածել (Մատթեոս, 10, 7-8, Ղուկաս, 9, 1): Մարդ, որին Փրկիչը այդպիսի հատկություններով է օժտել, մեզնից պահանջում է, որ իր արարքներին ամենալավ բացատրությունները տանք: Նրա ոճիրը (ինչպես ոմանք են արել՝ նշելով Հովհաննեսին, 12, 6) ագահությամբ բացատրել՝ կնշանակի ապավինել ամենաթույլ կռվանին: Նիլս Ռունեբերգն առաջարկում է հակառակ շարժառիթը՝ չափազանցված և նույնիսկ անսահման ճգնավորությունը: Ճգնավորը պղծում ու տանջում է իր մարմինը Աստծու փառքի համար, Հուդան նույնն արեց, բայց իր հոգու հետ: Ինչպես ուրիշները ավելի նվազ արիությամբ հաճույքից հրաժարվեցին, նա հրաժարվեց պատվից, բարուց, խաղաղությունից, երկնային արքայությունից [8]: Սահմռկեցուցիչ պարզությամբ նա կանխամտածեց իր մեղքերը: Շնության մեջ քնքշանք ու նվիրում կա, սպանության մեջ՝ քաջություն, ամբարշտության ու պղծության մեջ՝ սատանայական ինչ-որ փայլ: Հուդան առաքինությունների կողմից չարդարացվող մեղքերն ընտրեց՝ վստահության չարաշահումը (Հովհաննես, 12, 6) և մատնությունը: Մեծագույն համեստությամբ ինքն իրեն բարի լինելու անարժան համարեց: Պողոսը գրել է՝ «Նա, ով պարծենում է, թող պարծենա Տիրոջով» (Ա Կորնթ., 1, 31): Հուդան Դժոխքը որոնեց, քանզի Տիրոջ երջանկությունը բավարարում էր նրան: Խորհեց, որ երջանկությունը բարության պես աստվածային հատկանիշ է, և որ մարդ չի կարող դրան տիրանալ [9]:
-------------------------------
1. «Անկման մեջ կարծես թե ինչ-որ հուսալիություն կա»: Թ. Է. Լոուրենս, «Իմաստության յոթ գագաթ» (անգլ.):
2. Գիրք ընդդեմ բոլոր աղանդների (լատ.):
3 Շարույթ (լատ.):
4. Քրիստոս և Հուդա (շվեդ.):
5. Գաղտնի փրկիչներ (շվեդ.):
6. Գաղտնի փրկիչ (շվեդ.):
7. Հետևաբար (լատ.):
8. Բորելիուսը արհամարանքով հարցնում է. «Ինչու՞ նա չհրաժարվեց ուրանալուց, ինչու՞ չհրաժարվեց ուրացման ուրացումից» (հեղ.):
9. Eeclides de Cunha-ն Ռունենբերգին անծանոթ մի գրքում գրում է, որ Կանուդուսի աղանդապետ Antonio Conselherio-ի համար առաքինությունը «գրեթե անխղճություն էր»: Արգենտինացի ընթերցողը համանման հատվածներ կհիշի Ալմաֆուերտեի ստեղծագործություններից: Ռունեբերգը «Sju insegel» խորհրդապաշտական հանդեսում հրատարակեց մի խիստ նկարագրողական պոեմ՝ «Գաղտնի ջուրը». առաջին քառյակները պատմում են խառնաշփոթ մի օրվա դեպքերի, վերջինները՝ սառած ջրամբարի հայտնության մասին. բանաստեղծն ասում է, որ այդ խաղաղ ջրերի պահպանումը սրբագրում է մեր անօգուտ բռնությունը և ինչ-որ ձևով թույլատրում ու քավում է այն: Պոեմն այսպես է ավարտվում՝ «Երանելի են անտառի ջրերը իսկ մենք կարող ենք չար լինել ու տառապել» (ծան. հեղ.):
Էջանիշներ