ԽՍՀՄ: Փրկությո՞ւն, թե՞ չարիք

[Artgeo]

Մոդերատորական: Թեման առանձնացվել է Հայ հասարակության խնդիրներն ու բարդույթները թեմայից:

[Katka]

Երկար դատարկ մնաց ինչ-որ էս թեման

Իմ կարծիքով մեր հասարակության բարդույթներից շատերի հիմքում ընկած է 70-ամյա կոմունիստական զոնան և այդ զոնայից անչափ կտրուկ ազատվելը:/Դրանից առաջվա զոնաները դեռ չեմ հաշվում/:

Մարդիկ դա պարզապես չմարսեցին:
սկսեց գործել "Չտեսան պատից կախ, տեսան ճակտից կախ" հինավուրց հայկական ճշմարտությունը:

Ջինս չկար, արտասահմանյան արվեստ /գրեթե բոլոր բնագավարները/ չկային, տելե չկար, սեքս չկար վերջապես:

Ու հետո հանկարծ ու հոպ: Ամեն ինչ էլ կա:
Սկսեցին աճել ջեբի օլիգարխները, ապառիկով հարուստները, մարդիկ սկսեցին վախենալ և անկածել ավտոյի համարներից, սկսեցին նկարահանել ոչինչ չասող սերիալներ, կտրել ծառեր, բետոնապատել հողը ու դիվաններ դնել. կաֆե ա կոչվում..Ինքնաթիռում վայրէջքից առաջ վեշերը հավաքել ու առաջանալ...կարծես 3-րդ մաս էր գնում մարշուտկով: Հերթում առաջ ճխտվել: Ու տենց:

Պատճառը? Կարդացածության, դաստիարակության, կրթության պակաս կամ բացակայություն: Օրենքն անտեսելու մոլուցք: Փողի, պաշտոնի աստվածացում:
"Գյոռդ չես տանելու" ասացվածքի անտեսում:

Պայքարելու ձևեր? Ինքնակրթում, հանդուրժողականություն, վախի բացակայություն:
ՀԱՐԳԱՆՔ:

Ավելի մանր բարդույթներից էլ կխոսեմ: Ուշոտ:
Ափսոս` մենակ փնովել ստացվեց, թեև թեմայի հեղինակը դա չէր ուզում:

Եթե չլիներ սովետը, մենք այլ կլինեի՞ նք:
Մենք սիրում ենք ենթարկվել և կատարել ուրիշների ասածները: Մեր հասարակության հիմնական խնդիրը և բարդույթը այն է, որ մենք գոռում ենք ազատության և անկախության(մարդու անկախության մասին է խոսքս) գաղափարի մասին, բայց չենք զգում ու չենք հասկանում դա ինչ է:

[Գալաթեա]

Եթե չլիներ սովետը, մենք այլ կլինեի՞ նք:
Մենք սիրում ենք ենթարկվել և կատարել ուրիշների ասածները: Մեր հասարակության հիմնական խնդիրը և բարդույթը այն է, որ մենք գոռում ենք ազատության և անկախության(մարդու անկախության մասին է խոսքս) գաղափարի մասին, բայց չենք զգում ու չենք հասկանում դա ինչ է:

Հա, Կատկա, այլ կլինեինք:
Մեզանում շատ բացասական երևույթներ, որոնցից ամենազզվելին կաշառակերություն է, հենց սովետի նվերն էր:

Ազատությունը չհասկանալու խնդրիրը գալիս է դեռ արյունից: Դեռ էն ժամանակվանից, երբ ով չէր ալարում գալիս մեր ազգի վրայով անցնում էր` բռնաբարելով ու կոտրելով արժանապատվության բոլոր հնարավոր նշույլները:

Էդ դարերով կոտորվելը, ոչնչանալու ահը, գերու հոգեվիճակը վերածվել են մենթալիտետի, որը շանս ուներ վերանալու, եթե կոմունիզմը, կրկնում եմ, կոմունիզմը, և ոչ թե սոցիալիզմը, 70 տարի շարունակ մեզ չտար երշիկային ազատություն`փոխարենը խլելով հոգեվորն ու մտավորը:

[Katka]

Հա, Կատկա, այլ կլինեինք:
Մեզանում շատ բացասական երևույթներ, որոնցից ամենազզվելին կաշառակերություն է, հենց սովետի նվերն էր:

Ազատությունը չհասկանալու խնդրիրը գալիս է դեռ արյունից: Դեռ էն ժամանակվանից, երբ ով չէր ալարում գալիս մեր ազգի վրայով անցնում էր` բռնաբարելով ու կոտրելով արժանապատվության բոլոր հնարավոր նշույլները:

Էդ դարերով կոտորվելը, ոչնչանալու ահը, գերու հոգեվիճակը վերածվել են մենթալիտետի, որը շանս ուներ վերանալու, եթե կոմունիզմը, կրկնում եմ, կոմունիզմը, և ոչ թե սոցիալիզմը, 70 տարի շարունակ մեզ չտար երշիկային ազատություն`փոխարենը խլելով հոգեվորն ու մտավորը:

Քո գրածների հետ ես համամիտ եմ, բայց իմ մոտ անընդհատ այնպիսի զգացողություն է, որ եթե չլիներ սովետը, մեկ է` մենք նույնն էինք լինելու: Երկար ժամանակ է անցել սովետից և ինչ... չենք փոխվում. նույն խորամանկ, առևտրական, օրենք չսիրողն ենք ու ամենակարևորը` պատճառ ու արդարացում մեր մոտ միշտ կա:
Իսկ ինչպիսի՞ ն կլինեինք, եթե չլիներ սովետը...Նույն` սրան-նրան ենթարկվող հայը:

Հ.Գ. Չեմ ուզում, որ մեր հասարակությունը այսպես խղճացած լինի:

[dvgray]

Հա, Կատկա, այլ կլինեինք:
Մեզանում շատ բացասական երևույթներ, որոնցից ամենազզվելին կաշառակերություն է, հենց սովետի նվերն էր:

կարծում եմ որ կաառակերությունը ավելի շատ "ռուսների", … կամ "թուրքերի"… կամ "պարսիկներ" … նվերն է: իսկ եթե ավելի շատ ընդհանրացնենք, ապա կաշառքը որպես "օրինական" միջոց, պարտադրվում էր բոլոր իմպերիաների կողմից, և իմիջայլոց հենց այդ կաշառքն է իմպերիան քանդելու լավագույն զերքը:
…

[Katka]

կարծում եմ որ կաառակերությունը ավելի շատ "ռուսների", … կամ "թուրքերի"… կամ "պարսիկներ" … նվերն է: իսկ եթե ավելի շատ ընդհանրացնենք, ապա կաշառքը որպես "օրինական" միջոց, պարտադրվում էր բոլոր իմպերիաների կողմից, և իմիջայլոց հենց այդ կաշառքն է իմպերիան քանդելու լավագույն զերքը:
…

Ինչպե՞ ս: Ո՞ ր իմպերիայի ոչնչացումն է կաշառքի արդյունք:

[dvgray]

Ինչպե՞ ս: Ո՞ ր իմպերիայի ոչնչացումն է կաշառքի արդյունք:

օրինակ Թուրքական, Ռուսական, հետո Սովետ կոչվող հաջորդ ռուսական, հիմա եթե սենց շարունակվի, Ամերիկյան /ԱՄՆ/

[Katka]

օրինակ Թուրքական, Ռուսական, հետո Սովետ կոչվող հաջորդ ռուսական, հիմա եթե սենց շարունակվի, Ամերիկյան /ԱՄՆ/

Գիտես , երբ կասեի, որ այդ իմպերիաները ոչնչացել են, եթե ոչնչանար նաև կաշառակերությունը: Եթե նրանց գործը շարունակող չլիներ: Բայց այն, որ մեկի տրամաբանական ավարտից հետո նույն գործը, գործընթացները շարունակում են ուրիշները, ուրեմն իմպերիան ապրում է: Կաշառակերությունը մի հզոր իմպերիա է, որի հիման վրա կառուցվում են մնացած բաները...

[One_Way_Ticket]

Կներեք, բայց եթե Սովետը չլիներ, նախ և առաջ հարց է` ընդհանրապես հիմա կլինեինք թե չէ (ցեղասպանությունը կարմիր բանակը կասեցրեց), երկրորդն էլ, այսօր ունեցածներիս մեծ մասը բացառապես սովետի շնորհիվ ունենք: Դուք պատկերացնու՞մ եք, հայերը ինքնուրույն մետրո կառուցեին Գյումրու երկրաշարժից շատ քիչ ժամանակ անց այնտեղ սովետը մի խոշոր թաղամաս կառուցեց: Իսկ ի՞նչ արեցինք հայերս հետո: Արդեն ավելի քան 20(!) տարի է անցել, իսկ երկրաշարժը ոնց որ երեկ տեղի ունեցած լինի: Մարդիկ իրենց աշխատանքով էին ապրում, ոչ թե բարեկամների ուղարկած փողերով: Շարունակե՞մ:

[Artgeo]

Կներեք, բայց եթե Սովետը չլիներ, նախ և առաջ հարց է` ընդհանրապես հիմա կլինեինք թե չէ (ցեղասպանությունը կարմիր բանակը կասեցրեց), երկրորդն էլ, այսօր ունեցածներիս մեծ մասը բացառապես սովետի շնորհիվ ունենք: Դուք պատկերացնու՞մ եք, հայերը ինքնուրույն մետրո կառուցեին Գյումրու երկրաշարժից շատ քիչ ժամանակ անց այնտեղ սովետը մի խոշոր թաղամաս կառուցեց: Իսկ ի՞նչ արեցինք հայերս հետո: Արդեն ավելի քան 20(!) տարի է անցել, իսկ երկրաշարժը ոնց որ երեկ տեղի ունեցած լինի: Մարդիկ իրենց աշխատանքով էին ապրում, ոչ թե բարեկամների ուղարկած փողերով: Շարունակե՞մ:

Այ սենց ձեռքի թեթև շարժումով ջնջվեց Հայաստնի պատմությունից Հայաստանի առաջին Հանրապետությունը՝ ժողովրդական երկիր, եվրոպական ազատ արժեքներով ու պետականության համար բոլոր անհրաժեշտ ինստիտուտներով, այդ տարիներին հիմնադրված Երևանի Պետական Համալսարանով: Չի եղել ու պլծ: 1915 թվականն էր, հետո ռուսի «օրհնված ոտքը» 1921-ին, օրհնված Ստալինը 1930-ականներին, օրհնված պատերազմը կոմկուսի համար 1941-45 թվականներին, 60-ակնների լճացումը, ազատության համար պայքարողների անտախցեր նստեցնելը, անիծյալ Գորբաչյովը, տականք ու զզվելի Հայոց Համազգային Շարժումը ու օրհնյալ սովետի վերացումը: ԷՆ Ստալինի ժամանկները անցավ գինաց... Վայ թաղեմ Գորբաչյովին, սկազած նե բոյուս...

Ավելացրեք ցուցակին, զզվելի ու նոխկալի խորհրդային տարիները նոստալգիայով հիշելը: Սա մեծ բարդույթ ու խնդիր ա, որի լուծումը ես ցավոք չունեմ:

[Գալաթեա]

Կներեք, բայց եթե Սովետը չլիներ, նախ և առաջ հարց է` ընդհանրապես հիմա կլինեինք թե չէ (ցեղասպանությունը կարմիր բանակը կասեցրեց), երկրորդն էլ, այսօր ունեցածներիս մեծ մասը բացառապես սովետի շնորհիվ ունենք:

Ցեղասպանությունը կասեցրեց, որովհետև դա իրեն ձեռնտու էր։
Հետո տարածքներ տվեց թուրքերին, որովհետև դա իրեն ձեռնտու էր։

Ինչ էլ ունենք՝ ձեռնտու էր մեզ տալ, որովհետև Սովետական Հայաստանն իր այժմյան բզկտված տարածքով իրենց պետք էր։

Ու իր տված բարդույթներից ամենաանկառուն էլ հենց այն է, որ հիմա մարդիկ նստած մտածում են՝ հայա հայա..ինչ ժամանակներ էին է..կարագը մի ռուբլի էր, հացն էլ՝ 50 կոպեկ։

Մարդկանց մտքերի վրա բռնանալով կայսրություն կառուցեցին։ Առաջնորդի նկարի վրա փռշտայիր՝ 100 տարով ձրի ուղեգիր Սիբիր։ Հանրօգուտ աշխատանքների։ ԱՆձի պաշտամունք, որ մինչև հիմա մեծ սերնդի արյան մեջ նստած ա։

Ու ո՞վ է ասել, որ սովետը չլիներ՝ վարի էինք գնալու։
Կլիներ այլ գոեպոլիտիկա, որն էլ կթելադրեր իր օրենքները։ Ու դա ուզած չուզած լինելու էր եվրոպականը։

Եվրոպայում մետրո չկա՞։

[One_Way_Ticket]

Ես շատ լավ հասկանում եմ, որ ամեն մեկն էլ իր շահերն է հետապնդում ու ռուսները ինչ որ արել են մեզ համար, սեփական շահերից ելնելով են արել։ Այդ հարցը քննարկելն անգամ անիմաստ է։

Սակայն Խորհրդային Միությունը իրոք կառուցեց մեր երկիրը։ Եվ ոչ միայն մեր երկիրը։ Նաև իր կազմի մեջ մտնող մնացած երկրները։ Եվ այդքանով էլ չսահմանափակվեց։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո վերակառուցեց ավերված արևելյան Եվրոպան։ Իսկ հիմա ինձ ասեք որևէ օտարազգի պետություն, որի համար Ամերիկան ինչ-որ բան է արել բացի ռմբակոծելուց։ Մենակ չասեք՝ Վրաստանը։

Ավելացրեք ցուցակին, զզվելի ու նոխկալի խորհրդային տարիները նոստալգիայով հիշելը: Սա մեծ բարդույթ ու խնդիր ա, որի լուծումը ես ցավոք չունեմ:

Չեմ հասկանում ինչու են մարդիկ Խորհրդային Միության հարցում այդքան ծայրահեղական։ Մի կողմում պապիկներն են, որ նստում են նարդու սեղանի շուրջ, գցում դոռտ ջարն ու Գալաթեայի ասածի նման սկսում հիշել հացի ու կարագի գինը ու փառաբանել սովետը։ Մյուսն կողմում էլ մարդիկ են (որպես կանոն ավելի երիտասարդ ու մի երկու ամսով Եվրոպայում կամ Ամերիկայում եղած), որոնց մոտ խորհրդային շրջանը բացառապես ասոցիացվում է Ստալինյան ռեպրեսսիաների ու այլ բացասական երևույթների հետ, իսկ արևմուտքը՝ ազատ, ապահով ու երջանիկ կյանքի հետ։ Իրականում ամեն ինչ ՇԱՏ ավելի բարդ է։

[dvgray]

Սակայն Խորհրդային Միությունը իրոք կառուցեց մեր երկիրը։

սովետական միությունը քանդեց մեր երկիրը, եղած չեղածը բառիս բուն իմաստով նվիրեց թուրքերին, ավելի ճիշտ կատարեց տարածքների փոխանակում, հայերիս հողերը փոխանակելով Ղրիմի հետ:
սովետը դրանից հետո սպանեց, ոչնչացրեց, վերացրեց ամեն մի մտածող, խելոք "օբեկտ", որը հարդիպեց իր ճանապարհին Հայաստանում, որոնք այստեղ էին իջևանել ռուսների դավաճանական վարքագծից հետո Կարսում և հարակից տարածքներում՛:
դրանից հետո, ու մինչև հիմա ներառյալ հայերը կառուցում են ու շենացնում ռուսաստանները, դրա դիմաց ստանալով ստորացուցիչ "ստատուս", և երեխաների կոտորած:

այսքանից հետո էլ որ մենք քարու քանդ եղած "զավոդներ" համար "հիշում ու երնեկ ենք տալիս սովետին", ապա մի բան կարելի է ասել, որ ստրկամիտ ենք, այսիքն մեր ՄԻՏՔԸ ՍՏՐՈՒԿԻ է: ցանկացած իրան հարգող մարդ չի համբուրի իրա հորն ու մորը տանջամահ անողի աջը:

[One_Way_Ticket]

Իսկ անգլիացիներն ու ֆրանսիացիներն ի՞նչ են արել: Նրանք չէի՞ն, որ գրավեցին օտարազգիների հողերը, նեգրերին ստրուկներ սարքեցին և ստիպեցին իրենց համար աշխատել: Ազգի մտածելակերպը մի դարում չի փոխվում, Եվրոպացիների այսօրվա արտաքին բարի տեսքի ու "политкорректность"-ի հետևում թաքնված է սուր ռասիզմ և խոր ատելություն մնացածների նկատմամբ: Ու հույս չունենաք, թե երբևէ նրանք Հայաստանի համար կանեն գոնե այնքան, ինչքան ռուսներն են արել:

P.S. Եթե մի օր պատերազմ սկսվի Ամերիկայի ու Ռուսաստանի միջև, ես ռուսների կողմն եմ կանգնելու:

[Lion]

Կարելի է ասել, որ հայ ժողովուրդը ծանոթ չէ իր իրական պատմությանը: Սովետական շրջանում հրատարակված հայ ժողովրդի պատմության դասագրքերը, մենագրությունները և այլ աշխատությունները հայոց պատմության վերաբերյալ ձևավորվել են խիստ թյուր կարծիք: Բանն այն է, որ վերջիններս մի քանի տեսանկյունից լիովին աղավաղում էին իրականությունը և տալիս էին խեղաթյուրված պատկերացում հայ ժողովրդի պատմության վերաբերյալ: Մասնավորապես.
1. դրանք բոլորը գրված էին այն ոգով, որ հայ ժողովուրդը մշտապես, ի սկզբանե եղել է թույլ, հալածված ազգ, և մշտապես կարիք է ունեցել և թերևս այժմ էլ ունի (վերջին հանգամանքը հատկապես էր ընդգծվում ու կարևորվում) <<Մեծ եղբոր>> հովանավորության: Տառապելով հենց այս ոճով պատմությունը ներկայացնելու մարմաջով` մեր մասնագետները կամ ընդհանրապես ուշադրություն չեն դարձրել Հայոց բանակի պատմությանը, ռազմական տարեգրությանը կամ էլ ներկայացրել են այն խիստ աղքատիկ, ուշադրություն դարձնելով միայն այնպիսի փաստերի վրա, որոնք ուղղակի հնարավոր չէր չտեսնել: Մնացած փաստերը, որոնք երբեմն ուղղակի զարմացնում են ռազմական գործողությունների նկարագրման մանրամասնությամբ, այս մասնագետների թեթև ձեռքով հեշտությամբ հայտարարվեցին վիպական, որպես ժողովրդական բանահյուսություն նմուշներ, ասքեր, վեպեր, մի խոսքով ամեն ինչ, բացի իրական լինելուց: Խոսքը մասնավորապես վերաբերվում է Փավստոս Բյուզանդի, Հովհան Մամիկոնյանի, Շապուհ Բագրատունու, մասամբ էլ Մովսես Խորենացու, Սեբեոսի, Մովսես Կաղանկատվացու և այլոց աշխատություններին: Բանը հասել է նույնիսկ նրան, որ կասկածի տակ է առնվել համեմատականորեն նոր ժամանակներին վերաբերվող Ստեփանոս Շահումյանի աշխատության զգալի մասը: Բայց նույնիսկ այս ֆոնի վրա ապշեցուցիչ է, որ այս աղբյուրներում նշված հենց անհաջողություններն ու պարտություններն են ընդունվում առանց կասկածի, իսկ հաջողությունները ժխտվում են: Այսպես. անառարկելի ճշմարտություն է համարվում Հովհան Մամիկոնյանի բերած այն տեղեկությունը, որ երբ Արաբական խալիֆության բանակը 639 նոյեմբերին մտավ Տարոն, պարտության մատնեց Հայկական բանակին: Սակայն չեն ընդունվում նույն այդ պատմիչի կողմից նույն աշխատության մեջ արձանագրված Փոքր Վարդանի ապստամբության (Մարզպանական Հայաստանի V ապստամբության) (572-590) և Մարզպանական Հայաստանի VII ապստամբության (620-628) հաղթական դրվագների կամ Հյուսիսային II պատերազմի (313-315) ընթացքում Հայկական բանակի մղած հաղթական ճակատամարտերի իրական լինելը,
2. դրանք գրեթե բոլորը գրված են խորը հոգեբանական կոմպլեքսով: Այս աշխատությունները կարծես ամեն կերպ ընդգծում են, որ հայ ռազմական հաջողությունները կամ ընդհանրապես իրականության մեջ բացակայել են կամ էլ եղել են խիստ էպիզոդիկ, որպես բացառություն: Մեծամասամբ խոսվում է միայն Տիգրանյան Հայաստանի, այն էլ որպես մի թույլ պետության մասին: Հայոց պատմության այն դրվագների վերաբերյալ, որոնք արտոցոլում են որևէ աշխարհակալ կայսրության դեմ հաղթական մի պատերազմ կամ ճակատամարտ, կա խիստ թերհավատ մոտեցում և լավագույն դեպքում այդ տվյալները հայտարարվում են վիպական: Հիշում եմ, թե այս մտայնությամբ տառապող մի հայտնի պատմագետ հեռուստատեսությամբ ինչպես էր ներկայացնում հայոց պատմությունը` որպես չդադարող անհաջողությունների և պարտությունների շարան: Նույնիսկ բանը հասավ նրան, որ հեռուստադիտողներից մեկը հարց ուղղեց հարգարժան գիտնականին, թե ինչո՞ւ է նա ներկայացնում միայն անհաջողությունները, մի՞թե հաջողություններ չեն եղել: Այս հարցին որևէ տրամաբանական պատասխան չստացվեց: Ավելին. մեր սովետահայ գիտնականները, եթե ունենան մի հարցի լուծման երկու ենթադրություն, աներկբայորեն կընտրեն այն մեկը, որը ցույց է տալիս Հայկական բանակի և Հայաստանի թուլությունը: Ընթերցող, եթե հանդիպես նման գիտնականներից մեկին, մի ալարիր և հարցրու, թե ինչու Ալեքսանդր III Մեծը (մ.թ.ա. 336-323) Հայաստանի հետ չպատերազմեց: Այս հարցին տասից տասը վստահ կպատասխանի, որ Հայաստանը այնքան փոքր ու աննշան երկիր էր, որ Ալեքսանդրը գերադասեց գնալ գրավել Միջին Ասիայի ամայի տափաստանները և հեռավոր Հնդկաստանը, քան հենց իր կողքին գտնվող և Քսենոֆոնի գովերգած Հայաստանը: Եվ ոչ ոք չի ասի, որ Հայաստանը հանդիսանում էր Արիական եռադաշինքի անդամներից մեկը պարսիկների ու մարերի հետ, և, որ եթե պարսիկները ջախջախվել էին, իսկ մարերը հպատակվել, ապա Հայաստանը զենքը ձեռքին պատրաստ էր պահում և հենց այս պատճառով Ալեքսանդրը չցանկացավ պատերազմել, մանավանդ որ հետագայում նրա ուղարկած մի ջոկատին հայերը ջախջախեցին: Իսկ այն, որ գովերգված հունա-մակեդոնական ֆալանգը տակտիկական տեսանկյունից բավականին անօգնական կլիներ լեռնային մարտերում (ինչը մինչ այդ ապացուցվել էր Քսենոֆոնի նահանջող բանակի մղած մարտերով), նրանցից ոչ ոքի մտքի ծայրով էլ չի անցնի: Սովետական շրջանի պատմական աշխատություններում հիմնականում խոսվում է միայն Արարատյան (այն էլ միայն վերջին շրջանի գրականության մեջ է, ուր գրեթե կասկածի տակ չի առնվում վերջինիս զուտ հայկական լինելը), Արշակունյաց, Բագրատունյաց և Կիլիկյան Հայաստանի ռազմական ուժերի մասին, քանի որ դա արդեն չտեսնել հնարավոր չէր: Սակայն նույնիսկ այստեղ ամեն ինչ ներկայացվում է խիստ դժգույն: Իսկ այլ և հատկապես պետականության կորստի ժամանակաշրջաններում հայկական ռազմուժի մասին գրեթե չի խոսվում և այն տպավորությունն է ստացվում, թե այն գոյություն չի ունեցել, մինչդեռ ըստ իմ ուսումնասիրության, շատ թե քիչ, բայց հայկական ռազմուժը երբեք չի դադարել գոյություն ունենալ, նույնիսկ XV-XVII դժնդակ դարերում: Սովետահայ պատմաբաններից ոչ մեկի կողմից ոչ մի լուրջ վերլուծության չի ենթարկվել Հայկական բանակի թվաքանակը, զորատեսակները ու զինատեսակները, բանակի և առանձին զորատեսակների ու զինատեսակների գործողության տակտիկան, գրեթե բացակայում են ճակատամարտերի նկարագրությունները, իսկ որոնք էլ նկարագրված են, նկարագրված են թերի, խիստ աղավաղված, միակողմանի, սովորաբար թշնամական կողմի տեղեկությունները որպես հավաստի և աներկբայելի ճշմարտություն ընդունելու, իսկ հայկական աղբյուրների տեղեկությունները ժխտելու, դրանց ու ընդհանրապես հայկական զինված ուժերին թերհավատորեն մոտենալու ոգով: Հաճախ լղոզված են <<բանակի պարտություն>> և <<բանակի կանոնավոր նահանջ>> հասկացությունները, որոնք թեև իրար շատ մոտ, բայց իրարից էականորեն տարբերվող հասկացություններ են (օրինակ` 451 թ-ի մայիսի 26-ի Ավարայրի ճակատամարտի պարագայում): Ոչ մի քիչ թե շատ լուրջ վերլուծության չի ենթարկվել Հայկական բանակի հակառակորդների մարտավարությունը, զորատեսակները, զինատեսակները, տակտիկան և հատկապես թվաքանակը,