Գագիկ Ջհանգիրյանի մեղադրական ճառը

[Հակոբ Գեւորգյան]

ԳԱԳԻԿ ՋՀԱՆԳԻՐՅԱՆԻ «ՊԱՅԹԵՑՐԱԾ» ԳՈՐԾԵՐԻՑ

ԱՐԹՈՒՐ ՄԿՐՏՉՅԱՆԻ ՈՂԲԵՐԳՈՒԹՅՈՒՆԸ

«Ես մինչև հիմա ինքնասպանություն չեմ գործել, որպեսզի բացահայտվի ճշմարտությունը»: Սրանք 19 տարեկանում մահվան դատապարտված Արթուր Մկրտչյանի բառերն են: Դրանք դեռ կախված են օդում, ինչպես և այն ճշմարտությունը, որ այդպես էլ այս տարիների ընթացքում Արթուրին չհաջողվեց լսելի դարձնել Նուբարաշենի թիվ մեկ մեկուսարանի պատերից այն կողմ: Ճշմարտության չբացահայտմամբ շահագրգիռ էին հենց նրանք, ովքեր ի զորու էին քանդել հանցագործության կծիկն ու անմեղ տղային վերադարձնել ազատությունը: Այսօր արդեն Արթուրի լինել-չլինելու հարցը որոշողներից մի քանիսը իրենք են հայտնվել նրա կարգավիճակում, մյուսները տեղ են զբաղեցնում վերին էշելոններում: Դեռ…
Մահապարտի իր խցից Արթուր Մկրտչյանը 1997թ. սկսած բողոքներ է հղել հնարավոր բոլոր ատյաններին (Գլխավոր դատախազին, ՆԳ և ԱԱ նախարարներին, ՀՀ գլխավոր և զինդատախազներին, ՀՀ նախագահներին՝ սկզբում Լևոն Տեր-Պետրոսյան, ապա՝ Ռոբերտ Քոչարյան), դիմել է հացադուլի, սակայն ապարդյուն. բոլոր դիմումներն, ի վերջո, վերադարձվում էին Զինվորական դատախազություն, իսկ զինդատախազ Գագիկ Ջհանգիրյանը միանշանակ մերժում էր նոր քննություն անցկացնելու բոլոր պահանջները:
Այսօր Ջհանգիրյանը որոշել է գայլի իր դիմակը փոխարինել «քաղբանտարկյալի» լուսապսակով. սա ամենամեծ ծաղրն է, որ կարող էր երբևէ հասցվել Թեմիդային: Միայն Արթուր Մկրտչյանի գործի օրինակով կարելի է պատկերացում կազմել, թե Գագիկ Ջհանգիրյանի ու նրա նմանների համար «քաղբանտարկյալ» հռչակվելը ինչու է դարձել կյանքի ու մահվան հարց. նրանց ձեռքի մի շարժումով խեղված բոլոր ճակատագրերի բացահայտման դեպքում` մահապարտի դատավճիռն ամենամեղմ հանգուցալուծումն է լինելու Հայաստանի Երրորդ հանրապետության «դիսիդենտների» համար:1997թ. հունիսի 18-ին Գերագույն դատարանի զինվորական գործերով դատական կոլեգիան 5 զինծառայողի սպանության մեղադրանքով մահապատժի դատապարտեց 19-ամյա Արթուր Մկրտչյանին: Դեպքը տեղի էր ունեցել 1996թ. հունիսի 11-ին Նոյեմբերյանի Կոթի գյուղում գտնվող զորամասի թիվ 18 պահակակետում: Զինվորական ծառայություն իրականացնող 7 զինվորներից 5-ը սպանվում են. Արթուր Չալաբյան, Արմեն Մանուկյան, Էմիլ Մաթևոսյան, Արմեն Մխիթարյան, Վարդան Մարտոյան: Ողջ են մնում երկուսը՝ Արթուր Մկրտչյանն ու Վիգեն Ծատուրյանը: Ի՞նչ է իրականում տեղի ունեցել: Ի՞նչը կարող էր դառնալ վեց ճակատագրերի կործանման պատճառ, եթե, իհարկե, սեփական ընկերների մահվան մեջ անմեղ մարդուն մեղադրելը Դոստոևսկու ոճրի՝ անպայմանորեն պատիժ ենթադրող հրամայականով, Վիգեն Ծատուրյանի համար ևս կործանված ճակատագիր չի վերապահում. սեփական խղճի հետ ապրելը շատ ավելի բարդ է, եթե, իհարկե, այն չես կորցրել: Այն, որ անկախության առաջին քայլերն անող Հայաստանի անկախ բանակը պետության առավել քան խոցելի օղակն էր, հայտնի է բոլորին: Պատերազմի տարիներին բոլոր հրեշավոր սպանություններն ու չբացահայտված հանցագործությունները սքողվում էին Արցախյան հերոսամարտով: Հետագա տարիներին որքան էլ վիճակը փոխվեց, այնուամենայնիվ, այդպես էլ չշտկվեց: Հարցերն այդպես էլ մնում են անպատասխան. լավագույն դեպքում ամեն ինչ վերագրվում է ոսոխի չարագույժ գնդակին:
Բանակն ապրել ու շարունակում է ապրել սեփական արտադրության օրենքներով ու կանոններով: Այդ օրենքները կամ դրանց իսպառ բացակայությունն առավել վտանգավոր են սահմանամերձ զորամասերում: Հենց նման մի զորամասում էլ տեղի է ունենում այս սպանությունը: Թիվ 18 հենակետ կոչվածը խիստ պայմանական մի բան էր՝ գաղտնիքի մշուշով պարուրված: Այստեղ տեղի էին ունենում մութ գործեր: Զոհված Վարդան Մարտոյանի հայրը պատմում էր, որ դեպքից 10 օր առաջ ցանկանում էր որդուն տեղափոխել այդ զորամասից, բայց նա չի համարձակվում: Հարևան Սայաթ-Նովա գյուղից Արարատ Պողոսյանը նույնպես ծառայել էր թիվ 18 հենակետում: Դեպքից մեկ շաբաթ առաջ ծնողները որդու խնդրանքով նրան տեղափոխում են մոտակա Կողբի զորամաս, իսկ երեք ամիս անց ստանում որդու խոշտանգված դիակը: Հիմնական խոսակցությունները թիվ 18 հենակետում զենքի վաճառքի հետ են կապվում: Մինչև 1996թ. ՀՀ ստացված բուլղարական 10 հազար ավտոմատներից Պաշտպանության նախարարությունում հաշվառվում են ընդամենը երկու հազարը: Մնացածի հետքը այդպես էլ չեն գտնում: Սա ընդամենը մի դեպք է: Այդ անհետացած զենքերով էլ հենց իրականացվում էին գործարքները: Անգամ շշուկներ կային, որ թիվ 18 հենակետից զենք էր վաճառվում սահմանից այն կողմ գտնվող ադրբեջանցիներին: Եվ շատ հավանական է, որ այս գաղտիքն էլ դարձել է շատերի կործանման պատճառը. պատկերացնել կարելի է ժողովրդի ցասումը, եթե բացահայտվեր, որ անգամ պատերազմի տարիներին խրամատի այս կողմում կռվող մեր զինվորին զենքը հասցնելու փոխարեն` այն վաճառել է թշնամուն՝ ապահովելով բուդոների, գասպարյանվովաների, ջհանգիրյանների անպատժելիության հետևանք լկտիությունը:
Հենց այս դժոխային իրականության խավարում էլ խաչ է քաշվում անմեղ պատանու ազատության վրա: Արթուր Մկրտչյանը 18 հենակետում չէր էլ ծառայում: Նա ծառայում էր 17-ում, իսկ 18 հենակետ գալիս է անզեն, քաղաքացիական հագուստը վերցրած՝ արձակուրդ գնալու նախօրեին: 5 զոհվածներից աչքաբացը Էմիլ Մաթևոսյանն էր. լինելով ծնողազուրկ՝ մնացած մորաքրոջ խնամքին, օրերով անցկացնում էր տանը, ֆռֆռում ըստ պահանջի՝ ռեստորաններ և այլն: Հենց նա էլ Արթուր Մկրտչյանին ասել էր, թե «AKCY» ինքնաձիգեր կան, հարկավոր է գնորդ գտնել: Երբ Արթուրը գալիս է թիվ 18 հենակետ, Էմիլը ՊՆ պետհամարանիշով «Նիվա» ավտոմեքենայով հենակետ եկած ՌՈ երեք աշխատակիցներին ներկայացնում է իբրև իր ծանոթներ: Սրանք էլ հենց ինքնաձիգերը բերողներն էին: Երկուսին Արթուրը աղոտ է հիշում. մեկի անունն Արմեն էր: Երրորդը մինչև օրս էլ Արթուրի հիշողության մեջ է իր «լկտի ժպիտով»: Տասը րոպե հետո խոսակցությունը վերաճում է թունդ վիճաբանության: Թե ի՞նչ չեն կարողանում կիսել հանցավոր գործարքի մասնակիցները, Արթուրին այդպես էլ մնում է անհայտ: Երեքից մեկն ավտոմատն ուղղելով նրան՝ ստիպում է ծնկի գալ: Այնուհետ լսվում են կրակոցներ: Թե ինչու՞ են իրեն ողջ թողնում, Արթուրն այդպես էլ չի հասկանում. հասկանում է, երբ արդեն բռնելուց հետո ամեն ինչ բարդում են իր վրա: Ոճրագործությունը քողարկելու համար անհրաժեշտ էին վկա և մեղադրյալ, վկա դառնում է Վիգեն Ծատուրյանը, իսկ մեղադրյալի դերը ընկնում է հանցագործության ժամանակ ծնկաչոք, գլուխը խոնարհած Արթուր Մկրտչյանին: «Նիվայով» եկած երեքը Արթուրին կարգադրում են մնալ տեղում, ասելով՝ «կգանք քեզ կտանենք մեզ մոտ»: Երբ որոշ ժամանակ է անցնում, շոկի մեջ գտնվող պատանին ոտքի է ելնում, դուրս գալիս և նոր միայն խրամատում տեսնում դիակներ: Վախեցած, չհասկանալով` ինչ է եղել, գլխապատառ փախչում է:
Վահրամ Խոռխոռունին Ռազմական ոստիկանությունը ոտքի է հանում: 14 օր շարունակ շրջափակում են Նոր Հաճնում գտնվող Մկրտչյանների բնակարանը՝ ահաբեկելով բոլորին: ՌՈ բերման են ենթարկում Շամշադինում ծառայող Արթուրի եղբորը՝ Գուրգենին: Նրան ենթարկում են անասելի խոշտանգումների Արթուրի ներկայությամբ. էլեկտրաշոկ, քիմիական թունավորումներ, ծեծ. Գուրգենը մինչև հիմա էլ հոսանքից վախենում է: