Գագիկ Ջհանգիրյանի մեղադրական ճառը

[Chuk]

1.Քրեադատավարական, քրեաբանական, քրեագիտական ու Սահմանադրական վերլուծություն:

Դատարանն ինձ աննախադեպ հնարավորություն է ընձեռել, իմի բերելու, ամփոփելու ու հանրությանը ի ցույց դնելու իմ ու իմ քաղաքական պատանդ, համախոհ ընկերների, համաժողովրդական շարժման ակտիվիստների ու շարքային անդամների դեմ սանձազերծած, ստալինյան տեռորի տարիներից ի վեր, Հայաստանում չտեսնված ծավալների հասնող քաղաքական ու իշխանական հալածանքների, ոստիկանական հետապնդումների, դատախազական ու դատական հաշվեհարդարների պատճառները, այդ ծանրագույն հանցագործությունների կատարմանը նպաստող պայմաններն ու իրական շարժառիթները:

Քանի որ նման հնարավորության առիթը Ջհանգիրյանին ներկայացված այս շինծու ու սին մեղադրանքն է, ես պարտավոր եմ իմ դատողություններն ու եզրահանգումները կառուցել ինձ առաջադրված մեղադրանքի շուրջ, քրեական դատավարության օրենսդրության հետ ֆորմալ, իրավական հակասության մեջ չմտնելու համար:

Միաժամանակ, Ջհանգիրյանին ամբաստանվող արարքը վերը թվարկված շղթայի միայն մեկ օղակն է, ուստի իմ ու իմ հարազատների նկատմամբ ձեռնարկած հալածանքների ու հարուցված քրեական հետապնդումների ստորև բացահայտվող պատճառները, պայմաններն ու շարժառիթները, լիովին ընդունելի, թույլատրելի ու տարածելի են ողջ շղթային բնութագրելու համար:

Ես, չկատարած հանցանքի մեջ հանիրավի ամբաստանվողս, պաշտպանական խոսքի կարիք չեմ զգում, ոչ միայն այն պատճառով, որ իմ պաշտպանները իրենց ճառում հանգամանորեն ու փաստարկված հերքեցին, քարը քարի վրա չթողեցին, հիմնահատակ ավերեցին ինձ առաջադրված իրավաբանորեն անգրագետ, որևէ օրինական հիմքից զուրկ, փուչ մեղադրանքը, այլև գործի նյութերով փաստարկված, հիմնավորված ապացուցեցին ի սկզբանե հայտնի ճշմարտությունը, որ Ջհանգիրյանը ոչ միայն որևէ հանցագործություն չի կատարել, այլև չհաջողած սպանության սադրանքի զոհ է դարձել, ենթարկվել ապօրինի բերման, ֆիզիկական հաշվեհարդարի, արհեստական ապացույցների վրա հիմնված մեղադրանքով ապօրինի ձերբակալման ու կալանքի և մոտ մեկ տարի պահվում է անազատության մեջ: Մինչդեռ նման ծանրագույն հանցագործություններ հրահանգած ու կատարած ստահակներից և ոչ մեկը մինչև այժմ քրեական պատասխանատվության չի կանչվել ու պատժի չի ենթարկվել:

Հանցավոր արարքների պատճառները, դրանց կատարմանը նպաստող պայմանները, շատ հաճախ, իրենց խտացված արտացոլումն են գտնում, արտահայտվում ու դրսևորվում հանցակազմի սուբյեկտիվ կողմի այնպիսի հատկանիշի մեջ, ինչպիսին արարքի շարժառիթն է կամ մոտիվը: Շարժառիթը շատ հաճախ բացահայտ է ու մակերեսին, արարքի արտաքին, ցուցադրվող ՙգունավորումն՚ է: Երբեմն էլ քողարկված ու թաքնված է մնում, ոչ միայն հանցագործության նախապատրաստության, հանցափորձի ու հանրորեն վտանգավոր արարքի կատարման ընթացքում, այլև դրանից հետո ևս:

Ուստի օրենսդիրը, այն բոլոր դեպքերում, երբ կարևորում է հանցավոր մտահղացման ձևավորման ու իրականացման գործընթացում որևէ շարժառիթի շեշտման նշանակությունը պարտադրված է լինում, շարժառիթը նախատեսել որպես հանցակազմի սուբյեկտիվ կողմի պարտադիր տարր, հատկանիշ` քրեական հետապնդման մարմնի ու դատարանի համար դրա բացահայտումն ու պարզաբանումը դարձնելով պարտականություն արարքի որակման, պատժատեսակի ու պատժաչափի ճիշտ սահմանման համար:

Բացի այդ,հանրորեն վտանգավոր արարքների կատարման շարժառիթների մի ողջ դաս (շահադիտական, խուլիգանական դրդումներ, այլ հանցագործություն թաքցնելու նպատակ, վրեժ և այլն) ՀՀ քրեական օրենսգիրքը բազմաթիվ հանցագործություններում նախատեսում է որպես արարքը որակյալ դարձնող հանգամանք, պատասխանատվության ու պատժի այստեղից բխող խստացված մոտեցումներով:

Շարժառիթը երբեմն թելադրող ու պարտադրող նշանակություն է ունենում, նաև հանցակազմի օբյեկտիվ կողմի, արարքի արտաքին դրսևորման համար, հանցագործին ստիպելով օգտագործել սեփական պաշտոնեական ու ծառայական դիրքը, իշխանական լիազորություններն ու ունեցած ազդեցությունների ողջ զինանոցը: Հանցագործությունների կատարման այս եղանակներով կատարված հանրորեն վտանգավոր արարքները` Սահմանադրական կարգի, պետության անվտանգության, պետական ծառայության, արդարադատության դեմ ուղղված հանցագործությունների համար ՀՀ քր. օր-ի պատասխանատվություն նախատեսող գլուխներում նախատեսվում են որպես հատուկ հանցակազմեր կամ արարքը որակյալ դարձնող ու պատասխանատվությունը ծանրացնող հանգամանքներ:

Քրեական իրավունքի տեսության մեջ ու քրեաբանությունում, ինչպես նաև քրեական իրավունքի պրակտիկայում բոլոր դեպքերում որոշիչը, դոմինանտը հանցավոր արարքի կատարման ներքին, սուբյեկտիվ մղումն է` արարքի շարժառիթը:

Այն դժվար բացահայտելի ու ֆիքսելի է հատկապես կազմակերպված ու պատվիրված հանցագործությունների դեպքում: Նման դեպքերում կազմակերպիչն ու պատվիրատուն շատ հաճախ ջանք չեն խնայում իրենց հանցավոր մտադրության իրական մղումները, շարժառիթները թաքցնելու պատրաստակամ կատարողներից, նրանց հրամցնելով հանցավոր մտադրության իրականացման պրիմիտիվ, հասարակ, հանձնակատարների ու նրանց արժեքային համակարգի համար ընկալելի մոտիվներ (որպես կանոն վրեժ, վիրավորանք, դավաճանություն, նյութական շահ, և այլն):

Չցանկանալով խորանալ հանցագործությունների պատճառա-պայմանային գործոնների համակցությունը ուսումնասիրող գիտության` քրեաբանության մեջ, նշենք որ որևէ հանցանքի իրական շարժառիթի (կամ շարժառիթների) բացահայտումը թե՛ տեսության մեջ և թե՛ իրավաբանական պրակտիկայում, չնչին բացառությամբ հանգեցնում է հանցագործության կատարմանը նպաստող բոլոր պատճառ-պայմանների, գործոնների լիարժեք բացահայտմանը:

Վկայակոչվածը կարծեմ բավարար է հիմնավորելու Ջհանգիրյանի նկատմամբ իրականացվող կազմակերպված, պատվիրված, քաղաքական ու քրեական հետապնդման իրական շարժառիթի, մոտիվի բացահայտման անհրաժեշտությունն ու կարևորությունը, ինչը իր հերթին մեզ, նաև դատարանին հնարավորություն կնձեռի լիարժեք պատկերացում կազմել իմ դեմ հարուցված բովանդակությամբ քաղաքական, ձևով` կեղծ-քրեական հետապնդումը ծնող բոլոր պատճառների և դրա կատարմանը նպաստող պայմանների մասին: Սույն նպատակին է նվիրված է լինելու մեղադրական ճառի հետագա ողջ շարադրանքը, այս դատավարության ընթացքում արդեն վերջին անգամ հուսալով, թե վերը նշված հանգամանքների բացահայտումը, դրանց հստակ ու մատչելի ներկայացումը ի վերջո կբացի Վարդանյան դատավորի կամավոր գոցած աչքերն ու ականջները:

Այստեղ ժամանակն ու տեղն է վկայակոչել ՀՀ Սահմանադրության 2-րդ հոդվածը. ՙՀայաստանի Հանրապետությունում իշխանությունը պատկանում է ժողովրդին: Ժողովուրդն իր իշխանությունն իրականացնում է ազատ ընտրությունների, հանրաքվեների, ինչպես նաև Սահմանադրությամբ նախատեսված պետական ու տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու պաշտոնատար անձանց միջոցով՚:

Եվ հատկապես, մեր դեպքում, ամենակարևոր պարբերությունը. ՙԻշխանության յուրացումը որևէ կազմակերպության կամ անհատի կողմից հանցագործություն է՚:

Եթե մենք իրավական, ժողովրդավարական երկիր ենք, իսկ մեր պետությանը բնորոշող այս հատկանիշները նախատեսված ու հռչակված են մեր մայր օրենքով, Սահմանադրությամբ, ուրեմն մենք պետք է հավատարիմ լինենք մեր ժողովրդի ընդունած Սահմանադրությանն ու օրենքներին: Հակառակ դեպքում պետք է հայտարարենք, որ երկրում իշխանության տերը այն բռնազավթած վարչախումբն է և նա է ՀՀ քաղաքացիների, նրանց Սահմանադրական ու բնական իրավունքների ու ազատությունների, ունեցվածքի ու սեփականության, ճակատագրերի տերը, հետևաբար կարող է նրանց հետ վարվել այնպես, ինչպես կցանկանա ինքնակալ խանը: Այդ դեպքում ավելորդ շքեղություններ են ոչ միայն Սահմանադրությունն ու օրենքները, այլև դատախազությունն ու դատարանը, դատավարություններն ու այլ “ձևականություններ” ևս:

Եվ այսպես սկսենք 2008թ. փետրվարի 22-ի ընդդիմության հանրահավաքում իմ ունեցած ելույթից: Սույն փաստը ուղղակիորեն առնչվում է ինձ մինչ այսօր ապօրինի անազատության մեջ պահելու հետ, այն հիմնավորմամբ, որ այդ ելույթի սղագրությունը ժամանակին հիմք է հանդիսացել ինձ պետական իշխանությունը յուրացնելու մեղադրանք առաջադրելու համար, իսկ այժմ էլ ներառված է այս քրեական գործի նյութերում:

Պետական բարձր պաշտոնյան, երկրի գլխավոր դատախազի տեղակալը, եկել էր Ազատության հրապարակ ու ելույթ էր ունեցել ընդդիմության հանրահավաքում:

Ելույթում իր մտահոգություն, դիտարկումներն էր հայտնել ընտրական շրջանում կատարվող մասայական ապօրինությունների, կեղծիքների, բռնությունների ու ահաբեկումների, օրենքի խտրական, քաղաքական նպատակահարմարությունից ելնելով կիրառման աննախադեպ դեպքերի կապակցությամբ, ի վերջո եզրակացնելով, որ ժողովուրդը ՀՀ նախագահ է ընտրել իրականում ընդդիմության թեքնածուին:

Միաժամանակ, որպես դատախազ, որպես իրավաբան ժողովրդին բռնությունների ու ապօրինությունների չդիմելու, զգաստության կոչ էր արել:

Բացի այդ ժամանակին լինելով ՙհոկտեմբերի 27՚-ի գործով հսկողություն իրականացնող դատախազ, կարծիք էր հայտնել, որ մայր գործից անջատված մասի վարույթը կարճվել է քրեա-դատավարական օրենսդրության կոպիտ խախտումներով, անտեսելով այն հանգամանքը, որ գործով լրացուցիչ քննության անհրաժեշտություն կար:

Հիմնականում այսքանը, ոչինչ էական ավելի:

Ինչ կանեին և ինչպես կվարվեին իշխանությունները ելույթի հեղինակի հետ, շատ թե քիչ քաղաքակիրթ, ժողովրդավարական երկրում:

Ամենայն հավանականությամբ ուսումնասիրման ու քննարկման առարկա կդարձնեին ելույթում նշված իրավախախտումների ու հանցագործությունների փաստերը: Գուցե և այդ նպատակով քաղաքական քննարկումներ նախաձեռնեին:

Քանի որ նախագահական ընտրությունների նախնական, պաշտոնեական հրապարակված արդյունքները չէր ընդունում, վիճարկում էր նաև Ազատության հրապարակում արդեն մի քանի օր շարունակ հավաքված, մի քանի հարյուր հազար ՀՀ ընտրողներ, նախագահական ընտրությունների արդյունքները որևէ կասկածից զերծ պահելու նկատառումներով, քվեարկության արդյուքների համատարած, հրապարակային վերահաշվարկ ու ստուգում կանցկացնեին, առաջին 3 տեղերը զբաղեցրած թեկնածուների վստահված անձանց մասնակցությամբ:

Հրապարակավ արված հայտարարությունները չհաստատվելու դեպքում, պետական պաշտոնյաին կազատեին զբաղեցրած պաշտոնից, զրպարտության բավարար հիմքեր լինելու դեպքում, կկանչեին քրեական պատասխանատվութան և այլն:

Հաստատվելու դեպքում` քրեական ու այլ բնույթի պատասխանատվության կկանչվեին բոլոր մեղավորներն ու պատասխանատուները:

Իսկ ինչպես են վարվել մեզ մոտ: Առանց ավելորդ ձևականությունների, Սահմանադրական ու օրենսդրական կոպիտ, անթաքույց խախտումներով, հաջորդ օրն իսկ ելույթ ունեցող պաշտոնյաին ազատել են զբաղեցրած պաշտոնից, ապօրինի զրկել դասային աստիճանից ու հրահանգել վերացնել ֆիզիկապես: Վերջինս չհաջողելով, ապօրինի ու անհիմն քրեական հետապնդում են հարուցել, ոչ միայն նրա, այլև ընտանիքի անդամների ու հարազատների դեմ:

Որն է նման աննախադեպ պետական հաշվեհարդարի ու քաղաքական վրեժխնդրության շարժառիթը, մոտիվը: Արդյոք պետական պաշտոնյաի կողմից քաղաքական ընդդիմությանը բացահայտ հարելը, համակրելը և այդ հողի վրա ծագած իշխանության հասարակ վրեժխնդրությունը, թե այլ պաշտոնյաների ու իրավապահների համաժողովրդական շարժումից հետ պահելու, թե մեկ այլ երրորդ մոտիվ ու նպատակ:

Մեր կարծիքով ռեժիմի նման անմարդկային, ես կասեի` միջնադարյան ինկվիզիցիային հատուկ գործողությունների իրական շարժառիթն ու մոտիվացիան շատ ավելի լուրջ են ու ծանրակշիռ, խորն ու քողարկված, ինչը հատուկ հետազոտության կարիք ունի:

Որպեսզի ձեռնարկվող ուսումնասիրությունը մեզ հանգեցնի ճշմարիտ հետևությունների ու եզրահանգման, հետազոտության տրամաբանական ինդուկցիոն մեթոդը փորձելու ենք անհրաժեշտաբար զուգակցել հասարակագիտական հետազոտություններին բնորոշ իրավաբանական, նկարագրական, ժամանակագրական (պատմական), վերլուծական մեթոդների հետ:

Այդ նկատառումներից ելնելով, իրադարձությունների շարադրանքն ու փաստերի վերլուծությունը անհրաժեշտ ենք համարում սկսել նախընտրական ժամանակաշրջանում երկրի պետական, հասարակական, քաղաքական կյանքում կարծրացած իրողությունների, ձևավորված քաղաքական ու ընտրական խաղի կանոնների, կեղծ կատեգորիաների ու արժեքների իրավական ու հասարակական գնահատականներից:

[Chuk]

2. Ձևավորված պետական, հասարակական-քաղաքական, տնտեսական իրողությունների համառոտ բնութագիրը:
2007թվականը Հանրապետությունում իշխանությունը ընտրությունների իմիտացիայով զավթած վարչախմբին, արտառոց ոչինչ չէր խոստանում: Ըստ ամենազգուշավոր կանխատեսում-գնահատականների անգամ, իշխանության թեկնածուն, առաջին իսկ փուլում վստահաբար, բավական մեծ խզումով, հաղթելու էր նախագահի թեկնածուի հիմնական հակառակորդ-հաճախորդներից որևէ մեկին: Եվ նման լավատեսական կանխատեսումների բոլոր հիմքերը կարծես առկա էին:

ՙՆախագահական ընտրություններ՚ կոչվող քաղաքական խաղի սցենարը մշակված ու մեկ-երկու անգամ խաղարկված էր:

Դրան նախորդած ԱԺ ընտրություններում Հանրապետական կուսակցությունը ընդդիմության ու նաև իշխանական մյուս ուժի նկատմամբ, տպավորիչ ՙհաղթանակ՚ էր տարել:

Քաղաքական մեծամասնության կոալիցիան ձևաորված, սանձված էր, յուրաքանչյուրի կերակրատաշտը բաժանված: Այնպես որ նրանցից իշխանական երկրորդ լուրջ թեկնածու առաջադրելը բացառված տարբերակ էր (անլուրջների մասին չնշեմ):

Արմատական ընդդիմությանը Աժ-ում սիմվոլիկ ներկայություն ուներ ու երկրի կառավարումից լիովին հեռացված էր, գոյության ու նախընտրական պայքարի նյութական միջոցներից իսպառ զրկված:

Երկիրը շարունակում էր ՙզարգանալ երկնիշ՚ տնտեսական ցուցանիշներով: Պետական պաշտոնյաներն ու գործարարները համատարած կոռուպցիայի ու մենաշնորհային տնտեսության հաշվին էլ ավելի էին հարստացել ու հղբացել, նախկինի նման պատրաստակամ էին թալանածի մասը որպես ընտրակաշառք բաժանելու ՙվեհ՚ գործին, հետագայում տասնապատիկը ձեռք գցելու իրական հեռանկարով:

Պետության արտաքին կոմպլիմենտար խաղը առայժմ հավասարապես ընդունվում էր թե հյուսիսում և թե արևմուտքում: Հյուսիսի ռազմական օժանդակություն ու աջակցությունը լրացվում էր արևմուտքի ֆինանսական հոսքերով ու բարեգործական ծրագրերով:

Հայաստանյան օրենսդրությունը Եվրոպական չափանիշներին հասցնելու աշխատանքները Խորհրդարանական Վեհաժողովի մոնիտորինգի խմբի կողմից պարբերաբար գնահատվում էր որպես առաջխաղացում:

Նախագահի ՙընդդիմության՚ հիմնական թեկնածու-հաճախորդները հայտնի էին, նրանց գնացուցակը սակարկված համաձայնեցված էր, գործելաոճը փորձարկված:

Մի խոսքով ռեժիմի թեկնածուի ճանապարհը մինչև բաղձալի նախագահական նստավայր ՙտեխնիկայի հարց էր՚, հարթ էր ու կանաչ:

Ճիշտ է պարտված թեկնածու-հաճախորդները (ըստ նախնական պայմանավորվածության) հրապարակավ ձևական ընդվզելու էին, համակիրների մեկ-երկու հանրահավաքում ընդդիմադիր չափավոր ելույթներ էին ունենալու, ընտրությունները կեղծողներին պատասխանատվության կանչելու կոչեր էին անելու: Չէր բացառվում նաև Սահմանադրական դատարան հասնելը: ՙԴե պետք է անենք, բա մեր ընտրազանգվածին ինչ պիտի պատասխանենք՚. հետո պիտի ասեին իշխանությունների հետ ստվերային հանդիպումներում: Իսկ սեփական համակիրենրին`. ՙթե ամեն ինչի գնացինք, էլ ատյան ու դատարան չթողեցինք, էլ ինչ կարող ենք անել՚: Իրականում կուլիսների ետևում ընթացող աճուրդում փորձելու էին բարձրացնել իրենց սակարկված-համաձայնեցված, մեկնարկային գինը, մատուցվող առանձին ծառայությունների դիմաց հատուկ գնացուցակով վարձատրվելու պայմանով:

Եվ ամենայն հավանականությամբ այսպես էլ ամեն ինչ ավարտվելու էր:

Ռեժիմի, պարագլուխներն ու նրանց մանկլավիկները լիուլի վայելելու էին գնված հաղթանակի արդյունքները, կեղծ ազգայնականներն, նժդեհացվածներն ու բարգավաճվածները շարունակելու էին նոր թափով հարստահարել ու թալանել երկիրն ու նրա հարստությունները, բազմապատիկ վերադարձնելով ընտրարշավում ստիպողաբար զոհաբերած միլիոնները:

Հաճախորդ-քաղաքական առաջնորդները նոր բնակարաններ, մեքենաներ ու գրասենյակներ կգնեին, գրքեր ու ծրագրեր կգրեին երկիրը քաղաքական ու տնտեսական ճգնաժամից հանելու մասին ու դրանք կբաժանեին արտաքնոցի թղթի սղությունից տառապող գյուղական բնակչությանը:

Շարունակելու էին դյուրահավատ ընտրողներին խաբել ՙօրինաց երկիր՚ կառուցելու իրենց վճռականությամբ, խոստանալու ու խաբելու էին վերադարձնել ԽՍՀՄ բանկերում ավանդներ ունեցողների խնայողությունները, պատճառաբանելով թե մեծամասնություն չեն կազմում խորհրդարանում ու կառավարությունում. ՙԱյ ուրիշ եթե ամբողջ պառլամենտն ու կառավարությունն իրենցը լինի՚:

Հեռուստատեսությունից համառորեն ամեն օր տուն սողոսկող գողական բանասացը ազգային բարեգործի կոչման դիմաց կշարունակեր հումանիտար դեղամիջոցներ ու հեռուստացույց բաժանել, իր բաղաձայն երգով, անտաղանդ զմրուխտներով ու ադամանդներով բռնաբարել հայ երգն ու երաժշտությունը:

ՙՈչ մի թիզ հող թշնամուն՚ հայրենանվեր ուժի առաջնորդները նորից կկանգնեին երկընտրանքի առաջ. համակերպվել ընտրախախտումների ու կեղծիքների հետ, ստանալ կրթության ու գիտության իրենց բաժինը, թե դառնալ ընդդիմություն` լուծումը հերթական անգամ հետաձգելով մինչև հաջորդ ընտրություններ:

Ընտրություններից ու արդարությունից ևս մեկ անգամ հիասթափված հայը ձեռքը կվերցներ պանդուխտի ցուպը, դատարկելով մեր գյուղերն ու բնակավայրերը, կհեռանար հայրենի եզերքից` կառուցելու ու շենացնելու օտարի տունն ու երկիրը:

Բայց դեռ 2007թ. աշունն էր:

[Chuk]

3. Նախընտրական պետական ահաբեկչություն ու ելակետային, ստարտային բացարձակ անհավասար պայմաններ:
Տասնամյա լռության ուխտը խախտած ՀՀ Առաջին Նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը Հայաստանի Հանրապետության անկախության օրը, սեպտեմբերի 21-ին, հանդես եկավ իր հայտնի ելույթով: Պետության հիմնադրի իրավունքով, և միայն Լևոն Տեր-Պետրոսյան պետական ու քաղաքական գործիչին հատուկ խորաթափանցությամբ, համակողմանի վերլուծության ու գնահատականի արժանացրեց նախորդ 10 տարիների ընթացքում Հանրապետությունում ձևավորված պետական կառավարման խանական, կլանային, մինչև ուղն ու ծուծը կոռումպացված ավազակապետական, տնտեսության` օլիգարխիկ, բացառապես մենաշնորհային արտոնությունների, երկրի ընդերքի ու բնական հարստությունների թալանի վրա հիմնված համակարգը, արտաքին անհեռատես, վնասակար ու կորստաբեր քաղաքականությունը, նաև Ղարաբաղյան հարցում:

Տրված վերլուծության գիտական խորությունը, դատողությունների ու եզրահանգումների անխոցելի տրամաբանությունը, հնչեցված բնորոշումների ու գնահատականների հստակությունն ու ճշգրտությունը, Լևոն Տեր-Պետրոսյանի վաղուց չլսված, հայեցի, գրագետ ու շիտակ խոսքը երկրի ճակատագրով մտահոգ, իր հողին ու ջրին անմնացորդ նվիրված հայ մարդուն վստահություն ու հավատ ներշնչեցին, թե դեռ ամեն ինչ կորսված չէ և ՀՀ Առաջին Նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը կմտնի նախագահական պայքարի հրապարակ, եթե համոզվի, որ իր վերադարձը քաղաքականություն հասունացած է ու սպասված, երկրում ազատության, սահամանդրական կարգի ու ժողովրդավարության վերականգնումը այլևս անհետաձգելի պահանջ է ժողովրդական լայն շերտերի ու արմատական հիմնական ընդդիմադիր ուժերի համար:

Հետո Առաջին Նախագահի այդ ելույթին պետք է հաջորդեին նրա այցերը հանրապետության մարզեր, շրջաններ, շփումները ժողովրդի, շինականի ու բանվորի հետ, նրա խորհրդապահական հանդիպումները քաղաքական կուսակցությունների ղեկավարների, նեղ` շրջանակային քննարկումները ապագա հնարավոր քաղաքական դաշինքի ներկայացուցիչների հետ, ունենալով միմիայն մեկ նպատակ` համոզվելու ու հաստատվելու իր ակտիվ քաղաքականություն վերադառնալու հնարավոր որոշման անհրաժեշտության ու անխուսափելիության մեջ:

Առաջին Նախագահի քաղաքական գործունեություն վերադառնալու առաջին ազդանշան` ելույթը անամպ երկնքում ճայթած ամպրոպի ազդեցություն գործեց Հայաստանյան պետական-քաղաքական շրջանակներում: Իշխանությունը տաս տարի բռնազավթած ռեժիմին ու նրա խամաճիկ քաղաքական մանկլավիկներին գցելով հոգեկան կոլապսի մեջ:

Վարչախումբն ու նրա քաղաքական սպասարկուները քաջ գիտակցում էին, որ Լևոն Տեր-Պետրոսյան պետական ու քաղաքական այրի, գիտնական ու հրապարակային գործիչի հետ իշխանական թեկնածուի մրցակցությունը, նախընտրական բանավեճերն ու քննարկումները անպտուղ ու անօգուտ, վերջինիս համար նույնիսկ կործանարար ձեռնարկներ ու նախաձեռնություններ կլինեն:

Տեր-Պետրոսյանի առաջին քայլին, իշխանական արձագանքը սպասեցնել չտվեց. ՙՆա փորձառու քաղաքական ու պետական գործիչ է, էդպիսի քայլի չի դիմի՚. կամ թե ՙԱռաջին Նախագահը առաջադրվելով, կդադարի առաջին նախագահ լինելուց և կդառնա շարքային ընդդիմադիր: Կարծես թե ՀՀ նախագահի թեկնածու պետք է առաջադրվեն բացառապես քաղաքական ու պետական փորձառություն իսպառ չունեցող անձիք, կամ էլ ՙշարքային ընդդիմադիր՚ լինելը թերություն, արգահատելի հատկանիշ, ժողովրդի բառով ասած« ՙայիբ՚ է:

Ու որպեսզի ռեժիմի պարագլուխների ու խոսափողների զգուշացումները Լևոն Տեր-Պետրոսյանն ու նրա շուրջ ձևավորվող քաղաքական համախոհների թիմը լուրջ ընդունեին, ընդդիմության արտոնված հերթական հանրահավաքի մասին, օրենքով նախատեսված կարգով, արդեն հոկտեմբերի 23-ին իրազեկող քաղաքական գործիչներին ու լրագրողներին, Երևանի կենտրոնում հազարավոր քաղաքացիների աչքի առաջ, հրահանգվեց ջարդ ու փշուր անել ու ձերբակալել, հրապարակավ “ցուցադրելով”. ՙթե թքած ունենք ցանկացած իրավունքի ու օրենքի վրա, լավ իմացեք, Ձեզ հետ էսպես ենք վարվելու:

Սակայն ինչքան էլ զարմանալի էր ու անսպասելի իշխանությունների համար, ոստիկանության ու հատուկ ջոկատայինների գազանաբարո, բռի առաջին գործողությունը որևէ արդյունք չունեցավ: Լևոն Տեր-Պետրոսյանը անձամբ գիշերով այցելեց ոստիկանական բաժին ուր պահվում էին իր համախոհները և այնտեղից դուրս եկավ նրանց հետ միասին, էլ ավելի ոգևորելով և համախմբելով իր թիմակիցներին:

Բայց Առաջին նախագահի համախոհների ու աջակիցների նկատմամբ ապօրինի հալածանքների ու հետապնդումների հրահանգը արդեն տրված էր և ավազակապետական պատժիչ թափանիվը կամաց-կամաց արագություն էր հավաքում: Սկսվել էր շարժման ակտիվիստներին ու համակիրներին ոստիկանական բաժիններ ապօրինի բերման ենթարկելու, նրանց հետ զրույց-սպառնալիքների, ֆիզիկական ծեծի ու հաշվեհարդարների, աշխատանքից` նրանց ու հարազատներին ազատելու, ապօրինի քրեական պատասխանատվության ենթարկելու ու քաղաքական ահաբեկման այլ միջոցների ու ձևերի ողջ ներկապնակի գործադրումը: Առաջին թիրախներից մեկը ընտրվել էր ԱԺ պատգամավոր Խաչատուր Սուքիասյանն ու նրա ընտանիքին պատկանող տնտեսական գործունեությունը, ով նման ֆինանսական կարողությունների տեր լինելով բավական չէ համարձակություն ու հանդգնություն էր ունեցել հրապարակավ արտահայտել իր քաղաքական կողմնորոշումները, այլև բացահայտ կանգնել ՀՀ Առաջին նախագահի կողքին:

Լևոն Տեր-Պետրոսյանին ՀՀ նախագահի թեկնածու առաջադրվելու մտադրությունից հետ պահելուն միտված նրա համախոհների ու շարժման ակտիվիստների նկատմամբ վարչախմբի ձեռնարկած ոստիկանական հալածանքներն ու ապօրինի քրեական հետապնդումները ՀՀ Առաջին նախագահին պարտադրեցին, օրենքով նախատեսված պաշտոնական առաջադրումից շատ ավելի վաղ, հայտարարել ՀՀ նախագահի թեկնածու առաջադրվելու իր որոշման մասին:

Այդ օրվանից վարչախումբը քաղաքական մանիպուլյացիաներով, ընտրակեղծիքներով ու լցոնումներով, ընտրակաշառքներով, պարտադրված քվեարկություններով, ու ահաբեկումներով իր վերարտադրվելու, համեմատաբար թավշյա սցենարը փոխարինեց զավթած իշխանությունը ամեն գնով պահելու, միջոցների մեջ խտրականություն չդնելու ծրագրով:

Ոչ միայն գործադիրի, ոստիկանության, հարկային, մաքսային, դատական ու դատախազության մարմինների, այլև ռեժիմի ազդեցության ու ֆինանսավորման տակ գտնվող բոլոր քաղաքական ուժերի, հասարակական կազմակերպությունների, մասնագիտական, ստեղծագործական ու հայրենակցական միությունների, ծագումով ղարաբաղցիների ու կիրովաբադցիների, մարզային ֆեոդալների, տեղական քյոխվաների ու իշխանիկների, պետական ու տնտեսական օլիգարխների, արտերկրներին ու նրանց կազմակերպություններին պատկանող ձեռնարկատերերի, հայերի համաշխարհային ու տիեզերական միությունների նախագահների, բազմիցս օգտագործման համար նախատեսված մտավորականների, կեղծ սոցիոլոգների, իշխանությունների հետ համագործակցող քրեական տարրերի ու հանցագործների, նրանց ֆինանսական միջոցների մի յուրօրինակ համընդհանուր զորահավաք-ստուգատես հայտարարվեց:

Վերը թվարկված գործոններից հատկապես մի քանիսին ու նախընտրական շրջանում նրանց ծավալած գործունեության հատուկ անդրադարձի ու պարզաբանման կարիք կա:

ա. Անդրադարձների շարքը, արժանին մատուցելու մղումով, հարկ եմ համարում սկսել ՀՀ նախագահի կեղծ, թեկնածու-հաճախորդներից, որոնք կոչված լինելով իբրև իշխանական թեկնածուի այլընտրանք, պաշտոնեական քարոզչության մեկնարկից դեռևս շատ առաջ, միակամ ու միահամուռ լծվել էին ՀՀ Առաջին նախագահին, նրա պաշտոնավարման տարիներն ու գործունեույթունը փնովելու, սևացնելու գործին, ինքնաբերաբար իրենց մատնելով, որ վերջիններիս քաղաքական հիմնական հակառակորդը ՀՀ Առաջին նախագահն է, ոչ թե ռեժիմի թեկնածուն: Այդ նպատակով անվճար նրանց անսահմանափակ տրամադրության տակ էին դրված հանրային կոչվող հեռուստատեսությունն ու ռադիոն, մասնավոր բոլոր հեռուստա-ռադիոընկերությունները, իշխանական ողջ մամուլը, քարոզչության ու տեղեկատվության մնացած բոլոր միջոցները:

Դեռ հետո իրենց այդ ծախու պահվածքի, կուսակիցներին ու համակիրներին մոլորեցնելու ու խաբելու, նրանց վստահությունն ու քվեն բացահայտ վաճառքի հանելու դիմաց պետք է արժանանային իրենց կուսակցականների ու ժողովրդի ՙդավաճան՚ ու ՙքաղաքական դիակ՚ կոչվելու խարանին:

բ. Եթե քաղաքականությունը աշխարհի մեծերը համեմատել են անբարո կնոջ հինավուրց մասնագիտության հետ և դրանով զբաղվող անհատներին կարելի է պիտակավորել սրտի ուզածի պես, ապա նույնը չի կարելի ասել մտավորական մարդու, իմ սերնդակից ու ավելի երիտասարդների պատկերացումներում ձևավորված, արմատավորված նրանց ոգեղեն, ազնիվ ու շիտակ, ինքնազոհ կերպարի մասին: Մինչդեռ, հայ մտավորականի պատիվն ու արժանապատվությունը մրցանակակրի, վաստակավորի կոչման ու մի քանի արծաթի հետ փոխարինած գրականության ու արվեստի, գիտության ու կրթության, երգի ու երաժշտության մեր մեդալասեր ու շքանշանասեր համաքաղաքացիները, արևելքի արքունի սազանդարների նման գիշեր ու զոր, իշխանական թեկնածուի զովքն էին անում առիթով ու առանց, տեղի ու անտեղի, տափակ ու անհամ, մեծի մասամբ դպրոցներից ու ԲՈՒՀ-երից, պետական հիմնարկ-հաստատություններից, մարզպետարաններից ու թաղապետարաններից ստիպողաբար փողոցներ ու հրապարակներ, քշված-բերվածների ու հերթապահ տատիկ-պապիկներից կազմված լսարանների առաջ:

գ. Իրավաբանի ու դատախազի համար հատուկ հետաքրքրություն է ներկայացնում իշխանությունների հետ համագործակցող, ՙսուտի գողական՚ ու կրիմինալ խավի դերի ու գործունեության վեր հանումը: Սրանց ու թաղային հեղինակությունների վրա էր դրված ընտրողների ազատ կամահայտման վրա բռնացումների ու շարժման ակտիվիստների ահաբեկումներն ու ֆիզիկական հաշվեհարդարները: Իրենց հովանավորության տակ գտնվող հանցագործներին ու կեղծ հեղինակություններին քաջալերելու, ընտրական գործընթացներում ահաբեկչական ակտիվ գործողությունների դրդելու նպատակով նախընտրական շրջանում, իշխանությունների հետ համագործակցության հավաստագրեր կորզելուց հետո, ռեժիմը քրեակատարողական հիմնարկներից, ֆորմալ` առողջական ու իրավաբանական պատճառաբանություններով, ազատ արձակեց ծանր հանցանքների համար դատապարտված մի շարք հանցագործների: Որոնք ազատության մեջ գտնվող իրենց համքյարների ուղորդմամբ, հասարակական կարգի պահպանության ուժերի, ոստիկանության ու հատուկ ջոկատայինների հետ բացահայտ ու քողարկված, թև-թևի ընդդիմության թեկնածուի ժողովրդի հետ հանդիպումներում խուլիգանական գործողություններ ու այլ սադրանքներ պետք է իրականացնեին, ընտրատեղամասերում ահաբեկեին, ծեծեին կամ ուղղակի տարածքից հեռացնեին ու առևանգեին կեղծիքներն ու ապօրինի լցոնումները կանխող հանձնաժողովների հատ ու կենտ անդամներին, ընդդիմադիր թեկնածուի վստահված անձանց, լրագրողներին, դիտորդական առաքելություն իրականացնող կազմակերպությունների ներկայացուցիչներին:

[Chuk]

դ. Իմ կողմից անթույլատրելի բացթողում կլիներ մեր մարզային ու գավառային ֆեոդալների գործոնի անտեսումը: Սրանք մի դեպքում մութ անցյալ ու կոռուպցիոն ներկա ունեցող պետական բարձր պաշտոնյաներ, հազիվ տառաճանաչ մարզպետներ ու հոգեկան լուրջ շեղումներով, կրիմինալ քաղաքապետեր են մյուս դեպքում պետության հովանավորությունը բացահայտ վայելող մեծահարուստ օլիգարխներ:

Այս ֆեոդալներն ու մարզպանները իրենց “կառավարմանը” հանձնված տարածքների, բնակվող ազգաբնակչության, նրանց բիզնեսի, գույքի ու ունեցվածքի օրինական ու ապօրինի լիիրավ տերն ու տիրականն են:

Հանրապետական ու իրավապահ մարմինների տարածքային ղեկավարներն ու ներկայացուցիչները չեն նշանակվում առանց սրանց նախնական “դաբրոյի” ու միջնորդության: Եթե նշանակվում են էլ շատ արագ ընդունում են ամենազոր ֆեոդալի “սուրբ կրոնը” կամ էլ հապճեպ հրաժեշտ տալիս զբաղեցրած աթոռին:

Վարչախումբը իր ցանկացած խնդիր-առաջադրանք տեղերում սրանց է իջեցնում ու լուծումը սրանցից պահանջում: Առանց սրանց անմիջական ու ազդեցիկ միջամտության չի կարող յոլա գնալ ցանկացած համապետական միջոցառում ու ընտրություն, ինչ մնաց թե նախագահականը: Իրենց կալվածքներում սրանք են ապահովում ցանկացած թիվ ու ցուցանիշ: Սրանք իրենց զորքն ու զինականը ունեն:

Բնականաբար սրանք, սրանց տասնապետերն ու հարյուրապետերը անձեռնմխելիության լայն լիազորություններով են օժտված: Մի խոսքով առանց սրանց չի կարող թեկուզ մեկ օր գոյատևել այս ռեժիմն ու վարչախումբը:



Այն ամենը ինչն անհրաժեշտ էր բարենպաստ հասարակական կարծիքի մշակման, նախընտրական քարոզչության, ընտրողների հետ հանդիպումների կազմակերպման, ու դրանց լուսաբանման, նախընտրական հազարավոր տարածքային շտաբների բնականոն գործունեությունը ապահովելու համար, պետական ու տեղական ինքնակառավարման մարմինների պատրաստակամ ղեկավարներն օպերատիվ հրամցնում ու մատուցում էին իշխանության թեկնածուին ու նրա շտաբի պատասխանատուներին, ձեռքի հետ էլ օգնելով նախագահի թեկնածու-հաճախորդներին:

Մինչդեռ Առաջին նախագահի ու նրա նախընտրական շտաբների գործունեության կազմակերպման ու իրականացման շատ թե քիչ կարևոր, նույնիսկ տեխնիկական հարց, իշխանությունները դարձնում էին անհաղթահարելի խոչընդոտ ու խնդիր, սկսած շտաբների համար տարածքների վարձակալելուց, ընտրողների հետ հանդիպումների համար դահլիճներ ու ակումբներ տրամադրելուց, վերջացրած բոլոր հեռուստատեսությունների անխտիր, անթաքույց խտրական վերաբերմունքից ու բացահայտ հակաքարոզչությունից:

Երկրում գործող միակ ընդդիմադիր, այն էլ մեկ մարզի շրջանակներում հեռարձակվող ՙԳալա՚ հեռուստատեսության դեմ արդեն սկսվել էին վարչական ու դատական հապշտապ հետապնդումներն ու հալածանքները, վերջինս փակելու անկասելի վճռականությամբ:

Նախընտրական քարոզչության ակնհայտ անհավասար պայմաններն ու հնարավորությունները Առաջին նախագահի քարոզչության պատասխանատուներին ստիպեցին դիմել ՙսկավառակային՚ հնարքին: Օպերատիվ տեսաձայնագրվում էին Լևոն Տեր-Պետրոսյանի ելույթները, ընտրողների հետ մայրաքաղաքում ու մարզերում ունեցած բազմահազարանց հանդիպումները և արագ տարածվում ողջ հանրապետությունով մեկ: Տեր-Պետրոսյանի ելույթների, հանդիպումների հանդեպ մեր քաղաքացիների հետաքրքրությունն ու պահանջարկը այնքան մեծ էր, որ նույնիսկ հեռավոր, սահմանային բնակավայրերում այդ սկավառակները գյուղից-գյուղ, տնից տուն էին փոխանցում, հարևանների ու բարեկամների ընդհանուր դիտումներ կազմակերպում:

Արդյունքում Լևոն Տեր-Պետրոսյանի դեմ չհայտարարված քարոզչական պատերազմում, չնայած ունեցած հնարավորությունների ահռելի, անհամեմատ մեծ տարբերության ու մսխված միլիոնավոր դոլարների, իշխանությունը պարտություն կրեց:

Լևոն Տեր-Պետրոսյանի մարզային ամեն մի քարոզարշավ ու հանդիպում հղի էր վտանգներով ու սադրանքներով: Տեղական ֆեոդալների հովանավորության տակ գտնվող բաշի բոզուկների ու հանցագործ խուլիգանների բացահայտ սադրանքներին ոստիկանական մարմինները ոչ միայն չէին միջամտում ու կանխում, այլ ամեն ինչ կատարվում էր նրանց հետ համաձայնեցված-պայմանավորված: Իսկ եթե միջամտում էին, ապա վայ էդ միջամտությանը: Իրավախախտներն ու խուլիգանները ձեռք էին բերում զոհի ու տուժողի կարգավիճակ, իսկ խուլիգանական գործողությունները կանխելու փորձ կատարած քաղաքացիները` հանցագործների ու մեղադրյալների, նախանձելի օպերատիվությամբ ձերբակալվում ու կալանվում էին: Թալինի ու Արտաշատի դեպքերը Ձեզ ասվածի վառ ապացույց:

Ի հեճուկս վարճախմբի գործադրած ջանքերի, իշխանությունների ապօրինի միջամտությունները, իրավապահների հալածանքներն ու սպառնալիքները, քրեական տարրերի ահաբեկումները ի զորու չեղան զսպելու, ընկճելու ծայր առած համաժողովրդական շարժումը: Այն օրեցօր, ընտրողների հետ հանդիպումից հանդիպում, ավելի էր հզորանում ու ամրապնդվում: Շարժմանը միանում էին նորանոր քաղաքական ուժեր, ԱԺ պատգամավորներ, հասարակական միություններ, ղարաբաղյան ազատամարտի կազմակերպություններ ու առանձին ջոկատներ, հասարակական շերտեր: Հատկապես մեծ էր ու նշանակալի երիտասարդության և ուսանողության մասնակցությունը համաժողովրդական շարժմանը:

Ինչքան էլ կրկին օգտագործման զորակոչված սուտիբեկյաններն ու կեղծ ՙգելափ՚-ները իշխանական թեկնածուի աննախադեպ բարձր վարկանիշ նկարեին, ձեռքի հետ էլ Լևոն Տեր-Պետրոսյանին մեծահոգաբար 4-րդ, 5-րդ հորիզոնականը հատկացնեին, ինչքան էլ ռեժիմի ներկայացուցիչը աշխատավարձերի ու նպաստների բազմակի բարձրացում, երիտասարդ ընտանիքներին առանձին բնակարան ու ավտոմեքենա, ժողովրդին բարվոք կյանք ու պայծառ ապագա խոստանային, նրանց վստահությունն ու քվեն հայցեին, ժողովուրդը նախագահական քվեարկության նախորդ օրերին իր գերակշիռ մասով կողմնորոշված էր Հայաստանի երրորդ հանրապետության հիմնադիր, Ղարաբաղյան կնճռի ռազմական շրջանը հաղթանակով ավարտած, երկրում առաջին անգամ ազատ շուկայական բարեփոխումներ իրականացրած, հողը` մշակողին, բնակարանն ու գործարանի իր բաժնեմասը արտադրողին անհատույց սեփականաշնորհած, այժմ էլ ավազակներից երկիրը ազատագրելու, Սահմանադրական կարգն ու օրինականությունը վերականգնելու խնդիր դրած Առաջին նախագահին:

Եւ այդ մասին կառավարող ռեժիմը քաջ տեղեկացված էր, նույն սոցիոլոգիական հարցումների իրական արդյունքներից ու ազգային անվտանգության ծառայության հույժ գաղտնի զեկուցագրերից: Իսկ այդ հարցումների արդյունքները նրանք խնամքով թաքցնում էին նույնիսկ իրենց ամենահավատարիմ ու մոտ շրջապատից, զգուշանալով, որ նախագահի թեկնածուների վարկանիշների իրական թվերի իմացությունը թևաթափ կանի ու կկազմալուծի շահի, քծնանքի, ստորաքարշության, վախի շնորհիվ վարչախմբի թեկնածուի շուրջ հավաքված խառնիճաղանճ բազմությանը:

Վարչախմբի համար մի բան ակնհայտ էր, որ դեպքերի զարգացման նման տրամաբանության պայմաններում ռեժիմը դատապարտված էր լինելու հանձնել իշխանությունը:

Ուստի չթուլացնելով իշխանական թեկնածուին արդեն ոչինչ չտվող նախընտրական տաղտկալի հանդիպումներն ու քարոզարշավը, շուրջօրյա բոլորին զզվեցրած քաղաքական գովազդն ու սոցիոլոգիական կեղծ հրապարակումները, ռեժիմն իր ամբողջ ուշադրությունը կենտրոնացրել էր առաջիկա փետրվարի 19-ին նախատեսված քվեարկության ու ձայները հաշվելու օպերացիայի մանրամասն մշակման ու ծրագրավորման վրա:

[Chuk]

4. Իշխանության յուրացման ֆորս-մաժորային տարբերակ:
Անցած երկար ու ձիգ տարիների ընթացքում այդպես էլ միտումնավոր չճշտված, ութ հարյուր հազարից մինչև մեկ միլիոն ընտրողների ուռճացված ցուցակի առկայությունը, մի քանի տեղամասերում բազմիցս քվեարկելու օրենսդրական սողանցքների նախատեսումը, ընտրական բոլոր մակարդակների հանձնաժողովներում իշխող ռեժիմին սպասարկող ու վաճառված քաղաքական ուժերի բացարձակ գերակշիռ ներկայությունը, հանձնաժողովների նախագահների ու քարտուղարների դերում անխտիր կոալիցիոն ուժերի ներկայացուցիչների նախապես ընտրվելը և ՙտնային նախապատրաստության՚ մի շարք այլ միջոցառումներ, իշխանության թեկնածուին իրենց պաշտոնի, ունեցվածքի ու անձեռնմխելիության դիմաց, ամեն գնով առավելագույն ձայներ բերելու պարտադրված գյուղապետերի, համայնքապետերի, քաղաքապետերի, մարզպետների, մեծամասնականով ընտրված ծառայամիտ ու կրիմինալ պատգամավորների, ֆեոդալների ու իշխանիկների, պետական ու կրիմինալ օլիգարխների, նրանց հաստավիզ թիկնապահների, գործադիր իշխանության ամեն տեսակի ու մակարդակների չինովնիկների, թաղային ու քրեական կեղծ հեղինակությունների համար, ոստիկանության, դատախազության նախապես խոստացված ու բարձրագույն իշխանությունների կողմից երաշխավորված հանցակցությամբ, մինչ այս ընտրությունները չտեսնված ու չլսված մասշտաբների ու չափերի կեղծիքների, Առաջին նախագահի վստահված անձանց ահաբեկումների, բռնությունների, ծեծի ու ջարդի, ի վերջո ընտրատարածքներից հեռացումների ու առևանգումների, ձայների բացարձակ առևտրի, ՙկարուսելների՚, ընտրական կեղտոտ այլ տեխնոլոգիաների կիրառման, քվեաթերթիկների փաթեթներով լցոնումների, քվեարկության արդյունքների ամփոփումների ուղղակի կեղծ արձանագրումների ու ՙնորարարական՚ այլ ինքնադրսևորների լայն դաշտ էր ապահովված:

Նախընտրական քարոզչության ու պայքարի, ընտրությունների կազմակերպական, վարչական, ռեսուրսային ու ֆինանսական վերը նկարագրված ահռելի տարբերություններով նախագահի առաջադրված թեկնածուներից առնվազն 7-ը մեկի դեմ հարաբերակցությամբ,իշխանական ու քողարկված ընդդիմադիրների կոալիցիոն ճամբարն ու Առաջին նախագահի գլխավորած համաժողովրդական շարժումը մոտեցան փետրվարի 19-ին:

Հանուն ճշմարտության պետք է նշել, որ քվեարկության օրվա առաջին կեսը, հակառակորդների մի քանի մանր ընդհարումները չհաշված, լուրջ խախտումներ չէր արձանագրել և ընտրատեղամասերում ու դրանց մոտ յուրահատուկ ՙէքզիթպոլ՚ անցկացնողների հաղորդվող տեղեկատվությունների համաձայն, չնայած իշխանությունների նախապես գործադրած ապօրինի ահռելի ջանքերի Առաջին նախագահը բավական մեծ խզումով առջևում էր և եթե քվեարկությունների ընթացքը շարունակվեր նման, շատ թե քիչ անխռով մթնոլորտում, ընտրությունների արդյունքները հենց առաջին փուլով կանխորոշված էին:

Ինչպես և ենթադրվում էր, քվեարկության օրվա առաջին կեսի արդյունքների մասին բոլորից առաջ տեղեկացված էին իշխանությունները: Ու տասը տարի ժողովրդի իշխանությունը զավթած ռեժիմը իր ճամբարում ներգրավված օրինական ու ապօրինի ողջ զորակազմին հրահանգեց գնալ ՙվա բանկ՚, չկանգնել ոչ մի խոչընդոտի ու արգելքի առաջ, ամեն գնով ապահովել իշխանության ներկայացուցչի թեկուզ կեղծված, բայց հաղթանակը:

Մտքի շարադրման իմ նման ունակություններ ունեցող անձի համար նույնիսկ, դժվարագույն, եթե չասեմ անլուծելի խնդիր է քվեարկությունների օրվա երկրորդ կեսում, այնուհետև ձայները հաշվելու ընթացքում կատարված օրինախախտումների, հանցագործությունների, կեղծիքների, լցոնումների, կրկնակի ու քառակի քվեարկությունների, ահաբեկումների ու բռնությունների, ծեծի, ջարդի ու ֆիզիկական հաշվեհարդարի իրական չափերի դրսևորումների անգամ հիշատակումը, էլ ուր մնաց նկարագրությունը:

Արձանագրենք միայն, որ կիրառված աննախադեպ բռնաճնշումների ու կեղծիքների արդյունքում, Լևոն Տեր-Պետրոսյանի օգտին տրված քվեները իշխանության կամ մեկ այլ թեկնածուի օգտին հաշվառելու հազարավոր, այդ քվեաթերթիկները ուղղակի անվավերների մեջ դնելու բյուրավոր դեպքերը մի կողմ դրած, ըստ որոշ հաշվարկների մոտ 450.000 հազարից 500.000 հազար ռեժիմի թեկնածուի օգտին քվեարկած քվեաթերթիկների լցոնումներ են կատարվել, ընտրությունների մասնակիցների թիվը արհեստականորեն հասցնելով, մինչև այժմ նույնիսկ ԱԺ ընտրությունների համար չգերազանցված սահմանագծի:

Կատարած աննախադեպ մեծածավալ կեղծիքները նույնիսկ, բավարար չեղան վարչախմբի թեկնածուին լիարժեք հաղթանակած հայտարարելու համար: Թղթի վրա հնարավոր էր եղել առավելագույնը նկարել բոլոր թեկնածուներին կողմ տրված ձայների միայն 50-ից փոքր ինչ ավել տոկոսը:

Լևոն Տեր-Պետրոսյանի օգտին տրված ձայների մասսայական հափշտակություններից, դրանք այլ թեկնածուների օգտին, անվավեր քվեաթերթիկների շարքում հաշվառելուց հետո նույնիսկ Առաջին նախագահը իր ստացած քվեների թվով երկրորդ տեղում էր, ի հեճուկս մեր սոցիոլոգ շամանների կանխատեսումների:

Իսկ որ նախագահի թեկնածու Լևոն Տեր-Պետրոսյանի օգտին տրված քվեներից հափշտակվել էին տասնյակ հազարավորները, տեսանելի ու պարզորոշ, եթե հիշում եք, ապացուցվեց ընդամենը երեք տեղամասերի լիարժեք վերահաշվարկի օրինակի վրա: Որոնցում ըստ նախնական արդյունքների հաղթել էր իշխանության թեկնածուն, վերահաշվարկից հետո, արդեն մեծ առավելությամբ առջևում էր Առաջին նախագահը:

Տեղամասերի քվեարկության արդյունքների վերահաշվարկը կարող էր վատ նախադեպ ծառայել մնացած հազարավոր տեղամասերի վերահաշվարկների համար, ուստի ռեժիմը ու նրան սպասարկող ընտրական հանձնաժողովները ամեն ինչ արեցին, որպեսզի նախ անհեթեթ պատճառաբանություններով չընդունվեն Լևոն Տեր-Պետրոսյանի վստահված անձանց քվեարկության արդյունքների վերաբերյալ բողոքները, ապա դրանք գրանցում ստանային նախագահի թեկնածու-հաճախորդների վստահված անձանց բողոքներից հետո միայն: Քանի որ ըստ օրենքի, այդ բողոքները պետք է քննարկվեին ըստ ստացման հաջորդականության, իսկ վերահաշվարկի ժամանակը խիստ սահմանափակ էր: Ռեժիմի նենգ նպատակը իրականացավ: Վերահաշվարկի գրեթե բոլոր բողոքները մնացին առանց քննարկման իսկ վիճարկման օրենքով նախատեսված ժամկետն ավարտվեց ու ՀՀ Առաջին նախագահի օգտին տրված ձայները էական փոփոխություններ չկրեցին:

Բայց սա խնդրի մի կողմն էր և ըստ էության ոչ ամենակարևորը: Ինչ թվեր ու արդյունքներ էլ հրապարակեր ԿԸՀ-ը, ժողովուրդը գիտեր իր ձայնը ումն է տվել և այս անգամ որոշել էր տեղի չտալ, չզիջել: Եվ փետրվարի 20-ից սկսած, կանայք, ծերեր, երիտասարդներ, հեռավոր գյուղերից ու բնակավայրերից, ընտանիքներով ու մենակ, հարյուր հազարներով գալիս էին Ազատության հրապարակ այդ հրապարակից միայն հաղթանակած հեռանալու վճռականությամբ: Ու ամեն օր առավոտից ուշ երեկո, հրապարակը պարուրված էր ազատատենչ ելույթներով, համաժողովրդական շարժման կարգախոսների վանկարկումներով, երգով ու պարով: Տասնամյակ ի վեր իշխանությունից ամբողջովին օտարված ու երկրի կառավարումից հեռացված ժողովուրդը սպանել էր իր միջի ստրուկին, այլևս երբեք չստրկանալու վճռականությամբ: Շուրջօրյա խաղաղ հանրահավաքների, բազմահազարանոց երթերի, նստացույցերի միջոցով օրինական, սահմանադրական ճանապարհով մտադիր էր հասնել ՀՀ նախագահական կեղծված ընտրությունների արդյունքների անվավեր ճանաչմանն ու նոր նախագահական ընտրությունների նշանակմանը:

[Chuk]

5. Իմ Ազատության հրապարակ գալու շարժառիթները:
Ահա երկրում ստեղծված այն քաղաքական, հասարակական, իրավական ու հոգեբանական իրավիճակը, երբ ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալ, Արդարադատության առաջին դասի պետական խորհրդական, իրավաբանական գիտությունների թեկնածու, ուղղակի հայ մարդ ու ՀՀ քաղաքացի Գագիկ Ջհանգիրյանը այլևս անհնարին համարելով շարունակել իր պաշտոնավարումը ստի ու կեղծիքի, ոստիկանական ու իրավական զոռբայության, ապօրինությունների ու անպատժելիության, ամենաթողության, պետական քաղաքականության մակարդակի բարձրացրած մթնոլորտում, եկավ Ազատության հրապարակ իր ձայնը միացնելու իր ազատության ու իրավունքների համար պայքարող ժողովրդի ձայնին, զգալու ու լինելու նրա մի մասնիկը, հյուլեն, իր մասնակցությունը բերելու համաժողովրդական շարժմանն ու նրա առաջնորդի, երկրում Սահմանադրական կարգն ու օրինականությունը վերականգնելու, ժողովրդից խլված ազատությունն ու իշխանությունը նրան վերադարձնելու ազգանվեր, պետականանվեր գործին:

Նույն օրը երեկոյան համաժողովրդական շարժմանը սատարելու հայտարարությամբ հանդես եկան ԱԺ մի շարք պատգամավորներ, հաջորդ օրը` արտգործնախարարության պատասխանատուներ ու դեսպաններ:

Ռեժիմի աչքի առաջ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի նախանշած ավազակապետական բուրգի փլուզումը իրականություն էր դառնում: ԱԺ պատգամավորների, պետական պաշտոնյաների ու ծառայողների օրինակը, գործընթացը անարգել շարունակվելու դեպքում, վարակիչ էր: Համաժողովրդական շարժման կողմից իշխանությունը փաստացի վերցնելը տեխնիկայի խնդիր էր դառնում: Ռեժիմի համար հապաղելը մահվան էր հավասարազոր:



6. Սահմանադրության խախտմամբ բռնազավթած իշխանությունը պահելը:
Փետրվարի 23-ի կեսօրին, զբաղեցրած պաշտոնից ազատեցին ու դասային աստիճանից ապօրինի զրկեցին ինձ, երեկոյան իմ նկատմամբ արդեն սպանության սադրանք (սպանության ավարտված հանցափորձ) իրականացվեց: Այն չհաջողելուց հետո ապօրինի բերման ու ձերբակալման ենթարկվեցինք ես ու եղբայրս: Պետական բարձր պաշտոնյաի նկատմամբ նման դաժան, անմարդկային ու տմարդի վերաբերմունքի ցուցադրումը մի նպատակ էր հետապնդում, պատժել ոչ միայն ինձ, այլև իմ օրինակի վրա բոլոր պաշտոնյաներին, քաղծառայողներին ՙզգուշացնել՚, եթե Ջհանգիրյանի հետ էսպես են վարվում, ինչպես կվարվեն իրենց հետ, եթե հանկարծ որոշեն միանալ ընդդիմությանը կամ շարունակեն` նրանց բացահայտ ու գաղտնի աջակցությունը: Պետք է արժանին մատուցել մտահղացման հեղինակներին: Իրականացրած գազանություններն ու միջնադարյան ֆիզիկական հաշվեհարդարը պետական պաշտոնյաների ու չինովնիկների վրա սառը ցնցուղի ազդեցություն գործեցին:

24-ի առավոտյան արդեն ապօրինի բերման ենթարկվեց ու ձերբակալվեց Սմբատ Այվազյանը, այնուհետև Պետրոս Մակեյանը, Աշոտ Զաքարյանը, Շոթա Սաղաթելյանը ու մյուսները:

Աշխատանքից ու զբաղեցրած պաշտոններից անմիջապես ազատվեցին արտգործնախարարության պատասխանատուները, սպառնալիքների ու ահաբեկումների արդյունքում իրենց հայտարարությունից հետ կանգնեցին, նախօրյակին համաժողովրդական շարժմանը միացած պատգամավորներից շատերը (ոչ բոլորը):

Համաժողովրդական շարժմանը հարելու մեջ կասկածվող պաշտպանության նախարարի երկու տեղակալները ստիպողաբար արձակուրդ ուղարկվեցին:

Ռեժիմն անցավ Ազատության հրապարակը տոտալ շրջափակման, շուրջօրյա ընթացող հանրահավաքներն ու նստացույցերը կենսագործունեության համար անհրաժեշտ միջոցներից զրկելու, վառելափայտ, սնունդ, դեղամիջոցներ, տաք հագուստ մատակարարող տրանսպորտի միջոցներն ու քաղաքացիներին առևանգելու տակտիկային: Ճանապարհային ոստիկանությունը ուղղակի արգելում էր տրանսպորտային (նաև անհատական օգտագործման) միջոցների կայանումը Ազատության հրապարակին անմիջականորեն հարող փողոցներում ու տարածքներում, արդեն կայանած ավտոտրանսպորտը առանց որևէ օրինական հիմքի ու բացատրության տուգանային հրապարակ էր տարվում, քաղաքացիներին ապօրինի կերպով զրկելով ազատ տեղաշարժի իրավունքից:

Չնայած իշխանությունների ձեռնարկած բոլոր ապօրինություններին ու հանցագործություններին, մինչ այդ երբևիցե չկիրառված ոստիկանական բռի ու հանդուգն նորամուծություններին ու հնարքներին, համաժողովրդական շարժման թափը, հզորությունը չէր նվազում: Ցրտին ու սառնամանիքին շուրջօրյա հանրահավաքներն, երթերն ու նստացույցերը չէին նոսրանում: Համաժողովրդական շարժմանն իրենց համերաշխությունն էին հայտնում ու միանում իշխանական նոր կոալիցիայի մեջ ընդգրկված, վարչախմբի ՙընտրված՚ թեկնածուին աջակցող, նախագահի նախկին թեկնածուներից վերջնականապես հիասթափված ու երես դարձրած, բայց ընտրություններում ի օգուտ նրանց ձայն տված հազարավոր կուսակցականներ ու անհատ քաղաքացիներ:

Ռեժիմը Երևանի սրտում` Հանրապետության հրապարակում զուգահեռ նախապատրաստում էր իշխանական ՙհաղթած՚ թեկնածուի սատարելուն կոչված համահանրապետական հզոր իր հանրահավաքը: Ինչը, ըստ նախաձեռնող խելոքների մտահղացման, պետք է աշխարհին ու մեր հասարակությանը ցույց տար ու ապացուցեր, թե ինչպիսի մեծ հասարակական ու քաղաքական աջակցություն է վայելում ՙընտրյալ՚ նախագահը: Ինչքան խորն էր ռեժիմի հիասթափությունը, երբ փետրվարի 26-ին, հեռավոր շրջաններից ու բնակավայրերից պարտադիր Երևանի կենտրոն բերված պետական կառավարման ու տեղական ինքնակառավարման մարմինների աշխատակիցները, դպրոցների ու ԲՈւՀ-րի ուսանողները, կառավարող կուսակցությունների ու ՙընտրված նախագահի՚ համակիր հասարակական կազմակերպությունների բազմահազար անդամները չսպասելով նույնիսկ ՙնախագահի՚ ելույթի ավարտին, իրենց կուսակցական դրոշներն, ՙԱռաջ Հայաստան՚ տրանսպարանտները գետին նետելով միացան Ազատության հրապարակում ընդդիմության ընթացող հանրահավաքին:

Ազատատենչ ժողովրդի հաղթանակը կարծես լիակատար ու վերջնական էր:

Ռեժիմի իր դեմքը փրկելու, իրեն շատ թե քիչ օրինական, ընտրված իշխանություն ցուցադրելու հուսահատ վերջին փորձը գլխովին անհաջողության մատնվեց, վարչախմբին մեկ անգամ ևս ապացուցելով, որ երկրում նրա միակ հենարանը կոռումպացված պետական ապարատը, ուժայիններն ու նրա բռնություններն են:

Իշխանության ամենավերին օղակներում գտնվողները նույնիսկ համոզվեցին, որ համաժողովրդական շարժումն ու նրա մոտալուտ հաղթանակն անկասելի է:

Նախագահական ընտրությունների արդյունքները ընդդիմությունը վիճարկել էր Սահմանադրական դատարան և իշխանությունները այլևս ոչ մի երաշխիք չուներ, թե ներքաղաքական անորոշ ու հեղհեղուկ իրավիճակում իրեն ինչպես կպահի, ի±նչ աստիճան կանխատեսելի կլինի նման իրադրություններում միշտ ճիշտ կողմնորոշվող մեր Սահմանադրական դատարանը: Անհրաժեշտ էր անհապաղ, գործուն ու ազդեցիկ, աննախադեպ, մի այնպիսի ՙմիջոցառում՚, ՙօպերացիա՚ ձեռնարկել, որը կսթափեցներ ոչ միայն մեր դատական բարձրագույն ատյանին, այլև երկրի ներսում կտրուկ կփոխեր իրավիճակը:

Կեղծիքներով ՀՀ նախագահի աթոռը ևս հինգ տարով զավթած ու այն ցանկացած գնով ու միջոցով պահելու մտադրված ռեժիմը ընտրության այնքան էլ շատ տարբերակներ չուներ: Ըստ էության մնացել էր համաժողովրդական շարժման դեմ պայքարի ուժային- ոստիկանական և եթե դա անբավարար լիներ` զինական-ռազմական միջոցը:

Ժամանակն էլ մի կողմից էր խեղդում, ամեն ինչ պետք է ավարտված լիներ մինչև Սահմանադրական դատարանում հարցի քննարկման սկսվելը:

Եվ ռեժիմը տենդագին նախապատրաստվում էր:

[Chuk]

7. Ռազմական, զինական գործողություն:
Բարձր պատրաստության վիճակի էին բերվում ոստիկանության զորքերն ու հատուկ նշանակության ջոկատային ստորաբաժանումները, Պաշտպանության նախարարության հատուկ նշանակության գնդերը: ԶՈւ-ի բոլոր ստորաբաժանումների` պաշտպանության բանակի, բանակային զորամիավորումների սպաներից ու ենթասպաներից կազմավորվում, հանդերձավորվում և սպառազինվում էին առանձին վաշտեր ու խմբեր:

Ինչպես հետո պարզվեց, այդ օրերին բանակի թիկունքի ու սպառազինության պահեստներից հանդերձավորում ու զինում էին նաև հաստավիզ հարյուրավոր սափրագլուխների, քրեական հանցագործների, վարձու մարդասպանների, խաղաղ ցուցարարների դեմ վճռորոշ պահին օգտագործելու նպատակով:

Այսպիսով իշխանությունների ոստիկանական, զինական ու քրեական ապօրինի ողջ ուժը մոբիլիզացված էր, պատժիչ օպերացիայի ծրագիրը մանրամասն մշակված, հաստատված: Մնում էր ընտրել գործողության հարմար օրն ու ժամը:

Մարտի 1-ը, գարնանամուտի առաջին օրը առջևում էր:

Օր, որ Սպարապետը իր մտերիմ ընկերների հետ պարտադիր նշում էր Աշտարակի ձորում, հին ջրաղացի քարի վրա բացված ձվի ու թարխունի, օղու սեղանի շուրջ: Բաժակ էինք բարձրացնում գարնան ու սիրո համար: Խմբովի երգում էինք ՙամպի տակից ջուր է գալիս՚ ու Մատ Գագոն հետո Չարենց էր արտասանում: Մեզանից յուրքանչյուրը այդ օրը իր մորն ու սիրելիին ձնծաղիկի փունջ էր նվիրում:

Վազգենից հետո մենք ավանդույթ դարձած այդ գեղեցիկ կարգը սրբորեն պահում ու պահպանում էինք, ամեն անցած տարվա մարտի 1-ը դարձնելով նաև Սպարապետի հետ ու մասին մեր հիշողությունների վերապատման, սիրո ու հույզերի օր:

Սրանք այդ օրն էլ պղծեցին, գարնան զարթոնքի առաջին օրը մեր ու մեր ժողովրդի համար դարձրին սգի, անմեղ զոհերի ու հիշատակի օր:

Հիմա դժվար է ասել, թե հատկապես ինչու ընտրվեց մարտի 1-ը: Որոշ կանխատեսումներով, օրվա ընտրության հարցում վճռորոշ է եղել Ազատության հրապարակի փետրվարի 29-ի, մինչ այդ տեղի ունեցածների մեջ ամենամարդաշատ ու հզոր հանրահավաքը: Այդ օրը վարչախմբի պարագլուխների համար վերջնականապես ակնհայտ ու ակներև էր դարձել, որ նման մեկ-երկու հանրահավաք ևս, և ամեն ինչ կավարտվի:

8. Ռազմական գործողության Օրինականության իմիտացիա, քողածածկույթ:
Անցած մեկ տարվա ընթացքում Հայաստանի քաղաքական, իրավական կյանքում ամենից շատ քննարկվող հարցերից է, թե ի±նչ էր անում ոստիկանությունը, ուժային կառույցները մարտի 1-ի լուսաբացին Ազատության հրապարակում: Հնչել են ամենատարբեր կարծիքներ, առաջ քաշվել մի շարք վարկածներ:

ՀՀ գլխավոր դատախազության մարտի 1-ի մամլո հաղորդագրության մեջ նշված էր. ՙոստիկանության նպատակը մարտի 1-ի առավոտյան ժամը 6-ի սահմաններում եղել է հավաքը հարկադրաբար դադարեցնելը՚:

Արդեն մարտի 4-ին ԱԺ 4 պատգամավորներին որպես մեղադրյալ ներգրավելու և նրանց նկատմամբ կալանքը որպես խափանման միջոց կիրառելու ՀՀ գլխավոր դատախազի միջնորդության մեջ նշվում է. ՙոստիկանության նպատակն է եղել զենքը առգրավելուն ուղղված օպերատիվ միջոցառում, որը վերաճել է բախման՚:

Նույն օրը, մարտի 4-ին ոստիկանության պետի առաջին տեղակալ Ա.Մահտեսյանը և ոստիկանության մամուլի քարտուղար Շիրինյանը ԶԼՄ-ների ներկայացուցիչներին տրված ասուլիսի ժամանակ հայտարարել են, որ ՙոստիկանությունը պետք է գնար և հենց տեղում տեղազննություն կատարեր, իսկ վրաններում` խուզարկություններ՚:

Ազատության հրապարակում ՙխուզարկության՚ կատարման տարբերակը վերը թվարկվածների մեջ ամենաաննպաստն էր իշխանությունների համար, քանի որ խուզարկությունը կարող է կատարվել միայն քրեական գործ հարուցելուց հետո և եթե հրապարակում տեղադրված վրանները ՀՀ քր. դատ. օր-ի 6-րդ հոդ. 46-րդ կետի համաձայն դիտարկենք որպես ժամանակավոր կացարան, ապա այն կարող էր կատարվել միայն դատարանի թույլտվությամբ: Ուստի վարչախումբը այս վարկածից շատ արագ հրաժարվեց:

ՙ7-ի գործով՚ մեղադրական եզրակացության մեջ արդեն գրում են ՙիրացնելով… հրազենի, ռազմամթերքի, պայթուցիկ նյութերի, պայթուցիկ սարքերի, մարմնական վնասվածքներ պատճառելու համար հարմարեցված այլ առարկաների ապօրինի շրջանառության մասին օպերատիվ տեղեկությունը, փորձել են Ազատության հրապարակում հայտնաբերել դրանք…՚

Ազատության հրապարակում զենք, զինամթերք հայտնաբերելու նպատակով զննություն կատարելու տարբերակն են պնդել ԱԺ ժամանակավոր հանձնաժողովում հանդես եկած ՀՀ ոստիկանության երկու պաշտոնյաները` Աֆյանն ու Թամամյանը: Իրավապահ մարմինների ու դրանց պատասխանատուների առաջ քաշած վարկածների, արված հայտարարություն-պարզաբանումների նման առատությունը ակնհայտ է դարձնում, որ վարչախումբն ու նրա խորհրդատու իրավագետները մինչև այժմ չեն կարողացել Ազատության հրապարակում կատարվածի որևէ օրինական հիմք ու բացատրություն գտնել:

Մարտի 1-ի լուսաբացին Երևանի Ազատության հրապարակում իրականացված ուժային գործողությունը որևէ ընդհանուր բան չունի քրեադատավարական “զննում” կամ “զննություն” գործողության հետ : Եվ ահա թե ինչու.

ա) “զննումը”, “զննությունը” քննչական գործողություն է: Այն կատարում է քննիչը հանցագործության հետքեր, այլ նյութական օբյեկտներ հայտնաբերելու, հանցագործության դեպքը, գործի համար նշանակություն ունեցող մյուս հանգամանքները պարզելու նպատակով: ՀՀ քրեական դատավարությանը հայտնի է տեղանքի, շինությունների, առարկաների, փաստաթղթերի, կենդանիների, մարդու կամ կենդանու դիակի զննում (ՀՀ քր. դատ. օր-ի 217 հոդ.): Մեր դեպքում խոսքը գնում է “տեղանքի” կամ “դեպքի վայրի զննության մասին”.

բ) զննումը, որպես կանոն, կատարվում է ցերեկը (ժամը 7.00-ից 22.00-ը ՀՀ քր. դատ. օր-ի 6-րդ հոդված 48 կետ), ընթերակաների մասնակցությամբ: Ընթերական քրեական գործով չշահագրգռված ՀՀ չափահաս քաղաքացին է, որին քրեական հետապնդման մարմինը հրավիրում է մասնակցելու քննչական գործողության կատարմանը` հաստատելու համար դրա կատարման փաստը, բովանդակությունը, ընթացքը և արդյունքները (ՀՀ քր. դատ. օր-ի 81-րդ հոդ.): Այսինքն ընթերակաները պետք է հրավիրվեն նախքան քննչական գործողության կատարումը, մինչև այն սկսելը:

Գիշերային ժամերին (22.00-7.00) պրակտիկայում դեպքի վայրի կամ տեղանքի զննություն կատարվում է անհետաձգելի դեպքերում, երբ ասենք, օրինակ` ավտոտրանսպորտային վթարի հետևանքով փակվել է երթևեկությունը կարևոր նշանակության մայրուղով և այն անհրաժեշտ է հնարավոր սեղմ ժամկետում բացել, կամ դեպքի վայրում սկսել է անձրև կամ ձյուն տեղալ, որը սպառնում է ոչնչացնել հանցագործության հետքերը, կամ ենթադրվում է, դեպքի վայրում հայտնաբերել այնպիսի առարկաներ կամ փաստաթղթեր, որոնք օգնելու են դեպքի վայրից փախուստի դիմած հանցագործին արագ հայտնաբերելուն և այլն:

Այս բոլոր դեպքերում, երբ տեղանքի զննությունը կատարվում է գիշերային ժամերին, քննիչը պարտավոր է ապահովել տեղանքի բավարար լուսավորվածություն և այնուհետև միայն ձեռնմուխ լինել զննությանը: Հիշենք, Ազատության հրապարակի և շրջակա լուսավորությունը մարտի 1-ի լուսաբացին անջատվել էր:

Անհրաժեշտության դեպքում քննիչը կատարում է զննվող վայրի և առանձին առարկաների չափումներ, կազմում է հատակագծեր, գծագրեր, սխեմաներ, իսկ հնարավորության դեպքում կատարում լուսանկարում, տեսանկարահանում, կինոնկարահանում և այլ տեսակի ամրագրում:

Զննության ընթացքում քննիչն ինքնուրույն կամ մասնագետի օգնությամբ վերցնում է հետքեր, իրեր, փաստաթղթեր, ինչպես նաև այլ առարկաներ, որոնք գործով հետագայում կարող են ունենալ ապացուցողական նշանակություն:

Քննիչն իրավունք ունի զննությանը մասնակից դարձնել մեղադրյալին, տուժողին, վկային:

Զննումն ավարտելուց հետո կազմվում է արձանագրություն, որում նշվում է այն ամենը, ինչ հայտնաբերվել է: Եթե կիրառվել են լուսանկարահանում, տեսանկարահանում, կինոնկարահանում, ձայնագրառում և այլն… ապա արձանագրության մեջ պետք է նշվեն կիրառված տեխնիկական միջոցները և ստացված արդյունքները (ՀՀ քր. դատ. օր-ի 218-րդ հոդ.): Տեղին է հիշել մարտի 1-ի առավոտյան այդ նույն տարածքում նկարահանումները կատարած “Ա1+”-ի և “Երկիր Մեդիա”-ի տեսախցիկների, լրագրող Գագիկ Շամշյանի ֆոտոխցիկի բռնագրավումը:

գ) Քանի որ խոսքը վերաբերում էր նման մեծ տարածքում և մարդաշատ վայրում (100-ից ավելի միայն վրաններ էին տեղադրված), ինչպիսին Ազատության հրապարակն է, զննություն կատարելու մասին, ապա ենթադրվում է, որ այդ քննչական գործողության կատարմանը պետք է ներգրավված լինեին, առնվազն 50-60 քննիչներ, համապատասխանաբար հրավիրված լինեին 100-120 ընթերականեր և մեծաթիվ մասնագետներ:

դ) Ճիշտ է քննիչը ՀՀ քր. դատ. օր-ի 55 հոդվածի 4-րդ մասի 10-րդ կետի համաձայն, իրավունք ունի առանձին քննչական գործողությունների կատարումը հանձնարարել հետաքննության մարմնին: Մարտի 1-ի դեպքով նախ նման հանձնարարություն չի եղել, բացի այդ նման մարդաշատ վայրում, մեծ տարածքի վրա, բազմաթիվ մասնագետների մասնակցությամբ զննության կատարումը հետաքննության մարմնին հանձնարարելը ծիծաղելի ու աննախադեպ կլիներ, երբ այդ գործողությունը պահանջում էր մի քանի տասնյակ հմուտ և փորձառու քննիչների քրտնաջան ու երկարատև աշխատանք:

ե) Ամենակարևորը, Ազատության հրապարակում բացակայում էր քննչական գործողության` զննություն կատարելու դատավարական առիթն ու հիմքը` հանցագործության փաստը: Տաս և ավելի օր մարդիկ իրացրել են իրենց Սահմանադրական իրավունքը և ոչ ոք, որևէ մեկին, այդ թվում նաև իշխանության որևէ ներկայացուցչի որևէ թթու խոսք չի ասել, որևէ մեկի ոտքը նույնիսկ չի տրորվել: Հետևապես առանց քրեական գործ հարուցելու բացակայում էր ՀՀ քր. դատ. օր-ի 180 հոդ. 2-րդ մասով նախատեսված տեղանքի զննության կատարման հիմքը:

[Chuk]

ՀՀ քր. դատ. օրենսդրության համապատասխան դրույթների այս համառոտ և շատ մակերեսային վկայակոչումը, համադրելով հասարակական լայն շրջանակներին ներկայացվող իշխանական տեղեկատվության, տեսաժապավենների և ոստիկանության` ՀՀ քրեական դատավարությունից անտեղյակ պատասխանատուների անհասկանալի ու անհոդաբաշխ բացատրությունների հետ չի կարելի այլ հետևության հանգել, բացի այն, որ մարտի 1-ի լուսաբացին Ազատության հրապարակում իշխանությունները ոչ միայն քննչական գործողություն չէին կատարում, այլև նման գործողություն չէին էլ ծրագրավորել.

ա) Ազատության հրապարակում մարտի 1-ի լուսաբացին քննչական խումբ ներկա չի գտնվել, այդ մասին որևէ տեղեկություն չեն հաղորդել ոչ ՀՀ ոստիկանությունը, ոչ ՀՀ գլխավոր դատախազությունը, ոչ էլ ԱԺ ժամանակավոր հանձնաժողովում հանդես եկած ոստիկանության, հատուկ քննչական ծառայության պատասխանատուները:

բ) Ազատության հրապարակ հրավիրված չեն եղել նաև ընթերականեր: Ինչպես փոխոստիկանապետ Աֆյանը հայտարարեց ԱԺ ժամանակավոր հանձնաժողովում, հրապարակում կային հարյուրավոր վկաներ, որոնց իր կարծիքով կարող էին հրավիրել որպես ընթերակա: Նման պնդումը ոչ թե փոխոստիկանապետի այլ նույնիսկ թաղային տեսուչի պաշտոնը զբաղեցնող անձի համար անհամատեղելի իրավական գրագիտության կներեք, անգրագիտության ցուցանիշ է:

գ) Ազատության հրապարակ մարտի 1-ի լուսաբացին, զննությանը մասնակցելու նպատակով, չեն հրավիրվել նաև տարբեր ոլորտներում հատուկ գիտելիքներ ունեցող մասնագետներ: Ոստիկանության փորձագիտական կենտրոնի պետը ԱԺ ժամանակավոր հանձնաժողովի նիստում հայտարարեց, որ իրենց Ազատության հրապարակ հրավիրել են 8.30-ի մոտ, երբ փաստորեն ամեն ինչ ավարտված էր: Եթե ժամանակին չեն հրավիրվել ոստիկանության կենտրոնի մասնագետները, կասկածից վեր է, որ չեն հրավիրվել նաև Արդարադատության նախարարության, ԳԱ ՊՈԱԿ-ի, Առողջապահության նախարարության ԴԲԳՓԿ-ի համապատասխան մասնագետները:

դ) Որ կատարված գործողությունը նպատակ չի հետապնդել հանցագործության գործիքներ, առարկաներ կամ հետքեր հայտնաբերել ապացուցվում է նրանով, որ մանրամասն չեն նկարագրվել, զննվել, առգրավվել Ազատության հրապարակում առկա հարյուրավոր իրեղեններն ու տարաբնույթ առարկաները` վրաններ, անկողնային պարագաներ, քնապարկեր, անձնական իրեր, հագուստներ, կոշիկներ և այլ առարկաներ: Ավելին, հանրային հեռուստատեսությամբ ցուցադրվող տեսանյութերը հստակ ապացուցում են, թե վերը նշված, ջարդ ու փշուր արած ապրանքներն ու առարկաները ինչպես են հավաքվում և բարձվում աղբատարները առանց որևէ զննության, իսկ հրապարակը անմիջապես ավլում ու լվանում են, նորից առանց զննության, թաքցնելով արդեն իրենց կատարած անմարդկային վայրագությունների հետքերը:

Իսկ այն վայրերում, որտեղ արդեն “տեղադրված” են համապատասխան ՙհայտնաբերված զենքերն՚ ու մահակները, փայտերը, զինամթերքը, գործողության ռազմական մասի ավարտից հետո, արդեն դեպքի վայրի զննություն է կատարվում:

Մարտի 1-ի առավոտյան Ազատության հրապարակում իրականացրած միջոցառման նպատակը ամենաճիշտը բացահայտել է նախագահ Ռ.Քոչարյանը դեպքից մեկ օր առաջ մատնելով ինքը իրեն, 29.02.08թ. ԵՊՀ-ում տրված մամուլի ասուլիսի ժամանակ, նշելով որ շարունակվող միտինգի լուծումներից է ոստիկանների կողմից ՙհրապարակի մաքրումը՚:

Բայց քանի որ բացակայել են հանրահավաքը հարկադիր դադարեցնելու ՙԺողովներ, հանրահավաքներ, երթեր և ցույցեր անցկացնելու մասին՚ ՀՀ օրենքի 14-րդ հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսված հիմքերը (հանրահավաքը պետք է իրական վտանգ ներկայացներ անձանց կյանքին, առողջությանը, պետական և հասարակական անվտանգությանը, համայնքին, ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց), ուստի շրջանառության մեջ պետք է դրվեր, մոգոնվեր հանցագործության մասին հավաստի ներկայացվող որևէ հաղորդում` հանրահավաքի մասնակիցներին մեծ քանակությամբ զենք, զինամթերք բաժանելու մտացածին տեղեկատվությունը և իբր այդ հիմքով հրապարակում զննություն կատարելու անհրաժեշտությունը: Լավ եթե, ըստ օպերատիվ տեղեկությունների, մարտի 1-ին հանրահավաքի մասնակիցներին մեծ քանակի զենք ու զինամթերք, մարմնական վնասվածքներ հասցնելու համար հարմարեցված առարկաներ պետք է բաժանվեին, այդ դեպքում ինչու այդ զենքն ու զինամթերքը, առարկաները չհայտնաբերվեցին ու չառգրավվեցին իրենց թաքստարաններում կամ Ազատության հրապարակ տեղափոխելիս` ճանապարհին, ինչն ավելի դյուրին ու անվտանգ էր: Այդ տարբերակը կառաջարկեր ցանկացած իրավաբան, առավել ևս օպերատիվ աշխատող: Ինչու այդպես չվարվեցին:

Որովհետև ոչ նախորդ և ոչ էլ հետագա օրերին, խաղաղ հանրահավաքի մասնակիցներին ոչ մի զենք ու զինամթերք չէր բաժանվելու և Դրանք չհայտնաբերվեցին նաև իրականացված ոստիկանական օպերացիայից հետո, դա ռեժիմի համար ուղղակի հարմար պատրվակ, առիթ էր, Երևանի կենտրոնում արդեն տաս օր, Սահմանադրության 29-րդ հոդվածի անմիջական գործունեության ուժով անընդմեջ ընթացող ընդդիմության խաղաղ, առանց զենքի, բազմահազարանոց հանրահավաքը ապօրինի դադարեցնելու, մասնակիցներին ծեծելու, ջարդելու ու ձերբակալելու համար:

Վարչախմբի պլանավորածը մատնել էր նաև Երևան քաղաքի խոշոր հիվանդանոցներին Առողջապահության նախարարության կողմից դեպքի նախորդ օրը մեծ թվով մահճակալներ ու հիվանդասենյակներ ազատել-նախապատրաստելու իջեցված բանավոր հրահանգ-հանձնարարականը:

ե) Որ Ազատության հրապարակում մարտի 1-ի լուսաբացին իշխանությունները չէին պատրաստվում որևէ քննչական գործողություն կատարել ուղղակի ապացուցվում է այդ վաղ ժամին հրապարակի շրջակայքում որոշ հաշվարկներով մոտ 2,5-3 հազար հանդերձավորված ներքին զորքերի և ՊՆ հատուկ ստորաբաժանումների զինծառայողների առկայությամբ (բացի ոստիկանության և ուժային այլ կառույցների օպերատիվ անձնակազմերից): Նման քանակի զինծառայողների ներկայությունը պրակտիկորեն հնարավոր չէ ապահովել 5-10 րոպեի կամ թեկուզ մեկ ժամվա ընթացքում:

Զինծառայությունից շատ թե քիչ գաղափար ունեցող անձը կհաստատի, որ այդ զինծառայողների ՙվերկացը՚ տրվել է առնվազն մարտի 1-ի լուսաբացին ժամը 3-ին, կամ ավելի վաղ, հետևաբար ՙքուն՚ հրահանգը տրվել է փետրվարի 29-ի երեկոյան 20-ից 21-ին, որ նրանց տեղափոխող մեքենաները լիցքավորվել են փետրվարի 29-ի երեկոյան, որ այդ ստորաբաժանումների Ազատության հրապարակի շրջակայքում տեղաբաշխման մշակումները կատարվել են շատ ավելի վաղ, իսկ ստորաբաժանումները ղեկավարող սպաների հրահանգավորումը առնվազն փետրվարի 29-ին, և էլի ու էլի նման բազմաթիվ անհերքելի հանգամանքներ ու փաստեր:

ՀՀ Սահմանադրության 5-րդ հոդվածի 2-րդ մասը սահմանում է “Պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք իրավասու են կատարելու միայն այնպիսի գործողություններ, որոնց համար լիազորված են Սահմանադրությամբ և օրենքներով :

Վերը կատարած իրավական վերլուծությունը, վկայակոչված փաստերը ակնհայտ են դարձնում, որ մարտի 1-ի լուսաբացին ՀՀ Ոստիկանության, ՆԶ –ի Ազատության հրապարակում ձեռնարկած, իրականացրած գործողությունները նախատեսված չեն ոչ Սահմանադրությամբ, ոչ որևէ օրենքով: Դրանք ոչ մի կերպ չեն կարող “տեղավորվել” ոչ քրեկան դատավարության օրենսդրության շրջանակներում,ոչ “Ոստիկանության” մասին ՀՀ օրենքի, ոչ “Ժողովներ, հանրահավաքներ, երթեր և ցույցեր անցկացնելու” մասին ՀՀ օրենքի և ոչ էլ որևէ այլ օրենքի շրջանակներում: Ասվածը հաստատում է նաև այն, որ հիմա նույնիսկ Նիկոյանի հանձնաժողովն է ձեռքերը լվացել մարտի մեկի առավոտյան Ազատության հրապարակում ոստիկանության արածը որևէ օրենքի, որևէ դրույթի տակ խցկելու, անօգուտ ու անպտուղ աշխատանքից:

Ամփոփելով նշենք, որ վարչախմբի նպատակը մեկն է եղել` անտեսելով Սահմանադրություն և օրենք, ամեն գնով կասեցնել, ցրել Երևանի կենտրոնում ընթացող ընդդիմության բազմահազարանոց, խաղաղ հանրահավաքը: Հակառակ դեպքում նրանք քաջ գիտակցում էին, որ այդպես հանգիստ ու խաղաղ, երգ ու պարով էլ բռնազավթված իշխանությունը հանձնելու էին նրա օրինական տիրոջը` ժողովրդին ու նրա ընտրյալին:

Ուստի չունենալով ոչ մի իրավական հիմք ու իրավունք, գործելով բացարձակ ապօրինի չխորշեցին քնաթաթախ իրենց հայրենակիցներին մահակներով ու էլեկտրոշոկերով ջարդելուց ու փշրելուց, քաղաքական ընդդիմության ակտիվիստներին ապօրինի ձերբակալելուց ու կալանավորելուց, իրենց ու իրենց ընկերներին ու հարազատներին պաշտպանող ՀՀ քաղաքացիների գործողությունները որպես ՙիշխանության ներկայացուցիչներին դիմադրություն՚, ՙզանգվածային անկարգություններ՚, ՙիշխանության զավթում՚ որակելուց արհեստական հիմք ստեղծելով հատուկ դրություն հայտարարելու, բռնազավթած իշխանությունը ևս 5 տարով երկարաձգելու համար:

Երևանում արտակարգ դրություն հայտարարելով, Քոչարյանը ևս մեկ անգամ խախտեց ՀՀ Սահմանադրությունը, դրանով իսկ կանխորոշելով ընտրության արդյունքների վերաբերյալ Սահմանադրական դատարանի սպասվելիք որոշումը: Նախագահը օգտվելով ՙԱրտակարգ դրության մասին՚ ՀՀ օրենքի բացակայությունից և ՀՀ Սահմանադրության անցումային դրույթների 117 հոդվածի 6-րդ կետի սողանցքից, Երևան քաղաքում արտակարգ դրություն հայտարարելու մասին 01.03.08թ. իր հրամանագրով ըստ էության սահմանեց ռազմական դրությանը հատուկ տարրեր: Դուրս գալով ՀՀ Սահմանադրության 55 հոդվածի 14-րդ կետով իրեն տրված լիազորությունների շրջանակից, որոշում ընդունեց զինված ուժերի օգտագործման մասին` արտակարգ դրության իրավական ռեժիմի ապահովումը վերապահելով ՀՀ պաշտպանության նախարարությանը: Այն դեպքում, երբ զինված ուժերի օգտագործման լիազորությունը ՀՀ Նախագահին վերապահված է Սահմանադրության 55 հոդվածի 13-րդ կետի ուժով, երբ առկա է զինված հարձակում Հանրապետության վրա, կամ դրա անմիջական վտանգ, կամ պատերազմ հայտարարելու դեպքում: Այսինքն ՀՀ Սահմանադրությունը հստակ նախատեսել է այն բոլոր դեպքերը, երբ կարող են օգտագործվել ՀՀ զինված ուժերը:

Կարծում եմ սա լրջագույն խնդիր է, որը հետագա համակողմանի ուսումնասիրության, իրավական գնահատականի կարիք ունի: Բայց դե ՙՍահմանադրության նման ախմախ թղթի՚ վրա հիմա ով է ուշադրություն դարձնում, որ նախագահը դարձնի:

[Chuk]

9. Սեփական ժողովրդի սպանդ:
Ծեծվելով ու հալածվելով, հետապնդվելով Երևանի կենտրոնով մեկ, ժողովուրդը մեկը մյուսին ձայն տալով ու տեղեկացնելով, ինքնաբուխ, ողջ օրը կուտակվում ու կուտակվում էր Մյասնիկյանի արձանի, Ֆրանսիայի, Ռուսաստանի դեսպանատների ու Երևանի քաղաքապետարանի մերձակայքում` իրենց ընդվզման ու բողոքի ձայնը բարձրացնելու լուսադեմին Ազատության հրապարակում քնած ու կիսաարթուն, ծերերի ու երիտասարդների, կանանց ու երեխաների նկատմամբ իրականացված իշխանությունների վայրենաբարո գործողությունների դեմ:

Զրկված լինելով համաժողովրդական շարժման առաջնորդի ներկայությունից ու ղեկավարումից, ժողովուրդը հավաքվում էր դեսպանատներին հարող տարածքում, ենթադրաբար կարծելով, թե դեսպանատներին հարող հատվածներում իշխանությունների հետագա ոտնձգություններից ու վայրագություններից երաշխավորված կլինի: Այդ իսկ պատճառով, ինքնաբուխ հանրահավաքի մասնակիցները չնայած իշխանությունների ձեռնարկած մի շարք սադրանքների` դեպի քաղաքի կենտրոն կոչերի ու առաջնորդումների, խանութների ու տրանսպորտի միջոցների ջարդի ու թալանի, հրդեհումների, մնացին իրենց տեղում կանգնած, չենթարկվելով որևէ պրովոկացիայի:

Եվ երբ քաղաքի այս հատվածներն էլ սկսեցին շրջապատել ՆԶ ու ԶՈՒ ստորաբաժանումներն ու զինվորական տեխնիկան, ժողովուրդը աչքի առաջ ունենալով Ազատության հրապարակում լուսադեմին կատարվածը, դիմեց ինքնապաշտպանության, ձեռքի տակ ընկած պատահական իրերով ու առարկաներով, հանրային ու մասնավոր տրանսպորտի միջոցներով բարիկադներ կառուցեց:

Վերը շարադրվածը ավելորդ անգամ հաստատում և ապացուցում է, որ համաժողովրդական շարժումը, նրա առաջնորդն ու ակտիվիստները, իշխանությունը բռնությամբ յուրացնելուն ուղղված ոչ միայն որևէ գործողություն չեն իրականացրել, այլև նման մտադրություն ու ծրագիր չեն ունեցել: Հակառակ դեպքում անհնարին է բացատրել, թե հանրահավաքի մասնակիցները ինչու± չեն գրավել թեկուզ Երևանի քաղաքապետարանը, չէ± որ այն որևէ մեկի կողմից չէր պաշտպանվում և գտնվում էր հանրահավաքի մասնակիցների հսկողության տարածքում:

Իրեն, իր հարազատներին ու մտերիմներին, այլոց անձն ու կյանքը, առողջությունը, իրավունքներն ու ազատությունները հանրորեն վտանգավոր ապօրինի ոտնձգություններից պաշտպանելը ՀՀ յուրաքանչյուր քաղաքացու ակտիվ իրավունքն է: Իսկ որ մարտի 1-2-ի խաղաղ ժողովրդի դեմ վարչախմբի ոտնձգությունները ապօրինի էին ու հետևաբար նաև հանրորեն վտանգավոր վերևում արդեն հիմնավորեցի: Օրենքը ՀՀ քաղաքացուն լիազորում և երաշխավորում է, որ նման իրավիճակներում եթե նա նույնիսկ ունի ոտնձգությունից խուսափելու, փախչելու հնարավորություն, դիմի ակտիվ ինքնապաշտպանության միջոցների, չխորշելով ապօրինի հարձակվողին պատճառել ընդհուպ մահ:

Տեսնելով ու վերջնականապես համոզվելով, որ ժողովուրդը որքան էլ վրդովված ու զայրացած, բայց չի ենթարկվում սադրանքների, ոստիկանական ու ռազմական ստորաբաժանումների, կառավարական շենքերի ու առանձնատների դեմ նախահարձակ չի լինում, գրոհ ու գրավում չի նախաձեռնում, իսկ Երևանում լարվածությունը գնալով աճում է, և սպասվող լուսաբացը ռեժիմի համար կարող է վերջինը լինել, վարչախումբը հանրահավաքը ցրելու, ժողովրդի պաշտպանության ոգին վերջնականապես կոտրելու նպատակով հրահանգեց դիմել համաժողովրդական շարժումը ճնշելու ծայրահեղ` ռազմական, զինական միջոցների ու եղանակների:

Զինվորական գործի մասնագետների դիտարկումներով, Ֆրանսիայի դեսպանատան մոտ, Գրիգոր Լուսավորիչի և Լեոի փողոցներում, Քաղաքապետարանին հարող տարածքում մարտի 1-ի լույս 2-ի իշխանությունների գործողությունները սեփական ժողովրդի դեմ ձեռնարկած լիարժեք ռազմական գործողություններ էին:

Նման հետևության ենք հանգում, ոչ միայն մասնակիցների ու ականատեսների պատմածներից, սպանվածների (ի դեպ վերջիններիս իրական թիվը մինչև այժմ ոչ ոքի հայտնի չէ) ու վիրավորների ստացած մարմնական վնասվածքների բնույթից ու տեղակայումից, այլ համաժողովրդական շարժման կենտրոնի տարածած տեսաերիզները դիտելիս:

Հանիրավի ծեծված, ջարդված, իր արդարացի բողոքն ու դժգոհությունը բարձրաձայնող տղամարդկանց, կանանց ու ծերերի դեմ բացի ոստիկանության հատուկ, ձայնային ու լույսային իմիտացիոն միջոցներից գործադրվում են մարտական փամփուշտներով ինքնաձիգեր, ատրճանակներ, հարակից շենքի տանիքներից գործում են դիպուկահարներ, դիմակավորված մարդասպանները ինքնաձիգերից ուղիղ նշանառությամբ կրակում են քաղաքացիների ուղղությամբ, կիրառվում են մարտական մեքենաներ և ծանր զինտեխնիկա կարծես թե Երևանը Աղդամն է կամ Ֆիզուլին: Իսկ ոստիկանական ջրցան մեքենաները ասֆալտը մաքրում են սպանվածների գանգերի բեկորներից, ուղեղանյութից ու արյունից:

Մարտի 1-2-ին Երևանում իրականացրած ռազմական գործողության արդյունքում, ինքնապաշտպանության դիմած տասնյակ խաղաղ, առանց զենքի, հանրահավաքի մասնակիցներ սպանվեցին, հարյուրավորները խեղվեցին, հրազենային, բեկորային և այլ բնույթի մարմնական վնասվածքներ ստացան: Տուժողները չդիմեցին բժշկի ու հիվանդանոց, խուսափելով ոստիկանական հետապնդումներից, գերադասելով տնային պայմաններում բուժ. օգնություն ստանալն ու հեքիմներին, այդպիսով չհաշվառվեցին ու չգրանցվեցին: Իսկ թե ի՞նչ պատահեց այն մի քանի ծանր ու միջին ծանրության վնասվածք ստացած անձանց հետ, որոնք միամտություն ունեցան հիվանդանոցներում բուժ. օգնություն ստանալ, բոլորիս է հայտնի. հիվանդասենյակներից ուղիղ տեղափոխվեցին մեկուսարաններ:

Մինչդեռ ՆԶ ու ոտիկանության մարմնական վնասվածք ստացած զինծառայողների թիվը, ըստ պաշտոնեական հաղորդագրությունների նույնիսկ մարտի 2-ին շատ ավելի փոքր էր, քան 3-ին, 4-ին և հետագայում. երկաթյա տրամաբանություն. ոչինչ չես ասի: Վարչախումբը մարտի 1-ի նախօրյակին և հետագա օրերին զինծառայողների կենցաղային, զորանոցային ցանկացած քերծվածք ու կապտուկ կանխամտածված վերագրում էր մարտի 1-2-ի դեպքերին, փորձելով իրեն ներկայացնել այդ դեպքերի զոհ ու տուժող, բայց ոչ նախահարձակ ու մեղսագործ:

Ի վերջո արձանագրելով, որ բռնազավթած իշխանությունը պահելու նպատակով ռեժիմը չի խորշելու սեփական քաղաքացիների նույնիսկ հարյուրներով գնդակահարումներից, խուսափելով հետագա արյունահեղությունից ու զոհերից, համաժողովրդական շարժման առաջնորդը, հերթական անգամ դրսևորելով քաղաքական զսպվածություն ու անսահման հայրենապաշտության օրինակ, հանրահավաքի մի քանի հարյուր հազար, ամեն հրամանի ու գործողության պատրաստ ժողովրդին, զգաստություն կոչեց արեց ու հանձնարարեց գնալ տուն:

Վարչախումբը ընդդիմության ու նրա առաջնորդի այս խոհեմ քայլը որպես հաղթանակ գնահատեց: Նախանձելի ջանադրությամբ ձեռնամուխ եղավ համաժողովրդական շարժման քաղաքական ակտիվիստներին ու շարքային անդամներին, ապօրինի բերման ենթարկելու ու ձերբակալելու, կեղծ ու անհիմն մեղադրանքներով կալանելու հիրավի աննախադեպ մասշտաբի ու ծավալի համապետական մի գործընթացի, որը նախաձեռնողների հիվանդագին մտահաղացմամբ պետք է մեկընդմիշտ վերջակետ դներ համաժողովրդական շարժմանը, իսկ վախից ու սարսափից« “ծակերը մտած” ժողովրդին ապացուցեր թե ինչքան ուժեղ ու հզոր է իշխանությունը զավթած ռեժիմը ու ինչքան անօգուտ ու անպտուղ, նրա դեմ ցանկացած շարժում ու պայքար:

Վարչախումբը հանցավոր այս խնդրի անմռունչ իրականացումը տեսնում էր իրավապահ ու արդարադատության մարմինների հազարավոր աշխատակիցների, մեծ ու փոքր պաշտոնյաների անօրեն, կամային գործողությունների կատարման, ապօրինի որոշումների, անհիմն ու անարդար դատական ակտերի, վճիռների կայացման միջոցով նրանցից մեկին մյուսի հետ հանցանքով շաղկապելու, բոլորին մեկ ընդհանուր հանցակցությամբ միավորելու, նրանց հետագա ընտրության հնարավորությունն ու ազատ գործունեությունը բացառելով:

Առաջինը, մեր կրիմինալ ու օլիգարխիկ կոճակ սեղմողները, առանց որևէ քննարկման ու նույնիսկ ՙգողական ռազբոռի՚, բավարարեցին ԱԺ չորս պատգամավորների նկատմամբ քրեական հետապնդում հարուցելու, կալանավորումը որպես խափանման միջոց ընտրելու գլխավոր դատախազի մոգոնած մինուճար միջնորդությունը, ապա արդեն դեպի« ՙհաղթողը՚ վճռական կողմնորոշված Սահմանադրական դատարանը նախագահական ընտրությունների կեղծված արդյունքների վերջնական վավերացում կատարեց:

Երկրի քաղաքական և դատական բարձրագույն մարմինների այս որոշումները իրավապահ ու արդարադատության մարմինների իրենց հարյուրավոր “հանցակից կրտսեր եղբայրների” համար անարդարության ու ապօրինության ընդօրինակման նշաձող ու ազդանշան դարձան:

Եվ որպեսզի վերջիններս իրենց կատարած հանցանքների ու ապօրինությունների համար ինչ-որ արդարացում ու բացատրություն ունենան, վարչախմբի ղեկավարները նրանց հետ խորհրդակցություններում ու զրույցներում, նրանց ներշնչում ու համոզում էին, թե նրանք այդ բոլորը կատարում են հանուն պետության ու նրա գերակա շահի: Թե ՙընդդիմադիրները դուրս էին եկել պետության դեմ` բա նրանց հետ ինչպե՞ս պետք է վարվեինք՚, իշխանությունը զավթած վարչախումբն ու նրա հետապնդած նեղ, կլանային շահերը նույնականացնելով Հայաստանի Հանրապետության ու նրա պետական շահի հետ:

Սրանք էլ հորթուկի ոգևորությամբ անմիջապես բերաններն են առնում իրենց մեկնած ծծակը ու իրենց փոքրիկ հերոսներ երևակայում, իսկ գործած հանցանքները` քաջության դրսևորումներ:

Իրականում վարչախումբը, թաքցնելով գործած հանցանքների իրական շարժառիթները հանձնակատար-կամակատարներին հրամցնում է վերջիններիս համար ընկալելի, ցանկալի, կեղծ մոտիվներ ու շարժառիթներ, ինչպես կվարվեին կազմակերպված ու պատվիրված հանցագործությունների մեծամասնության դեպքում հանցավոր աշխարհի բազմահմուտ բոսերը:

Չնայած սեփական ժողովրդի դեմ ձեռնարկած ռազմական, ոստիկանական, դատական ու դատախազական աննախադեպ իշխանական միջոցառումներին ու գործողություններին, ապօրինի հայտարարված հատուկ դրությանը քաղաքական ու քաղաքացիական տարրական իրավունքների (ազատ տեղաշարժի, հանրահավաքների, կարծիքի ազատության և այլն) մասսայական սահմանափակումներին ու արգելքներին, վարչական ու քարոզչական ահաբեկումներին ու ՙլվացումներին՚, հարյուրավոր ակտիվիստների ու քաղքական գործիչների ապօրինի ձերբակալումներին ու դատապարտումներին, ՀՀ Առաջին նախագահի առաջնորդած համաժողովրդական շարժումը ոչ միայն չթուլացավ ու չմարեց, այլև ավելի հզորացավ, դարձավ էլ ավելի կուռ, ամուր ու բազմանդամ, վերաճեց հետընտրական հզոր քաղաքական դաշինքի` Հայ Ազգային Կոնգրեսի:

Այստեղ հատկապես կցանկանայի առանձնացնել քաղբանտարկյալների դերը: Չնայած մեզ ու մեր ընտանիքներին, հարազատներին բաժին հասած փորձություններին ու բռնաճնշումներին, հարուցած հալածանքներին, քրեական գործերին, մեկուսարանային ահաբեկման ու ներգործության փորձված միջոցներին, շարժման շատ թե քիչ հայտնի որևէ դեմք ու մասնակից, այդպես էլ չլքեց իր համոզմունքներն ու կարծիքը, չդավաճանեց իր ընկերներին, համաժողովրդական շարժմանն ու նրա առաջնորդ Լևոն Տեր-Պետրոսյանին: Իրենց անկոտրում վարքով, օրինակով համախմբելով համաժողովրդական շարժման քաղաքական, հասարակական ու մարդկային ուժերը:

[Chuk]

10. Ոստիկանական հալածանքների ու հետապնդումների, անհիմն քրեական մեղադրանքների ու դատավճիռների, քաղաքական հաշվեհարդարի շարժառիթները:
Հանրագումարի բերելով ու ամփոփելով վերը շարադրվածը կարելի է անսխալ եզրակացնել, թե Սահմանադրության ու գործող օրենքների խախտմամբ ով և ինչպես, ինչ եղանակներով ու միջոցներով է յուրացրել պետական իշխանությունը, ժողովրդից խլել ազատ ընտրությունների միջոցով իշխանություն ձևավորելու նրա բնական ու սահմանադրական իրավունքը, թե այդ գործընթացը ինչ հիմնական դերակատարներ, աջակից ուժեր ու կառույցներ է ունեցել, թե արդեն յուրացրած, բռնազավթած իշխանությունը պահելու նպատակով ռեժիմը ինչ ոստիկանական ու զինական գործողությունների է դիմել, ինչպիսի պետական ու այլ ծանրագույն հանցագործություններ կատարել:

Ընդհամենը երկու րոպե տևած իմ ելույթում ես ըստ էության բացահայտել ու հրապարակավ հայտարարել էի բռնություններով ծեծով ու ջարդով, լցոնում-կեղծիքներով, օրենքի խտրական կիրառման և ապօրինի այլևայլ միջոցների գործադրմամբ իշխանությունը յուրացնելու վարչախմբի ծրագիր-օպերացիան: Ահա թե իրականում ինչ ՙմեղք՚ էր գործել պետական բարձր պաշտոնյա Ջհանգիրյանը ելույթ ունենալով Ազատության հրապարակում:

Ահա թե իրականում որն է Ջհանգիրյանի ու նրա հարազատների դեմ վարչախմբի ձեռնարկած սանձազերծած բռնությունների ու ապօրինի, շինծու քրեական հետապնդումների իրական շարժառիթն ու մոտիվը:

Ահա թե ինչու Ազատության հրապարակի այդ ելույթին անմիջապես հաջորդեցին նախագահի երկու ապօրինի հրամանագրերը, Արգավանդի խաչմերուկի սադրանքը` սպանության ավարտված հանցափորձը, իմ ու իմ հիվանդ եղբոր դաժան ֆիզիկական խոշտանգումը, այնուհետև արհեստական շինծու ապացուցներով, կեղծ մեղադրանքներով, մինչ այսօր մեր դեմ շարունակվող քրեական հետապնդումները:

Ես լուծեցի սույն ուսումնասիրության շրջանակներում իմ առջև դրված հետազոտական խնդիրը, բացահայտեցի ու դատարանին ի ցույց դրեցի իմ դեմ հարուցված կեղծ քրեական հետապնդման քողարկված, թաքնված շարժառիթները, դրանով իսկ անմիջապես բացահայտելով իմ դեմ իրականացվող քրեական, քաղաքական հաշվեհարդարը ծնող բոլոր պատճառներն ու դրա կատարմանը նպաստող պայմանները:

Որպես քրեաբան-իրավագետ գտնում եմ, որ դրանք չափից առավել կարևոր են “իմ գործով” արդարադատության առաքելություն ունեցող դատարանի համար գործի փաստական շատ պարզ հանգամանքներում ճիշտ կողմնորոշվելու և արդար դատավճիռ արձակելու նկատառումներից ելնելով:

Իմ նկատմամբ հարուցված քրեական ու քաղաքական հետապնդումների վերը բացահայտած պատճառները, պայմաններն ու շարժառիթները մեծի մասամբ լիովին տարածելի են իմ քաղաքական բանտարկյալ ընկերների նկատմամբ իրականացված ու շարունակվող շինծու քրեական հետապնդումների վրա: Քանի որ նախընտրական, ընտրական շրջանում նրանք իրենց քաղաքացիական շիտակ ու խիզախ դիրքորոշմամբ, ընտրակեղծիքներն ու բռնությունը կանխելու, արդարին ու ժողովրդի քվեն ստացածին սատարելու անխախտ որոշմամբ կանխել ու խոչնդոտել են վարչախմբի իշխանությունը յուրացնելու գործողություններն ու ծրագրերը, դրանով իսկ իրենց դեմ հարուցելով ռեժիմի վրեժխնդրությունն ու քենը: Նրանցից ամենաակտիվներն ու սկզբունքայինները հիմա ամբաստանվում են իշխանությունը յուրացնելու չեղած մեղադրանքով:

11. Վերջին եզրակացություն:
Վերը շարադրվածը Սահմանադրության խախտմամբ պետական իշխանությունը յուրացնելու, ապա զավթած իշխանությունը բռնությամբ պահելու ռեժիմի պարագլուխների ապագա մեղադրական եզրակացության ֆաբուլայի համառոտագիրն է,ոսկորն ու կմախքը, որը հետագայում քննության արդյունքներով ձեռք բերված ապացույցներով, ներգրավված մեղադրյալներով, միս ու արյուն կստանա, կդառնա ամբողջական ու ավարտուն մեղադրական եզրակացություն:

12. Վերջին խոսքի փոխարեն:
Բոլոր ճգնաժամերից առավել Հայաստանում արդարության ու արդարադատության ճգնաժամ է: Հայաստանի համար ինչքան էլ վնասակար ու ավերիչ լինի միջազգային տնտեսական ճգնաժամն ու նրա հետևանքները, հայ մարդու որպես քրիստոնեական արժեքների հինավուրց կրողի համար հասարակական ու պետական կյանքում կարևորագույնը արդարության պակասն է, արդարադատության բացակայությունը: Բարոյալքված ու ծախված քաղաքական, պետական ու իրավական մեր համակարգում բազմիցս արժեզրկված ընկերային ու հասարակական հարաբերություններում, հայ մարդը, ամենից առավել ու առաջ արդարություն, արդարադատություն է որոնում, սակայն չի գտնում: Ճիշտն ու հաղթողը միշտ իշխանավորն ու զորբան է դուրս գալիս կամ էլ փողատերը:

Սա է ամենից շատ փոթորկում հայի ներաշխարհը, խաթարում նրա հավատը հանդեպ մեր պետության, որպես մեր իրավունքների որ շահերի պաշտպանի: Արդարության կենսական պահանջն ու իրական կյանքում դրա փնտրտուքն է մարդկանց հանում փողոց ու հրապարակ: Եթե կուզեք մնացած բոլոր ճգնաժամերի պատճառների պատճառը, Հայաստանում արդարության ու արդարադատության ճգնաժամն է:

Պարոնայք քննիչներ, դատախազներ ու դատավորներ, քաղաքական բանտարկյալ-պատանդներիս նկատմամբ արդեն մեկ տարուց ի վեր շարունակվող, Ձեր բազում անիրավությունները, մոգոնած ապացույցները, հորինած մեղադրանքներն ու պատճենահանած-հաստատած դատական ակտերն արձակված բումերանգի նման շատ շուտով վերադառնալու են, վերադառնալու են դեպի Ձեզ ու Ձեր հանցակիցները: Խորտակելու ու հիմնահատակ ավերելու են Ձեր երևութական պատնեշներն ու ամրոցները, Ձեր կողմից այսպիսի ջանադրությամբ, ինքնազոհողությամբ պաշտպանվող Ձեր բարօրությունն ու անձեռմխելիությունը, արժանին հատուցելով Ձեզ, Ձեր հաճկատարության, անբարո ու անաստված վարքի համար, ինչի ականատեսն ու վկան ենք, հալածյալն ու անբաստանվողը:

Ձեզանից ներողամտություն չեմ հայցում: Կրած բոլոր զրկանքներից ու ունեցած կորուստներից հետո իմ ակնկալածը արդարադատություն է: Հանիրավի անբաստանվողիս առանց որևէ նախապայմանի արդարացումը: Հակառակ դեպքում Ձեր ոչ մի բացատրություն ու զղջում չեմ ընդունելու ոչ հիմա, ոչ հետագայում:

Թող Աստված լինի դատավորը:

ԳԱԳԻԿ ՋՀԱՆԳԻՐՅԱՆ

քաղաքական պատանդ

Վերցվել է lragir.am-ից:

[Elmo]

Հալալ ա Ջահանգիրյանին: Էսօր դատավարության տեսագրությունն էր ձեռքս ընկել, նայցեի: Դատավոր դատախազ հանել եր փռել արևին՝ չորացնում էր:

[Kuk]

Բառեր չեմ գտնում, գմփցրել ա

[Chuk]

Հա, արտակարգ համակարգված, ամբողջական պատկեր ա ներկայացրել: Կարծում եմ, որ ճիշտ կլինի բրոշուրի տեսքով տպելն ու տարածելը, մանավանդ որ հաշվի ենք առնում որ դատավարության ժամանակ վերջին խոսք ա՝ արդարացման խոսքի փոխարեն:

[Elmo]

Հա դե, պետք ա գփցներ: Ներսի մարդ ա, բա ինքը ամեն ինչը չիմանա, ո՞վ իմանա: Ով իմանա ինքը քանի հոգու ա տենց դատել: Ձևերը գիտի սաղ: Բայց մեկ ա լավն էր:

[Kuk]

Հա դե, պետք ա գփցներ: Ներսի մարդ ա, բա ինքը ամեն ինչը չիմանա, ո՞վ իմանա: Ով իմանա ինքը քանի հոգու ա տենց դատել: Ձևերը գիտի սաղ: Բայց մեկ ա լավն էր:

Էլմո ջան, հիմա ողջ ազգին են դատում, ու ինքը ընդվզում ա, էդքանով մենակ կարամ ստորագրեմ էս բառերիդ տակ.

Հալալ ա Ջահանգիրյանին: