շարունակություն
2, ՏԵՐ-ՊԵՏՐՈՍՅԱՆԻ ՍՏՐԱՏԵԳԻԱԿԱՆ ՏՐԻՈՒՄՖԸ
ելույթ դեկտեմբերի 21-ին
Հայ ազգային կոնգրեսի` կիրակի օրը տեղի ունեցած համաժողովում Տեր-Պետրոսյանը ամփոփեց հոկտեմբերի 17-ից դեկտեմբերի 17-ն ընկած ժամանակահատվածը` ըստ էության ցուցադրելով, որ պրոցեսը գտնվում է վերահսկողության ներքո, որ այս ընթացքում ընդդիմությունը ծանրակշիռ առաջընթաց է արձանագրել։ Տոնայնության իմաստով, սակայն, դեկտեմբերի 21-ի ելույթը, մեծ հաշվով, չտարբերվեց հոկտեմբերի 17-ի ելույթից եւ նրա հետ ունեցավ մեկ ընդհանրություն։ Թեկուզ անուղղակիորեն` Տեր-Պետրոսյանը շարունակում է դիմել Սերժ Սարգսյանին, շարունակում է դիմել իշխանությանը` նրան կոչ անելով երկխոսության մեջ մտնել ընդդիմության հետ։
Տեր-Պետրոսյանը ցուցադրում է, որ չի պատրաստվում օգտվել ԵԽ Մոնիտորինգի հանձնախմբի որոշումից` ներքաղաքական կյանքում նոր պրոցեսներ հարուցելու համար, եւ ուզում է, որ Սերժ Սարգսյանի իշխանությունը եւս մեկ անգամ, հանգիստ պայմաններում, առանց լարվածության մտածի քաղբանտարկյալներին ազատ արձակելու խնդրի շուրջ։
Ճի՞շտ է վարվում արդյոք Տեր-Պետրոսյանը. չէ՞ որ մարտի 1-ից հետո այսօրինակ կոչերը բազմիցս են հնչել, եւ դրանք ոչ մի, բացարձակապես ոչ մի արձագանքի չեն արժանացել իշխանության կողմից։ Իսկ սա նշանակում է, որ այդօրինակ կոչերը մի ինչ-որ պահի կարող են ծիծաղելի հնչել` անգամ Հայաստանի հիմնադիր-նախագահի շուրթերից։ Իշխանությունը վաղուց արդեն այդ կոչերին հենց քմծիծաղով էլ վերաբերվում է, իսկ Տեր-Պետրոսյանի համակիրները այդ կոչերին հետեւում են նյարդային ջղաձգությամբ։ Նրանք չեն ուզում, որ իրենց առաջնորդի խոսքերը մեկնաբանվեն որպես թուլության դրսեւորում, որպես հուսահատության արգասիք։ Առաջին նախագահը նույնպես զգում է, որ այսօրինակ խնդիր կա եւ դեկտեմբերի 21-ի ելույթում մի քանի անգամ խոսում է ավազակապետության կազմաքանդման, փլուզման մասին։ «Ավազակապետությունը վաղ թե ուշ կազմաքանդվելու է, ընդ որում, թերեւս, ավելի վաղ, քան պատկերացնում եք»,- համաժողովի մասնակիցներին, ողջ հանրությանն է դիմում Տեր-Պետրոսյանը։ Ընդ որում, նա չի ասում` ավազակապետությունը կազմաքանդվելու է շատ ավելի վաղ, քան պատկերացնում ենք, ասում է` ավելի վաղ, քան պատկերացնում եք։ Այսինքն` առաջին նախագահը սեփական պատկերացումները հակադրում է շատերի, ընդ որում` նաեւ իշխանությունների պատկերացումներին, որովհետեւ այս ելույթի հասցեատերը միայն Հայ ազգային կոնգրեսի ակտիվիստներն ու համակիրները չեն, այլեւ ողջ հանրությունը, ասել է թե` նաեւ իշխանությունը։ Տեր-Պետրոսյանը մի կողմից` խոսում է ավազակապետության կազմաքանդման մասին, մյուս կողմից` ազդարարում երկրի ներքաղաքական իրավիճակը ապակայունացնելու անթույլատրելիությունից, եթե անգամ այդ գնով Հայ ազգային կոնգրեսը հազար տարի իշխանության չգա։ Ընդ որում, խոսելով հազար տարի իշխանության չգալու հնարավորության մասին` հենց հաջորդ նախադասությամբ է ընդգծում, որ ավազակապետությունը փլուզվելու է շատ ավելի վաղ, քան «պատկերացնում եք»։
Բայց եւ այնպես, այս նախադասության մեջ օգտագործում է «թերեւս» բառը` չարժեզրկելու համար հազար տարի իշխանության չգալու պատրաստակամությունը։ Մյուս կողմից` դիմում է իշխանություններին` երկխոսության հորդորով։ Ասում է, թե հանրահավաքները չեն վերսկսվելու, բայց ցանկացած պահի կարող են վերսկսվել։
Ի՞նչ է այս ամենը նշանակում, եւ ինչո՞ւ է Տեր-Պետրոսյանը այսպիսի` առաջին հայացքից հակասական դիրքորոշումներով հանդես գալիս, այսպիսի անորոշություն ներշնչում։ Ելույթի այդ հատվածը ինձ հիշեցրեց Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի սիրած պետական գործիչներից մեկին` Շառլ դը Գոլին։ Երբ վերջինս Ալժիրի խնդրի ահագնացման ժամանակներում այցելում է այդ երկրամաս, տեղի ֆրանսիացիները նրան տրիումֆալ ընդունելության են արժանացնում։ Քաղաքի հրապարակներից մեկում հարյուր հազարավոր մարդիկ են հավաքվում, վանկարկում դը Գոլի անունը։ Վերջինս բարձրանում է հարթակ եւ արտասանում մի այսպիսի նախադասություն. «Ես ձեզ հասկացա»։ Եւս մի քանի անորոշ նախադասություններ, որոնցից այդպես էլ հասկանալի չի դառնում, թե ինչ է հասկացել նա եւ ինչ է պատրաստվում անել` ըստ այդմ։ Մինչեւ հիմա պատմաբանները այս դրվագը համարում են հրապարակային քաղաքական գործունեության համաշխարհային պատմության ամենահանճարեղ եւ առեղծվածային պահերից մեկը եւ գլուխ են կոտրում այն հարցի վրա, թե հատկապես ի՞նչ էր հասկացել դը Գոլը հարյուր հազարավոր մարդկանց վանկարկումներից, մանավանդ որ` ի վերջո նա անկախություն տվեց Ալժիրին, մինչդեռ վերը նշված օրը վանկարկողները նրանք էին, ովքեր Ալժիրը համարում էին Ֆրանսիայի անբաժանելի մաս։
Բայց վերադառնանք Երեւան. ի՞նչ է թաքնված Տեր-Պետրոսյանի հակասական, անորոշ խոսքերի տակ, ինչո՞ւ է նա իշխանություններին թեկուզ անուղղակի կոչ անում ազատ արձակել քաղբանտարկյալներին եւ երկխոսություն սկսել Հայ ազգային կոնգրեսի հետ։ Ինչո՞ւ է Տեր-Պետրոսյանը պատրաստակամություն հայտնում բանակցել այն մարդկանց հետ, որոնց համարում է հանցագործ, որոնք, իր կարծիքով, վաղ թե ուշ ենթարկվելու են քրեական պատասխանատվության։ Հակասություններ, հակասություններ, որոնց արդյունքում ցանկացած քաղաքացի ինքն իրեն հարց է տալու. ի՞նչ է մտածում Տեր-Պետրոսյանը։ Մի՞թե նա չի մտածում վճռական պայքարի, սերժանտներին տապալելու եւ ժողովրդի աջակցությամբ իշխանության հասնելու մասին։
Ոչ, սիրելի ժողովուրդ, Տեր-Պետրոսյանը այս ամենի մասին չի մտածում։
Տեր-Պետրոսյանը մտածում է ոչ թե իշխանության գալու, այլ իշխանության հասնելուց հետո սպասվող գործունեության, այդ իշխանական բեռը արժանապատիվ կրելու, այդ իշխանության, այսինքն` իր ղեկավարած Հայաստանի համար առավելագույնս նպաստավոր պայմաններ ստեղծելու մասին։ Նպաստավոր պայմաններ` ոչ թե իշխանությունը պահելու, այլ ժողովրդին չհիասթափեցնելու, տվյալ իրավիճակում Հայաստանի համար առավելագույնը անելու համար։
Ով` ով, բայց Տեր-Պետրոսյանը գիտի, որ այս իշխանությունը որեւէ լավ բան անել չի կարող Հայաստանի համար, որ այդ իշխանությունը Հայաստանին օգուտ տալու ոչ ինտելեկտուալ, ոչ բարոյական, ոչ քաղաքական ռեսուրս չունի։ Բայց եւ նույն ինքը` Տեր-Պետրոսյանը գիտի, որ այս իշխանությունը` Սերժ Սարգսյանի իշխանությունը, Հայաստանին վնասելու, այն կործանելու անսահմանափակ ռեսուրս ունի։ Տեր-Պետրոսյանը չի ուզում, որ գործող իշխանությունը հայտնվի անկյուն քշվածի կարգավիճակում, որովհետեւ լավ գիտի, որ այդ վիճակում հայտնված իշխանության պոտենցիալը` վնասելու, կործանելու առումով, կրկնապատկվում է։ Մյուս կողմից` առաջին նախագահը տեսնում է, որ Սերժ Սարգսյանը ինքն իրեն քշում է անկյուն եւ որքան շատ է դա անում, այնքան ավելի մոլեռանդ է դառնում։ Տեր-Պետրոսյանը, այո, չի դադարում իշխանությանը դիմել, չի վախենում անգամ, որ այդ դիմումները կարող են ընկալվել որպես թուլության նշան. նա հույս ունի, թե իր հայտարարությունները կընկալվեն ոչ թե կենդանական բնազդներով, այլ մարդկային գիտակցությամբ, բանականությամբ։ Ահա եւ նրա ելույթում հնչում է մի այսպիսի` թվում է հուսահատ, միեւնույն ժամանակ` սպառնալից, միեւնույն ժամանակ` հույսի պարբերություն. «Շարժումն, ըստ այդմ, անկասելի է, եւ նրա թափը օր օրի հզորանալու է։ Ուստի իշխանությունները թող զուր հույսեր չփայփայեն, որ քաղբանտարկյալներին պատանդ պահելով` կարող են մեզ ծնկի բերել։ Դրանով նրանք իրականում վնասում են ոչ թե մեզ, այլ, առաջին հերթին, երկրի հեղինակությանը եւ Ղարաբաղի դատին։ Այսինքն` վտանգ է ստեղծվում, որ վարչախմբի քինախնդրությունը ու քաղաքական հաշվեհարդարը վերջիվերջո կարող են վերածվել պետական դավաճանության, որի աղետալի հետեւանքները բաժին են ընկնելու ողջ ազգին։ Քանի դեռ ուշ չէ, իշխանությունները պետք է հրաժարվեն Շարժումը ջախջախելու անիմաստ մտքից եւ անկեղծ երկխոսություն սկսեն նրա հետ, որի միակ նախապայմանը` արձանագրված նաեւ Եվրախորհրդի բանաձեւերում, քաղբանտարկյալների ազատ արձակումն է»։
Ահա սա է Տեր-Պետրոսյանի մտահոգությունը։ Այն, որ ինքը առաջիկայում ստանձնելու է երկրի նախագահի պաշտոնը, ինքնին հասկանալի է` պրոցեսը սկսվել է եւ շարունակում է ընթանալ։ Բայց առաջին նախագահ, ստրատեգիական մտածողության կրող լինելով, փորձում է իրենից կախված ամեն ինչ անել, որ իր իշխանության գալու պահին որեւէ բան փոխելը անհնար չլինի, որ Հայաստանը ավազակապետության գործունեության արդյունքում սպառած չլինի բոլոր ռեսուրսները, շտկվելու, ոտքի կանգնելու, արժանապատիվ հասարակություն ունեցող արժանապատիվ երկիր լինելու հնարավորությունը։ Տեր-Պետրոսյանի այս մտահոգությունը հասկանալի է. հիմա արդեն տեղի են ունեցել անշրջելի պրոցեսներ. Հայաստանի կենտրոնում սպանվել է տասը քաղաքացի` երկրի բարձրագույն իշխանության հրամանով։ Ղարաբաղի հարցում տեղի են ունեցել պրոցեսներ, որոնք այլեւս անշրջելի են, երկիրը գտնվում է տնտեսական կրախի շեմին։
Այսպիսով, Տեր-Պետրոսյանը ընթացիկ քաղաքական շրջանում մտածում է ոչ միայն երկրում իշխանափոխություն իրականացնելու, այլեւ այն մասին, թե ինչպիսի իրավիճակ կլինի իր` իշխանության հասնելու պահին։ Եւ այստեղ նրա մտահոգությունները ահագնանում են. նա զգում է, որ Սերժ Սարգսյանը, իշխանությունը պահպանելու մոլուցքով տարված, պատրաստ է հասնել դավաճանության, այսինքն` մսխել Հայաստանի բոլոր կենսական ռեսուրսները` «ինձնից հետո թեկուզ ջրհեղեղ» սկզբունքով։ Տեր-Պետրոսյանը չի ուզում ավերակների վրա կառավարողի կարգավիճակում հայտնվել, մանավանդ, որ մի անգամ արդեն հայտնվել է այդպիսի կարգավիճակում։ Եւ ճակատագրի հեգնանքն է, որ միջազգային ֆինանսական ճգնաժամը Հայաստանին հարվածեց հենց այս ժամանակահատվածում, ճակատագրի հեգնանքն է, որ պղնձամոլիբդենային հսկայական համալիրները, «Նաիրիտը» հենց այս ժամանակահատվածում կանգնեցին խնդիրների առաջ։ Խորհրդային Միության փլուզումը, ըստ էության, նույնպես տնտեսական ճգնաժամի հետեւանք էր` նավթի, մետաղի գների աննախադեպ անկման հետեւանք։ Եւ ահա, այդ փլուզված երկրի մի հատվածի` նորանկախ Հայաստանի կառավարումը ստանձնելով` Տեր-Պետրոսյանը իսկապես հայտնվեց ավերակների կառավարիչի կարգավիճակում։ Նրա իշխանության գրեթե ողջ շրջանում պղնձի, մոլիբդենի գները միջազգային շուկայում այնքան ցածր էին, որ Հայաստանի համապատասխան գործարաններին ձեռնտու չէր անգամ արդյունահանում իրականացնել, որովհետեւ վերջնական արտադրանքի ինքնարժեքը շատ ավելի բարձր էր, քան այդ մետաղների միջազգային շուկայական գինը։ Բնականաբար, այդ փակված գործարանների աշխատակիցները, նրանց ընտանիքները իրենց գործազրկությունը կապում էին «քանդարար Լեւոնի» գործունեության հետ։ Պատկերացրեք ահա. Տեր-Պետրոսյանը 2008-ի փետրվարին ստանձնում էր նախագահի պաշտոնը, եւ մի քանի ամիս անց գլոբալ տնտեսական ճգնաժամը հարվածում էր Հայաստանին։ Ո՞վ կարող էր գործազուրկ դարձած, եկամուտներից զրկված հազարավոր սյունեցիներին, ալավերդցիներին, նաիրիտցիներին, ուղղակի` հայաստանցիներին բացատրել, որ խնդիրը Լեւոնի «քանդարարությունը» չէ, ո՞վ կարող էր մարդկանց համոզել, որ Հայաստանի տնտեսական աճը սկսել է 90-ականների կեսերին, եւ այսօր մենք կանգնած ենք առաջին սերնդի բարեփոխումների աննպատակ մսխման տխուր փաստի առաջ։
Տեր-Պետրոսյանը այս իմաստով լրջագույն մտահոգություններ ունի եւ իշխանություններին, այո, հորդորում է չխլել Հայաստանի վերջին շանսը, ազատ արձակել քաղբանտարկյալներին եւ բանակցություններ սկսել արտահերթ նախագահական եւ խորհրդարանական ընտրությունների, այսինքն` խաղաղ իշխանափոխության վերաբերյալ։ Այսպես թե այնպես` դա տեղի է ունենալու, բայց կարեւոր է նաեւ, թե ինչպիսին կլինի Հայաստանը այդ հանգրվանին հասնելու պահին։ Ավելի ճիշտ` հարկավոր է այնպես անել, որ այդ պահին Հայաստանը լինի առավելագույնս բարվոք վիճակում։
Ահա սա է Տեր-Պետրոսյանի ռազմավարական մտահոգությունը, որը բացահայտվեց 2008 թվականի հոկտեմբերի 17-ին, եւ որը գոյություն է ունեցել նաեւ նախկինում։ Այդ ստրատեգիական գծի դրսեւորումներից էր նաեւ 1998 թվականի հրաժարականը։ Ի դեպ, Տեր-Պետրոսյանի հետ ճակատագիրը չար խաղեր է խաղում։ Հսկայական ուժ եւ կամքի աննկարագրելի դրսեւորում պահանջող նրա քայլերը երբեմն մեկնաբանվում են որպես թուլության նշան` իրականում հակառակի, միայն հակառակի ապացույցը լինելով։
շարունակելի
Մեջբերել
dvgray-ի խոսքերից
Էջանիշներ