Նկարչություն բաժնում ժայռապատկեր թեմա բացելուց, ուզում էի գրել նրանց մասին , բայց ժայռապատկերը որպես գրի նախատիպ ներկայացնող ՝ կա Համլետ Մարտիրոսյանի ուսումնասիրությունը, որը առաջարկում եմ մասնակի նայել և քննարկել այս թեմայում:
Ավելացվել է 2 րոպե անց
. ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԺԱՅՌԱՊԱՏԿԵՐՆԵՐԸ ՈՐՊԵՍ ԳՐԱՅԻՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ
1.Ժայռապատկերները հետազոտող շատ գիտնականներ են (Խ. Սամուելյան, Գ. Ղափանցյան, Լ. Բարսեղյան և այլք) կարծիք հայտնել, թե ժայռապատկերը հավանաբար գրի նախնական ձև է: Սակայն ժայռապատկերներն առաջնահերթ ու հաստատապես գրային համակարգ է ընկալվել հայ ժողովրդի կողմից և այդ ընկալմանը համապատասխան տրվել է «իծագիր» բնութագիրը: Առաջին հայացքից կարող է թվալ, թե «իծագիր» անվանումը տրվել է միայն այն պարզ պատճառով, որ ժայռապատկերների մեջ մեծ թիվ են կազմում այծերի պատկերները: Ի դեպ, գիտնականների կողմից հենց այդպես է մեկնաբանվել «իծագիր» անվանումը: Իրականում «իծագիր» անվանումը գալիս է այն անհիշելի ժամանակներից, երբ երբ փորագրվում էին ժայռապատկերները, երբ նոր էր ձևավորվում գիրը: «Իծագիր» անվանման պատճառներից հիմնականն այն էր, որ «այծ» և նախնական «գիր» հասկացություններն ունեցել են համահունչ անվանումներ: Այդ համահունչ անվանումների զույգերը առկա են հայերենում, շումերենում և եգիպտերենում: Այսպես`
mašdara = «վայրի այծ» և «արձանագրություն», (շումերեն)
sr, zr = «ձար, նոխազ, խոյ» և «գրել» (եգիպտերեն):
«Շումերեն լեզու» հասկացությունը արտահայտվում է emegir բառով, իսկ նույն բառը udu=այծ ցուցիչով (udu emegir) նշանակում է «այծի տեսակ»: Շումերենում «գրել» բառը հնչեցվում էր sar, որը նույնական է եգիպտերեն sr, zr = «գրել» բառի հետ, իսկ երկուսի հայերեն համապատասխանն է՝
շար = «կարգ, շարուածք, խումբ»
սարել = «կազմել, հիւսել, կապել»
ծիր = «գիծ, շրջագիծ, կարգ, ակօս», որից՝ ծրել = «գրել»:
Պատկերա-գաղափարագիր գրային համակարգում հայերեն վերոհիշյալ բառերին համանուն է հայերեն ձար = «նոխազ, խոյ» բառը: Հետևաբար վերացական շար, սար, ծիր հասկացությունները հնչեցնելու համար անհրաժեշտ կլիներ նկարել ձար՝ նոխազ: Սրանից զատ, հայերենն ունի «գիր» և «այծ» գաղափարների այլ համահունչ անվանումներ: Հայերենում համանուն ու համահունչ են խազ = «այծ» և խազ = «գիր» բառերը: Մեսրոպատառ հայերենում «խազ» բառն առավել գործածական է «գիծ, գիր» իմաստով և միաժամանակ երաժշտական նշանագրերի հավաքական անվանումն է (խազեր): հայերենում «խազ» է անվանվում նաև արու այծը (հոգ. խզան): Պիտի կարծել, որ գրի վերոհիշյալ բոլոր անվանումները նախապես ունեցել են միայն «այծ» իմաստը: Որոշակի գաղափար արտահայտելու նպատակով այծի պատկեր նկարելու պրոցեսին զուգընթաց հավանաբար այծի որոշ անվանումների վերագրվել է նաև «գիր» իմաստ: Այդ մասին են վկայում նաև ազգագրական նյութերը: Այծ = գիր նույնացումը առավել ցայտուն ու հակիրճ է արտահայտված հայկական հանելուկներում: Բերենք մի քանի օրինակ.
«Սպիտակ պռակ (=պուրակ, անտառ), սև-սև էծեր: (Ղարաբաղ)
«Սև էծը սպիտակ դարի վրեն արածում ա»: (Վաղարշապատ, Վան, Դովրի)
«Սիվտակ կող, սև իծան մեջ կարածան»: (Ալաշկերտ, Ղարաբաղ)
«Ճորմակ լեռներ, սև-սև էծեր»: (Ղարաբաղ)
«Սև ածերն, ճերմակ փլերն (=բլրակ) մաղվածին»: (Խոտրջուր)
«Տեկմե (=պատահական) չոբան չեն կրել ածեր»: (Կեսարիա, Խարբերդ)
Հանելուկների բերված օրինակներում այծը ներկայացնում է «գիր» գաղափարը: Կարևոր է և այն փաստը, որ բերված մի քանի օրինակների աշխարհագրությունը ծածկում է պատմական Հայաստանի ողջ տարածքը:
Մեջբերել
Էջանիշներ