Արցախի հիմնախնդիրը

[Chuk]

Ու մի բան էլ Վիշապ ջան, ես սաղ գիտակից կյանքս փորձել եմ համոզել, իմ շրջանակում, որ փոխզիջմանը այլընտրանք չկա: Քարոզել եմ խաղաղություն:
Բայց պատերազմի առաջին վայրկյանից մենակ հաղթանակի մասին եմ խոսել՝ մինչ կապիտուլյացիան: Ոչ թե մենակ էն պատճառով, որ էդ ճիշտ ա, այլ որտև հավատացել եմ:
Բայց պատերազմը պրծել ա: Ցավոք մինչ էդ եղած իմ կարծիքը ճիշտ ա եղել: Ու էլ չեմ լռելու:

Խաղաղությանն այլընտրանք չկա:
Հարևանների հետ բարիդրացիական հարաբերություններին այլընտրանք չկա:
Դժվար ուղի ա, բայց պիտի գնանք ու հասնենք դրան: Հակառակը մեր ոչնչացումն ա:

[Lion]

Ու մի բան էլ Վիշապ ջան, ես սաղ գիտակից կյանքս փորձել եմ համոզել, իմ շրջանակում, որ փոխզիջմանը այլընտրանք չկա: Քարոզել եմ խաղաղություն:
Բայց պատերազմի առաջին վայրկյանից մենակ հաղթանակի մասին եմ խոսել՝ մինչ կապիտուլյացիան: Ոչ թե մենակ էն պատճառով, որ էդ ճիշտ ա, այլ որտև հավատացել եմ:
Բայց պատերազմը պրծել ա: Ցավոք մինչ էդ եղած իմ կարծիքը ճիշտ ա եղել: Ու էլ չեմ լռելու:

Խաղաղությանն այլընտրանք չկա:
Հարևանների հետ բարիդրացիական հարաբերություններին այլընտրանք չկա:
Դժվար ուղի ա, բայց պիտի գնանք ու հասնենք դրան: Հակառակը մեր ոչնչացումն ա:

Ապեր, մի փորքիկ նյուանս կա - դու չես որոշում, էլի, բարիդրացիությունը, եթե միայն քեզնից լիներ կախված՝ հա: Ավելին, եթե միայն քեզնից կախված լիներ և դու չձգտեիր դրան, կլինեիր հիմար մի գազան: Սակայն, ապեր - ՍԱԿԱՅՆ, ուշադիր - Դիմացինդ չի ուզում հետդ բարիդրացիություն անի, հասկանում ե՞ս:

Ու ոնց լինե՞լ:

[Chuk]

Ապեր, մի փորքիկ նյուանս կա - դու չես որոշում, էլի, բարիդրացիությունը, եթե միայն քեզնից լիներ կախված՝ հա: Ավելին, եթե միայն քեզնից կախված լիներ և դու չձգտեիր դրան, կլինեիր հիմար մի գազան: Սակայն, ապեր - ՍԱԿԱՅՆ, ուշադիր - Դիմացինդ չի ուզում հետդ բարիդրացիություն անի, հասկանում ե՞ս:

Ու ոնց լինե՞լ:

Այ էդ հեքիաթը 30 տարի կերակրվել ենք:
Ո՞նց լինել: Շատ հասարակ:

Քայլ առաջին. հնարավորինս հզորացնում ես բանակդ ու տնտեսությունդ,
Քայլ երկրորդ. քայլեր ես անում բարիդրացիություն հաստատելու համար:

Եթե երկրորդ քայլը չի ստացվում, առաջին քայլն էն ա, որ մեզ առաջարկվում ա էսքան տարի, բայց նորմալ չի արվում: Բայց առաջինի նորմալ արվելը ինքնըստինքյան բերելու ա երկրորդի կայացմանը: Ու մի օր կպարզես, որ իրականում դիմացինդ էլ էր էդ խաղաղությունն ուզում (չհաշված ծայրահեղական թևերին, որոնք մեզանում էլ կան):

[Arjo]

Չուկը միամիտ է որ թուրքերի հետ բարեկամություն է ուզում անի

[Lion]

Այ էդ հեքիաթը 30 տարի կերակրվել ենք:
Ո՞նց լինել: Շատ հասարակ:

Քայլ առաջին. հնարավորինս հզորացնում ես բանակդ ու տնտեսությունդ,
Քայլ երկրորդ. քայլեր ես անում բարիդրացիություն հաստատելու համար:

Եթե երկրորդ քայլը չի ստացվում, առաջին քայլն էն ա, որ մեզ առաջարկվում ա էսքան տարի, բայց նորմալ չի արվում: Բայց առաջինի նորմալ արվելը ինքնըստինքյան բերելու ա երկրորդի կայացմանը: Ու մի օր կպարզես, որ իրականում դիմացինդ էլ էր էդ խաղաղությունն ուզում (չհաշված ծայրահեղական թևերին, որոնք մեզանում էլ կան):

Դե արի սկզբում առաջին քայլն անենք, հետո նոր խոսենք քրիվայութունից: Թե չէ սենց սիրուն չի, ուղղակի չեն հարգում, որովհետև որոշում են, որ թույլ ես, դրա համար ես քրիվայության ձգտում:

[Chuk]

Դե արի սկզբում առաջին քայլն անենք

Չէ, Մհեր ջան, չեղավ էդպես: Հիմա մի քիչ երկար ու պարզ բաներ կգրեմ, որոնք բոլոր էլ գիտենք, բայց քննարկման այս հանգրվանում անհրաժեշտություն զգացի դրանք շարադրելու:

Քայլ առաջինը բանակի ու տնտեսության հնարավորինս զարգացանում էր: Սրանք ավելի մանր կետերի էլ կարելի ա բաժանել, բայց էս պահին սահմանափակվենք էսքանով: Ուրեմն նախ պետք է հասկանանք, որ տնտեսություն զարգացնելն ու բանակ հզորացնելը նպատակ չեն, այլ միջոց: Միջոց ինչ-որ մի նպատակի հասնելու համար: Ու պետք ա սահմանենք էդ նպատակը:

Իմ համար նպատակը ինքնիշխան պետություն ունենալն ա, որտեղ մարդը կարող ա արժանապատիվ ապրել ու արարել, ու որտեղ նաև կարող ենք պահպանել մեր ազգային ինքնությունը՝ գիրը, գրականությունը, մշակույթը, ճարտարապետությունը, պատմությունը և այլն:

Ու էստեղ առաջանում ա հարցը, թե ինչ ճանապարհով պետք ա հասնենք դրան: Ի՞նչ ճանապարհային քարտեզով, ի՞նչ տեսլականով: Դրանից կախված որոշում ենք միջոցների՝ բանակի ու տնտեսության զարգացման ձևն ու բովանդակությունը:

Օրինակ իրենց քաղաքական ընդդիմություն հռչակած կուսակցությունների «ընտրված առաջնորդ» Վ. Մանուկյանն ասում ա, որ պետք ա մտնենք ցանկացած ստեղծվելիք հակաթուրքական այլանսի մեջ: Ենթադրում եմ, որ ինքը երկրի զարգացումը էս ճանապարհով ա պատկերացնում: Բայց եթե դու ի սկզբանե հռչակել ես Թուրքիային էդպիսի թշնամի, ապա քեզ բանակի զարգացման մի պլան ա պետք, եթե որոշել ես, որ պետք ա փորձես հաշտ ապրել Թուրքիայի հետ, ուրիշ: Մի դեպքում դու բանակդ պիտի զարգացնես (կանես թե չէ ուրիշ հարց ա) չափազանց ագրեսիվ, հարձակողական, մյուս դեպքում ուժեղ, կարգապահությամբ, զինտեխնիկայով ու այլ բաներով լավ համալրված, անհրաժեշտության դեպքում պատերազմին պատրաստ, բայց պաշտպանական:

Նախորդ տասնամյակներում մենք անունը դրեցինք պաշտպանական, բայց մեր բոլոր գործողություններով վարեցինք անհաշտ քաղաքականություն ու բերեցինք պատերազմի, որին, պարզվեց, բանակը պատրաստ չէր էնքան, ինչքան պետք էր: Պարզվեց որ մենք նույնիսկ պաշտպանական ցանցեր չունենք: Որ չունենք ճիշտ մտածված զինտեխնիկա: Չունենք ճիշտ կառուցված ու մտածված դիրքեր: Չունենք երկրորդ ու երրորդ բնագծեր: Բայց ունենք հռետորաբանություն ու վարած դիվանագիտության, որը պատերազմին այլընտրանք չի տալիս հերիք չի, թշնամիներիդ ավելի ագրեսիվ է դարձնում, ստիպում ավելի ու ավելի լավ զինվել, ավելի լավ պատրաստվել պատերազմին: Եթե մենք ի սկզբանե որպես նպատակ սահմանեինք պատերազմը, գուցե վիճակը էսպես չլիներ: Դրա համար եմ ասում, որ շատ կարևոր է, թե ճանապարհային քարտեզդ ոնց ես սահմանում, ու բանակդ պետք է զարգացնես էդ ուղղությամբ:

Իմ ասած տարբերակում մենք հստակ պետք է սահմանենք երկրորդ քայլը, ու արդեն ըստ դրա անենք առաջին քայլը: Քո հակառակորդը պետք է իմանա, որ դու ունես հզոր տնտեսություն ու հզոր բանակ, բայց նաև պետք է իմանա որ քո նպատակը հարմար առիթի դեպքում 7 շրջանը հետ վերցնելու համար պատերազմ հրահրելը չի, որպեսզի ինքն էլ որոշակիորեն թուլանա, ու ոչ թե ագրեսիվ պատրաստվի հաջորդ պատերազմին, այլ ինքն էլ իր բանակը հզորացնի բարիդրացիությունը պահելու, բայց պատերազմին պատրաստ լինելու համար: Սա շատ կարևոր նյուանս ա: Եթե դու երկրորդ քայլդ սահմանում ես պատերազմական, վերջ, էլի մտնում ենք մրցավազքի մեջ, որին անպայման ինչ-որ պահի հաջորդելու ա պատերազմը, էլի աղետալի, էլի անկանխատեսելի վերջաբանով:

Իմ ասած տարբերակում նոր պատերազմը բացառվու՞մ է: Բնավ ոչ: Դրա համար էլ շարունակում ես բանակդ զարգացնել: Բայց հավանականությունը կտրուկ քչացնում ես: Շարունակում ես «Քուռ-արաքսյան», «ոչմիթիզական» հոխորտանքը, հաջորդ պատերազմն անխուսափելի ա, բայց միաժամանակ դու շարունակում ես շրջափակված մնալ, ունենալ ավելի քիչ ռեսուրս բանակդ զարգցանելու, արտագաղթը նոր թափ ա առնելու:

Ու նորից գալիս ենք հարցին. իսկ իրանք պատրա՞ստ են դրան: Չգիտեմ: Գիտեմ, որ ինչքան հոխորտանք, էնքան ավելի պատրաստ չեն լինի: Չենք կարող նստել ու սպասել, որ մի օր կբարիանան: Սա երկկողմանի խաղ ա: Եթե երկու կողմն էլ նստենք ու սպասենք մյուսի քայլին, էդ քայլը չի լինի: Դրա համար ես ասում եմ, որ պիտի անենք մենք քայլը, նպատակների սահմանում. խաղաղ, արժանապատիվ երկրի կառուցում, որը կունենա բարիդրացիական հարաբերություններ հարևանի հետ: Պասը կընդունի, հրաշալի ա, ուրեմն հաջողության հասանք: Չընդունի, շարունակում ենք մեր ունեցած ռեսուրսների հաշվին հզորացնել բանակն ու տնտեսությունը, մեզ պաշտպանելու, մեր արժանապատիվ ապրելու իրավունքը պաշտպանելու համար:

Սա ա: Նպատակների սահմանում, ճանապարհային քարտեզի գծում: Որը պետք ա ազգովի ընտրենք:

Ազգովի կընտրենք, որ մեր նպատակն ա կորցրածը հետ բերելը, ի՞նչ արած, ուրեմն կվարենք էդպիսի քաղաքականություն: Ուրեմն բանակն ու տնտեսությունը կզարգացնենք էդ նպատակի համար: Բոլորովս: Ուղղակի ես իմ մտքում համոզված կլինեմ, որ գրեթե դատապարտված ծրագիր ա: Որ կարող ա արդյունքում կորցնենք ամեն ինչ:

Հատկապես հիմա իսկապես դժվար ա էս թեմայով խոսելը: Բայց սա խոսակցություն ա, որ բոլորովս պիտի մի օր տանենք ու պիտի ընտրենք մի օր:

Հետևաբար չէ, Մհեր ջան, չենք կարող անենք առաջին քայլը, դեռ չորոշած երկրորդը: Երկրորդը պետք ա սահմանենք, որ առաջինն ըստ դրա անենք: Ես համարում եմ, որ ճիշտ երկրորդ քայլը բարիդրացիության հաստատելուն ուղղված քայլերն անելն ա:

[Գաղթական]

Քո հակառակորդը պետք է իմանա, որ դու ունես հզոր տնտեսություն ու հզոր բանակ, բայց նաև պետք է իմանա որ քո նպատակը հարմար առիթի դեպքում 7 շրջանը հետ վերցնելու համար պատերազմ հրահրելը չի, որպեսզի ինքն էլ որոշակիորեն թուլանա, ու ոչ թե ագրեսիվ պատրաստվի հաջորդ պատերազմին, այլ ինքն էլ իր բանակը հզորացնի բարիդրացիությունը պահելու, բայց պատերազմին պատրաստ լինելու համար: Սա շատ կարևոր նյուանս ա:

Չուկ ջան, ընդհանուր վատ բան չես ասում:
Բայց մի նրբություն կա:
Թե էդ 7 շրջանները, թե Նախիջևանը ու թե Դաշտային Արցախը մեր Հայրենիքի մաս են եղել երբևէ:
Օքեյ:
Բայց մեր պահանջը ի սկզբանե դրանք չեն եղել, այլ` Արցախի հայաբնակ Լեռնային հատվածը:
ՈՒ հիմա էլ, վայթե, նույն բանն ենք շարունակում պնդել. Արցախի ստատուս:

Սա ա քո ասած փոխզիջումը, որը միշտ էլ դրված ա եղել բանակցությունների հիմքում:
Հա, մենք մեր մեջ (նու` մեզնից ոմանք) ասում էինք ոչմիթիզ, իրանք էլ` թե բա էրիվան:
Բայց էդ սաղ բլա-բլա ա:
Փաստացի ԼՏՊ-ի վախտերից էլ մեր պաշտոնական գիծը միշտ եղել ա 5+2 շրջաններ vs Արցախի ստատուս (տարբեր կոնֆիգուրացիաներով):

ՈՒ հիմա հարցերի հարցը հետևյալն ա.
Արդյոք մենք շարունակում ենք պահանջել Արցախը, թե ոչ:

Իրանք ասում են ֆսյո, հարցը լուծված ա, Արցախն ազերփայչան ա ու բացականչական նշան:

Բա մենք ինչ ենք անելու?
ԻՀԿ հենց սրանից ա պետք սկսել կառուցել քո երկրորդ կետը:

[Chuk]

Չուկ ջան, ընդհանուր վատ բան չես ասում:
Բայց մի նրբություն կա:
Թե էդ 7 շրջանները, թե Նախիջևանը ու թե Դաշտային Արցախը մեր Հայրենիքի մաս են եղել երբևէ:
Օքեյ:
Բայց մեր պահանջը ի սկզբանե դրանք չեն եղել, այլ` Արցախի հայաբնակ Լեռնային հատվածը:
ՈՒ հիմա էլ, վայթե, նույն բանն ենք շարունակում պնդել. Արցախի ստատուս:

Սա ա քո ասած փոխզիջումը, որը միշտ էլ դրված ա եղել բանակցությունների հիմքում:
Հա, մենք մեր մեջ (նու` մեզնից ոմանք) ասում էինք ոչմիթիզ, իրանք էլ` թե բա էրիվան:
Բայց էդ սաղ բլա-բլա ա:
Փաստացի ԼՏՊ-ի վախտերից էլ մեր պաշտոնական գիծը միշտ եղել ա 5+2 շրջաններ vs Արցախի ստատուս (տարբեր կոնֆիգուրացիաներով):

ՈՒ հիմա հարցերի հարցը հետևյալն ա.
Արդյոք մենք շարունակում ենք պահանջել Արցախը, թե ոչ:

Իրանք ասում են ֆսյո, հարցը լուծված ա, Արցախն ազերփայչան ա ու բացականչական նշան:

Բա մենք ինչ ենք անելու?
ԻՀԿ հենց սրանից ա պետք սկսել կառուցել քո երկրորդ կետը:

Մենք իրականում շեղվել էինք 7 շրջանի բանակցություններից, բայց էս պահին էդ մասին չխոսենք (համոզված եմ, որ դեռ առիթ կունենանք):

Իսկ Արցախի կարգավիճակի վերաբերյալ նպատակների սահմանումը անպայման պետք ա: Էս պահին ես էդ չեմ կարող անել, դեռ չափազանց շատ են անորոշությունները ու բացարձակ չգիտեմ, թե ինչ հնարավորություններ ունենք: Էս հարցը անպայման պետք ա ստանա իրա պատասխանը, բայց ռացիոնալության ֆոնի վրա: Ցավոք իմ էս պահի ռացիոնալ մտքերը հեչ հուսադրող չեն, բայց կրկնեմ, ինֆորմացիան էնքան քիչ ա, անորոշությունները էնքան շատ են, որ դեռ չեմ համարձակվի լուծման տարբերակ առաջարկել:

Մի բան գիտեմ, ցանկացած լուծման տարբերակի նպատակը պետք ա լինի հզոր երկիրն ու դրանում մարդու արժանապատիվ կյանքը, որը չեմ պատկերացնում առանց խաղաղության: