Արցախի հիմնախնդիրը

[Վիշապ]

(շարունակություն)
Պրն Բաբայան, ո՞րն է պատճառը, որ փաստաթուղթը հետ դարձավ դեպի 97 թվական. Միջնորդները զգացի՞ն, որ Հայաստանը թույլ է և կարելի է վերադարձնել դեպքի Հայաստանի համար ոչ նպաստավոր վիճակ, թե՞ միջնորդներն ուղղակի սխալ պատկերացումներ և սխալ հաշվարկներ ունեին, և իրենք իրենց սխալի ծուղակն ընկան:

Ես համարում եմ, որ երկրորդն է: Միջնորդները փորձել են, կողմերին լսելով, ինչ-որ ձևակերպումներ անել: Մինչև այդ 3-4 փաստաթուղթ ներկայացրել են ադրբեջանական կողմին, որը չի ընդունել: Մի քիչ լղոզված փորձել են այս անգամ հայկական կողմին մոտեցնել այդ տեսակետին, որը, իմ կարծիքով, իրենց չի հաջողվել և ճիշտ հակառակը, փակուղի են տանում:

Այդ ամենը հաշվի առնելով` այնուամենայնիվ, Դուք նորմա՞լ եք համարում, երբ այդպես բացեիբաց խոսվում է կարգավիճակի դիմաց տարածքներ հանձնելու պատրաստակամության մասին: Նաև այդ հայտարարությունների ֆոնին հասարակության մեջ կամ որևէ քաղաքական ուժի շրջանակներում լուրջ դիտողություն կամ լուրջ քննադատություն չկա, և ստեղծվում է տպավորություն, թե Հայաստանում բոլորը պատրաստ են «կարգավիճակի դիմաց տարածքներ» բանաձևին, առավել ևս երբ նախագահի մակարդակով գրեթե բաց տեքստով ասվում է այդ մասին:

Ընդհանրապես այս փուլում խոսել փոխզիջումների մասին իմաստ չունի, քանի որ մեր դիմացինը` հակառակորդը, որևիցե փոխզիջումից չի խոսում: Նա խոսում է «էսօր, անմիջապես ու ամբողջովին վերադարձնելու» մասին: Երբ բանակցող կողմը նման կերպ է ձևակերպում, ինչքան էլ մենք ասենք «փոխզիջում, պատերազմի չվերսկսման պայմանագիր ստորագրենք», անիմաստ է ուղղակի: Մենք դրանով դրդում ենք ճիշտ հակառակը` նոր զարգացումների: Ես սխալ եմ համարում ընդհանրապես այս փուլում խոսել փոխզիջումներից, քանի դեռ Ադրբեջանը չի խոսել փոխզիջումների մասին:

Պրն Բաբայան, Ձեր կարծիքով, իրավիճակի լարման, պատերազմի վերսկսման դեպքում ինչպիսի՞ն կլինեն գերտերությունների մոտեցումները, օրինակ` ՀԱՊԿ գծով Ռուսաստանի մոտեցումը:

Ընդհանրապես պետք չէ հայ-ադրբեջանական կոնֆլիկտի մեջ փորձել հույսը դնել ինչ-որ ուժերի վրա: Չի կարելի մտածել, թե «ինչ-որ մեկը մեզ կօգնի», կամ «Հայաստանի սահմանները անձեռնմխելի կլինեն» և այլն, և այլն: Որևիցե մեկը չի միջամտելու: Կարող են կարծիքներ արտահայտել, կարող են առաջարկներ անել զարգացման ընթացքում, բայց հույս պահել, որ ինչ-որ լուրջ միջամտություն է լինելու, ես համամիտ չեմ:

Այսինքն` այդ առումով` Հայաստանի անդամակցումը ՀԱՊԿ-ին էական նշանակություն չի՞ ունենա:

Ադրբեջանի հետ էական նշանակություն չունի:

Կարելի՞ է հասկանալ, որ Դուք ստեղծված իրավիճակի միակ ելքը պատերազմն եք տեսնում:

Ես ցանկանում եմ, որ բոլորս հասկանանք, որ մենք պետք է մեր պետությունը հզորացնենք, թույլ չտանք, որ այդ պատերազմը լինի, որովհետև պատերազմից ոչ մի լավ բան չենք ստանալու: Իմ արտահայտությունները, իմ մտքերը միայն ու միայն պետք է դրա հետ կապել, ոչ թե որ ես ուզում եմ, որ պատերազմ սկսվի: Ոչ: Նրանք, ովքեր պատերազմը տեսել են, որևիցե պարագայում չեն ցանկանա, որ պատերազմի լինի:

Բայց դրա հետ մեկտեղ` եթե տեսնում ես, որ այս ընթացքը տանում է դեպի այդ ճանապարհը, պարտավոր ես ուղղակի ասելու, որ չի կարելի, պետք է կանգ առնել ու մտածել պետության հզորության մասին: Թե չէ առավոտից իրիկուն փնովում են, և մեր ընդդիմությունը մեկը մյուսին ասում է. «Վեր կաց, ես նստեմ»: Էս է դևիզը, ուրիշ ոչ մի բան չեն խոսում:

Պրն Բաբայան, արդյոք ճի՞շտ է միայն զուտ խոսքերով անդրադառնալ խնդրին, նպատակահարմար չէ՞ կոնկրետ քայլեր անել:

Ի՞նչ եք պատկերացնում կոնկրետ քայլեր ասելով: Չե՞ք համարում, որ սա կոնկրետ քայլ է: Ի՞նչ կոնկրետ քայլ պիտի անեմ, երբ հասարակությանը ներկայացնում եմ, թե ինչ վիճակ պետք է լինի, և զարգացումները ուր են տանում: Ի՞նչ պետք է անեմ: Ինչ-որ մի ուժի հե՞տ համագործակցեմ, «մեկին տապալեն, մյո՞ւսը գա»:

Գնալով ակտիվանում են խոսակցությունները ընդդիմադիր նոր ուժի մասին: Ո՞րն է Ձեր կարծիքը: Հնարավո՞ր է, որ լինեք այդ ուժի մեջ:

Մի տարի է, այդ նոր ուժից խոսում են, բայց այդպես էլ դեռ ոչ մի բան չեմ տեսնում: Որևիցե ուժի մեջ մտնելու մտադրություն էլ չունեմ:

Իսկ ստեղծելու մտադրություն ունե՞ք:

Ոչ էլ ստեղծելու, որովհետև մեր քաղաքական դաշտի 90 %-ը, իմ կարծիքով, վաղուց պետք է գնային թոշակի, բայց մարդիկ չեն գնում: Մի ամբողջ հաղթանակ 16 տարի մսխեցին իրենց խելքից, իրենց իսկ առաջարկներով, իրենց իսկ վերլուծություններով, իրենց իսկ հանդիպումներով: Մի փայլուն հաղթանակ 16 տարում մաշեցրին:

Գոնե մոտավորապես կասե՞ք` ում նկատի ունեք առավել: Մսխողներն ովքե՞ր են:

Նայում եք` ինչքա҄ն կան: Ճիշտ չի, որ անուններով ասեմ: Եթե ուզում եք սենսացիա…

Չէ, հետաքրքիր է պարզապես:

Մսխել են: Ի՞նչ կա հետաքրքիր:

Ովքե՞ր են մսխողները:

Քաղաքական դաշտում ինչքան գործիչ կա, բոլորն էլ ինչ-որ չափ մասնակցություն են ունեցել:

Ընդհուպ այսօրվա իշխանություննե՞րը:

Այո, և այսօրվա, և երեկվա, և էն մյուս օրվա: Բոլորը:

Դուք անզո՞ր էիք դրա դեմն առնելու համար, թե՞ միայնակ էիք:

Ես իմ միսիան ավարտել եմ 99 թ.-ին: Փորձել միջամտել մի քաղաքական դաշտում, որտեղ չի ընդունվում, կամ չեն փորձում այդ կարծիքը լսել, անիմաստ եմ համարում:

Արդյոք դա նշանակո՞ւմ է, որ առաջիկա ընտրական փուլին Դուք չեք մասնակցի:

Իհարկե, չեմ մասնակցի: Ես չեմ տեսնում Հայաստանում քաղաքական դաշտ, որ մասնակցեմ: Քաղաքական դաշտում դեռ չեմ տեսնում այն ուժերը, որոնք այս ազգի բեռը կվերցնեն իրենց վրա:

Օրինակ` «Սարդարապատ» շարժումը այդպիսին չէ՞, Ձեր գնահատմամբ:

Ես տեղյակ էլ չեմ` էդ ինչ ուժ է:

Ըստ Ձեզ` ի՞նչ պետք է անել այս իրավիճակում:

Ամեն մի քայլափոխի չասել, որ «մենք գնում են փոխզիջումների», «մենք պատրաստ ենք ստորագրել փաստաթղթեր» և այլն, և այլն: Դրանով մենք հակառակորդին լկտիացրել ենք վերին աստիճանի: Էդ հակառակորդը ինքը էդքան չկա, որ մենք էդքան նվաստանում ենք: Մենք պետք է հստակ ձևակերպենք` չի ուզում` խնդրեմ. երբ խելքը կգա, էն ժամանակ էլ կգա կբանակցի: Ու պատրաստ լինել ցանկացած քայլի: Ադրբեջանը հայտարարում է պատերազմի մասին, այո, խնդրեմ` դաշտը ազատ է, մեր մեջ միջնորդ չկա, 3-րդ կողմ չկա, հենց վաղն էլ թող սկսի: Տեսնենք` ինչով է ավարտվում:

Մենք շատ ենք նվաստանում ու լկտիացնում այդ հակառակորդին: Ամեն քայլափոխի ամեն մի թե քաղաքական գործիչ, թե վերլուծաբան խոսում է «փոխզիջումից»: Ի՞նչ ունեք տալու: Ադրբեջանը ասում է. «Ոչ մի փոխզիջում, ամբողջն ենք ուզում», մենք էլ խոսում ենք փոխզիջումներից:

Պրն Բաբայան, առաջին անգամ այնպիսի տպավորություն եմ ստանում, թե Դուք մի տեսակ հուսալքված եք ու ելք չեք տեսնում: Արդյոք այդպե՞ս է:

Չէ, հուսահատված չեմ: Ես տեսնում եմ խնդրի լուծման մեխանիզմը և գրավոր եմ դա ներկայացրել կետ առ կետ: Միջնորդները պետք է դատավորի դեր ստանձնեն: Եթե նրանք իրոք հրավիրվել են որպես միջնորդ` կողմերի սխալն ու ճիշտը քննարկելու, պետք է դատավորի դերում լինեն, այլ ոչ թե ասեն. «կողմերը համաձայնեն, հետո մենք աջակցելու ենք»: Մի հազարամյակ է, մենք` կողմերը, իրար հետ լեզու չենք գտնում. էլ դուք եկել եք, որ ի՞նչ անեք, եթե պետք է, որ մենք ինքներս իրար համաձայնվենք: Ձեզ հրավիրել ենք որպես դատավոր, (քաղաքական, դիվանագիտական լեզվով) միջնորդ:

Պետք է այդ մարդիկ ձևակերպում տային, ասեին` Ղարաբաղի ժողովուրդը իրավունք ունի՞ այդ հողի վրա ինչ-որ տարածքներում ապրելու, և նրա կարգավիճակը ո՞րն է, որովհետև իրար հետ չեն կարող այլևս ապրել: Սա է խնդիրը: Ինչքան մեզ ասեն, որ մենք պետք է Ադրբեջանի հետ լեզու գտնենք ու բանակցենք, գանք վերջնական լուծման, ես չեմ տեսնում, որ Ադրբեջանը պատրաստ կլինի նման քայլերի գնալու: Ինքը միայն կարող է ռազմի դաշտում պատրաստ լինել, եթե պարտվելիս լինի:

Եվ ընդհանրապես «հողեր տալ, հանձնել, մի քանի շրջան տալ կամ մի կտոր տալ» մեզ համար «հեշտ» է. հայկական կողմը միշտ սովոր է հողերի այդ նվիրատվությունը անելու: Բայց ես չեմ լսել, որ ադրբեջանական կողմը կամ Թուրքիան իր պատմության ընթացքում նման նվիրատվություն անի: Իրենց համար շատ դժվար է:

Պրն Բաբայան, չե՞ք կարծում, որ Հայաստանը չի կարող չհայտարարել այդ փոխզիջումների մասին, որովհետև դա այն գինն է, որը վճարվում է Հայաստանի ներսում տնտեսությունը մենաշնորհելու, օլիգարխիկ, կլանային տնտեսություն կազմակերպելու, քաղաքացիական ազատությունները սահմանափակելու հարցում դրսից լուռ կամ բարձրաձայն հավանություն ստանալու համար:

Չեմ կարծում, որովհետև 94 թ.-ից սկսած` այդ նույն հայտարարությունը անում են: Այն ժամանակ դեռ չէին էլ պատկերացնում կամ հասկանում այդ մարդիկ, որ օլիգարխիա, մոնոպոլիա պահելու կամ այլ հարցեր լուծելու համար են հայտարարում: Ուղղակի մեր ազգային մենթալիտետն եմ համարում, որ փորձում ենք միշտ ավելի «մարդասեր» քայլեր անել: Ես շատ հասարակ եմ նայում խնդիրներին, չեմ ուզում այդպես բարդացնել:

Դուք խոսում եք Հայաստանի թուլությունների մասին: Չե՞ք կարծում, որ օրինակ, 95 թ.-ից հետո սկիզբ առած ընտրությունների կեղծման պրակտիկան իրականում թուլացրեց Հայաստանի դիրքերը բանակցություններում:

92 և 93 թթ.-ին անգամ արդեն Լաչինի միջանցքից խոսող կար Երևանում: Մենք հաղթելով գնում էինք, իրենք արդեն էստեղ քանոնով չափում էին` «ինչքանն ենք պահելու, ինչքանն ենք տալու»: Այ որ ասում եմ` մի շարք քաղաքական գործիչներ մաշել են մեր հաղթանակը, վաղուց թոշակի գնալու ժամանակն է, դրանց էդ ֆանտազիաներն են, որ բերել են սրան: Իսկ 93 թ.-ին քանոնով չափում էին քարտեզը` քանի կմ «Գրադի» հրթիռը կհասնի ճանապարհի ներքևից ու վերևի կողմից, ու դա դառնա միջանցք: Դեռ պատերազմը կանգնած չէր:

Կամ կար քաղաքական գործիչ, որ ասում էր. «Քելբաջարում քրդեր են ապրում. բեր քրդական պետություն սարքենք այնտեղ»: Այդպիսի քաղաքական գործիչներ մինչև այսօր գոյության մեջ են:

Մեր դժբախտությունը այդտեղ է ավելի շատ, քան այն, ինչ ասում եք:

Չե՞ք կարծում, որ նաև այդ իրավիճակի պատճառներից մեկը հենց այն է, որ կոնկրետ պատասխանատուների անուններ այդպես էլ չեն տրվում: Օրինակ` Դուք էլ կոնկրետ չեք ասում, թե որ քաղաքական գործիչն է պատասխանատու այս վիճակի համար, որ հասարակությունն իմանա:

Քիչ առաջ ասացի` բոլորս ենք մեղավոր, որ հասցրել ենք այս վիճակին: Ամեն մեկը իր չափով մեղավոր է:

Դո՞ւք էլ:

Այո, իհարկե:

Նաև անուններ չտալով:

Անուններ տվել եմ. գրքում գրված է: Ի տարբերություն բոլորի` ես անունները տալիս եմ միշտ: Ասենք, օրինակ` Անդրանիկ Քոչարյան: Կա էդպիսի մարդ: Ինչ-որ հայտարարություններ է անում: Կամ Աշոտ Մանուչարյան: Ինչքա՞ն ես ուզում` ասեմ:

Բայց արդեն 12 է, իրենք իշխանության չեն:

Իշխանության չեն, բայց տես, որ մարդ կարծիք է արտահայտում, ասում է. «Պետք է էսինչը Երևանում չապրի, գնա Ղարաբաղում ապրի»: Ի՞նչ է, Երևանը իր սեփականությո՞ւնն է: Ինչքան գիտեմ, ինքը գյումրեցի է: Խորհուրդ կտայի գնար Գյումրիում նստեր: Ես Լեռնային Ղարաբաղը համարում եմ Հայաստանի մի մասը. կապ չունի` ստեփանակերտցին Երևանում է ապրում, թե Գյումրիում, կամ հակառակը: Նմանատիպ անձը մի 10 տարի Հայաստանի քաղաքական դաշտով զբաղվել է, ներկայացրել է Հայաստանը, արտահայտվել է տարբեր ատյաններում, ինտրիգներ է ցույց տվել: Դրա համար հասել ենք էս օրվան: Դա է խնդիրը:

Մարդ կա խոսում է փոխզիջումներից, երբ Ղարաբաղի տեղն էլ չգիտի: Ասում է. «Ֆիզուլին փոխենք Շահումյանի հետ»:

Կարող եմ շարքով բոլորի անուններն էլ տալ: Ում ուզում ես` անունը գրի, ասա. «Պրն Բաբայանը անունը տվել է»: Կարո՞ղ է վախում ենք: Ուղղակի ինտրիգների, թերթերում ավելորդ վայնասունի իմաստը չեմ տեսնում: Այնքան լարված է վիճակը, որ մենք պետք է համախմբենք ազգին ու փորձենք խնդիրները լուծել: Անթերի մարդ չկա ընդհանրապես: Բայց որ անընդհատ փորձում են ներկայացնել, որ խնդիրը քաղաքական լուծման են տանելու և պատրաստ են, դա սուտ է: Ինքնախաբեությամբ չենք կարող զբաղվել: Ես չեմ կարող ձեզ ներկայացնել, որ ամեն ինչ ընթանում է հարթ, ու քաղաքական լուծում ենք ստանալու: Չկա նման բան, մոռացեք: