Արցախի հիմնախնդիրը

[Արէա]

Ապեր, հուսով եմ Նիկոլին չես ընտրել էս վերջի ընտրություններում - ինքն, էլի, էս սաղ մեր գլխին բերեց, դրա համար եմ հարցնում...

Ես անգամ 2018-ին Նիկոլին չեմ ընտրել, ուր մնաց հիմա։

Իսկ թե ով բերեց էս սաղ մեր գլխին, հարյուր անգամ ասել եմ, էս վերջի գրառումս էլ հենց դրա մասին էր, բայց դե էլ իմաստ էլ չկա, մանավանդ որ էլ քննարկելու միջավայր էլ չկա՝ կամ օրագրերում կծողական փնթփնթոց, կամ խուլիգանական հայհոյանք, կամ էլ մեծամիտ հեգնանք։

Փաստենք ուղղակի որ Ակումբը էլ քննարկումների միջավայր չի, ու անցնեք առաջ։

[Lion]

Թեթև տար, ապեր, բոլոր տեղերում է այդպես՝ անձամբ ես, օրինակ, ֆեյսբուքում կտրուկ սահմանափակել եմ գրառումներս, իսկ ինչ գրում եմ, դա էլ եմ հիմա փորձում քչացնել: Չարություն, չբավարարվածություն կա հասարակության մեջ, ընդ որում ասեմ՝ ակտիվ է գուցե քանակապես քիչ, բայց հենց գոնե վերջին ընտրություններում խիստ դժգոհ մնացած մասսան - գյուղացին ի՞նչ, ընտրեց իր երրորդ համարը և մեծ հաշվով չգիտի էլ, թե ֆեյսբուքը կամ սոցցանցերն ինչ են: Իմ դիտարկումներով՝ այստեղ նույն ֆեյսբուքից հաճախ, համեմատության մեջ, թեթև է, այստեղ գոնե մարդիկ ընդհանուր մակարդակ ունեն, ադմինները հետևում են, դե իսկ մարդիկ էլ իրար գիտեն:

Ես հազվադեպ եմ բացասական գնահատական տալիս, բայց քո երկու պոստերին չէի կարող այլ կերպ արձագանքել:

Ծանր է շատերի, այդ թվում նաև իմ հոգեվիճակը, իսկ այդ ծանրությունը հաճախ, մեզնից անկախ, սոցիալական ցանց է դուրս հորդում...

[Varzor]

Էս կործանարար տաբու թեմաների ժամանակաշրջանին պետք ա վերջ դնել։

Ես պատերազմից հետո հույս ունեի, որ գոնե հիմա մարդիկ կսկսեն խոսել արգելված թեմաներից, բայց չէ, նախ շատ խորն են մտցված դրանք հասարակության գիտակցությունում, և հետո շահագրգիռ խմբերն ու դրանց ազդեցության տակ հայտնված մարդիկ ամեն ինչ անելու են, որ նման թեմաներով խոսողները միանգամից լռեցվեն, հռչակվելով պետական դավաճան և օտարերկյա գործակալներ։


Որոնք պետք է լինեն հիմա, ստեղծված իրավիճակում ՀՀ ամենաառաջնային քայլերի ցանկը, որոնց մասին ոչ ոք չի խոսում, կամ վախենում են խոսել.

1. Շտապ տարհանել Արցախում մնացած ողջ բնակչությանը, ապահովելով համարժեք բնակարաններով ՀՀ տարածքում և աշխատանքով՝ գործազրկության պատշաճ նպաստ նշանակելով մինչ աշխատանքի անցնելը։

2. 1000 դրամների նմանությամբ սահմանել հավելյալ հարկ ՀՀ բնակչության համար, վերաբնակեցված մեր հայրենակիցների ծախսերը հոգալու համար։

3. Առանց երրորդ կողմի միջնորդության սկսել երկկողմ բանակցություններ Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ, երկարատև, կայուն խաղաղություն ապահովելու համար։


Բոլոր նրանց համար, ովքեր դեմ կարտահայտվեն արցախահայերի վերաբնակեցման հարցում, ապահովել անխոչընդոտ վերաբնակեցում Արցախում, արցախցիների կողմից ազատված բանակարաններում։

Բոլոր նրանք, ովքեր կսկսեն խոսել մեր պատմական հողերի, մեր զոհված տղաների մասին, միայն նպաստելու են նոր կորցվող և վտանգի տակ հայտնվող հողերի, և նորանոր զոհերի ավելացմանը։ Բոլոր էդ մարդկանց համար շտապ կարգով ապահովել զինվորագրումն, ու սահմանների պահպանումն ու պատմական հողերի վերադարձման գործը։

Հերիք եղավ էլի ձեր մտախանգարումների պատճառով վտանգի տակ դնենք հազարամյա դադարից հետո աներևակայելի ջանքերի գնով վերանվաճած պետականությունը։

Էս գրածս ծայրից ծայր անիրատեսական, անհիմն և նույնիսկ լուրջ քննարկման ոչ արժանի տողեր են։
Ուզում եմ հասկանալ, նման գրառումներ անելուց առաջ հարավոր չի՞ գոնե մի երկու բան ավել կարդալ իրականության վերաբերյալ։

Հ․Գ․
Այ այսպիսի դատարկ ու սին գաղափարներով էլ փորձում ենք իրականություն կերտել։ Է պարզ չի՞, որ չի ստացվելու․․․

[Արէա]

Էս գրածս ծայրից ծայր անիրատեսական, անհիմն և նույնիսկ լուրջ քննարկման ոչ արժանի տողեր են։
Ուզում եմ հասկանալ, նման գրառումներ անելուց առաջ հարավոր չի՞ գոնե մի երկու բան ավել կարդալ իրականության վերաբերյալ։

Հ․Գ․
Այ այսպիսի դատարկ ու սին գաղափարներով էլ փորձում ենք իրականություն կերտել։ Է պարզ չի՞, որ չի ստացվելու․․․

Էս գրառումս արցախցի երեխայի հայտնի տեսանյութից ազդված եմ գրել։
Ես ոչ մի կերպ չեմ կարողանում հաշտվել էն մտքի հետ, որ Արցախում կա բնակչություն, կանայք ու երեխաներ ում անվտանգությունը թողնված ա ռուսների բարեհաճությանը։
Ավելին, էս փաստի առկայությունը անմիջական վտանգի տակ ա դնում նաև ՀՀ անվտանգությունը, Ռուսաստանին շանտաժի ու ճնշման լծակներ տալով ազդելու հայաստանի վրա անվտանգային այլ համակարգեր որոնելու դեպքում։

Կոնկրետ ի՞նչ ի նկատի ունես ավել բան կարդալ ասելով, բավականաչափ բան կարդացել եմ, մանավանդ վերջի ժամանակներում, ուզում եմ հասկանալ ինչ պետք ա անել մեջքներս ուղղելու համար։
Ես կարծում եմ Արցախը էս վիճակում թողնելը ավելի ու ավելի ա հյուծելու Հայաստանը, մինչև ռուսական գուբերնիայի վերածելը։

Ու ի դեպ, պետք ա խոսել առանց բացառության ցանկացած թեմայից, ու ոչ միայն ակումբում։ Ընդհանրապես Հայաստանում բացակայում ա ցավոտ թեմաների շուրջ քննարկումները, որոնց արդյունքում լուծումներ կգտնվեն, ու էդ լուծումները կստիպեցվեն գործող իշխանություններին իրականացվելու, ոչ թե համատարած մտավոր լռության, ու ի հակառակ դրա տխմարների հիստերիկ աղմուկի տակ կհետևենք ոչ կոմպետենտ մարդկանց մտքի փայլատակումերին, ու սեփական կետերին։

[Varzor]

Էս գրառումս արցախցի երեխայի հայտնի տեսանյութից ազդված եմ գրել։
Ես ոչ մի կերպ չեմ կարողանում հաշտվել էն մտքի հետ, որ Արցախում կա բնակչություն, կանայք ու երեխաներ ում անվտանգությունը թողնված ա ռուսների բարեհաճությանը։
Ավելին, էս փաստի առկայությունը անմիջական վտանգի տակ ա դնում նաև ՀՀ անվտանգությունը, Ռուսաստանին շանտաժի ու ճնշման լծակներ տալով ազդելու հայաստանի վրա անվտանգային այլ համակարգեր որոնելու դեպքում։

Կոնկրետ ի՞նչ ի նկատի ունես ավել բան կարդալ ասելով, բավականաչափ բան կարդացել եմ, մանավանդ վերջի ժամանակներում, ուզում եմ հասկանալ ինչ պետք ա անել մեջքներս ուղղելու համար։
Ես կարծում եմ Արցախը էս վիճակում թողնելը ավելի ու ավելի ա հյուծելու Հայաստանը, մինչև ռուսական գուբերնիայի վերածելը։

Ու ի դեպ, պետք ա խոսել առանց բացառության ցանկացած թեմայից, ու ոչ միայն ակումբում։ Ընդհանրապես Հայաստանում բացակայում ա ցավոտ թեմաների շուրջ քննարկումները, որոնց արդյունքում լուծումներ կգտնվեն, ու էդ լուծումները կստիպեցվեն գործող իշխանություններին իրականացվելու, ոչ թե համատարած մտավոր լռության, ու ի հակառակ դրա տխմարների հիստերիկ աղմուկի տակ կհետևենք ոչ կոմպետենտ մարդկանց մտքի փայլատակումերին, ու սեփական կետերին։

Ի նկատի ունեմ, որ գոնե պետք է կարդալ Նախիջևանի պատմությունը, խորհրդային տարիների, Արցախի պատմությունը, Թուրքիայի և Ադրբեջանի պատմությունը։
Դու առաջարկում ես քննարկենք Արցախը վերջանականապես հայաթափելու՝ Ադրբեջանի դարավոր երազանքը մեր իսկ ձեռքերով, մեր իսկ ռեսուրսներով և ջանքերով իրագործելու ծրագիրը։
Դու առաջարկում ես բանակցել ինչ-որ մեկի հետ, որը քեզ հետ բանակցելու բան չունի՝ քո երկրի փաստացի տերերի հետ արդեն ինչ պետք է բանակցում է, խոսել իրավունքի լեզվով մեկի հետ, որն արդեն իսկ թքած ունի էդ իրավունքի վրա և նույնսիկ չի պահում իր իսկ կողմից սոտարգրված փաստաթղթի դրույթները։
Դու առաջարկում ես "թռնել" միջազգային հեղինակավոր ուժերի գլխից։

Դու շուտափույթ և արագ կործանում ես առաջարկում, բայց փաստը նրանումն է, որ քո ոչ մի առաջարկածը փաստացի իրագործել չի ստացվի։ Անիրական գործողությունների քննարկումը ի՞նչ է տալու։

Ընդգծածս հատվածն արդեն իսկ վկայում է այն մասին, թե ինչպիսի իրականությունից կտրված պատկերացումներ ունես ՀՀ և դրա իշխանությունների մասին։ Դեգեներատ խամաճիկները մանդատ են ստացել, որն իրենց ոչնչի չի պարտավորեցնում։

Նորից ու նորից եմ կրկնում․ Արցախի հարցը վերջանականապես լուծված չէ, քանի դեռ այնտեղ մեծամասամբ հայեր են ապրում։ Արցախի հարցում ՀՀ համար բարենպաստ միակ լուծումը հարավոր է այն դեպքում, երբ Ադրբեջան պետությունը աշխարհի քաղաքական քարտեզի վրա չի լինի ներկայիս տեսքով և/ամ կվերանա, իսկ այդ ընթացքում ՀՀ-ն դեռ կշարունակի մնալ։

Էս տեմպերով ՀՀ մնալու հավանականությունը գնալով նվազում է։

[Արէա]

Ի նկատի ունեմ, որ գոնե պետք է կարդալ Նախիջևանի պատմությունը, խորհրդային տարիների, Արցախի պատմությունը, Թուրքիայի և Ադրբեջանի պատմությունը։
Դու առաջարկում ես քննարկենք Արցախը վերջանականապես հայաթափելու՝ Ադրբեջանի դարավոր երազանքը մեր իսկ ձեռքերով, մեր իսկ ռեսուրսներով և ջանքերով իրագործելու ծրագիրը։
Դու առաջարկում ես բանակցել ինչ-որ մեկի հետ, որը քեզ հետ բանակցելու բան չունի՝ քո երկրի փաստացի տերերի հետ արդեն ինչ պետք է բանակցում է, խոսել իրավունքի լեզվով մեկի հետ, որն արդեն իսկ թքած ունի էդ իրավունքի վրա և նույնսիկ չի պահում իր իսկ կողմից սոտարգրված փաստաթղթի դրույթները։
Դու առաջարկում ես "թռնել" միջազգային հեղինակավոր ուժերի գլխից։

Դու շուտափույթ և արագ կործանում ես առաջարկում, բայց փաստը նրանումն է, որ քո ոչ մի առաջարկածը փաստացի իրագործել չի ստացվի։ Անիրական գործողությունների քննարկումը ի՞նչ է տալու։

Ընդգծածս հատվածն արդեն իսկ վկայում է այն մասին, թե ինչպիսի իրականությունից կտրված պատկերացումներ ունես ՀՀ և դրա իշխանությունների մասին։ Դեգեներատ խամաճիկները մանդատ են ստացել, որն իրենց ոչնչի չի պարտավորեցնում։

Նորից ու նորից եմ կրկնում․ Արցախի հարցը վերջանականապես լուծված չէ, քանի դեռ այնտեղ մեծամասամբ հայեր են ապրում։ Արցախի հարցում ՀՀ համար բարենպաստ միակ լուծումը հարավոր է այն դեպքում, երբ Ադրբեջան պետությունը աշխարհի քաղաքական քարտեզի վրա չի լինի ներկայիս տեսքով և/ամ կվերանա, իսկ այդ ընթացքում ՀՀ-ն դեռ կշարունակի մնալ։

Էս տեմպերով ՀՀ մնալու հավանականությունը գնալով նվազում է։

Վարզոր ջան, տպավորություն ա թե ՀՀ մնալու հավանականությունը գնալով նվազում ա գրառմանս հետևանքով։
Թարգեք, եղբայր։
Հայաստանում 3 միլիոն, թե ինչքան մարդ ա բնակվում, մեկը մի բան ա գրել, էն մնացած 2 միլիոն եսիմ ինչքանն էլ թող ասեն, հասկանանք ամենաիրատեսական լուծումը որն ա։

Իմ գրածին քո ռեակցիան համառոտ սենց ա.
Հիմարություն ես գրել, էս տեմպերով որ գնա Հայաստանը կործանվելու ա։

Ես դեմ չեմ, գուցե իրոք հիմարություն եմ գրել, բայց Հայաստանը իմ գրած հիմարության պատճառո՞վ ա կործանվում։ Որ գրած չլինեի, չէ՞ր կործանվելու։

Պատմություն կարդալու պահով էլ, էնքան եմ էս ընթացքում կարդացել, որ հիմա քարտեզի վրա հանգիստ ցույց կտամ Գյուլիստանի պայմանագրից սկսած բոլոր հաջորդիվ պայմանագրերով ու ճակատամարտերով գծված Հայաստանի սահմանները։ Բայց ինչ ա փոխում դա էս անելանելի վիճակից ելք փնտրելու հարցում։
Այսինքն կոնկրետ էդ տարբերակը չենք քննարկում, որովհետև էսպիսի պատմական իրողություննե՞ր կան։

Լավ, օք, Արցախի բնակչության տարհանումը կարա առավել աղետալի վիճակ ստեղծի, քան հիմա կա, բայց ինչն ա խանգարում սրա մասին հանգիստ գրել, փաստարկել, հակադիր կարծիքը լսել, քննարկել, առանց ագրեսիվ ու հեգնական գրառումներ անելու։

Բոլորս էլ էմոցիոնալ վիճակում ենք, հեչ չխոսա՞նք։ Ամեն եկողը իր կետից սկսի ավիրե՞լ էս երկիրը։
Հակառակը, ես ասում եմ որ պիտի ստեղծենք ազգային ծրագիր, նպատակ, որը պարտադիր կլինի ցանկացած հաջորդ իշխանության համար։ Բայց քննարկում ա պետք դրա համար։ Ու եթե ցավոտ լուծումների ա պետք գնալ, գնանք էդ լուծումներին, եթե պետք ա մասից հրաժարվել, ամբողջը պահելու համար, քննարկենք նաև էդ տարբերակը, ոչ թե տաբույի տակ դնենք, ու հայհոյախառը հարձակվենք էս մասին խոսողների վրա։

Եսիմ, եղբայր։ Գրում եմ ու շատ մեծամիտ ա թվում էս գրածներս։ Վստահ եմ որ շատ ավելի խելացի մարդիկ կան Հայաստանում, ովքեր շատ ավելի ճիշտ լուծումներ կառաջարկեն։ Բայց ես էս քանի տարի ա Իսագուլյանից, Կարմեն Դավթյանից, ու այլ տխմարներից բացի ուրիշ խոսող չեմ տեսնում։

[Varzor]

Վարզոր ջան, տպավորություն ա թե ՀՀ մնալու հավանականությունը գնալով նվազում ա գրառմանս հետևանքով։
Թարգեք, եղբայր։
Հայաստանում 3 միլիոն, թե ինչքան մարդ ա բնակվում, մեկը մի բան ա գրել, էն մնացած 2 միլիոն եսիմ ինչքանն էլ թող ասեն, հասկանանք ամենաիրատեսական լուծումը որն ա։

Իմ գրածին քո ռեակցիան համառոտ սենց ա.
Հիմարություն ես գրել, էս տեմպերով որ գնա Հայաստանը կործանվելու ա։

Ես դեմ չեմ, գուցե իրոք հիմարություն եմ գրել, բայց Հայաստանը իմ գրած հիմարության պատճառո՞վ ա կործանվում։ Որ գրած չլինեի, չէ՞ր կործանվելու։

Պատմություն կարդալու պահով էլ, էնքան եմ էս ընթացքում կարդացել, որ հիմա քարտեզի վրա հանգիստ ցույց կտամ Գյուլիստանի պայմանագրից սկսած բոլոր հաջորդիվ պայմանագրերով ու ճակատամարտերով գծված Հայաստանի սահմանները։ Բայց ինչ ա փոխում դա էս անելանելի վիճակից ելք փնտրելու հարցում։
Այսինքն կոնկրետ էդ տարբերակը չենք քննարկում, որովհետև էսպիսի պատմական իրողություննե՞ր կան։

Լավ, օք, Արցախի բնակչության տարհանումը կարա առավել աղետալի վիճակ ստեղծի, քան հիմա կա, բայց ինչն ա խանգարում սրա մասին հանգիստ գրել, փաստարկել, հակադիր կարծիքը լսել, քննարկել, առանց ագրեսիվ ու հեգնական գրառումներ անելու։

Բոլորս էլ էմոցիոնալ վիճակում ենք, հեչ չխոսա՞նք։ Ամեն եկողը իր կետից սկսի ավիրե՞լ էս երկիրը։
Հակառակը, ես ասում եմ որ պիտի ստեղծենք ազգային ծրագիր, նպատակ, որը պարտադիր կլինի ցանկացած հաջորդ իշխանության համար։ Բայց քննարկում ա պետք դրա համար։ Ու եթե ցավոտ լուծումների ա պետք գնալ, գնանք էդ լուծումներին, եթե պետք ա մասից հրաժարվել, ամբողջը պահելու համար, քննարկենք նաև էդ տարբերակը, ոչ թե տաբույի տակ դնենք, ու հայհոյախառը հարձակվենք էս մասին խոսողների վրա։

Եսիմ, եղբայր։ Գրում եմ ու շատ մեծամիտ ա թվում էս գրածներս։ Վստահ եմ որ շատ ավելի խելացի մարդիկ կան Հայաստանում, ովքեր շատ ավելի ճիշտ լուծումներ կառաջարկեն։ Բայց ես էս քանի տարի ա Իսագուլյանից, Կարմեն Դավթյանից, ու այլ տխմարներից բացի ուրիշ խոսող չեմ տեսնում։

Իմ ռեակցիան սխալ ես ընկալել։
Հանգիստ եղիր, քո գրառումը Հայաստանը չի կործանի, բայց էդ տարբերակին համաձայն մարդկանց քանակի մեծացումը նպաստելու է ՀՀ արագ կործանմանը։ Հետևաբար պետ չէ դա հաճախ և լայն քննարկել, որպեսզի չտարածվի։ Առանց այդ էլ, որ իշխանություններին պետք լինի հաստատ կքննարկեն ու առաջ կտանեն, քանզի տխմարների պակաս հաստատ չունենք։
Կոնկրետ էդ տարբերակը չենք քննարկում, որովհետև հակառակորդի ուզածներից մեկն էլ վերջին հարյուր տարում հենց դա է։
Կոպիտ օրինակ բերեմ․ շախմատ ես խաղում, հակառակորդդ փորձում է այնպիսի քայլեր անել, որ ֆիգուրներից մեկը տեղից շարժես, որից հետո սպառնում է անխուսափելի մատ։ Եթե էդ քայլն արդեն տեսել ես, ապա արժե՞ հետագա պարտիայի ընթացքում ամեն քայից առաջ նորից վերուծել, թե ինչ կլինի, եթե ֆիգուրը շարժես, եթե հակառակորդիդ դիրքը էդ մասով չի փոխվել։

Անկեղծ ասեմ․ հրապարակային Արցախի տարհանման տարբերակի մասն առաջին անգամ լսել եմ Իժոյից (Սամվել Բաբայան)։ Այդ պահին էմոցիոնալ ես էլ եմ համարել ճիշտ, մտածելով, որ դա կխախտի ՀՀ տարածքով կապուղիներ ստեղծելու ՌԴ և Թուրքիայի կեղտոտ պլանները։ Բայց հենց հաջորդ րոպեին հասկացա, որ դա թակարդ է, որից պետք է հնարավորիս խուսփել։

Քո ասած տխմար խոսողները լուծում առաջարկողներ չեն՝ ծախված սրիկաներ են կամ խամաճիկներ։ Ճիշտ ես, խելացի լուծում առջարկողներ կան, բայց այստեղ նորից հնչում է հին ավանդական "ճառ ասե՞մ, թե՞ զանգ կախեմ" հարցը։ Լուծում առաջարկելը հարցի լուծում չէ (ու էս Գալուստ Սահակյան չի )։ Էդ լուծումն իրականացնել է պետք, որի համար անհրաժեշտ են լծակներ և ռեսուրսներ, որը չունեն տրամաբանական լուծում առաջարկողները։

Ընդգծածս հատվածը նորից վկայում է այն մասին, որ մեր իրականությունից կտրված ես գրում։ Միգուցե էմոցիոնալ վիճակի հետևանք է։
Իշխանությունների համար ոչինչ պարտադիր չէ, քանի դեռ իրենց մանդատ տվողը գոնե ընդհանուր պատկերացում չունի, չի հասկանում, թե ինչ է անում։
Առավել քան համոզված եմ, որ եթե 2018թ․ Փաշինյանի փոխարեն իմ մոխրամանը լիներ վարչապետի թեկնածու, ապա միևնույն է հաղթելու էր ընտրություններում։ Սա է մեր իրականությունը։
Առավել քան համոզված եմ, որ ՀՀ-ում իշխանությունը չի պատկանում ժողովրդին, այլ պատկանում է հենց իշխանությանը։ Ժողովուրդն ուղղակի պետք է այդ իշխանությունը լեգիտիմացնելու համար։
Առավել քան համոզված եմ, որ ՀՀ բոլոր ղեկավարներն էլ չեն վարել և չեն վարելու հայանպաստ կամ պետականամետ քաղաքականություն, քանի դեռ ՄՈսկվայի դուդուկի տակ են պարելու։
Առավել քան համոզված եմ, որ ցանկացած հայանպաստ կամ պետականամետ քաղաքական կամ հասարակական ուժ, որը լուրջ հավակնություններ կներկայացնի իշխանության գալու, կվարկաբեկվի, կպառակտվի և կվերացի ասպարեզից։

Ուղղակի վախենում ենք փաստել, որ ներկայիս իրականությունում մեր պետության արտաքին և ներքին քաղաքականությունը մեզանից կախած չէ և բառացիորեն ղեկավարվում է օտարի կողմից։
Եվ այս իրականության մեջ փորձում ենք քննարկել նույնիսկ այն քայլերը, որոնք անխուսափելի կործանման են բերելու։
Ներկայումս մեզ հասանելի միակ իրատեսական պլանը դա մեր ընդանիքների և շրջապատի հետ աշխատելն է, որ գիտակցության մակարդակը բարձրանա։

[Գաղթական]

Օրինակ ինձ համար ակնհայտ ա, որ հայ-ազերիական պատերազմ էլի ա լինելու:
Գուցե 5 տարուց, գուցե 35, գուցե՝ 135..
Չգիտեմ:
Գոնե էս պահին դա ոչ մեզնից է կախված, ոչ էլ՝ ազերիներից, այլ՝ ռուս-թուրքական հարաբերությունների սրացումներից:

Մարդկության պատմության վերջին տասնամյակների ընթացքում հեգեմոնիաները սովորություն են ձեռք բերել ոչ թե բաց առճակատման գնալ, այլ՝ դա անել երրորդ երկրների տարածքում՝ իրենց սատելիտ ուժերի միջոցով:

ՈՒ, եթե նախկինում նման «խաղեր» էին գնում ասենք ԱՄՆ-ի ու ԽՍՀՄ-ի միջև, ապա վաղը մեծ հավանականություն կա, որ նույնը սկսվի թուրքիայի և ՌԴ միջև, քանի որ ԱՄՆ-ն վաղուց սկսել է մասամբ հետ քաշվել՝ իր դերը կամաց զիջելով իր իսկ կողմից կարգված վերակացուին:

ՈՒ էս ֆոնի վրա թուրքիան հայտարարում է, թե Ղրիմը պատմականորեն իրենն է ու նորից սրացած ռուս-ուկրաինական հարաբերությունների ընթացքում պատրաստվում է բայրաքթարների արտադրություն հիմնել հենց ՈՒկրաինայում:
Բացի դա էլ՝ իր վերահսկողության տակ է վերցնում Քաբուլի օդանավակայանը ու Ղրղզստանի հետ բանակցում՝ էնտեղ էլ զորամաս տեղադրելու նպատակով:
+ ՀԱՊԿ անդամ Ղազախստանում արդեն էս ամիս տեղի են ունենալու «Տափաստանային Արծիվ» համատեղ զորավարժությունները՝ ԱՄՆ, ՄԲ, Կանադայի, ՈՒզբեկստանի, Հնդկաստանի ու թուրքիայի մասնակցությամբ (ՌԴ-ն ու Չինաստանը հրավիրված չեն):

Այսպիսով՝ Արցախում պատերազմի վերսկսման հավանականություն գոյություն ունի:
Թող, որ դա երբեք էլ տեղի չունենա ու խնդիրը խաղաղ կարգավորվի:
Բայց, քանի դեռ էդպիսի թեկուզ չնչին հավանականություն կա, ուրեմն պետք է պատրաստվել պատերազմի:
ՈՒ ոչ թե պարզապես պատերազմի, այլ՝ դրանից մեզ համար հաղթական ելքի:

Ի վերջո՝ եթե անգամ մոտակա տասնամյակները լինեն խաղաղ, անվտանգ ու կայուն զարգացման տարիներ, ապա հայրենական ռազմական զորության ավելացումը ոչ մի կերպ չի խանգարի դրան, նույնիսկ՝ ընդհակառակը:

Բայց էսօր Հայաստանն էն վիճակում է հայտնվել, որ «պատերազմի պատրաստվել»-ը պետք է սկսել ամենատարրական բաներից:
Օրինակ՝ աշակերտների շրջանում խայտառակ 35% անգրագիտությունը կրճատելուց...

[Overdose]

@Գաղթական ու @Varzor ախպերներ, կարդում եմ ձեր գրածները, ամեն բառը ոնց որ սրտիցս գա, ոնց որ իմ մտքերը գրած լինեք։ Ես չգիտեի, բայց ոնց քցում-բռնում եմ բոլոր գլոբալ հարցերում միանման ենք մտածում։ Միակ կետը որով տարբեր ենք, էն ա երեւի, որ ես ռսի սապոգը ու նախկիններին շատ մեծ չարիք չեմ համարում, ոնց որ դուք։

Ամեն դեպքում, հարգանքներս։ Ես կուզեի ձեր համբերությունից ու տրամաբանված մտքերը արտահայտելու կարողությունից ունենալ։

[Գաղթական]

Միակ կետը որով տարբեր ենք, էն ա երեւի, որ ես ռսի սապոգը ու նախկիններին շատ մեծ չարիք չեմ համարում, ոնց որ դուք։

Օվերդոզ ջան, ես էլ ռուսին մեզ համար չարիք չեմ համարում: Անգամ իրենց մշակույթը դուրս գալիս էլ ա:

Առավել ևս չեմ հիշում դեպք, երբ ռուսը բռնանա իր կողմից նվաճված մշակույթի հանդեպ:
Գուցե առանձին ազգային ու մշակութային գործիչների հանդեպ, որոնցից ինչ-ինչ պատճառներով վտանգ է ակնկալել:
Բայց, ընդհանուր առմամբ, իր ազդեցության գոտում հայտնված ժողովուրդների մոտ ազգայինն էլ է որոշակի վերելք ապրել:
ՈՒ սա տրամագծային տարբերություն է նույն թուրքի հետ համեմատած:

Բայց, էդ ամենից անկախ, Կրեմլի վարած քաղաքականությունն է, որ ոչ միշտ է սրտովս:
Էն էլ, եթե խորանաս, ինքն իր իմպերատիվ գիծն է տանում, որը տրամաբանական էլ չէր լինի, եթե միշտ բխեր հայկական շահից:
ՈՒ էն մասերում, երբ հայ-ռուսական շահերի չհամընկնելու արդյունքում տուժել է մեր կողմը, ինքս ավելի շատ հենց մեզ եմ մեղադրում, քան իրենց:
Նշանակում է չենք կանխատեսել, լավ չենք աշխատել ու չենք բաշարել ճիշտ օգտվել ՌԴ-ում ունեցած մեր բազմաթիվ հզոր ռիչագներից:

[Արէա]

... Հակառակը, ես ասում եմ որ պիտի ստեղծենք ազգային ծրագիր, նպատակ, որը պարտադիր կլինի ցանկացած հաջորդ իշխանության համար։ ...

Ընդգծածս հատվածը նորից վկայում է այն մասին, որ մեր իրականությունից կտրված ես գրում։ Միգուցե էմոցիոնալ վիճակի հետևանք է։
Իշխանությունների համար ոչինչ պարտադիր չէ, քանի դեռ իրենց մանդատ տվողը գոնե ընդհանուր պատկերացում չունի, չի հասկանում, թե ինչ է անում։

Բացարձակ համաձայն չեմ։

Ոչ մի իշխանություն գլոբալ հարցերում չի կարող անել ոչ մի քայլ, որը ժողովրդի մեծամասնության ցանկությանը դեմ ա։

Բացառվում ա ուղղակի։

Ուղղակի մի նրբություն կա, իշխանությունը կարա ժողովրդին ստիպի ցանկանալ ինչ-որ կոնկրետ քայլեր, որոնք հետո անխոչընդոտ կիրականացնի։

Մի ուրիշ նրբություն էլ կա, որոշակի ուժեր կարող են ժողովրդին ստիպել ցանկանալ բաներ, որոնց հակառակ քայլեր իշխանությունները ոչ մի դեպքում չեն կարողանա անել։

Հայաստանում 30 տարի ժողովրդին ստիպել են մտածել, թե իրենք դեմ են փոխզիջումային որևէ տարբերակի. հող հանձնողին հանձնենք հողին, արյունով նվաճածը թղթով չեն հանձնում, ոչ մի թիզ հող և այլն։

Գուցե կասես լավ են արել, որ ստիպել են էդպես մտածել, օք, չեմ վիճում, սա ուրիշ թեմա ա, հիմա ուրիշ բան եմ ասում։

Ժողովրդի էս ցանկությանը ամենամեծ ցանկության դեպքում չկարողացավ դեմ գնալ Լևոնը, չկարողացավ դեմ գնալ Սերժը, ով դրսում բանակցում էր փոխզիջումային տարբերակների մասին, իսկ ժողովրդի մոտ բառ անգամ չէր ասում էդ թեմայով՝ հակառակը, հանձնվում էր ոչմիթիզային տրամադրություններին, չկարողացավ նաև Նիկոլը։ Նիկոլը կերազեր հանձներ 5+2 շրջանները, ու միջազգային խաղաղապահների երաշխավորությամբ ենթադրյալ խաղաղություն հաստատեր, բայց նույնիսկ 80% վստահության քվե ունեցող Նիկոլը չկարողացավ դեմ գնալ ժողովրդի ցանկությանը։

Այսինքն, եթե ստեղծվի մի գաղափար, որը դրսից պարտադրված չի լինի, այլ կլինի ներսից ծնված, ու ուղղված կլինի միմիայն Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխանության պահպանմանն ու հզորացմանը, ոչ թե ինչ-որ շրջանակների շահերի ամրապնդմանը, ու կարողանանք էդ գաղափարը ժողովրդին հարազատեցնել էնպես, ոնց «ոչ մի թիզն» էր, որևէ հաջորդ կառավարություն չի կարողանա դրան հակառակ որևէ քայլ անել։

Իհարկե դա ոչ թե լոզունգային մակարդակի պետք ա լինի նույն ոչ մի թիզի նման, երբ իբր ժողովրդի կամքով շարժվելով ոչ մի թիզ չես տալիս, բայց արդյունքում ամբողջն ես կորցնում, այլ համապարփակ գաղափար լինի։ Ոչ թե ասենք ոչ մի թիզ ու փախնենք Հայաստանից, կամ ներսից ավիրենք երկիրը, այլ թեկուզ հենց ոչ մի թիզ ասենք, ու բռնենք ամեն թիզը, հզորացնենք ու շենացնենք։

Վերացական բաներ եմ ասում, բայց սենց վերացական բաներ կարծում եմ հիմա շատ պիտի ասվեն, որ արդյունքում դրանցից ամենակենսունակները մարմին ստանան, ու դուրս գանք էս վիճակից ինչ-որ կերպ։

[Varzor]

Բացարձակ համաձայն չեմ։

Ոչ մի իշխանություն գլոբալ հարցերում չի կարող անել ոչ մի քայլ, որը ժողովրդի մեծամասնության ցանկությանը դեմ ա։

Բացառվում ա ուղղակի։

Ուղղակի մի նրբություն կա, իշխանությունը կարա ժողովրդին ստիպի ցանկանալ ինչ-որ կոնկրետ քայլեր, որոնք հետո անխոչընդոտ կիրականացնի։

Մի ուրիշ նրբություն էլ կա, որոշակի ուժեր կարող են ժողովրդին ստիպել ցանկանալ բաներ, որոնց հակառակ քայլեր իշխանությունները ոչ մի դեպքում չեն կարողանա անել։

Հայաստանում 30 տարի ժողովրդին ստիպել են մտածել, թե իրենք դեմ են փոխզիջումային որևէ տարբերակի. հող հանձնողին հանձնենք հողին, արյունով նվաճածը թղթով չեն հանձնում, ոչ մի թիզ հող և այլն։

Գուցե կասես լավ են արել, որ ստիպել են էդպես մտածել, օք, չեմ վիճում, սա ուրիշ թեմա ա, հիմա ուրիշ բան եմ ասում։

Ժողովրդի էս ցանկությանը ամենամեծ ցանկության դեպքում չկարողացավ դեմ գնալ Լևոնը, չկարողացավ դեմ գնալ Սերժը, ով դրսում բանակցում էր փոխզիջումային տարբերակների մասին, իսկ ժողովրդի մոտ բառ անգամ չէր ասում էդ թեմայով՝ հակառակը, հանձնվում էր ոչմիթիզային տրամադրություններին, չկարողացավ նաև Նիկոլը։ Նիկոլը կերազեր հանձներ 5+2 շրջանները, ու միջազգային խաղաղապահների երաշխավորությամբ ենթադրյալ խաղաղություն հաստատեր, բայց նույնիսկ 80% վստահության քվե ունեցող Նիկոլը չկարողացավ դեմ գնալ ժողովրդի ցանկությանը։

Այսինքն, եթե ստեղծվի մի գաղափար, որը դրսից պարտադրված չի լինի, այլ կլինի ներսից ծնված, ու ուղղված կլինի միմիայն Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխանության պահպանմանն ու հզորացմանը, ոչ թե ինչ-որ շրջանակների շահերի ամրապնդմանը, ու կարողանանք էդ գաղափարը ժողովրդին հարազատեցնել էնպես, ոնց «ոչ մի թիզն» էր, որևէ հաջորդ կառավարություն չի կարողանա դրան հակառակ որևէ քայլ անել։

Իհարկե դա ոչ թե լոզունգային մակարդակի պետք ա լինի նույն ոչ մի թիզի նման, երբ իբր ժողովրդի կամքով շարժվելով ոչ մի թիզ չես տալիս, բայց արդյունքում ամբողջն ես կորցնում, այլ համապարփակ գաղափար լինի։ Ոչ թե ասենք ոչ մի թիզ ու փախնենք Հայաստանից, կամ ներսից ավիրենք երկիրը, այլ թեկուզ հենց ոչ մի թիզ ասենք, ու բռնենք ամեն թիզը, հզորացնենք ու շենացնենք։

Վերացական բաներ եմ ասում, բայց սենց վերացական բաներ կարծում եմ հիմա շատ պիտի ասվեն, որ արդյունքում դրանցից ամենակենսունակները մարմին ստանան, ու դուրս գանք էս վիճակից ինչ-որ կերպ։

Համ ասում ես համաձայն չեմ, համ էլ ըստ էության նույն բանն ես գրում։

Ըստ էության բոլոր գաղափարներն էլ կարելի է սկզբնապես դիտարկել վերացական հասկացություների շուրջ։ Բայց փաստացի գաղափարները օգտագործվում են իրական նպատակները շղարշելու համար։
Ընդգծածս հատվածում մեխը "եթե" բառն է։ Ինչպես սպարտացիք կասեին "եթե․․․"։
Ըստ էության ինֆորմացիոն դաշտը կառավարելով թույլ չեն տալիս, որ որևէ ներքին գաղափար տարածվի և ամրապնդվի։ Ցանցացած հեռանկարային միտք ծաղրվում, վակաբեկվում և նսեմացվում է, եթե չի համընկնում իրենց շահերի հետ։
Դրա համար էլ "սևեր ու սպիտակներ", "նախկիններ ու ներկաներ" և այլ նմանատիպ գաղափարներն են առաջ գնում։
Պարզ և հասկանալի ասեմ՝ բաժանում են, որ տիրեն։ Իսկ ով փորձում է միավորել մի գաղափարի շուրջ, որը տիրողի շահերին դեմ է, արդունքում արժանանում է հասարակության մեծամասնության կողմից անընդունելի և օտարված կարգավիճակին։
Սա է իրականությունը։ Բայց դա չի նշանակում, որ խոսել ու պրպտել պետք չէ։ Ի վերջո, ոչինչ չանելով հաստատ ցանկալի արդյունքի չես հասնի։

[Varzor]

․․․․
Առավել ևս չեմ հիշում դեպք, երբ ռուսը բռնանա իր կողմից նվաճված մշակույթի հանդեպ:
Գուցե առանձին ազգային ու մշակութային գործիչների հանդեպ, որոնցից ինչ-ինչ պատճառներով վտանգ է ակնկալել:
Բայց, ընդհանուր առմամբ, իր ազդեցության գոտում հայտնված ժողովուրդների մոտ ազգայինն էլ է որոշակի վերելք ապրել:
ՈՒ սա տրամագծային տարբերություն է նույն թուրքի հետ համեմատած:
․․․

Ոնց որ Ռուսաստանի պատմությունը լավ չես նայել, մասնավորապես Ռուսաստանի կազմում հայերի պատմությունը։
Արևելյան Հայաստանի, մասնավորապես Սյունիք-Արցախի տարածքում հայկական իշխանություները հենց ռուսները վերացրեցին՝ տեղական ինքնիշխանությունից զրկեցին։
Պատմական փաստերով կարող ես նայել, թե մինչև Ռուսական կայսրության կազմի մեջ մտնելը քանի գործող եկեղեցի կար Արցախի տարածքում և քանիսն էին մնացել 20-րդ դարի սկզբին։
Ռուսները փակում էին հայկական դպրոցները, բռնագրավում եկեղեցու գույքը, հայաբնակ տարածքները կցում մուսուլման բեկերի ու բեյերի կալվածքներին։ Դե իսկ ԽՍՀՄ տարիների մասին էլ չասեմ՝ արհեստականորեն փորձեցին կերտել իրենց ուզած հայի կերպարը, հայկական մշակույթը, նույնիսկ լեզուն ու պատմությունը։

Բոլոր կայսրություններն էլ այս կամ այն կերպ բռնանում են իրենց կողմից նվաճված ազգերի մշակույթների վրա, քանզի դա արդյունավետ է ձուլման գործընթացում։ Կայսրությանը պետք չեն ամուր ազգային ինքնագիտակցություն ունեցող շերտեր։
Հենց դրա համար էլ վերացրել են մշակութային և ազգային գործիչներին, քանզի նրանք էին ազգային ինքնագիտացության դրոշակակիրները։

[Varzor]

Այ սենց էլ կերտում են ժողովրդի տեսլականը։

Ալիևը հրաման է ստորագրել` Քաշաթաղի և Քարվաճառի շրջանները մտցնելով «Արևելյան Զանգեզուրի» տնտեսական շրջանի մեջ

Ընդ որում սա կերտում է թե մեր և թե ադրբեջանի քաղաքացիների տեսլականը։
Ակնհայտ է, որ Ալիևը նախնական հող է նախապատրաստում, որպեսզի հնարավորթւայն դեպքում նաև Սյունիքը ձեռք գցեն։
Բայց նաև ակնհայտ է, որ ինչ-որ ուժեր փորձում են ՀՀ բնակչության մեջ սերմանել վախ և անհագնստություն, այդ իսկ պատճառով էլ տարածում են նման նորությունները։

[Գաղթական]

Ոնց որ Ռուսաստանի պատմությունը լավ չես նայել, մասնավորապես Ռուսաստանի կազմում հայերի պատմությունը։
Արևելյան Հայաստանի, մասնավորապես Սյունիք-Արցախի տարածքում հայկական իշխանություները հենց ռուսները վերացրեցին՝ տեղական ինքնիշխանությունից զրկեցին։
Պատմական փաստերով կարող ես նայել, թե մինչև Ռուսական կայսրության կազմի մեջ մտնելը քանի գործող եկեղեցի կար Արցախի տարածքում և քանիսն էին մնացել 20-րդ դարի սկզբին։
Ռուսները փակում էին հայկական դպրոցները, բռնագրավում եկեղեցու գույքը, հայաբնակ տարածքները կցում մուսուլման բեկերի ու բեյերի կալվածքներին։ Դե իսկ ԽՍՀՄ տարիների մասին էլ չասեմ՝ արհեստականորեն փորձեցին կերտել իրենց ուզած հայի կերպարը, հայկական մշակույթը, նույնիսկ լեզուն ու պատմությունը։

Բոլոր կայսրություններն էլ այս կամ այն կերպ բռնանում են իրենց կողմից նվաճված ազգերի մշակույթների վրա, քանզի դա արդյունավետ է ձուլման գործընթացում։ Կայսրությանը պետք չեն ամուր ազգային ինքնագիտակցություն ունեցող շերտեր։
Հենց դրա համար էլ վերացրել են մշակութային և ազգային գործիչներին, քանզի նրանք էին ազգային ինքնագիտացության դրոշակակիրները։

Վարզոր ջան, էս թեման մի քիչ ավելի ծավալուն ա ու, ըստ երևույթին, առանձին թեմայում քննարկման առարկա, քանի որ վերաբերում է ընդհանուր Հայաստանին ու հայությանը` ոչ միայն Արցախին:

Մեջբերածդ հատվածում գրածս ավելի շատ ընդհանրական էր ու առանձին դեպքերը չներառող:
Բայց, քանի որ գիտակցում էի, որ բացարձակ չի, դրա համար հաջորդ պարբերության մեջ սենց միտք էլ էի տեղավորել.

ՈՒ էն մասերում, երբ հայ-ռուսական շահերի չհամընկնելու արդյունքում տուժել է մեր կողմը, ինքս ավելի շատ հենց մեզ եմ մեղադրում, քան իրենց:

Բանն այն է, որ իրականում եղել է վելիկոռուսական շովինիզմի շրջան, երբ փորձ է արվել իմպերիայի ծայրամասերը ռուսիֆիկացնել:
ՈՒ դա եղել է Ալեքսանդր III-ի օրոք (1881-1894):
Կովկասում, էդ նոր քաղաքական կուրսը, առաջին հերթին հայերի հետ է բախվում, ովքեր տարածաշրջանում ամենազորեղն էին տնտեսապես ու ամենագիտակիցը` քաղաքականապես:
Դեռ կենդանի էին ու ակտիվ գործունեություն էին ծավալում Լորիս Մելիքովը, Մանթաշովը, շատ ուրիշները..

Բայց խնդիրն էն ա, որ հայկական էսթաբլիշմենթը նոր իրականության մեջ չկարողացավ արագ կողմնորոշվել ու ավելի գրագետ կանխարգելիչ միջոցներ ձեռք առնել:
Արդյունքում` Պետերբուրգում շատ արագ տարածվեց հայի որպես բունտավշիկ կերպարը:

Օրինակ «Ռուսսկոյե Սլովո» թերթն էդ առումով գրում էր.
«Всякий армянин на Кавказе считается революционером уже потому, что он армянин.
- Послушайте, да ведь это самый тихий и мирный...
- Армянин! Что вы мне будете рассказывать!
Соответственно этому к ним и относятся»
(Մոսկվա, 12.2.1905)

Ռուսական ադմինիստրացիային հատկապես սկսեց սարսափեցնել թուրքիայում հայկական ավտոնոմիայի տեսլականը, որը շատ արագ կարող էր գայթակղիչ երազներ զարգացնել «ռուսահայաստանում»:
Էդ առումով 1895-1896թթ արտաքին գործերի մինիստր կնյազ Լոբանով-Ռոստովսկին արտահայտվում էր.
«Я не хочу, чтобы Турецкая Армения сделалась второй Болгарией и русские армяне воспользовались против нас учреждениями, которые создаст армянская автономия под турецким протекторатом.»
(Ա.Վ.Ամֆիտեատրով, «Հայկական հարց» - էջ 17, Պետերբուրգ, 1906)

ՈՒ նույն աշխատության նույն էջի վրա Ամֆիտեատրովը շարունակում ա.
«Старания русского дипломатического корпуса оградить проектированную русификацию Кавказа от фантастического призрака Великой Армении «до Ростова-на-Дону», как пустил тогда в ход легенду усердствующий корреспондент «Нового времени», резко изменили правительственную политику России на Ближнем Востоке и заставили ее отказаться от своего векового амплуа защитницы христиан, живущих под мусульманским игом. Мы ошибочно пожертвовали султану судьбами азиатской Армении, рассчитывая обеспечить ее рабским бессилием мир в собственном нашем Закавказье.»

Հետագայում արդեն էս տրամադրություններն ամբողջովին դուրս են գալիս «նվաճված մշակույթների ռուսիֆիկացիա» գաղափարից ու տեղավորվում կոնկրետ հակահայկական տրամադրությունների սահմաններում:

Իսկ արդեն 1902թ. Նիկոլայ II-ը հրաման է ստորագրում Հայ Առաքելական Եկեղեցու ունեցվածքի բռնազավթման ու հայկական դպրոցների փակման վերաբերյալ:
Մինչ այս հրամանը հայերի շրջանում իհարկե մեծ էր տարատեսակ ճնշումներից դժգոհությունը, բայց սուրբ եկեղեցուն ձեռք գցելն արդեն համբերության բաժակի վերջին կաթիլն էր:
ՈՒ ռուսների նկատմամբ խիստ բարյացակամ տրամադրված հայությունը ծայրաստիճան ռադիկալիզացվում է (մասնավորապես` ՀՅԴ-ն) ու սկսում պայքար` շատ դեպքերում որպես ահաբեկչություն որակվող:
Չարաբաստիկ հրամանը սիրով սկսում է ի կատար ածել կովկասյան շրջանի գլխավոր ղեկավար կնյազ Գոլիցինը (1896-1904), ի պատասխան որի հնչակյանները 1903թ. դաշույնի մի քանի հարվածներ են հասցնում նրա գլխին:
Վերջինս միանգամից չի մահանում, բայց առողջությանը հասցված ծանր վնասի հետևանքով պաշտոնից դուրս է գալիս 1904թ.:

Ի վերջո ռուսական վերնախավն արդեն լրիվ է համոզվում հայերի «բունտավշիկ» լինելու մեջ ու սկսում ինչ-որ հակակշիռ փնտրել, որը, այսպես ասած, կկարողանար սանձահարել հայ ժողովրդին ու իրենից մշտական վտանգ ներկայանալով` վիժեցնել հեղափոխական ու ազատական գաղափարները:

Սկսվում է հայ-թաթարական բազմադարյա լարված բայց տանելի ու երբեմն էլ բարիդրացիական հարաբերությունների արհեստական ու ուղղորդված թունավորման շրջանը:
«Увидев, себя лицом к лицу с возможностью национальной революции, и в то же время не желая отменять мер, вызвавших и развивающих армянское недовольство, кавказская администрация обратилась к поискам местных элементов, охочих и способных, в случае надобности, быть противопоставленными «сепаратическому» мятежу. Естественным народом — соперником армян в Закавказье являются грузины Но между двумя народами оказалось слишком много общих точек культурного соприкосновения, чтобы из внешней поверхностной розни выросла сильная политическая борьба племени на племя, расы на расу. Гораздо более данных к тому предоставила народность низшей культуры — и, к тому же, мусульманская - татары.»
(Ամֆիտեատրով, էջ24)